Prawo rzymskie 11.04

Zagadnienia ogólne – SPADKI

PRAWO SPADKOWE – zespół reguł prawnych, które określają

losy majatku po śmierci jego dotyczasowego właściciela.

Systematyka pandektowa określony sposób uporządkowanego prawa cywilnego Digesta poswiecone spadkom
juryści zajmowali się tym najbardziej intensywnie.
Prawo spadkowe było bardzo rozwinięte w prawniczym znaczeniu.
Dzisiejsze prawo jest bardziej uboższe, bardziej prymitywne.

QUASI DEFINICJA SPADKU:

Hereditas nihil aliud est Guam successio In uniwersum ius quo defunctus habuerit -spadek jest niczym innym
jak wstapieniem w ogol praw które posiadal zmarly D.50,16,24,50,17,62

Rzymski pomysl na prawo spadkowe to zbudowanie go na jako sukcesji uniwersalnej.Czyli mówiąc o spadku
nie rozważamy losów prawnych poszczególnych składników majątku zmarłego, ale traktujemy ten cały
majątek jako jedność jako pewną całość.

Sukcesja uniwersalna-Per universitatem res nobis acquirantur G, 2,97

Res incorporalis – sformuowanie które pojawiło się w II stuleciu rzecz niematerialna, które miało jeden cel w
argumentacji prawniczej, mianowicie chodziło o to żeby poprzez wyobraźnie potraktować jako jedność to co w
rzeczywistości, w takim wymiarze fizycznym jest różnorodnością.

Postawmy sobie zatem pytanie:Co możę co zwykle wchodzi do spadku??

Hereditas/ spadek

-

corpora hereditaria

: Mobiles(ruchomości) i immobiles(nieruchomości)

-wierzytelnosci, czyli uprawnienia majątkowe, które przypadały zmarłemu(niezapłacony czynsz itp.) i długi
spadkowe czyli to co zobowiązany był zwrócić spadkodawca a a czego nie uczynił przed swoją
śmiercią.Spadek nie obejmuje uprawnień,roszczeń deliktowych, czyli związanych z popełnieniem czynów
niedozwolonych np. Jeżeli spadkodawca dopuścił się kradzieży i tytułu kradzieży był zobowiązany do zapłaty
kary pienieżnej, to spadkobierca nie musi jej płacić oraz wierzytelności wynikające z naruszenia dóbr
osobistych zmarłego np.naruszona została nietykalność cielesna zmarłego czy dobre imie zmarłego i on z tego
tytułu domagać się będzie określonej kwoty pieniędzy.On tak ale jego spadkobierca już nie.

-inne uprawienia wynikające z prawa do grobu (iura sepulchrorum) czy też świadczenia osobiste wyzwoleńców
(actiones operarum)

Wreszcie przedmiotem rozważań prawników rzymskich stało się pytanie czy posiadanie również wchodzi do
spadku??

Posiadanie to sytuacja określana słowem possesio to jest przypadek faktycznego władania nad obiektem
majątkowym, z którym mogą wiązać się jakieś skutki prawne.

Np.

Jesli zmarły faktycznie przez rok, dwa czy trzy lata władał jakimś obiektem, mogło prowadzić do nabycia
własnosci tego objektu w drodze zasiedzenia.
Czy po 2 miesiącach władania spadkodawcy, spadkobierca nabędzie dany obiekt w drodze zasiedzenia??

Wniosek:Posiadanie już w wyobrażeniu prawników klasycznych zostało uzane za element dziedziczenia, za
element spadku.Spadkobiercy wstępowali w sytuację spadkodawcy jako posiadacza.

Środki ochorny w prawie spadkowym,pozwalały uprawnionemu albo uprawnionym do dochodzenia tego
co jest przedmiotem dziedziczenia od osoby nie uprawnionej:

Np. Do spadku należały 3 nieruchomości i 10 ruchomości, gdyby nie było pojęcia spadku to należało by
prowadzić aż 13 procesów!! Każdy z tych elementów spadku trzeba by dochodzić w osobnym procesie.Pomysł
na zbudowanie tych szczególnych środków ochrony prawnej w prawie spadkowym polegał na tym iż można by
to wszystko dochodzić w jednym procesie.

1.

Hereditatis petitio

(żadanie spadku), nazwa skargi przysługuje osobie uprawnionej do dziedziczenia przez

ius civile , uprawiony mogł się domagać całego spadku od osoby która nim faktycznie władała. W opisie każdej
skargi operujemy 2 pojęciami:

Legitymacji czynnej i biernej.

Legitymacja czynna

to jest określenie podmiotu,który może skutecznie skorzystać z danego rodzaju

skargi.Dzisiaj z danego typu roszczenia.

Legitymacja bierna

to jest określenie podmiotu czy grupy podmiotów

przeciwko którym można skutecznie wystąpić z danego typu sprawą.I według tego schematu,czyli wskazując
kto ma legitymacje czynną, a kto bierną my możemy charakteryzować każdą skargę a w konsekwencji każde
uprawnienie majątkowe.Skarga była tym co czyniło uprawnienie majątkowe realnym,rzeczywistym.
W odniesieniu do hereditatis petitio prosty komunikat legitymację czynną miał heres(spadkobierca według
prawa cywilnego,czyli ten czyje uprawnienia spadkowe wynikały z prawa cywilnego).Co to oznacza ze on
miał legitymacje czynną, czyli jeżeli ktoś wszczynał proces i chciał skorzystać z hereditatis petitio to co musiał
udowodnić??
Że to on czy to z mocy ustawy czy też testamentu został powołany jako spadkobierca po określonej osobie.
Natomiast legitymacja bierna to jest określenie podmiotu lub podmiotów przeciwko którym skutecznie można
tę skargę użyć.

LEGITYMACJA BIERNA ulegała zmianom.

a) w procesie legisakcyjnym: skutecznie można było wystąpić ze skargą do osoby,pro herede possessor

(Pozwanie kogos kto faktycznie włada majatkiem)

b) w procesie formułkowym:wystąpienie z hereditatas petitio do każdego,pro possessore possessor(Każda

osoba faktycznie władająca majątkiem spadkowym.

c) za justyniana: Można było wystąpić z hereditas petitio zarówno przeciwko osobie która faktycznie

władała majątkiem spadkowym jak i przeciwko osobie która ten majątek zniszczyła, albo wdawała się
w spór aby uniemożliwić odnalezienie majątku spadkowego czyli także przeciwko tzw.posiadacz
fikcyjny .

Celem tego instrumentu ochrony w prawie spadkowym Hereditas petitio jest umożliwienie tego abżeby
spadkobierca objał majątek spadkowy faktycznie władany.To co mu się prawnie należy stało się faktycznie
obiektem jego władztwa.

Prawo pretorskie to był ten fragment porządku prawnego, który został wprowadzony dla wspierania,
uzupełniania lub korygowania prawa cywilnego. To był ten fragment porządku prawnego który był wynikiem
modernizacji czy aktualizacji prawa stosownie do tego jak się życie zmieniało.Prawo spadkowe jest strasznie
uwikłane w kształt wyobrażeń o rodzinie w kształt relacji pomiędzy członkami społeczeństwa.Np czy dzieci
powinny dziedziczyć po rodzicach. Czy powinny mieć konieczne prawo dziedziczenia??? Czy małżonek
powinien mieć prawo dziedziczenia?? Czy pownniśmy inaczej tutaj te preferencje spadkowe dzielić?? Z
czasem prawo ius civile tkwiące korzeniami gdzieś w V stuleciu.p.n.e stało się anachroniczne, modernizacja
następowała poprzez praktykę pretorską a ta w praktyce polegała na tym że pretor zmieniał krąg osób których
uprawnienia spadkowe uznawał za godne ochrony, tym nowym uprawnionym w zakresie prawa spadkowego
przyznał nowy środek ochrony:

2.

Interdykt quorum bonorum

: Funkcjonalnie czyli z punktu widzenia praktyki prawnej interdykt

Quorum Bonorum funcjonował podobnie właściwie analogicznie jak herditatis petitio.Czyli kto był uprawniony
do interdyktu Quorum bonrum? Ten czyje prawo spadkowe czyli uprawnienie do dziedziczenia zostało uznane
w prawie pretorskim. A kto był legitymowany biernie, czyli przeciwko komu można było skutecznie skierować
interdykt quorum bonorum? Ten kto faktycznie władał majątkiem spadkowym. To pokazuje ze jest możliwa
sytuacja ze ta sama pozycja prawna jest chroniona wedlug roznych reżimów prawnych, instytucji prawnych,

czyli z ekonoemicznego punktu widzenia interdykt quorum bonorum pełnił tą samą rolę w prawie pretorskim
co hereditatis petitio w prawie ius civile.Bonorum possesio -majatek spadkowy wedlug prawa pretorskiego

Bonorum possessor – spadkobierca wedlug prawa pretorskiego.

Około 30% Digestów rozpatruje prawo spadkowe.

Wartości prawa spadkowego:

-znalezienie, wskazanie podmiotu uprawnionego do objęcia spadku heres (spadkobierców)
-spadkodawca przez materialny dorobek swego życia mógł wpływać na swiat żywych po własnej śmierci
- zagwarantowanie swobody przyjecia spadku lub innych rozporządzeń testatora
-instrumenty ochrony żyjących przed pogorszeniem ich sytuacji na skutek aktów ostatniej woli i tu przede
wszystkim solidarność rodzinna jest jedna z wartości istotniejszych.
Czy można narzucić w drodze spadku same ciężary(legaty długu)?? Otóż nie powinno się narzucać długów bez
żadnego przysporzenia.

Zasady prawa spadkowego:

1.N

EMO PRO PATRE TESTATUS

,

PRO PARTE INTESTATUS DECEDERE POTEST

-

NIE JEST

MOŻLIWE DZIEDZICZENIE W CZESCI TESTAMENTOWE W CZESCI USTAWOWE

.

„Nasze prawo nie dopuszcza aby cywil umierał jako testat jak i intestat”-Pomponiusz ,Digesta

Co z niej wynika w prawie antycznym?? A co dzisiaj??

Jeżeli ktoś sporządza swój testament to musi w nim uwzględnić cały spadek.Czy ta zasada znalazła
potwierdzenie w antycznym prawie rzymskim?? Otóż są przełamania tej zasady w postaci wyjątków.

Wyjatki:

-

testamenty sporządzone przez żołnierza

mogły obejmować rozporządzenie tylko co do części

majątku.(chodziło o zbudowanie prawa spadkowego żołnierzy w sposób jak najbardziej elastyczny ażeby w
jakiś sposób wyróżnić żołnierzy którzy tak jakby gwarantowali tą potęgę militarna a w konsekwencji potęgę
polityczną państwa.

-

contra tabulas(przeciwtestamentowe)

chodzi o regulacje pozwalające kwestionujać dziedziczenie według

testamentu. Regulacja w prawie spadkowym w celu ochrony interesów majątkowych najbliższych
spadkodawcy. Mogła ona prowadzić do częściowego unieważnienia testamentu , gdzie ta część testamentu
podlegała dzidziczeniu ustawowemu.

-

dopuszczenie w prawie klasycznym kontrukcji prawnej nazywaną beztestamentowym fideikomisem

, prośba

spadkodawcy skierowana do jego spadkobiercy lub spadkobierców ustawowych po to ażeby całość lub część
majątku przekazał określonej, wskazanej osobie.

2.S

WOBODA TESTOWANIA

,

Jest rozwinięciem wartości iż ja mogę decydując o swoim majątku wływać na świat żywych po swojej
śmierci.Czy powinniśmy zagwarantować każdemu wolność w decydowaniu o tym co będzie z jego majątkiem
po śmierci??

Ustawa XII tablic pol. V w. p.n.e , jako fundament porządku prawnego,

Uti legassit super petunia tutelave suae rei, ita ius esto- to co postanowil niech będzie prawem

W czym ta swoboda ma się manifestować?? Czy to jest wolność absolutna czy też powinny być jakieś
ograniczenia??

Ambulatoria est voluntas defuncti,usque ad vitae supremum exitum-zmienna jest wola zmarłego
dopóki jego życie nie wygasnie.



Czy powinniśmy się zgodzić na możliwość sporządzania testamentów wspólnych??

Testament wspólny taka dyspozycja na przypadek śmierci w której 2 osoby sporządzaja ten testament według
schematu że która z nich umrze wcześniej to jej majątek przypadnie temu kto pozostał przy życiu. I dopiero jak

umrze ta druga to wtedy ten majątek zostanie rozdysponowany w jakiś określony w tym testamencie sposób.W
prawie klasycznym konsekwentnie odrzucano możliwość sporządzania tego typu testamentów. Testament
jednostronny zderza się z testamentem wspolnym, Justynian odrzuca możliwość testamentow wspolnych.Jest
zbyt dalekie ograniczenie swobody testowania.

Dopuszczono przez chwile testament wspólny miedzy małżonkami w prawie justyniańskim.

*Czy dopuszczalna jest umowa o dziedziczenie?? Zawarcie umowy o dziedziczenie z kimś kłoci się z
wolnością spadkobiercy,bo wymaga zgody kontrahenta, nie dopuszczono czegos takiego bo jest sprzeczna
z dobrymi obyczajami.

*Czy można swobode testowania ograniczyć powołując się na powinności względem najbliższych ??

Dziedziczenie przeciwtestamentowe (contra tabulas) *odp na te trzy problemy, podważanie skutków
prawnych testamentu:

a) formalne- obecne od poczatku testamentow prywatnych w antycznym Rzymie, czyli nie później jak w

4 stuleciu przed naszą erą, od testamentu manypucyjnego, jeśli spadkodawca chciał wyłączyć w
testamencie od dziedziczenia swoich najbliższych a to pojęcie oznaczało wówczas osoby bezpośrednio
podległe władzy agnacyjnej(ojcowskiej) to musiął w testamencie wymienić ich z imienia i
nazwiska.Wydziedziczenie nie wymagało żadnego wyjaśnienia.Osoby podległe władzy ojcowskiej nie
posiadały zdolności majatkowej, w związku z czym pozostawały z niczym.

b) materialne- od II w p.n.e , querela inofficiosi testamenti, skarga przeciwko testamentowi

naruszającemu powinności.(skarga z uwagi na sprzeczny z powinnościami testament), officium pietatis
(każdy obywatel ma powinności względem swojej rodziny), skarga przez która najbliżsi mogli domagać
się stwierdzenia nieważności testamentu.

Sytuacja wydziedziczenia swoich najbliższych, osoba porządna i skoro porządny człowiek nie zachował się
zgodnie z powinnością.To znaczy że nie był w stanie w sposób poprawny posługiwać się rozumem,skoro tak to
nie miął zdolności do sporządzenia testamentu, to testament ten był nie ważny.

A)skarga czasowa, która należało wnieść w ciagu pieciu lat od śmierci spadkodawcy

Kto to jest najbliższy???

B)legitymizacja czynna:

a) dzieci I/II p.n.e
b) rodzice- dopiero od III w n.e
c) bracia i siotry (Konstantyn połowa IV wieku,pozwolił im występować tylko wówczas , gdy testator

ustanowił dziedzicem osoby niegodne szacunku –persona turpis)

Małżeństwo nie powinno być drogą do nabycia majątku,Był zakaz darowizny miedzy małżonkami, bo nie był uznany za
osobę najbliższą.Silna pozycja małżonka jest w prawie polskim

.

Jak przebiegają te rozsądne granice swobody testowania??
Kiedy można tę swobodę testowania ograniczać??Sprawy spadkowe rozstrzygał sąd centriuwiralny.
Powinna to być jakaś realna część majątku spadkowego.Jaka jest minimalna część która musi trafić do
najbliższych aby nie mogli kwestionować skuteczności testamentu??

C)

zachowek (pars legityma) inaczej cześć należna (portio debita) –przynajmniej ¼ beztestamentowego udzialu

spadkowego.

Rok 40 p.n.e. ¼ była wartością mającą się odnosić do kwarty facidyjsjkiej. Czy ¼ to dużo??

Adekwatne??

Z

MIANY W PRAWIE JUSTYNIAŃSKIM

:

*W 528 roku Justynian stwarza skarge o uzupełnienie zachowku

-actio ad supplendam legitimam,skarga o uzupełnienie zachowku

Odtad o unieważnienie testamentu w całości albo w czesci za pomoca querela inofficiosi testamenti można

było ubiega się tylko wówczas gdy uprawnieni nic ze spadku nie dostali, gdy otrzymali mniej niż pars
legityma przysługiwało im jedynie prawo uzupełnienia zachowku.

*Nowela 18 z 536 r portio debita zwiekszona do 1/3 a gdy dzieci jest wiecej niż czworo – do ½ ustawowej

części majątku spadkowego.

Swoboda testowania a solidarność rodzinna

*ochrona formalna(możliwośc wydziedziczenia najbliższych z imienia i nazwiska) *ochrona

materialna(zagwarantowanie minimum egzystencji) *system zachowku(ci najbliższsi mają prawo
do kwoty stanowiącej ułamkową wartość udziału spadkowego jaki by im przypadł z dziedziczenia
beztestamentowego) i rezerwy,charakterystyczny dla Włoch czy Francji(tworzył w ramach majątku
cześć tzw. rozporządzalną i nierozporządzalną.To oznaczało że w pierwotnym swym kształcie system
rezerwy gwarantował najbliższym w naturze określoną cześć majątku zmarłego).

3.S

ZACUNEK DLA WOLI ZMARŁEGO

:

Jest spojrzeniem z punktu widzenia interpretacji testamentu.

W sprawach publicznych nic nie jest bardziej godne czci niż ustawa a sprawach prywatnych najbardziej
prawomocny jest testament - Cicero (ostatnie stulecie republiki)

Nikt nie unieważnia i nie zmienia prawnie sporządzonego testamentu, choć jest on tylko dziełem
człowieka.(List św.Pawła)
Testamenty interpretujemy tak aby najlepiej odpowiadało to woli testatora.(prawnicy rzymscy)

(W digestach opracowanych na polecenie Justyniana sklada się z 50 ksiag, 17 tytulow )

Causa curiana :

Proces który toczył się w 93 r. p.n.e, przedmiotem sporu było sporządzenie testamentu w którym,

spadkodawca wskazał jako spadkobiercę dziecko którego urodzenia się spodziewał.Możemy przypuszczać
że dowiedział się od swojej żony że spodziewa się dziecka,zanim ono się urodziło, po sporządzeniu
testamentu zmarł. Testament po jego śmierci zaczęto czytać, treść była taka: Moim spadkobiercą niech
będzie mój pogrobowiec a gdy ten nie będzie mógł lub nie będzie chciał niech spadkobiercą zostanie
Kuriusz. Okazało się że żona spadkodawcy nie spodziewała się tak naprawdę dziecka. Spadkobiercą może
być tylko podmiot który istnieje w chwili śmierci spadkodawcy. W prawie Brazyliskim można ustanowić
spadkobiercą osobę która urodzi się w ciągu 2 lat od śmierci spadkodawcy.

Czy testament jest ważny czy nie ważny??
Należalo uznać że testament jest nie ważny i dojdzie do dziedziczenia ab intestato.Doszło do sporu miedzy
krewni zmarłego a Kuriuszem.Powołany w 2 kolejności jako spadkobierca, reprezentowany przez Luciusz
Krassusa,bronił się w ten sposób:Majątek spadkowy powinien trafić do mnie bo taka była rzeczywista wola
zmarłego.

Jest więc dychotomia pomiędzy

verba

,chodzi o to czy oceniając skutki prawne określonej czynności my się

opieramy na dosłownym brzmieniu, językowo literalnie wywodzimy skutki z tego co napisano czy też
wychodzimy poza tekst –

voluntas

no dobra ale jaka była wola.Do causa Curiana, sprawy były rozstrzygane na

podstawie verba ale od momentu orzeczenia sądu na korzyść Kuriusza, ważniejsza stała się rzeczywista wola
zmarłego.Otworzył on dyskusji o technikach interpretacyjnych. Ważniejsza jest rzeczywista wola od
dosłownego brzmienia.

4.

S

EMEL HERES SEMPER HERES

zapewniała stabilność i definitywność pozycji spadkobiercy.

Zakaz odbierania tego co zostalo nabyte w drodze dziedziczenia .Jeżeli porównamy pozycje dziedzica i
spadkobiercy, to zauważymy że nie ma czegoś takiego jak własność ograniczona czasowa, chodzi o to żeby ta
własność było definitywna.Zasada nie zostala zakwestionowana nigdy.

Wyjatki:

-contra tabulas

-ograniczenie poprzez fideikomisy uniwersalne,jako konstrukcji prawnej, która była prośbą kierowaną przez
spadkodawcę do spadkobiercyo to aby cały majątek spadkowy ów spadkobierca przekazał innej wskazanej
osobie(fideikomisariuszowi,w tym przypadku uniwersalnemu).

5.

N

ASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR

, dziecko

poczęte uważa się za już urodzone,jeśli chodzi o jego korzyść, pojawia się to już w prawie XII tablic,
deklaruje zdolność do dziedziczenia dziecka poczętego.Ta myśl że pogrobowiec(postumus) może być
podmiotem dziedziczenia,ona została uchwycona bardzo wcześnie bo już w prawie XII tablic.

Obecnie są dwa sposoby jej przejęcia,które lokują tą zasadę w swoich porządkach prawnych:
-jako odnoszącą się do całości prawa prywatnego,czyli przepływ sytuacji majątkowych
-jako odnoszącą się wyłącznie do prawa spadkowego, skopiowaną w sposób nie zmieniony przykład nasz
Kodeks cywilny.

P

ODMIOTY UCZESTNICZACE W DZIEDZICZENIU

:

MIEDZY KIM TO DZIEDZICZENIE SIĘ ROZGRYWA I JAKIE KWESTIE PRZY OCENIE TYCH PODMIOTÓW BIERZEMY POD
UWAGĘ

??

De cuius

-spadkodawca

Defunctus

-zmarły

Heres/ bonorum possessor

– spadkobierca(heres to w ius civile, bonorum possessor w prawie pretorskim)

Kto może być spadkodawcą a kto spadkobiercą??
Odpowiedź na pytanie kto może być spadkodawcą i spadkobiercą jest odrebnie rozważana dla dziedziczenia ab
intestato(ustawowego) i odrębnie dla ex testamento(testamentowego).

Ab intestato:

Kto może być spadkodawcą??
Każdy możę być spakodawcą ustawowym kto posiada zdolność prawną,czyli zdolność do tego by być
podmiotem praw majątkowych!!!! W Rzymie niekazdy ja miał
Kto może być spadkobiercą??

Każdy określony w ustawie kto istnieje w chwili śmierci spadkodawcy!!!!

Ex testameno:

Kto może być spadkodawcą testamentowym??

Testamenti factio activa- zdolność do czynności prawnej,umiejętność do sporządzenia testamentu.Stosuje
sięnieco inaczej w poszczególnych gąłęziach prawa.Kto może skutecznie sporządzić testament?? Dojrzałość z
uwagi na wiek,poczytalność, brak ograniczeń testamenti factio activa wynikających z ustaw
szczególnych.Kobiety nie mogły w pełni sporządzić testamentu bo to wymagało to potwierdzenia przez
opiekunów , niezdolni do spisania testamentu byli też nieletni oraz niepoczytalni umysłowo.

Kto miał zdolność do bycia spadkobiercą testamentowym??

Testamenti factio passiva-podmiot który istnieje w chwili śmierci spadkodawcy, ten podmiot musi być
jednoznacznie,dostatecznie określony, zdolność prawna,czyli do otrzymania dyspozycji testamentowej

.

Czy ważne są dyspozycje testamentowe na rzecz jakiegoś podmiotu bliżej nieokreślonego lub podmiotu
zbiorowego?? Np.Przekazuje 1/3 mojego majątku biednym?? Kto jest biedny??
Stając przed wymogiem określoności spadkobiercy prawnicy rzymscy poszukiwali takiej wykładni takiej
interpretacji,która będzie mógła możliwie daleko zapewniać skuteczność testamentu!!

Np.Uzanano za ważne dyspozycje na rzecz republiki rzymskiej, czy jakiegoś miasta, bo są właściwe organy
do odbioru tej dyspozycji. Jeśli chodzi o te dyspozycje na rzecz biednych to, to jest specjalność, którą bardzo
rozbudowano w okresie poklasycznym,czyli w okresie już oddziaływania chrześcijaństwa. Uznając jasną
regułę,że jeżeli taka dyspozycja nastąpiła to właściwym do odbioru dyspozycji będzie właściwy biskup czy
włąściwy przedstawiciel organizacji kościoła. Są kodyfikacje cywilne, które wciąż zawierają takie regulacje.
Powstało pytanie czy będzie ważna dyspozycja na rzecz tego kto pierwszy przyjdzie na mój pogrzeb?
Państwo starało utrzymywać takie testamenty w mocy. Persone incerta osoby nieokreślone,
nieoznaczone,wszystko idzie w tym kierunku by ograniczać krąg osób presonae incerta.

Mówiąc o testament factio passiva, trzeba wspomnieć o jeszcze jednym ciekawym oganiczeniu wprowadzonym
w ramach tzw. Ustaw małżeńskich Augusta,

w których wprowadzono prawny obowiązek pozostawania w

łażeństwie i posiadania dzieci.

W jaki sposób można wymusić realizację tego obowiązku?? Przymus

bezpośredni nie wchodzi w grę bo porządek prawny musi być racjonalny.Więc regułą,którą zastosowano było
to, że osoby które uchyliły temu obowiązkowi były pozbawione albo ograniczone właśnie w zakresie
testamenti factio passiva. Dotyczyło to oczywiście osób w określonym wieku.Osoby które naruszyły ten
obowiązek pozostawania w związku małżeńskim, były całkowicie pozbawinone zdolności do otrzymania
przysporzenia w testamencie. Natomiast osoby które pozostawały w małżeństwie ale nie mieli dzieci(dzieci
małżeńskich) mogli otrzymać tylko połowę tego co zostało im przyznane w ramach dyspozycji
testamentowych.
Capacitas-ograniczenie do tego żeby otrzymać i zatrzymać przysporzenie wynikające z dyspozycji
testamentowej.
Indignitas-niegodność do dziedziczenia.W toku dyskusji w antycznym prawie rzymskim zbudowano pewien
model kompromisu pomiędzy z jednej strony zasadą swobody testowania a z drugiej strony postulatem
solidarności rodzinnej. Na tym że gwarantujemy prawo do ułamkowej części wartości majątku spadkowego,
prawo do zachowku. I teraz powstało pytanie czy w tym kontekście:
Czy prawo do tego zachowku powinno przypadać tym najbliższym zawsze i bez wyjątku??Chodzi tu m.in. o
przypadek gdy Ci najbliżsi czytaj dzieci dopuściły się jakiś bardzo nagannych czynów względem swoich
rodziców. Np. na zdrowie,życie, wolność testowania,dobrego imienia rodziców.Już w prawie klasycznym
zachowkowi, towarzyszy nowa postać wydziedziczenia, którą rozumiemy w tym kontekście jako wyłączenie
prawa do zachowku.

I teraz dochodzimy do indigitas na podstawie przykładu,że dzieci/dziecko zamordowało jednego ze swoich
rodziców po to by w szczególności wejść w majątek spadkowy.Mimo że był wskazany w testamencie, to zabił
by mieć całość.I co zrobić bo przecież jest szacunek do woli zmarłego?? Instrumentem który w takich
przypadkach właśnie wprowadzono jest możliwość uzania za niegodnego do dziedziczenia.Podstawami
uznania za niegodnego do dziedziczenia będą zachowania polegające na pozbawieniu życia,ale także na
ciężkich zamachach na zdrowie, woloność czy swobodę testowania czy zmuszenie do sporządzenia
testamentu.W tym indigitas chodzi o uniemożliwienie by ta osoba utrzymała się jako spadkobiorca!!!(odejście
od zasady sempel heres, semel heres)
Każda osoba(actio popullaris), która dowiedziała się o istnieniu podstaw do uznania kogoś za niegodnego do
dziedziczenia mogła wszcząć postępowanie i jeżli taka osoba nabyła spadek to wskutek tego postępowania
mogła zostać pozbawiona tego majątku spadkowego.

C

HARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH PORZĄDKÓW DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO

:

Nie ma wątpliwości że historycznie wcześniejsze było dziedziczenie ustawowe, dopiero w pewnym momecie
uznano dziedzicznie na podstawie swobody sporządzenia testamentu.
Historycznie można mówić o 3 zasadniczych modelach dziedziczenia ustawowego:

P

IERWSZY ZOSTAŁ USTALONY W USTAWIE

XII

TABLIC

, to było model który odwoływał się do tego że

podstawową strukturą organizacji społeczeństwa jest famili(rodzina)ale w takim specyficznym rozumieniu,
familia jako struktura na czele której stoi pater familias(ojciec rodziny), który jako jedyny w tej rodzinie ma
zdolność majątkową i który ma pełną władzę nad majątkiem i osobami należącymi do tej rodziny.W
konsekwencji fakt tych więzów przesądzał o dziedziczeniu ustawowym.

D

RUGI CHRONOLOGICZNIE JEST MODEL DZIEDZICZENIA WEDŁUG EDYKTU PRETORSKIEGO

,

jest swego rodzaju

kompromisem pomiędzy dziedziczeniem opartym na przynależności do rodziny agnacyjnej czyli podległości
do władzy ojcowskiej a dziedziczeniem wynikającym z pokrewieństwa krwi, czyli z dziedziczeniem będącym
następstwem pochodzenia od wspólnego przodka. Klasy dziedziców w części definiwane poprzez
pokrewieństwo krwi i w części porzez tą podległość władzy agnacyjnej. Jest to okres końca republiki.

T

RZECIM JEST PORZĄDEK DZIEDZICZENIA WEDŁUG NOWEL JUSTYNIAŃSKICH

,

u podstaw tego dziedziczenia leżą 2

myśli:

1.Przekonanie, iż jest niesprawiedliwym aby czynić różnicę pomiędzy pokrewieństwem przez kobiete i
mężczyzne , czyli postulat jednakowego traktowania dziedziczenia po matce i po ojcu.
2.Całkowicie straciło sens praktyczny dziedziczenie odwołujące się do agnacji, wiec postanowiono aby nie
miała ona żadnego wpływu na porządek dziedziczenia.

D

ZIEDZICZENIE WEDLUG USTAWY

XII

TABLIC

, opierało się na pokrewieństwie agnacyjnym, relacja

podległości ojcowi rodziny.

Klasy:

1.

Sui heredes

(swoi spadkobiercy/dziedzice), osoby bezpośrenio polegające władzy pater familias , cały

majatek dzieli się miedzy wszystkich sui heredes w częśćiach równych.

2.

Proximi agnati

powołani w drugiej kolejności, osoby które miały wspólnego przodka ze

spadkodawcą,któremu kiedyś podlegały ze zmarłym to mogło być jego rodzeństwo.

3.

Gentiles

wspolrodowcy nosili te same nazwisko

In capita

– domownicy dzielą się w częściach równych-osoby jednakowo spokrewnione ze zmarłym.

In stripes

–dziedziczenie według szczepu, jeżeli bliżsi krewni nie żyją to odnosimy się do następnych i

miedzy nimi też po równo,wnuki wchodziły w dziedziczenie po ojcu.

Dopiero Justynian znosi rodzine agnacyjna  pater familia

D

ZIEDZICZENIE WEDLUG EDYKTU PRETORSKIEGO

:

1.unde liberi :dzieci małżeńskie zmarłego, dziedziczyły w cześciach równych

2.unde legitimi: pomiędzy osobami powołanymi z dziedziczenia ustawowego
3.unde cognati: pomiędzy osobami krewnymi w linii bocznej, krewni do szóstego stopnia (rodzeństwo,

dzieci rodzeństwa)

4.unde vir et uxor: między mężem a żoną.
Porządek jest wyrazem ewolucji prawa spadkowego od zależności agnacyjnej do więzów krwi.

P

ORZĄDEK DZIEDZICZENIA W NOWELACH JUSTYNIAŃSKICH

:

Nowela 118 z 543r .dziedziczenie wprowadzone dokładnie 10 lat po wprowadzeniu Digestów.
Jest to dziedziczenie odwołujące się w całości do pokrewieństwa krwi czyli tzw. Kognacji:

1.

Klasa spadkobierców to zstępni zmarłego

(dzieci, wnuki, prawnuki) osoby najbliższe w wymiarze prawa

spadkowego są dzieci, chodzi tu wyłącznie dzieci małżeńskie Np. Spadkodawca ma 3 dzieci, jedno z
dzieci nie żyje za to żyje jego potomśtwo jak zostanie rozdzielony spadek??
2 dzieci po 1/3 i dzieci dziecka w sumie też 1/3.

Zasada reprezentacji.

2.

Klasa dziedziców to wstępni

(rodzice,dziadkowie,pradziadkowie)

oraz rodzeństwo rodzone

(osoby mające

wspólnych obojga rodziców ze spadkodawcą)

W ramach tej klasy możemy rozpatrzyć 3 sytauacje:

a) są tylko wstępni np. żyją oboje rodziców spadkodawcy
Majatek będzie dzielił się po połowie dla rodziców.
Np. załóżmy że żyją żyją matka i ojciec od strony spadkobiercy i ojciec od strony żony.
To wtedy rodziny dziedziczą w częściach równych zgodnie z

Zasadą in lineas.

Matka i ojciec 50 % i ojciec 50%.

b) jest tez rodzeństwo rodzone, dzieci rodzeństwa nie dziedziczyły.Ale skoro w 1 klasie jest zasada

reprezentacji a tu nie ma powstała luka prawna uzupełniona nowelą 127 z 548 r zgodnie z nią

bratankowie i siostrzenice spadkodawcy wchodzą w miejsce rodzeństwa rodzonego spadkodawcy.

3.

Klasa to krewni w linii bocznej

i są to:

a)

rodzeństwo rodzone i jego dzieci

wyprzedzały w zakresie prawa spadkowego wyprzedzały rodzeństwo

przyrodzone

b)

rodzeństwo przyrodzone

(to takie z którym spadkobierca ma 1 przodka) oraz jego dzieci

Zgodnie z zasadą reprezentacji dzieci rodzeństwa rodzonego chodzą w miejsce swoich rodziców.

Mąż nigdy nie dziedziczyl po żonie.W małżeństwie nie było żadnej wspólności.Żona przekazywała posag

w dyspozycję męża,mimo że była jego właścicielką, w celu pokrycia różnych wydatków.

Justynian w uzupełnieniu tego modelu stworzył konstrukcję która dotyka tego modelu

Wprowadził tzw.

kwartę ubogiej wdowy

chodzilo o małżonkę spadkodawcy która nie otrzymała zwrotu

posagu bądź nie posiadala swojego majatku. Dziedziczyła 1/4 majątku do określonej kwoty(1000 funtów-
libra złota)

D

ZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

:

Skuteczne powołanie w testamencie wyprzedza dziedziczenie ustawowe.Testament jest to akt formalny,

czyli wymagający określonej formy, odwrotnie do współczesnej swobody formy w umowach. Mniejszość
ludzi w Polsce sporządza testament. W Rzymie od II w pne było zasadą że obywatel sporządzał testament.

Definicja Testamentu

Testament jest to jednostronny akt na przypadek śmierci o charakterze formalnym, dokonanym

przez osobę mającą zdolność do dokonywania samodzielnie czynności czy rozporządzania swoim
majątkiem.

Dziedziczenie testamentowe:
Jakie były formy testamentu??

Forma testamentu, rozróżnienie na testamenty zwyczajne i szczególne

:

Testamenty szczególne, to są testamenty które uwzględniają albo
jakąś specyficzną sytuację albo specyficzne cechy podmiotu
dokonującego, albo specyficzne okoliczności wykonywania tego
testamentu:

Testamenty zwyczajne:

Testament wojskowy, uznawano iż oni powinni być szczególne
uprawnieni ze względy że od nich zależy potęga militarna
państwa.Początki sięgają prawa archaicznego, rozkwit w prawie
klasycznym, przyjęto wówczas zasadę dowolnej formy, byleby
jasna była wola zmarłego.

W prawie archaicznym wprawie reprezentownym przez ustawę
XII tablic mieliśmy doczynienia z testamentami adopcyjnymi,
testament taki polegał na tym że przysposabiano sobie kogoś na
przypadek śmierci, wykreowanie sobie najbliżych którym się
przekaże majątek w sposób prawny.

Testament sporządzany w czasie epidemii, szczególna regulacja
z uwagi na okoliczności.Wymagalność obecności swiadków, np.
od 5 do 7 świadków wtedy jest większa szansa przenoszenia
choroby dlatego musieli pojawiać się po koleiby nie przenosić
choroby

Testamenty mancypacyjne, testamenty których dokonujemy
korzystając z formalnego aktu macypacji.Dostępny tylko dla
obywateli.

Testament per aes et libram-pojawia się w IV w.p.n.etestament
przez spisz i wagę, kształt formalny polegał na tym że musiało
być 5 świadków że musiała być osoba trzymająca wagę,
odważano kruszec na tej wadze, ale chodziło przede wszystkim o
to że przy tym układzie formalnym spadkodawca wyraźnie
mówił co ma się stać z jego majątkiem po jego śmierci.Czyli
jakby powierniczo przenosił majątek innej osobie którą
nazywano nunkupatorem i po śmierci majątek był dzielony jak
spadkodawca chciał.

Testament sporządzany przez osoby głuche czy nieme
wymagalność 8 świadków.

Testament pretorski, pojawia się w późnej republice w II w.
p.n.e,zawsze sporządzany na piśmie, wymagał 7 świadków
podpisani przez świadków i opatrzony ich pieczęciami oraz
podpisem spadkodawcy,

Testament wiejski,osoby mieszkające na prowincji mają słabsze
rozeznanie w świecie.

Testamentum apud acta, pojawia się w koniec III-IV w n.e. treść
testamentu rejestrowana była w aktach publicznych w kacelarii
cesarskiej lub w urzedzie gminy

Testament w którym spadkobiorcą ustanowiono dzieci.Wymóg
formalny to obecność od 2 do 4 świadków.

Testamentum principi oblatum pojawia się w koniec III-IV w n.e,
dokument obejmujący treść testamentu był skałdany w kacelarii
cesarskiej.

Testament tripertitum powstaje w V wieku i jest powtórzony w
prawie justyniańskim.Łaczy w sobie testament pretorski,
cesarski i macypacyjny

Testament holograficzny, testament własnoręczny ,
wprowadzony za Walentyniana III w 446 r.n.e, który postanawia
że wola spisana na papierze ma moc testamentu i nie trzeba
świadków, nie trzeba nigdzie tego rejestrować, nie trzeba nawet
nikomu mowić o jego sporządzeniu.trzeba było umieć pisać on
musiął być podpisany w taki sposób wobec którego nie będzie
wątpliwości o kogo chodzi.

Co musi a co możę znaleźć się w treści testamentu??

Treść testamentu:

W rzymskim spojrzeniu na testament punktem abslutnie kluczowym było heredis institutio czyli

Ustanowienie dziedzica. Element konieczny testamentu.Ważność testamentu uzależniona była że
taki element istniał i to ustanowienie spadkobiercy było poprawne.Ustanowienie dziedzica lub
dziedziców to fundamentum et capud testamenti-głowa, podstawa testamentu,ustanowienie musi
zostać dokonane w sposób jednoznaczny dotyczyć może osoby fizycznej lub kilku osób.

Titus heres

esto

(stanowcze słowa)

Tytus niech będzie dziedzicem

.Jeśli słowa nie będą stanowcze ustanowienie

będzie nieważne. Ustanowienie ma charakter definitywny

Spadkodawcę ustanawiano do całości lub ułamkowej części spadku,zasadą był system podziału na

12 cześci, trzeba tak ustanawiać dziedziców by ich części dawały całość spadku.Te ułamki to mogła
być połowa, 5/12,1/12 itp…Oznacza to że była specjalna praktyka językowa odwołująca się do
liczebników, przy użyciu której określano wielkość majątku spadkowego.

Powstało pytanie:Jak ocenić testament w którym spadkobierca został ustanowiony nie do całości

spadku ani ułamkowej części a do konkretnych obiektów majątkowych???

Np. Moim spadkobiercą co do nieruchomości we Wrocławiu niech będzie Marek a moim

spadkobiercą co do działki w zakopanym niech będzie Zosia, a moim spadkobiercą co do kolekcji
obrazów niech będzie Tadeusz.

Należało rozstrzygnąć tylko czy takie ustanowienie jakieś skutki prawne rodzi czy też uznajemy że

ten testament jest nie ważny??

Spadkodawca sporządził testament to znaczy że chciał żęby majątek trafił w określony sposób ale

do oznaczonych osób.Szukano takiej metody interpretacji która utrzymała by ów testament w mocy.
Prawnicy rzymscy uznali model oznaczenia tych konkretnych rzeczy jako nie poczytnione, a więc
Spadkobiercą moim niech będzie Marek, Zosia i Tadeusz.Każdy po 1/3 majątku
spadkowego.Postanowiono ograniczyć Institutio ex re certa, czyli ustanowienia do konkretnego
obiektu.

Jednoznaczność, precyzja ustanowienia spadkobiercy jest bardzo ważna, ale jeżeli by poprzestać

na ustanowieniu jednego dziedzica do całości spadku, istniało by ryzyko że jeżeli ten ustanowiony
dziedzic zmarł wcześniej niż spadkodawca lub nie będzie chciał nie będzie mogł dziedziczyć wtedy
testament będzie nie ważny. Dlatego poszukiwano instrumentu, który wzmacniał by prawną
skuteczność testamentu. I związku z tym powstało pojęcie niżej opisane czyli substytucje.

Substytucje(podstawienie)

, element treści testamentu, który może być ale nie musi polegający na

wskazaniu spadkobiercy na wypadek jeśli pierwszy dziedzic odrzucił by spadek lub nie mógł by
dziedziczyć. W praktyce nigdy nie kończyło się wymienianie dalszych spadkobierców na pierwszym.
Powodem było zapewnienie że zostawi się po sobie ważny testament.

Substitutio vulgaris

: podstawienie zwyczajne

Niech dziedzicem będzie Kwintus.Jeżeli Kwintus nie będzie dziedzicem niech będzie nim Marcus.

Ten model podstawinia jest też obecny w dzisiejszym prawie polskim.

Substitutio pupilaris

:substytucja pupilarna

Jeżeli mój syn umrze wciągu 10 lat Tycjusz niech będzie dziedzicem.
Przypadek podstawienia dla spadkobiercy, który w chwili śmierci spadkodawcy będzie osobą nie

dojrzałą.Czyli nie dojrzałą.Sens praktyczny polegał na wskazaniu spadkobiercy dla niedojrzałego
dziedzica gdyby ten umarł przed osiągnięciem dojrzałości. Chodzi o to aby ten majątek który trafi do
małoletniego nie został objęty dziedziczeniem ustawowym, bo do czasu osiągnięcia dojrzałości ten
małoletni nie mógł ważnie sporządzić testamentu. Ustanowinie spadkobiercy dla swojego
spadkobiercy.Bliźniaczo podobne do Causa Curiana.

Substitutio quasi pupilaris

: substytucja jakgdyby pupilarna

Dziedzicem mojego niepoczytalnego syna Rufusa niech bedzie jego syn Lucjusz.

Model ustanowienia spadkobiercy dla osoby niepoczytalnej, czyli takiej która nie może sporządzić

testamentu. Jeżeli ta osoba umarła by jako osoba niepoczytalna to prawnie dziedziczył by Lucjusz.
Tej instytucji nie ma w prawie polskim.

Substytucja fideikomisarna

: Polega na tym ze spadkodawca zwraca się z prośbą do swojego

dziedzica o przekazanie całęgo majątku określonej osobie.

Proszę cie mój dziedzicu Marcusie, abyś dał cały mój majątek Lucjuszowi.
I to jest w kontekście przełamania zasady-

Sempel heres semel heres

.Jest to odejście od formalizmu

prawa spadkowego, mógł to też zrobić poza testamentemFideikomis nie wymaga określonej formy.
Łatwiejsze do sporządzenia aniżeli testament. Przyczyniły się do elastyczności prawa spadkowego.

Fideikomis familijny

:Wskazujemy potomków aby na kilka pokoleń zdecydować co stanie się z moim

majątkiem.
Po śmierci mojego spadkobiercy Tytusa cały mój majątek niech dostanie jego syn Lucjusz, po
śmierci Lucjusza cały mój majątek niech dostanie mój wnuk Marcus, a po śmierci Marcusa cały mój
majątek niech dostanie najstarszy syn Marcusa.
Określenie majątku by możliwie jak najdłużej pozostał w rodzinie, żeby to nigdzie nie poszło na
boki.W prawie justyniańskim granicą były 4 pokolenia, czyli około 90 do 100 lat.

Wydziedziczenie

, do późnej republiki spadkodawca jeżeli ustanawiał spadkobiercą osoby nie

podlegające jego władzy ojcowskiej, to musiał podległych swojej władzy wydziedziczyć.Nie ważne
dlaczego to robi. Jeśli chodzi o synów to należało wydziedziczyć wymieniając ich z imienia i nazwiska.
Z momentem kiedy pojawia się ograniczenie swobody testowania w interesie najbliżych a więc gdy
pojawia się zachowek. To ograniczają się możliwości wydziedziczenia bo wtedy wydziedziczenie jest
odebraniem prawa do zachowku.Podstawami takich dziąłań spadkodawcy, jest zachowanie
spadkobiercy takie jak:działanie przeciwko życiu zdrowi spadkodawcy,działanie przeciwko dobremu
imieniu spadkodawcy i działanie przeciwko swobodzie testowania(niszczenie, utrudnianie, zmuszanie
fałszowanie testamentu.)

Legaty,od łac. Legatum

. W dzisiejszym polskim kodeksie cywilnym używamy słowa zapis, niekiedy

zapis testamentowy. Są to sposoby dyspozycji testamentowych, które mają za przedmiot konkretne
składniki majątkowe,czyli do wydania konkretnej rzeczy konkretnej osobie w sukcsji syngularnej.
Casus D 28.5.15 Ulpian
Niech dziedzicem mym będzie Tycjusz w połowie i Sejusz w połowie.
Za pomocą legatu nie można rozporządzić całością masy majątkowej, a długi są dzielone.Ustanowienie
do konkretnych przedmiotów nie gwarantuje ich.
Np.Takiej a takiej osobie daję komputer.
Czy to musi być mój komputer??
Jak ustanawiam spadkobiercę to da się podzielić, ale jak jest 3 to dostają po 1/3. Jak są zgodni to
dobrze, ale jak nie to sąd będzie decydował co komu się należy.Chcemy mieć możliwość ogranicznia

pola konfliktu miedzy spadkobiercami.Wszystko zależy z jakiej formy legatu skorzystamy:

Legatum per vindicationem

, legat windykacyjny, użycie tych konkretnych słów daje skutek

prawny, że mamy do czynienia z legatem który z chwilą objęcia spadku przez spadkobierców
prowadził automatycznego przejścia własności przedmiotu legatu na legatariusza, inaczej na
beneficjenta w chwili objęcia spadku.
Titio hominem Stichum do lego:Titusowi człowiekowi Stichusa daję, zapisuję:
to co realnie jest w majątku.Legat z punktu widzenia legatariusza daje mu najdalej idącą pewność
że ten konkteny obiekt trafi do niego. Jakie są minusy??
Np.
1.Daję komuś działkę ale wskutek błedy nie wiedziałem żę nie jest właścicielem działki, tak więc
ów legat nie jest ważny. Bo nikt nie może przenieść wiecej niż sam posiada.
2.Daje 10 tyś, co mam w domu w sejfie, po śmierci okazuje się że tam jest 3 tyś. Przysługuje mi
tylko te 3 tyś.

Legatum per damnationem

: z chwila przejęcia majątku spadkowego legatariusz zyskiwał prawo

żadania zasądzenia. Brak obiektu nie szkodzi. Nie daje gwarancji że trafi do mnie konkretna
rzecz ale daje lepszą egzekwowalność pienieżną.Może nim być coś co nie należy do mnie.

Heres meus Stichum servum meum dare damnas esto-dziedzic mój na wydanie niewolnika

Stichusa niech będzie zasądzony.

Np.
Daję 10 tyś,ale w sejfie są 3 tys, to ja mogę żadać 10 tyś.

Z punktu widzenia spadkowbiercy legat jest dla niego ciężarem. Ewolucja poszła w tym kierunku
że w imie skuteczności legatu zbudowano klauzulę pomyśli której jeżeli inny typ legatu był nie ważny
to ważny jest legat damnacyjny jeśli ten się daje utrzymać.

Legatum sinendi modo

,konstrukcja pomiędzy legatem windykacyjnym a damnacyjnym.Chodziło o

to że legatariusz z chwilą objęcia spadku, nie stawał się właścicielem, stawał się w momencie objęcia w
posiadanie, które prowadzi do nabycia własności.
Sinendi modo heres meus damnas esto sinere Lucium Titum hominem Stichum sumere sibisque habere-
dziedzic mój niech będzie zasądzony znosić że Lucius Titus zabierze i ma dla siebie człowieka Stichusa

Legatum per praeceptionem

, przedlegat, legat naddziałowy

Lucius Titus hominem Stichum praecipitio-niech uprzednio weźmie
Zarezerwowanie określonych obiektów dla wskazanego obiektu jeszcze przed podziałem całego
majątku spadkowego, czyli wyróżnienie, wyłączenie z całości masy spadku konkretnego obiektu
spadku(np. zwrot posagu żonie).Jest jeszcze jeden kontekst w którym per praeceptionem się pojawia
mianowicie on też jest źródłem zapisu nadziałowego, czyli takiego którego adresatem jest jeden ze
współdziedziców.

Rozważania o legatach były rozpatrywane według tego schematu ze względu na nazwy, lub według
przedmiotu legatu.
Np.
zapis rzeczy używanych przez kobiety, zapis wyposażenia, zapis zwłoki,typowe kryteria
interpretacyjne pomagały identyfikować cechy obiektów,inwentarz, biżuteria, ryby, skład żywności
zapis na prawo użytkowania, prawo do mieszkania itp.

Wyzwolenia testamentowe, nadanie konkretnej osobie wolności, niewolnicy
Ustanowienie opiekuna
Polecenia, obowiązki nałożone na osoby mające jakieś korzyści ze spadku np.zbudowanie nagrobku.
Troska o grób spadkodawcy
Klauzula kodycylarna,spadkodawca potwierdzał swoje dyspozycje, jeżeli zaś dyspozycje okazywały się
nie dostateczne Kodycyl nie miał rygorów formalnych.

FIDEIKOMISY:

Mówiąc o legatach trzeba w powiązaniu z tym wspomnieć o fideikomisach,

Od łac.fideicomissum(fides-wiara, zaufanie)
F

IDEIKOMIS

-

ZAPIS POWIERNICZY

,

JA POPRZEZ POWIERNIKA COŚ KOMUŚ ZAPISUJE

,

POWIERZAM TWOJEJ

UCZCIWOŚCI

.I

CH SENS POLAEGAŁ NA TYM ŻE BYŁA TO NIEFORMALNA DYSPOZYCJA

.

CZEGO MOŻNA

CHCIEĆ

??

Fideikomis wolności

-chęć by ktoś przyznał wolność niewolnikowi

Fideikomis syngularny

- fideikomis konkretnego obiektu,przekazanie konkretnej rzeczy, konkretnego prawo

Fideikomis uniwersalny

– prośba która polegała na tym by spadkobierca przekazał cały majątek lub ułamkową

część określonej osobie.
Pozwalały ona na obchodzenie regulacji prawnych dotyczące zapisu dlatego poprzez uchwały senatów,w I w.
n.e. następuje rozciągnięcie ograniczeń obciążenia legatami na fideikomisy syngularne i długami na
fideikomisy uniwersalne.
Dokonanie tylu legatów, że nie zostanie nic zostaje dla dziedzica : dziedzic może zostać bez niczego, może
również zostać objęty długiem, musi wypłacić pieniądze których nie ma w spadku. Spadkobierca może się
bronić przed odpowiedzialnością związaną z legatami, prowadzi to do dziedziczenia poza testamentowego.

Z czasem legaty stawały się obciążeniami dla spadkobiercy, coraz mniej opłacało się być dziedzicem. By
zachować równowagę dążono do ograniczenie spadków legatami:

Lex furia testamentaria

– ograniczenie wysokości legatu windykacyjnego do 1000 asów, wyjątek dla

małżonków, zaręczonych oraz dla kognatów do 6000 a wśród zstępnych rodzeństwa do 7000

Lex Voconia

- ustawa mówiła żę co do niektórych legatów wartość legatów nie mogła przekroczyć połowy

wartości spadku,ograniczona do osób najzamożniejszych,

Lex Falcidia

-wyprowadziła zasadę żę wartość legatów nie może przekraczać ¾ czystej masy spadku(aktywa

spadkowe minus długi spadkowe), gwarantowała że spadkobierca będzie miał ¼ czystej masy spadku- wartość
spadków po odjęciu długów spadkowych, gwarantowała że dziedzic zawsze dostanie jakiś zysk z
dziedziczenia.

Senatus consultum Pegasianum

– rozciągała regułę ustawy facidijskiej na fideikomisy, nie mogą przekraczać ¾

wartości spadku.
Stworzyło to ułamek zachowku, który do dziś jest obecny w wielu prawach.

Interpretacja testamentu:

Gdy mamy wątpliwości co do tego jakie skutki prawne powinien testament wywołać : niezrozumiałe
sformułowanie testamentu, niemożliwość wykonania testamentu.
Verba- nie można wyjść poza dosłowne brzmienie testamentu
Voluntas –rekonstrukcja i wykonanie rzeczywistej woli zmarłego
Przełom nastąpił w 93 r.p.n.e w sprawie Kuriusza jak pamiętamy zwycieska okazała się wola zmarłego.
Z tej ogólnej postawy wyrosły kilka bardziej szczegółowych dyrektyw interpretacyjnych:

1.Favor testamenti

- przychylność dla testamentu,wybór takiej ścieżki interpretacyjnej ażeby testament utrzymać

w mocy.

2.Plus nuncupatum, minus scriptum

- więcej powiedziano mniej napisano ,co to oznacza?? Interpretując

testament ,rekonstruując rzeczywistą wolę zmarłego nie musimy ograniczać się do tego co zostało napisane w
testamencie, przez zeznania świadków możemy w drodze interpretacji dodać coś co wynika z dowolnego
brzmienia testamentu, pozwala to na wykładnię uzupełniającą testamentu – współcześnie jest on różnie
uważany w Niemczech uznaje się ją, w Polsce takiej wykładni nie dopuszczamy

3.Falsa causa non nocet

- błędna(wadliwa) przyczyna nie szkodzi. Błąd co do intencji nie powodował nie

ważnośności testamentu.Spadkodawca dokonał zapisu na rzecz spadkobiercy tytułem czegoś, wyjaśnienie
jednak jest niezgodne z prawdą, to mimo wszystko należało uznać to za zobowiązujące do wykonania woli
spadkodawcy.

4.Falsa demonstratio non nocet

- jeżeli spadkodawca jakiś obikt nazwał błednie, to błędne oznaczenie nie

szkodzi,to dyspozycja ta jest ważna. Chciał zapisać piekarza Markusa, a piekarz ma na imię Adam nie Markus.

Dyrektywy te zmierzają do tego by jak najlepiej zrekonstruować wolę zmarłego.Efektem ustalenia
obiektywnym reguł wykładni w dzisiejszym prawie spadkowym są reguły nadania testamentowi rozsądnego
brzmienia.

Czasami nie wiemy jaka jest wola spadkodawcy?? I nie mamy żadnych tropów.
Wprowadzenie obiektywnych reguł wykładni:

Favor libertatis

- zasada przychylności dla wolności, prawne przyznanie wolności niewolników gdy nie

jesteśmy pewni czy o to chodziło spadkodawcy.

Favor heredis

- zasada przychylności dla spadkobiercy, konflikt między spadkobiercą a legatariuszem lub

fideliuszem, część większą otrzymuje spadkobierca.

Favor uxoris

- zasada przychylności dla żony spadkodawcy- między żoną a innymi -wybierano rozwiązanie

korzystniejsze dla małżonki (jeśli jest spadkobiercą)

Nabycie spadku:

W jakim momencie spadkobierca staje się właścicielem majątku spadkowego?
Staje się właścicielem z chwilą śmierci spadkodawcy – jakiś czas po śmierci spadkodawcy.

Powołanie do dziedziczenia  Nabycie spadku
(moment śmierci spadkodawcy)

Powołania do dziedziczenia (delatio)

to chwila śmiercia spadkodawcy

nabycie spadku (adquisitio)

to

moment gdy spadkobiecy powiedzą tak my chcemy skorzystać z naszego uprawnienia do dziedziczenia.

Prawo spadkowe chroni dziedziców przed zbyt daleką odpowiedzialnością szkodliwą dla nich za dlugi
spadkowe.

Wszyscy dziedzice konieczni we wczesny okresie z mocy prawa nabywają spadek po osobie, po sekundzie gdy
umrze spadkodawca.
Dziedzic konieczny- osoba która podlegała władzy ojcowskiej spadkodawcy, lub niewolnicy. Z czasem
otrzymali tzw. Beneficjum abstinendi – dobrodziejstwo, uprawnienie do powstrzymania się, wycofania się z
dziedziczenia. Poza dziedzicami koniecznymi żadne ze spadkobierców nie otrzymywało spadku w chwili
śmierci spadkodawcy.
Okres między śmiercią a przyjęciem był czasem w którym można było zastanowić się nad tym czy przyjąć
spadek. Owe rozgraniczenie stało się bardzo ważne.

Sposób przyjęcia spadku(wyrazienie woli spadkobiercy)
Cretio

- formalne oświadczenie o objęciu spadku.

Pro herede gesto

- sposób dorozumiany,zachowując się jak dziedzic, osoby powołane do dziedziczenia zaczeły

się zachowywać się tak jakgdyby były właścicielami majątku spadowego.
Np.Ktoś spłacał długi spadkowe, zarządzał jego majątkiem itp.
W polskim prawie spadkowym w chwili śmierci spadkodawcy, spadkobierca wchodzi w posiadanie majątku
zapisanego mu w testamencie. W ciągu 6 miesięcy może złożyć wniosek o odstąpienie od spadku.

Kto jest właścicielem spadkiem między powołaniem do dziedziczenia a przyjęciem spadku?

Pierwszy poląd mówił o tym,iż majątek spadkowy reprezentuje spadkodawca , czyli jest on ciągle
właścicielem spadku nawet po śmierci, jest to swego rodzaju fikcja prawna. Odejście od zasady, że z chwilą
śmierci człowieka kończy się podmiotowość prawna.
Druga teza mówiła, że jest to majątek niczyji- występuje wtedy niebezpieczeństwo przejęcia majątku,
przywłaszczenia przez kogoś kto nie jest spadkobiercą.
Trzecia koncepcja mówiła że majątek w tym czasie należy do spadkobiercy.

Co jednak gdy spadkobierca wciąż się zastanawiał???
Powstał instrument tzw. Usucapio pro herede-zasiedzenie spadku, majątek spadkowy został zasiedzony przez
osobę nie będącą dziedzicem ale po roku spadek zostawał oddany do spadkobiercy, gdy ten wyraził taką
ochotę.