dr Grzegorz Sobiecki

(5)

Budżet państwa. Polityka fiskalna.

Równowaga ogólna w gospodarce

otwartej z państwem.

MAKROEKONOMIA I

PLAN

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

2

1.

Determinanty dochodu narodowego (Model B*)

2.

Determinanty dochodu narodowego (Model C)

3.

Mnożniki – podsumowanie

4.

Finanse publiczne Polski

5.

Handel zagraniczny Polski

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

3

„Jednym z głównych zadań badań
makroekonomicznych jest by ogarnąć i
zrozumieć jak zarówno szoki, jak i
systematyczne zmiany polityki wpływają na
zmienne makroekonomiczne w krótkim i
długim okresie.”

Komitet Noblowski, 2011, http://goo.gl/IDSYY

Funkcja konsumpcji a funkcja oszczędności w modelu gospodarki
zamkniętej bez państwa (przypomnienie)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

4

Dochód, produkcja (Y)

Pop

yt

g

lobal

ny

(A

D

)

45

˚

Y = AD

AD = Ia + Ca + KSK * Yr
AD = 12 + 8 + 0,6 * Yr

C = 8 + 0,6 * Y

O

sz

czędn

oś

ci

In

w

es

ty

cje

S = -8 + 0,4 * Yr

Dochód, produkcja (Y)

Ia

Ca

Ia

-Ca

Ia = 12

S = -Ca + KSO * Yr

C = Ca + KSK * Yr
I = Ia

C + S = Yr
C = Ca + KSK * Yr

Gdy Yr = 0
=> C = Ca oraz Sa = -Ca

50

50

20

20

(1) Determinanty dochodu narodowego
(Model B*)

•

uwzględniając państwo (* bez podatków pośrednich i subsydiów)

•

bez uwzględnienia handlu zagranicznego (przepływ dóbr i usług)

•

bez uwzględnienia własności czynników wytwórczych za granicą (przepływ pracy i kapitału)

•

bez uwzględnienia zużycia majątku trwałego (amortyzacji)

•

bez uwzględnienia zmian cen (inflacji)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

5

Założenia do modelu B

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

6

Obecność państwa objawia się przez:



Istnienie wydatków rządowych, które są autonomiczne
(niezależne od dochodu) =>

G



Istnienie podatków bezpośrednich netto, które wpływają
dochód rozporządzalny => stopa podatku dochodowego
(bezpośredniego) netto

t



Stopa podatku dochodowego (bezpośredniego) netto uwzględnia
podatki dochodowe Td i transfery B.

t = (Td – B) / Y



Pomijamy podatki pośrednie i subsydia (dopłaty do
produkcji), więc NT = Td – B



Dochody rozporządzalne gospodarstw domowych ≠ Dochód
narodowy (Produkcja)

Dochody rozporządzalne i KSK

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

7

Istnienie państwa sprawia, że:



Dochody rozporządzalne gospodarstw domowych ≠ Dochód
narodowy (Produkcja)

Yroz ≠ Y <= Yroz = (1-t) * Y



zatem i

Krańcowa stopa konsumpcji z dochodu rozporządzalnego

≠ Krańcowa stopa konsumpcji z dochodu narodowego

KSK ≠ KSK’

Funkcja konsumpcji z państwem:

C’ = Ca + KSK * Yroz = Ca + KSK * (1-t)*Y

weźmy KSK’ = KSK*(1-t) jako krańcową stopę konsumpcji z dochodu
narodowego w modelu z państwem, oznaczając ją KSK’, wtedy

C’ = KSK’ *Y

Funkcja zagregowanego popytu w modelu
gospodarki zamkniętej z państwem

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

8

C: funkcja konsumpcji w modelu bez
państwa

C = Ca + KSK * Y

C ’: funkcja konsumpcji w modelu z
państwem

C’ = Ca + KSK’ * Y
= Ca + KSK * Yr
= Ca + KSK * (1-t) * Y

AD’: funkcja zagregowanego popytu w
modelu z państwem

AD’ = Ca + KSK*(1-t)*Y + I + G

Y

0

=> Y

1

efekt mnożnika inwestycyjnego

(popytowego)

Y

0

Y

h

Y

1

Hipotetyczna krzywa (pomocnicza),

obrazuje sytuację, gdyby wydatki

rządowe (G) nie wymagały podatków (t)

Dochód,

produkcja (Y)

Pop

yt

g

lobal

ny

(A

D

)

45

˚

Ia

Ca

AD

G

t – stopa podatku dochodowego
netto (przeciętna)

Krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu
narodowego

w modelu z państwem (KSK’) *

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

9

każda

dodatkowa złotówka dochodu rozporządzalnego w gospodarce zamkniętej z

państwem (uwzględnia on podatek bezpośredni)

zwiększa popyt konsumpcyjny na

produkty krajowe o wartość

KSK (z dochodów rozporządzalnych = dochodu netto)

∆C =

KSK * (1-t)

*

∆Y

=

KSK’

*

∆Y

∆C =

KSK

*

∆ [ (1-t) * Y ]

=

KSK

*

∆Yr

a inaczej: każda

dodatkowa złotówka dochodu narodowego

w gospodarce zamkniętej z

państwem zwiększa popyt konsumpcyjny na produkty krajowe o wartość

KSK’ z dochodu

(produktu) narodowego (dochodu brutto)

czyli KSK przemnożonej przez ułamek tej dodatkowej

złotówki, która zostaje do rozporządzenia (po odjęciu części, przeznaczonej na podatek)

Mnożnik

zrównoważonego budżetu

(mnożnik w modelu gospodarki z państwem)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

10

Mechanizm mnożnika w gospodarce z państwem, tzw. mnożnika

zrównoważonego budżetu (należy do mnożników „popytowych”) powoduje, że

wzrost globalnego popytu powoduje zwiększenie produkcji w większym

stopniu niż wynosi wzrost tego popytu

Mn

zb

=

1

1

– KSK’

1

1

– KSK * (1-t)

=

∆Y = (∆G + ∆Ia) * Mn

zb

W modelu gospodarki z państwem (bez handlu zagranicznego) łączny

popytowy impuls (przyrost wydatków rządowych i inwestycyjnych)

spowoduje przyrost dochodu narodowego, zwielokrotniony wartością

mnożnika zrównoważonego budżetu

Budżet państwa w ruchu okrężnym
gospodarki (Model B)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

11

C + I + G –

Te+Subs.

I

S

C

PAŃSTWO

G

C + I + G

Te-

Subs

Y-Td+B

B

Td

Podatki netto

(dochody budżetu netto)

(planowane
wydatki rządowe)

- G

+Te
- Subs.
+Td
- B

NT

Budżet państwa

(w modelu z państwem
bez handlu zagranicznego):

Budżet państwa (Model B)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

12

Budżet państwa = zapis planu wydatków i sposobów ich

finansowania państwa

Suma budżetowa: Te – Subs. + Td – B – G

NT = Te – Subs. + Td – B

Deficyt budżetowy: NT – G < 0

Nadwyżka budżetowa: NT – G > 0

Rachunek dochodu narodowego (Model B) ,

przypomnienie

(z państwem, bez zagranicy, bez amortyzacji)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

13

Y ≡ C + S – B + Td

S ≡ (Y + B -Td) - C
Y ≡ C + I + G – Te + Subs.

S + NT ≡ I + G

łączne odpływy

z obiegu

łączne dopływy

do obiegu

S – I ≡ G – NT

odpływy netto

(gdy S>I = nadwyżka

finansowa

sektora prywatnego

gdy S<I = deficyt finansowy

sektora prywatnego)

dopływy netto

(gdy G>NT = deficyt budżetowy

państwa

gdy G<NT = nadwyżka budżetowa)

Podatki netto ≡

NT ≡ Td + Te – B – Subs.

, Wydatki rządowe ≡

G

,

Podatek dochodowy ≡

Td

, podatki pośrednie netto ≡

Te

W równowadze w gospodarce zamkniętej z państwem deficyt budżetowy (planowane wydatki<planowane przychody) państwa jest
finansowany z nadwyżki finansowej sektora prywatnego. Państwo (rząd) emituje obligacje skarbowe, które są kupowane przez jednostki
albo instytucje, którym zostały środki finansowe po zaspokojeniu popytu inwestycyjnego.

Skutki (zmiany) wydatków państwa

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

14

Wzrost wydatków państwa (

ΔG > 0

) na dobra i usługi (przy danej stopie

podatkowej):

1.

podnosi poziom produkcji zapewniający równowagę

dzięki efektowi

działania mechanizmu mnożnika zrównoważonego budżetu o
ΔY = ΔG * Mn

zb

=

ΔG * (1/(1-KSK’))

– produkcja rośnie do

Y

2

= Y + ΔY = Y +

ΔG * (1/(1-KSK’))

2.

podnosi wpływy podatkowe

do

(1-t) * ΔY

3.

może też powodować powiększanie deficytu budżetowego

(lub

zmniejszenie nadwyżki budżetowej) (G - NT), jeśli

ΔG > (1-t) * ΔY

tzn.

gdy wydatki rządowe rosną bardziej niż rosną wpływy do budżetu

Skutki (zmiany) wydatków państwa
wykres

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

15

C = Ca + KSK’ * Y
Mn = 1 / (1-KSK’)
Y

1

= Y

0

* Mn

Dochód,

produkcja (Y)

Pop

yt

g

lobal

ny

(A

D

)

45

˚

∆ G

Y

0

Y

1

Skutki zmiany stopy podatkowej

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

16

Spadek stopy podatkowej (

Δt < 0

) (przy danym poziomie wydatków państwa):

1.

zwiększa produkcję zapewniającą równowagę przez zwiększenie

mnożnika zrównoważonego budżetu

Mn

0

= 1 / [1-(1-t)*KSK]

Mn

1

= 1 / [1-(1-(t+Δt))*KSK]

Mn

1

> Mn

0

2.

zmniejsza wpływy podatkowe o

Y * Δt :

czy zawsze? => krzywa Laffera

wpływy podatkowe

: Ig = Te + Td

Td = t * Y
ΔIg = Y * Δt

3.

zwiększa rozmiary deficytu budżetowego

zmiany stopy zmieniają wpływy do budżetu, ale nie mają wpływu na wydatki

rządowe (które z założenia są autonomiczne)

Skutek zmiany stopy podatkowej (spadek stopy)
wykres 1

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

17

Δt < 0 (!)

Mn

0

= 1 / (1-(1-t)*KSK)

Mn

1

= 1 / (1-(1-(t+Δt))*KSK)

Mn

1

>

Mn

0

Y

0

= (Ca + I + G) * Mn

0

Y

1

= (Ca + I + G) * Mn

1

Y

1

>

Y

0

AD

1

= Ca +

KSK (1-(t+Δt)) * Y

+ I + G

Dochód,

produkcja (Y)

Pop

yt

g

lobal

ny

(A

D

)

45

˚

AD

0

= Ca +

KSK (1-t) * Y

+ I + G

Y

0

Y

1

Ca

+ I

+ G

Skutek zmiany stopy podatkowej (spadek stopy)
wykres 2

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

18

Δt < 0 (!)

ΔAD = Ca+KSK(1-(t+Δt))* Y

0

+I+G

Mn

1

= 1 / (1-(1-(t+Δt))*KSK)

ΔY = ΔAD * Mn

1

Y

1

= ΔY + Y

0

AD

1

= Ca +

KSK (1-(t+Δt)) * Y

+ I + G

Dochód,

produkcja (Y)

Pop

yt

g

lobal

ny

(A

D

)

45

˚

AD

0

= Ca +

KSK (1-t) * Y

+ I + G

Y

0

Y

1

ΔAD

Ca

+ I

+ G

Krzywa Laffera (1)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

19



Krzywa Laffera – pokazuje, że istnieje pewien poziom stawki podatkowej (t*, tzw. punkt
nasycenia), powyżej którego, przychody podatkowe (T) zaczynają maleć.



W historii niejednokrotnie odnotowano ogólne potwierdzenie istnienia tej zależności.
Zmniejszenie stóp podatkowych PIT z ponad 70% do 25% podnosiło dochody budżetowe o
kilkadziesiąt procent w ciągu kilku lat. Jednak toczą się dyskusje, czy wzrost dochodów był
spowodowany wyłącznie (przede wszystkim) zmianą stawki podatkowej.



Oprócz efektu w postaci zwiększenia wpływów budżetowych oraz zwiększenia tempa
wzrostu gospodarczego odnotowano znaczący efekt redystrybucyjny (wzrost udziału
najbogatszych i zmniejszenie udziału najbiedniejszych w sumie dochodów podatkowych)

Jakkolwiek koncepcja w określonych
warunkach gospodarczych uzasadnia
obniżenie podatków celem zwiększenia
przychodów budżetowych, to jednak nie
daje jednoznacznych przesłanek w tym
zakresie

Krzywa Laffera (2)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

20



Przy stawce opodatkowania równej 0% podatnicy nie płacą żadnych
podatków, zatem budżet państwa nie odnotowuje żadnych przychodów z
podatków.



Przy 100% poziomie opodatkowania ustają bodźce do pracy i prowadzenia
działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu. Nie mając
motywacji do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej, podmioty
zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane (albo
wytwarzane są w szarej strefie). W ten sposób przestaje istnieć przedmiot
opodatkowania i przychody z tego tytułu = 0.



Wzrost stawki opodatkowania wyzwala dwa przeciwstawne efekty:



zwiększenie udziału budżetu państwa w dochodach podmiotów
gospodarczych,



zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów
gospodarczych.

Krzywa Laffera (3)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

21



Zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów
gospodarczych (drugi efekt) po podniesieniu stawki opodatkowania Laffer
wyjaśnia przez:



zmniejszenie motywacji do podejmowania pracy i działalności gospodarczej –
ograniczenie korzyści, jaką podmioty gospodarcze odnoszą ze swojej pracy i
działalności gospodarczej skłania je do ograniczenia swojej aktywności w tej
dziedzinie (można to również wytłumaczyć za pomocą mechanizmów
rynkowych na rynku pracy…)



zwiększenie skłonności podmiotów gospodarczych do ukrywania swoich
dochodów i wchodzenia w szarą strefę – przy wyższej stawce opodatkowania
podmioty gospodarcze odnoszą większe korzyści z niepłacenia podatków, co
skłania je do rozwinięcia tego procederu



zwiększenie skłonności, zwłaszcza dużych przedsiębiorstw, do delokalizacji
działalności gospodarczej, przeniesienia całości lub znacznej części
czynników produkcji za granicę, np. do tzw. rajów podatkowych.

Automatyczny stabilizator koniunktury

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

22



Automatyczny stabilizator – mechanizm zmniejszający
podatność PNB (GNP) na wstrząsy. Im wyższa jest stopa
podatkowa, tym niższa krańcowa krańcowa skłonność
do konsumpcji z dochodu rozporządzalnego i tym niższy
mnożnik. A zatem im wyższa stopa podatkowa tym
mniejsza zmiana Y w wyniku zmiany wydatków
autonomicznych. Oznacza to, że gwałtowny spadek
wydatków (np. inwestycji) nie musi się przełożyć na
katastrofalny spadek produkcji. Oprócz podatków rolę
automatycznych stabilizatorów pełnią również transfery
(wpływają na wysokość NT) oraz import.

(2) Determinanty dochodu narodowego
(Model C)

•

uwzględniając państwo

•

uwzględniając handel zagraniczny (przepływ dóbr i usług)

•

bez uwzględnienia własności czynników wytwórczych za granicą (przepływ pracy i kapitału)

•

bez uwzględnienia zużycia majątku trwałego (amortyzacji)

•

bez uwzględnienia zmian cen (inflacji)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

23

Założenia do modelu C

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

24



Obecność państwa jak wcześniej



Otwartość gospodarki powoduje, że:



Dochód (Produkt) narodowy ≠ Dochód (Produkt) krajowy



Istnieje eksport, który nie jest zależny od dochodu



Istnieje import, który jest zależny od dochodu

Rachunek dochodu narodowego (Model C),

przypomnienie

(z państwem, z handlem zagranicznym, bez amortyzacji)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

25

Eksport netto ≡

X – Z = NX

S + NT + Z ≡ I + G + X

łączne odpływy

z obiegu

łączne dopływy

do obiegu

S – I ≡ (G – NT) + NX

odpływy netto

dopływy netto

(nadwyżka

finansowa

sektora

prywatnego)

(deficyt

budżetowy

państwa)

(nadwyżka

obrotów

towarowych

z zagranicą)

+

≡

Y ≡ C + S – B + Td

S ≡ (Y + B -Td) - C
Y ≡ C + I + G + NX – Te

+ Subs.

Podatki netto ≡

NT

≡

Td + Te – B – Subs.

Podatek dochodowy ≡

Td

,

podatki pośrednie netto ≡

Te

Import i eksport w gospodarce otwartej

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

26

Impo

rt

, e

kspo

rt

Import

Dochód, produkcja (Y)

Eksport

deficyt
handlowy

nadwyżka
handlowa

Krańcowa skłonność do importu (KSI)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

27

Krańcowa Skłonność do Importu (KSI)

pokazuje, jaką część każdej

dodatkowej złotówki dochodu (krajowego) podmioty (krajowe) chcą

wydać na dodatkowy import

∆C =

[KSK * (1 - t) - KSI ]

* ∆Y

=

[KSK’ – KSI]

* ∆Y

=

KSK”

* ∆Y

•

Po osiągnięciu określonego dochodu narodowego, część (wartość KSI) jest przeznaczana
na import.

•

Z reszty dochodu narodowego część (wartość t) jest przeznaczana na podatki dochodowe
netto.

•

Z pozostałości część (wartość KSO) jest przeznaczana na oszczędności, a reszta (wartość
KSK) na konsumpcję dóbr krajowych

Każda dodatkowa złotówka dochodu narodowego w gospodarce otwartej z państwem zwiększa

popyt konsumpcyjny na produkty krajowe o wartość (KSK” = KSK’-KSI) z dochodu
narodowego (czyli w mniejszym stopniu niż gdyby nie było KSI).

Funkcja konsumpcji, funkcja popytu globalnego

(z państwem i handlem zagranicznym)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

28



AD = C + I + G + NX

=> popyt globalny (w kraju*)

C

= Ca + KSK * (1-t) * Y

=> konsumpcja dóbr krajowych (w kraju)

NX

= X – Z

=> eksport netto

X = Xa

=> eksport (autonomiczny)

Z = KSI * Y

=> import (zależny od dochodu narodowego)

= konsumpcja dóbr zagranicznych w kraju

G

= Ga

=> wydatki rządowe (autonomiczne)

I

= Ia

=> inwestycje (autonomiczne)

Cg = Ca + KSK * (1-t) * Y - Z

=> konsumpcja globalna (w kraju)

= Ca + (KSK * (1-t) – KSI) * Y



AD

= Ca + KSK * (1-t) * Y + I + G+ X – KSI * Y

= Ca + I + G + X –

[KSK * (1-t) – KSI]

* Y

= Ca + I + G + X –

KSK”

* Y

* Jeśli będziemy chcieli wziąć pod uwagę
dochód narodowy, popyt globalny będzie
dotyczył obywateli (nie tylko w kraju). Zwróć
uwagę, że w tym przypadku również
będziemy musieli uwzględnić dochody z tytułu
własności czynników produkcji za granicą.

Mnożnik w gospodarce otwartej z państwem

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

29

∆Y = (∆G + ∆I + ∆X) * Mn

go

W modelu gospodarki otwartej z państwem łączny popytowy impuls (przyrost wydatków
rządowych, inwestycyjnych, eksportu) spowoduje przyrost dochodu narodowego,
zwielokrotniony wartością mnożnika gospodarki otwartej

Mn

go

=

1

1 – KSK’’

=

1

1 – KSK(1-t)+KSI

Mechanizm mnożnika w gospodarce otwartej z państwem, tzw. mnożnika
gospodarki otwartej (należy do mnożników „popytowych”) powoduje, że wzrost
popytu globalnego (wydatki rządowe, inwestycyjne, eksport netto) powoduje
zwiększenie produkcji w stopniu większym niż wartość tego popytu

Funkcja zagregowanego popytu w modelu
gospodarki otwartej z państwem

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

30

C’: funkcja konsumpcji w modelu bez
zagranicy (ale z państwem)

C’ = Ca + KSK (1-t) * Y

C”: funkcja konsumpcji globalnej w
modelu z państwem i zagranicą
(uwzględnia import)

C” = Ca + KSK” * Y
= Ca + (KSK * (1-t) - KSI) * Y

AD”: funkcja zagregowanego popytu w
modelu z państwem i z zagranicą

AD” = C’ + I + G + NX
= C” + I + G + X
= Ca+(KSK*(1-t)-KSI)+I+G

Y

0

=> Y

1

efekt mnożnika inwestycyjnego

(popytowego)

Y

0

Y

h

Y

1

Hipotetyczna krzywa (pomocnicza),

obrazuje sytuację, gdyby istniał eksport

(X), ale nie było importu (Z)

Dochód,

produkcja (Y)

Pop

yt

g

lobal

ny

(A

D

)

45

˚

I +

Ca +

G

X

t – stopa podatku dochodowego
netto (przeciętna)

Polityka fiskalna wg Keynesa

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

31



Nadmierne oszczędności (możliwe wg ekonomii keynesowskiej) mogą być

spowodowane m.in. ekspansywną polityką monetarną (zwiększanie ilości

dostępnego pieniądza, np. jako gotówka w bankach, ale który nie jest

wprowadzany w obieg, np. przedsiębiorstwa nie finansują inwestycji z

kredytów), stąd mała jej rola w gospodarce, bierna.



Polityka fiskalna oparta na wydatkowaniu środków przez rząd (i

finansowaniu ich z podatków oraz długu publicznego) jest pewniejszym

sposobem działania państwa w czasie kryzysu (sic!), który w zasadzie

gwarantuje wzrost produkcji / dochodu narodowego. Po kryzysie – należy

osiągnąć nadwyżkę budżetową, spłacić dług publiczny i zrównoważyć

budżet.



Są jednak pewne ryzyka związane z wdrażaniem polityki gospodarczej

opartej na oryginalnej teorii Keynesa: uzależnienie od wydatków i

transferów państwa (histereza), potencjalnie rosnący dług publiczny, które

można bardziej wytłumaczyć na gruncie ekonomii instytucjonalnej, niż

keynesowskiej czy (neo)klasycznej.

Złudzenie układu odniesienia

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

32

„Złudzenie układu odniesienia – będące pozornie uzasadnionym sposobem myślenia –
rozciąga ekonomikę gospodarstwa domowego na ekonomikę rządu. Rodzina nie może w
nieskończoność wydawać więcej, niż wynoszą jej dochody. Ne może tego również robi
rząd. Rodzic, który pożycza na utrzymanie rodziny, pozostawia tym, którzy po nim
przychodzą, długi zamiast dostatku. Rząd, który zaciąga długi, robi to samo. Jeden i
drugi wykazują niewłaściwą postawę moralną. Ale po zastanowieniu, porównanie
gospodarstwa domowego i państwa okazuje się niemożliwe do przyjęcia. Żeby coś
równie potężnego, złożonego, trudnego do objęcia wyobraźnią, jak rząd (…), miało
podlegać tym samym prawidłom i ograniczeniom co gospodarstwo domowe
pracownika, jest sprawą co najmniej wymagającą dowodu. A nie jest dowodem to, że tak
powinno być, choć często tak się mówi. Ponadto należy zauważyć, że bogactwo i
wypłacalność danego kraju zależą od tego, co jego gospodarka narodowa produkuje.
Jeżeli – w myśl poglądów Keynesa – pożyczanie pieniędzy i wydatkowanie ich rozwija
produkcję, to takie pożyczki i wydatki zwiększają wypłacalność. Natomiast pożyczki i
wydatki rzadko tylko zwiększają bogactwo rodziny.”

/„Pieniądz. Pochodzenie i losy”, J. K. Galbraith, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2011
[pierwsze wydanie 1975], s. 252/

Budżet państwa a przedsiębiorstwa

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

33



Przedsiębiorca dla realizacji pomysłów na biznes lub rozwijania istniejącej działalności (zwiększania
nakładów na czynniki wytwórcze) potrzebuje środków finansowych – i nie jest w stanie pokryć ich w całości
z własnych oszczędności (prywatnych, zysków firmy). Wszak rozwój firmy polega albo na wzroście poziomu
albo jakości produkcji, niezależnie jak duża już jest firma. Korzysta z oszczędności publicznych poprzez
system finansowy, np. bierze kredyt w banku. W rezultacie rozwijające się przedsiębiorstwo utrzymuje stale
w pasywach pewien udział zaciągniętych kredytów – im większy jest ich udział w finansowaniu działalności,
tym większy jest tzw. lewar i tym większe ryzyko dla pożyczkodawcy. Natychmiastowe spłacenie kredytu albo
niemożność zaciągnięcia kolejnego.



W przypadku państwa można również zauważyć podobne zjawisko. Rozwijający się kraj finansuje rozwój
(poprzez autonomiczny popyt rządowy + działanie mnożnika) dzięki utrzymywaniu pewnego poziomu
„kredytu” społecznego – długu publicznego.



Warto pamiętać jednak, że jakiekolwiek zadłużenie to ulica jednokierunkowa. Bardzo łatwo jest uzasadnić
potrzebę pożyczki na rozwój, trudniejsza się okazuje spłata lub rolowanie pożyczki i życie ze świadomością,
że żyjemy na kredyt.



Gdy przedsiębiorstwo ma zbyt duży lewar, może upaść, wtedy zaspokajane są roszczenia różnych wierzycieli i
pracowników, zgodnie z określoną kolejnością, sprzedając kolejne składniki aktywów. Masą upadłościową
zarządza syndyk. Część ludzi traci pracę.



W przypadku państwa problem długu publicznego, który nie jest społecznie akceptowalny, dotyczy całego
społeczeństwa, jednak nie wiąże się bezpośrednio z utratą pracy rezydentów, ani upadkiem przedsiębiorstw ani
przymusowym zaspokojeniem żądań wierzycieli zgodnie z określoną kolejnością, sprzedając kolejne składniki
aktywów państwa. Nie istnieje coś takiego, jak „syndyk masy upadłościowej państwa”. Problem przenosi się raczej
na poziom polityczny, na którym wierzyciele próbują skłonić aktualnie rządzących do ustępstw, a kapitał odpływa
z kraju.

(3) Mnożniki – podsumowanie

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

34

Mnożniki - podsumowanie

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

35

W gospodarce zamkniętej bez państwa („mnożnik inwestycyjny”)

Mn =

1

1 – KSK

Mn

zb

=

1

1 – KSK’

1

1 – KSK (1-t)

=

impuls:

ΔI

impuls:

ΔI+ ΔG

impuls:

ΔI+ ΔG + ΔX

Mnożniki pomnażają „impulsy” popytowe (pierwotne wydatki)…

W gospodarce zamkniętej z państwem („mnożnik zrównoważonego budżetu”)

W gospodarce otwartej z państwem („mnożnik gospodarki otwartej”)

Mn

go

=

1

1 – KSK’’

=

1

1 – KSK(1-t)+KSI

(4) Budżet państwa

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

36

Rady na deficyt budżetowy?

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

37

1.

Druk pieniędzy (niemożliwy bez zgody niezależnego banku

centralnego)

2.

Dług publiczny => emisja obligacji Skarbu Państwa

1.

Emisja na wolnym, otwartym rynku

2.

Wsparcie ze strony banku centralnego => luzowanie monetarne

(w Polsce zakazane w Konstytucji: Art. 122.: „Ustawa budżetowa

nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez

zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.”)

3.

Poprawa budżetu

1.

Zmniejszenie wydatków

2.

Zwiększenie (restrukturyzacja) stawek podatkowych

4.

Emisja obligacji przychodowych (samorządy lokalne w

Polsce), inne

Oficjalny dług publiczny to wszystko?

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

38

(5) Finanse publiczne Polski

Budżet państwa
Dług publiczny
Deficyt budżetowy

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

39

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

40

FINANSE PUBLICZNE POLSKI (tys. PLN)

2000

2005

2009

Dochody sektora finansów publicznych ogółem

w mln zł

272 094,1

384 502,6

539 735,3

Wydatki sektora finansów publicznych ogółem

w mln zł

292 969,1

409 820,0

590 842,7

Deficyt (saldo) sektora finansów publicznych

w mln zł

-20 875,0

-25 317,4

-51 107,4

Zadłużenie sektora finansów publicznych ogółem (w końcu roku)

w mln zł

280 321,8

466 591,0

669 881,4

krajowe

w mln zł

159 257,4

339 563,5

493 822,4

zagraniczne

w mln zł

121 064,4

127 027,5

176 059,0

Dochody budżetu państwa ogółem

w mln zł

135 663,9

179 772,2

274 183,5

100%

dochody podatkowe ogółem

w mln zł

119 643,9

155 859,5

214 878,8

78%

z podatku od towarów i usług (VAT)

w mln zł

51 749,8

75 401,0

99 454,7

36%

z podatku akcyzowego

w mln zł

27 312,0

39 479,1

53 926,9

20%

z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT)

w mln zł

16 867,7

15 762,4

24 156,6

9%

z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT)

w mln zł

23 088,6

24 423,0

35 763,7

13%

dochody niepodatkowe ogółem

w mln zł

15 886,2

21 060,0

27 433,4

10%

środki z Unii Europejskiej i innych źródeł bezzwrotne

w mln zł

.

2 447,3

31 871,3

12%

Wydatki budżetu państwa ogółem

w mln zł

151 054,9

208 132,9

298 028,5

100%

dotacje i subwencje ogółem

w mln zł

83 470,3

101 801,3

133 949,8

45%

dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

w mln zł

15 366,0

20 112,1

30 503,3

10%

dotacje do Funduszu Emerytalno – Rentowego

w mln zł

13 212,7

14 710,0

15 705,4

5%

obsługa długu publicznego ogółem

w mln zł

18 024,5

24 810,7

32 227,8

11%

krajowego

w mln zł

13 727,9

21 225,1

25 552,5

9%

zagranicznego

w mln zł

4 296,6

3 585,6

6 675,2

2%

pozostałe wydatki ogółem

w mln zł

49 560,1

81 520,9

131 850,9

44%

Wynik (saldo) budżetu państwa

w mln zł

-15 391,0

-28 360,7

-23 845,0

Relacja dochodów sektora finansów publicznych do PKB

w %

36,5%

39,1%

40,2%

Relacja wydatków sektora finansów publicznych do PKB

w %

39,3%

41,7%

44,0%

Relacja deficytu sektora finansów publicznych do PKB

w %

-2,8%

-2,6%

-3,8%

Relacja deficytu budżetu państwa do PKB

w %

-2,1%

-2,9%

1,8%

Relacja obługi zadłużenia sek. pub. do poziomu zadłużenia

w %

6,4%

5,3%

4,8%

Relacja zadłużenia sektora finansów publicznych do PKB

w %

37,6%

47,5%

49,9%

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

w mln zł

744 378

983 302

1 343 657

Wzrost PKB (roczny)

w %

11,8%

6,4%

5,3%

Inflacja (CPI)

w %

10,1%

2,1%

3,5%

Wzrost PKB (roczny) realny

w %

4,3%

3,6%

1,7%

Źródło: GUS (www.stat.gov.pl)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

41

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

42

Źródło: Ministerstwo Finansów (www.mf.gov.pl)

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

43

Źródło: Ministerstwo

Finansów, GUS, NBP
[za:] Money.pl

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

44

Źródło: Ministerstwo Finansów, GUS, NBP [za:] Money.pl

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

45

5. Handel zagraniczny Polski

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

46

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

47

Dane w mln PLN
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/statystyka/bilans_platniczy/bilansplatniczy_r.html

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

-80 000

-70 000

-60 000

-50 000

-40 000

-30 000

-20 000

-10 000

0

10 000

20 000

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Saldo obrotów towarowych

Saldo usług

OGÓŁEM

Eksport towarów

Import towarów

Usługi: przychody ("eksport usług")

Usługi: rozchody ("import uslug")

Więcej o mnożniku

2012-05-16

Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki

48



Kazimierz Łaski, Jerzy Osiatyński, Jolanta Zięba, „Mnożnik wydatków

państwowych i szacunki jego wielkości dla Polski”, Materiały i Studia, zeszyt

246, NBP, Warszawa 2010,

http://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms246.pdf



Autorzy oszacowali, że mnożnik wydatków rządowych w gospodarce Polskiej

(gospodarka otwarta!) w latach 2006-2009 wynosił ok 1,6-1,8 w zależności

od roku i ujęcia. W innych krajach mnożnik wynosi ok 1,5-1,6 (USA, Francja,

Niemcy)



„Mnożnik wydatków państwowych w 2009 r. wyniósłby 1,80. Oznacza to, że

każdy dodatkowy 1 zł wydany z budżetu państwa generowałby około 1,80 zł

przyrostu dochodu narodowego, a wraz z tym około 32 gr dodatkowych

wpływów do sektora finansów publicznych. (…) Inaczej mówiąc, w

warunkach 2009 r. każdy 1 mld zł impulsu fiskalnego, finansowanego z

deficytu budżetowego, w efekcie powstania dodatkowych dochodów

generowanych przez proces mnożnikowi finansuje się sam w blisko 1/3 i

powiększa netto deficyt sektora finansów publicznych tylko o 2/3

dodatkowego wydatku.”