B1-tiamina

Drożdże ziarna
fasola, orzechy

Wspomaga serce
,uk.nerwowy, niezbędna
podczas powstawania rybozy
metab. aminokwasów i
węglowodanów

Mrowienie zanik czucia
osłabienie serca

B2-
ryboflawin
a

Drożdże ziarna i
kiełki, mleko, jaja

Odpornośd regeneracja
skóry, procesy oddychania
komórkowego

Zapalenie skóry,języka,
łysienie pękanie warg

B3-niacyna

Orzechy mięso,
ryby, ziarna i kiełki

Regeneracja ukł.nerwowego i
skóry obniża ciśnienie krwi
metabolizm białka

Depresja zaburzenia
pamięci, łuszczenie
rogowacenie skóry

B5-kwas
pantoteno
wy

Mleko, jaja,
wątroba pomidor

Wspomaga odpornośd,
przemiana kwasów
tłuszczowych

brak

B6-
pirydoksyn
a

Drób ryby mleko
ziarna banany
groszek

Zapobiega anemii, wpomaga
ukł.nerwowy metabolizm
aminokwasów

Zmiany skóry,
niedokwrwistośd

B11-kwas
foliowy

Warzywa liściaste,
jaja mleko mięso,
drożdże

Dojrzewanie krwinek
czerwonych biosynteza
kwasów nukleinowych

Niedokrwistośc

B12-
kobalamin
a

Mięso ryby mleko
jaja

Przemiana kw.nukleinowych
wspomaga proces
krwiotwórczy

Niedokrwistośd przez złe
wchłanianie

C-kwas
askorbino
wy

Cytrusy porzeczka
jarzyny d.róża

Odpornośd gojenie ran,
tworzenie istoty podstawnej
kości, synteza kolagenu

Szkorbut ,złe gojenie ran
zapalenie dziąseł kruchośd
naczyo krw.

H-biotyna

Wątroba drożdże
czekolada żółtka
jaj, wytwarzana
przez bakterie
jelitowe

Składnik enzymów
biosyntezujących tłuszcze,
ładna skóra i włosy

Zapalenie skóry wypadanie
włosów związane z
przyjmowaniem
antybiotyków

A-retionol

Wątroba,szpinak
marchew,żółtka jaj,
mleko, pomidor

Składnik barwników
siatkówki, proces widzenia,
prawidłowy wzrost nabłonka

Kurza ślepota, wysychanie
spojówek łuszczenie skóry

D-
dekacyfero
l

Tłuste Mleko, tran,
zółtko, wątroba,
powstaje przez
promienie UV

Wchłanianie wapnia,
prawidłowy wzrost kości

Krzywica nieprawidłowe
zrastanie, rozmiękczenie
kosci

E-tokoferol

Oleje roślinne
orzechy wątroba
jaja ryby

Hamuje utlenianie wit.A,
zapobiega nowotworom

Zaburzenia wzrostu,
ukrwienia narządów

K-
filochinon

Warzywa zielone
wytwarzana przez
bakterie jelitowe

Proces krzepnięcia krwi,
procesy utleniania
biologicznego

Rzadko/stany pooperacyjne

Odżywi
anie

dostarczanie pokarmu do każdej komórki organizmu

Sposob
y
odżywi
ania

Odżywianie
Autotrofy (samożywne)

Heterotrofy (cudzożywne)

-Fotosynteza (rośliny zielone)
- chemosynteza (bakterie chemosyntetyczne [siarkowe, fosforowe]

Fotosynteza

CO

2

+H

2

O+E. słoneczna –chlorofil C

6

H

12

O

6

+6H

2

O

Heterot
rofy

+saprobionty
-saprofity
-saprofagi

+płynożercy
+pasożyty,
półpasożyty
-roślinne

-zwierzęce
-zewnętrzne
-wewnętrzne

+roślinożercy
+glebożercy
+mułożercy
+drapieżcy

Fotoau
totrofy

organizmy, które potrafią przeprowadzad fotosyntezę: rośliny zielone, niektóre protisty i
bakterie

Składni
ki
pokarm
u

a) cukry-węglowodany
-cukry proste [glukoza C

6

H

12

O

6

,

fruktoza]
-dwucukry [sacharoza, laktoza, maltoza
] wielocukry [skrobia, glikogen]

Pomiędzy cukrami znajduje się wiązanie
glikozydowe. Dostarczają organizmowi
energii. Pewną ilośd Glikogenu magazynowana
jest w wątrobie i mięśniach. Wytwarzane są
przez rośliny uprawne: pszenicę, żyto, ryż,
ziemniaki, buraki cukrowe, drzewa owocowe.
Magazynowane są w nasionach, bulwach,
owocach

b) tłuszcze- lipidy
-zbudowane z wyższych kwasów tłuszczowych
lub glicerolu
- charakterystyczne wiązania estrowe .
Wyróżniamy tłuszcze nasycone i nienasycone,
stałe i płynne, pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego *cholesterol, tran, oleje+. Są
nierozpuszczalne w wodzie.

FUNKCJE:
-dostarczają dwa razy więcej energii niż
cukry,
-odkładając się w tkance podskórnej
chronią ciało przed utratą ciepła
-amortyzują uderzenia
- budowa błon komórki
- synteza niektórych hormonów i
kwasów żółciowych

c) białka – proteiny
-elementy budulcowe złożone z aminokwasów powiązane wiązaniami peptydowymi. W
organizmach żywych białka mają funkcję budulcową. Są ze sobą spięte mostkami
siarczkowymi. W białkach zwierzęcych są wszystkie aminokwasy, roślinne są ubogie,
najczęściej brakuje lizyny, treoniny, tryptofanu. Białka roślinne = białka
niepełnowartościowe.
d) sole mineralne – substancje mineralne, pierwiastki biogenne [O;C;H;N;P;S]
-MAKROELEMENTY – pierwiastki, których organizm potrzebuje w większych ilościach
Sód, Chlor- zachowanie równowagi osmotycznej, niedobór prowadzi do odwodnienia
organizmu
Sód, potas- uczestniczą w przewodzeniu impulsów nerwowych
Wapo, Fosfor- składnik kości, bez fosforu brak syntezy DNA
Magnez- aktywator wielu enzymów, właściwe funkcjonowanie układu mięśniowego i
nerwowego, niedobór = obniżona odpornośd na stres
Siarka- występuje w aminokwasach: cysteinie, metioninie
-MIKROELEMENTY- pierwiastki, których organizm potrzebuje w bardzo małych ilościach,
często śladowych *Fe, Kobalt, Cu, Mn, Zn, Molibden, Jod, Fluor+
sześd pierwszych to składniki białek, Jod wchodzi w skład hormonów tarczycy, a fluor jest
niezbędnym elementem szkliwa zębów. Niedokrwistośd bywa skutkiem niedoboru żelaza,
próchnica = mało fluoru, niedoczynnośd tarczycy= niedostatek jodu
e) Witaminy
- niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
- nie są syntezowane przez organizm *wyjątek
D]
- zróżnicowane pod względem budowy
chemicznej
- niedobór jednej z witamin w pokarmach
prowadzi do awitaminozy
- witaminy dzielimy na
+ rozpuszczalne w tłuszczach ADEK

+ rozpuszczalne w wodzie:
B

1

,B

2

,B

6

,B

3

,B

5

,B

11,

B

12

,C

Przyczyny awitaminozy
+nieodpowiednia dieta
+ nadmierna obróbka termiczna
pokarmów
+częste stosowanie antybiotyków
+palenie papierosów i nadużywanie
alkoholu
+schorzenia przewodu pokarmowego

Energia

Glukoza 17kJ

Tłuszcze 37kJ

Białka 22kJ

Budow
a
ściany
układu
pokarm
owego

błona śluzowa – pofałdowanej warstwy wewnętrznej, bogatej w naczynia włosowate;
gruczoły tej warstwy wydzielają śluz i różne zależnie od odcinka przewodu pokarmowego –
enzymy trawienne; w jelicie cienkim śluzówka uczestniczy w procesie wchłaniania
błona podśluzowa- w tej warstwie znajdują się gruczoły, nerwy i naczynia krwionośne
mięśniówki- ta warstwa jest zbudowana z dwóch rodzajów mięśni gładkich – podłużnych i
okrężnych; rytmiczne skurcze obu rodzajów mięśni, zwane skurczami perystaltycznymi,
przesuwają treśd pokarmową w kierunku odbytu; w mięśniówce w żołądku dodatkowo
występują mięśnie skośne, wzmacniające skurcze żołądka, co ułatwia mieszanie się pokarmu
z wydzielinami żołądka
błona surowicza (otrzewnej)-warstwy zewnętrznej, pełniącej funkcję podtrzymującą i
ochronna; przebiegają w niej duże naczynia krwionośne

Enzymy

białka, które dzięki swojej szczególnej budowie przyspieszają przebieg reakcji
biochemicznych*podobnie jak katalizatory przyspieszają przebieg reakcji chemicznych+
można je nazwad biokatalizatorami

Amylaz
a

- kilka rodzajów
- wytwarzane w gruczołach
ślinowych *śliniankach+ oraz
trzustce
-rozkładają węglowodany

-rozszczepiają skrobie i glikogen na maltoza (dwie
cząsteczki glukozy)
- maltoza rozpada się w jelicie cienkim pod wpływem
maltazy-enzym
- nie trawimy celulozy

Lipaza

- wydzielany przez trzustkę
-rozbija wiązania między glicerolem
i kwasami tłuszczowymi, które
przenikają ze światła jelita do
komórek śluzówki

- tłuszcz jest nierozpuszczalny w wodzie a lipaza
tak, dlatego właśnie lipaza w kontakcie z
tłuszczem rozkłada tylko te cząsteczki, które
znajdują się na jej powierzchni

żółd ułatwia trawienie tłuszczów, ponieważ rozbija je na drobniejsze kropelki = emulgacja

Proteaz
y

- wydzielane w żołądku, trzustce,
jelicie
- enzym rozkładający białka
-rozszczepiają wiązania
peptydowe łączące aminokwasy
w długie łaocuchy białkowe

- przejściowymi produktami tego procesu są różne
peptydy – związki zbudowane z aminokwasów, lecz
znacznie krótsze
*białko—dłuższe peptydy—krótsze peptydy—
aminokwasy]
- różne rodzaje proteaz

Jama
ustna

- mechaniczne rozdrabniane
kęsa
- zęby * siekacze- odgryzanie
kęsów, kły rozrywanie, trzonowe
i przedtrzonowe do rozcierania]

- zęby tkwią w zębodołach, będących zagłębieniami w
szczęce i żuchwie.
-parodontoza – Przyczynami są zaburzenia
hormonalne, metaboliczne, niedobory witamin C,D,E,
objawy; rozchwianie zębów i wypadanie na skutek
zaniku kości wyrostka zębodołowego i obniżeniu
dziąseł

1.jama ustna:
-zęby-rozdrabnianie(20 mlecznych 32 stałe)
-język-formuje kęs,smaki
-wargi,podniebienie
-ślinianki:przyuszne podjęzykowe
podżuchwowe
wydzielają śline trawidą cukry zwilżające
pokarm
2.gardło-wspólny odcinek układu
pokarmowego i oddechowego, tu nagłośnia
zamykająca wlot do krtani
3.przełyk-zbudowany z mięśni gładkich,ruchy
perylstatyczne-robaczkowe przesuwają
pokarm
4.żołądek-tu trawienie białka, soki żołądkowe
czyli HCl uaktywniający pepsynę oraz śluzy
zapewniają ochronę przed samostrawieniem
.Młode ssaki mają enzym renina-
podpuszczka.Ścina czyli koaguluje białko-
kazeninę.Żolądek zamyka odźwiernik.
5.jelito cienkie: dwunastnica-tu odchodzą
przewody wątroby i trzustki.
6.Wątroba:

-gromadzi glukozę w postaci glikogenu
-alkohol,leki,toksyny przemienia w substanie
nieszkodliwe
-wychwytuje produkty trawienia z krwi
-uczestniczy w przemianie nadmiaru aminokwasów
-gromadzi Fe Cu wit.A,B,D
-wydziela żółd emulgującą tłuszcze<pęcherzyk
żółciowy>
7.Trzustka-narząd ,gruczoł trawienny,wydzielający
enzymy trawiace białka<proteazy> węglowodany
<amylazy>i tłuszcze <lipazy>,insulinę obniżającą
poziom cukru we krwi,lub glikogen podwyższający
8.Jelito cienkie,tu papka wymieszana z sokami
trzustkowymi i żółcią zostaje wzbogacona o soki
jelitowe składające się z maltazy<cukry>i proteazy
jelita<białka>. Jelito cienkiezbudowane jest z
kosmków jelitowych,które zwiększają powierzchchnie
wchłaniania.do naczyd krwionośnych wchłaniane sa
cukry i białka a do naczyo limfatycznych tłuszcze i
transportowane do wszystkich komórek
9.jelito grube-silnie ukrwione,formuje kał i wchłania
wodę.
10.odbyt-tu zachodzi defekacja czyli wydalenie kału.

ZALEŻNOŚCI POKARMOWE:
-płed -wiek
-aktywnośd fizyczna
-rodzaj wykonywanej pracy
-warunki atmosferyczne: temperatura,
pora roku
-stan zdrowia: ciąża choroba
OTYŁOŚĆ prowadzi do: cukrzycy,
miażdżycy, chorób zwyrodnieniowych
kręgosłupa, zawału serca, wylewu,
nadciśnienia tętniczego, kamicy żółciowej,
raka prostaty, jajników, jelita grubego

NIEDOŻYWIENIE:brak pokarmu,głównie zwierzęcego,
żelaza, wapnia witB12. Powoduje opóźnienia w rozwoju,
zaburzenia metaboliczne, obrzęki, biegunki.
WEGETARIANIZM:
-Weganie- jedzą tylko pokarm roślinny
-Semiwegetarianie- jedzą głównie produkty roślinne ale
dopuszczają niewielkie ilości drobiu, ryb, mięsa
pełnowartościowego z małą ilością cholesterolu.
-Owowegetarianie-nie jedzą mięsa ale uzupełniają to
jajami i nabiałem.
Wegetarianizm prowadzi do niedoborów:lizyny, treoniny
i tryptofanu a także anemii.