1

Epidemiologia i zdrowie

Epidemiologia i zdrowie

publiczne

publiczne

http://epi.wl.cm.uj.edu.pl/

Aleksander Gała

ś

[e-mail]

Hasło: EZP2015

Ocena stanu zdrowia populacji

Ocena stanu zdrowia populacji

2

Epidemiologia

epi

„na, nad”

demos

„ludność”

logos

„nauka”

Nauka badająca rozpowszechnienie chorób wśród
ludności (w populacjach) oraz czynnikami, które
wpływają lub warunkują to rozpowszechnienie (J.
Kostrzewski), wykorzystanie wyników tych badań
do kontroli/poprawy stanu zdrowia ludności
(„Słownik epidemiologiczny” JM Last )

Zdrowie

publiczne

Epidemiologia

Naturalna historia choroby

Opis stanu zdrowia populacji

Identyfikacja czynników ryzyka

Ocena korzyści z profilaktyki i terapii

Wypracowanie metod zapobiegania

Ocena skuteczności testów

diagnostycznych

Medycyna

Kliniczna

Diagnostyka różnicowa

Czynniki ryzyka

Profilaktyka

Wybór metod terapii

Ocena rokowania

Dobór narzędzi
diagnostycznych

Metodologia badań

Główne problemy
zdrowotne

Czynniki ryzyka

Profilaktyka

Badania przesiewowe

Promocja zdrowia

3

Zdrowie (WHO)

pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i
społeczny, a nie tylko brak choroby lub
niedomagania

• stan lub zdolność ustroju ludzkiego do
wykonywania odpowiednich czynności
w określonych warunkach środowiska

Rola epidemiologii

Rola epidemiologii

• Opis cz

ę

sto

ś

ci wyst

ę

powania zjawisk

chorobowych (trendy, porównania mi

ę

dzy

populacjami, ocena potrzeb)

• Poznanie przebiegu naturalnej historii choroby

• Okre

ś

lanie zwi

ą

zków przyczynowo-skutkowych

(czynniki etiologiczne, czynniki ryzyka)

• Planowanie i ocena skuteczno

ś

ci profilaktyki

(identyfikacja modyfikowalnych czynników ryzyka,
dobór testów przesiewowych, ustalenie kryteriów
dla testów)

4

Mierniki cz

ę

sto

ś

ci zjawisk

zdrowotnych w populacji

Miary cz

ę

sto

ś

ci chorób s

ą

potrzebne do:

• oceny wielko

ś

ci problemu,

• porównywania ró

ż

nych populacji,

• obserwowania trendów chorób.

Mierzonymi stanami mog

ą

by

ć

:

choroba, niezdolno

ść

do pracy, zgon,

prze

ż

ywalno

ść

, a nawet korzystanie

z usług słu

ż

by zdrowia oraz wska

ź

niki

pozytywne np. wyzdrowienie

Mierniki stanu zdrowia

POZYTYWNE (sprawność, prawidłowość funkcji różnych narządów):

•% zaszczepionej populacji

•wyniki badań antropometrycznych

•prawidłowe wyniki badań biochemicznych

NEGATYWNE (częstość występowania chorób i urazów):

•zapadalność

•chorobowość

•śmiertelność

•umieralność

5

Cz

ę

sto

ść

wyst

ę

powania chorób

Proporcja (odsetek)

–miara w której osoby
znajduj

ą

ce si

ę

w liczniku musz

ą

tak

ż

e stanowi

ć

cz

ęść

mianownika.

Współczynnik (Ratio) –otrzymany przez podzielenie jednej warto

ś

ci

przez drug

ą

bez okre

ś

lania specjalnej zale

ż

no

ś

ci pomi

ę

dzy

licznikiem a mianownikiem (liczba martwo urodzonych dzieci na
1000 urodze

ń

ż

ywych)

Liczbowe wyra

ż

enie obecno

ś

ci lub pojawiania si

ę

choroby

• Liczba osób

chorych

Informacje dla osób zajmuj

ą

cych si

ę

planowaniem ochrony zdrowia i administracj

ą

,

którzy odpowiadaj

ą

za organizacj

ę

ś

rodków

Współczynnik z uwzgl

ę

dnieniem

czasu (Rate)

–współczynnik w którym jednostka
czasu jest cz

ęś

ci

ą

składow

ą

mianownika

Chorobowo

ść

/ Współczynnik chorobowo

ś

ci

Liczba epizodów, np. przypadków okre

ś

lonej choroby lub

okre

ś

lonego stanu w okre

ś

lonej populacji w zdefiniowanym

czasie; najcz

ęś

ciej okre

ś

la WSPÓŁCZYNNIK CHOROBOWO

Ś

CI.

Kiedy u

ż

ywany jest bez okre

ś

lnika (CHOROBOWO

ŚĆ

), zwykle

odnosi si

ę

do okre

ś

lonego punktu w czasie (chorobowo

ść

punktowa) i wówczas jest to liczba a nie współczynnik.

Chorobowo

ść

roczna …

WSPÓŁCZYNNIK CHOROBOWO

Ś

CI –całkowita liczba

wszystkich osób, które posiadaj

ą

cech

ę

lub chorob

ę

w

okre

ś

lonym czasie (lub na przestrzeni okre

ś

lonego czasu)

podzielona przez „populacj

ę

nara

ż

on

ą

na ryzyko …”. Jest to

proporcja.

Liczba przypadków choroby

w.Ch =

Liczba osób nara

ż

onych na ryzyko

W okre

ś

lonym

okresie czasu

6

Współczynnik zapadalno

ś

ci

Współczynnik, który uwzgl

ę

dnia nowe przypadki w populacji.

Licznik obejmuje liczb

ę

nowych przypadków choroby które

wyst

ą

piły w zdefiniowanym czasie; mianownik stanowi „populacja

nara

ż

ona na ryzyko …” w której obserwowane s

ą

nowe przypadki w

podanym okresie czasu zwykle wyra

ż

on

ą

w postaci osobo-czasu.

-okre

ś

la ryzyko zachorowania w okre

ś

lonej populacji

Zapadalno

ść

skumulowana

Cumulative incidence (CI)

-to proporcja osób które
zachorowały w okre

ś

lonym

okresie czasu

Współczynnik zapadalno

ś

ci

Incidence rate (IR) / density (ID)

-to liczba nowych przypadków
choroby w okre

ś

lonej populacji

podzielona przez sum

ę

osobo-czasu

obserwacji

Współczynnik zapadalno

ś

ci

Zapadalno

ść

skumulowana –proporcja osób które zachorowały w

okre

ś

lonym okresie czasu.

Współczynnik zapadalno

ś

ci –liczba nowych zachorowa

ń

w

populacji przez sum

ę

osobo-czasu obserwacji

Liczba nowych zachorowa

ń

w okre

ś

lonym czasie

ZS =

Populacja nara

ż

ona na ryzyko

Liczba nowych zachorowa

ń

w okre

ś

lonym czasie

IR (ID) =

Całkowity osobo-czas obserwacji

7

Illustration of prevalence,

incidence, and the effects of

death/cures in a population

Part 2

Zapadalno

ść

Chorobowo

ść

Zgony

Zdrowi

Chorobowo

ść

=

zapadalno

ść

*

ś

redni czas

trwania choroby

Przy zało

ż

eniu

-współczynnik
zapadalno

ś

ci jest stały

w czasie

-czas trwania choroby
nie zmienia si

ę

zasadniczo w populacji

Współczynniki umieralno

ś

ci - 1

Współczynnik umieralno

ś

ci ogólnej

(surowy):

Liczba zgonów

Liczba osób nara

ż

onych na ryzyko zgonu

* k

8

Główne przyczyny zgonów w USA

Source: US Mortality Public Use Data Tape 2005, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control
and Prevention, 2008. And U.S. D.H.H.S., Prevention ‘84/’85 Washington D.C.

1900

2005

Pneumonia

11,8% Heart disease

26,6%

Tuberculosis

11,2% Cancer

22,8%

Heart disease

9,4% Stroke

5,9%

Stroke

7,6% Chronic lung dis.

5,3%

Diarrhea/enteritidi
s

6,3% Accidents

4,8%

Nephritis

5,9% Diabetes mellitus

3,1%

Cancer

4,5% Pneumonia

2,9%

Współczynniki umieralno

ś

ci

Współczynniki umieralno

ś

ci -- 2

2

• Swoiste współczynniki umieralno

ś

ci. Nale

żą

tutaj współczynniki umieralno

ś

ci według wieku,

płci i przyczyn. W liczniku umieszczamy liczb

ę

zgonów w danej grupie wieku, płci lub
przyczyny, w mianowniku za

ś

stosown

ą

dla

licznika liczb

ę

ludno

ś

ci nara

ż

onej na ryzyko

zgonu.

– swoisty współczynnik umieralno

ś

ci dla grupy

wieku 30-40 lat

– swoisty współczynnik umieralno

ś

ci z powodu

chorób kr

ąż

enia

9

Współczynniki umieralno

ś

ci

(na 1000 mieszka

ń

ców)

w 1996 roku

Meksyk

4,5

Polska

10,0

Uzbekistan

6,6

Austria

10,1

Japonia

7,1

Szwecja

10,5

Australia

7,1

Wielka Brytania

10,7

Kanada

7,2

Niemcy

10,9

Hiszpania

8,7

Chorwacja

11,1

USA

8,8

Czechy

11,4

Szwajcaria

8,9

Litwa

12,5

Francja

9,0

Bułgaria

13,6

Grecja

9,4

W

ę

gry

14,2

Kazachstan

9,4

Rosja

15,5

Finlandia

9,7

Łotwa

15,9

Standaryzowane współczynniki umieralno

ś

ci

(na 1000 mieszka

ń

ców) w 1996 roku

Japonia

5,7

USA

7,8

Francja

6,4

Meksyk

9,7

Szwajcaria

6,4

Chorwacja

9,9

Szwecja

6,5

Czechy

10,3

Kanada

6,6

Polska

10,6

Hiszpania

6,7

Bułgaria

11,6

Australia

6,8

Litwa

11,7

Grecja

7,0

W

ę

gry

12,3

Austria

7,5

Łotwa

14,0

Niemcy

7,6

Kazachstan

15,1

Finlandia

7,7

Rosja

15,1

Wielka Brytania

7,7

Uzbekistan

16,1

10

Standaryzacja

Standaryzacja współczynników – proces matematyczny

maj

ą

cy na celu wyeliminowanie wpływu ró

ż

nej struktury

wewn

ę

trznej (np. wiekowej) porównywanych populacji.

współczynnik standaryzowany metod

ą

bezpo

ś

redni

ą

=

∑

∑

i

i

N

N

i

i

n

d

Gdzie:
d

i

= liczba zdarze

ń

w poszczególnych grupach wiekowych

n

i

= liczebno

ść

poszczególnych grup wiekowych

N

i

= liczebno

ść

populacji standardowej

wiek

Populacje standardowe

afryka

ń

ska

ś

wiata

europejska

0

2 000

2 400

1 600

1-4

8 000

9 600

6 400

5-9

10 000

10 000

7 000

10-14

10 000

9 000

7 000

15-19

10 000

9 000

7 000

20-24

10 000

8 000

7 000

25-29

10 000

8 000

7 000

30-34

10 000

6 000

7 000

35-39

10 000

6 000

7 000

40-44

5 000

6 000

7 000

45-49

5 000

6 000

7 000

50-54

3 000

5 000

7 000

55-59

2 000

4 000

6 000

60-64

2 000

4 000

5 000

65-69

1 000

3 000

4 000

70-74

1 000

2 000

3 000

75-79

500

1 000

2 000

80-84

300

500

1 000

85 i +

200

500

1 000

ogółem

100 000

100 000

100 000

11

Współczynniki umieralno

ś

ci

niemowl

ą

t

•Współczynnik wczesnej umieralno

ś

ci

niemowl

ą

t

•Współczynnik pó

ź

nej umieralno

ś

ci niemowl

ą

t

•Współczynnik umieralno

ś

ci okołoporodowej

•Współczynnik martwo-urodzonych

Ogólny współczynnik umieralno

ś

ci niemowl

ą

t:

Liczba zgonów niemowl

ą

t (0 -11 miesi

ę

cy)

Liczba urodze

ń

ż

ywych

* k

Wska

ź

nik

ś

miertelno

ś

ci

Liczba zgonów na dan

ą

chorob

ę

Liczba osób, które zachorowały na dan

ą

chorob

ę

* k

12

Przykład:

Przykład:

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
5 000 osób. Podsumowując rok 2008w tym mieście

5 000 osób. Podsumowując rok 2008w tym mieście
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.

wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:

W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,

w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 10 nowotwory,

w 10 nowotwory,
4

4 -- wypadki lub urazy,

wypadki lub urazy,

1

1 -- zatrucie.

zatrucie.

Obliczyć: współczynnik umieralności (ogólnej)

Obliczyć: współczynnik umieralności (ogólnej)

współczynnik umieralności na nowotwory

współczynnik umieralności na nowotwory

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralność

Umieralność

nowotw.

nowotw.

= 10 /5000 = 2 / 1000

= 10 /5000 = 2 / 1000

Współczynniki umieralno

ś

ci

Współczynniki umieralno

ś

ci -- 3

3

Wska

ź

nik umieralno

ś

ci proporcjonalnej.

Przedstawia on procent zgonów z powodu
okre

ś

lonej przyczyny w stosunku do ogółu

zgonów, na przykład wska

ź

nik

umieralno

ś

ci proporcjonalnej z powodu

chorób kr

ąż

enia:

Liczba zgonów z powodu chorób kr

ąż

enia

Ogólna liczba zgonów

* 100

13

Umieralność proporcjonalna

Umieralność proporcjonalna

nowotw.

nowotw.

=10/40 = 25%

=10/40 = 25%

Przykład:

Przykład:

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
5 000 osób. Podsumowując rok 2008 w tym mieście

5 000 osób. Podsumowując rok 2008 w tym mieście
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.

wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:

W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,

w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 10 nowotwory,

w 10 nowotwory,
4

4 -- wypadki lub urazy,

wypadki lub urazy,

1

1 -- zatrucie.

zatrucie.

Obliczyć: współczynnik umieralności proporcjonalnej z

Obliczyć: współczynnik umieralności proporcjonalnej z

powodu nowotworów

powodu nowotworów

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralność

Umieralność

nowotw.

nowotw.

= 10 /5000 = 2 / 1000

= 10 /5000 = 2 / 1000

Zgony

Zgony -- Polska, 2012 (na 100 tys. ludno

ś

ci)

Polska, 2012 (na 100 tys. ludno

ś

ci)

%

Ogółem

M

ęż

czy

ź

ni Kobiety

Ogółem

-

974,4

1062,6

892,2

Układ kr

ąż

enia

45,2%

440,9

425,4

455,5

Nowotwory

25,6%

249,2

287,1

213,6

Urazy i zatrucia

6,3%

61,6

98,1

27,3

Układ oddechowy

5,3%

51,9

63,6

40,8

Układ trawienny

4,4%

42,7

50,5

35,3

Zaburzenia wydzielania wewn.

1,9%

18,5

15,9

21,0

Układ nerwowy

1,4%

14,0

13,1

14,9

Układ moczowo-płciowy

1,4%

13,5

13,7

13,4

Choroby zaka

ź

ne i paso

ż

yt.

0,8%

8,0

9,5

6,6

Zaburzenia psychiczne

0,5%

4,8

8,3

1,5

Stany rozpoczynaj

ą

ce si

ę

w

okresie okołoporodowym

0,3%

2,5

3,0

2,0

Objawy, cechy chorobowe,
nieprawidłowe wyniki bada

ń

...

6,4%

62,2

69,9

54,9

14

8,1

7,7

7,5

7,0

6,8

6,4

6,0

6,0

5,6

5,6

5,0

4,7

4,6

4,5

5

5,5

6

6,5

7

7,5

8

8,5

2

0

0

0

2

0

0

1

2

0

0

2

2

0

0

3

2

0

0

4

2

0

0

5

2

0

0

6

2

0

0

7

2

0

0

8

2

0

0

9

2

0

1

0

2

0

1

1

2

0

1

2

U

m

ie

ra

ln

o

ś

ć

n

ie

m

o

w

l

ą

t

(n

a

1

0

0

0

ż

y

w

y

c

h

u

ro

d

z

e

ń

)

Umieralno

ść

niemowl

ą

t w Polsce

Umieralno

ść

niemowl

ą

t w Polsce

w

w latach 2000

latach 2000--2012

2012

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

Choroba
Choroba zakończona zgonem

15

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

UMIERALNOŚĆ =

UMIERALNOŚĆ =

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

UMIERALNOŚĆ =

UMIERALNOŚĆ = 3 / 12 = 25 / 100

3 / 12 = 25 / 100

16

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

ZAPADALNOŚĆ

ZAPADALNOŚĆ

W ROKU 2000

W ROKU 2000

=

=

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

ZAPADALNOŚĆ

ZAPADALNOŚĆ

W ROKU 2000

W ROKU 2000

=

=

5 /

5 / 10

10

X

X

17

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

CHOROBOWOŚĆ

CHOROBOWOŚĆ

W ROKU 2000

W ROKU 2000

=

=

1

1

4

4

3

3

2

2

7

7

6

6

5

5

11

11

10

10

9

9

8

8

12

12

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

CHOROBOWOŚĆ

CHOROBOWOŚĆ

W ROKU 2000

W ROKU 2000

=

= 7 /

7 / 12

12