PPM Zrodla prawa miedzynarodowego po 6 folii

Prawo międzynarodowe publiczne

Łukasz Wardyn

w ramach wyk

ładu prof. Cezarego Mika

Prawo międzynarodowe publiczne

I. Źródła prawa międzynarodowego

1. Zagadnienia wstępne

2. Prawo zwyczajowe

3. Prawo traktatowe

4. Zasady ogólne oraz normy w prawie międzynarodowym oraz w

orzecznictwie trybunałów międzynarodowych

5. Ogólne zasady prawa w orzecznictwie sądów

międzynarodowych

6. Prawotwórcze uchwały wybranych organizacji

międzynarodowych

7. Inne źródła prawa międzynarodowego oraz ich stosunek do

PPM

Prawo międzynarodowe publiczne

1. Zagadnienia wstępne

a) pojęcie źródeł i ich systematyka (materialne, formalne i

poznawcze)

c) hierarchia norm prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe publiczne

1.a) Pojęcie źródeł i ich systematyka I

W doktrynie PMP terminowi „źródła prawa" nadaje się trzy
zasadnicze znaczenia:

Poznawcze: określenie dokumentów oraz działań podmiotów prawa
międzynarodowego, z których można czerpać znajomość PMP.

Swym zakresem obejmuje zarówno zbiory umów międzynarodowych
i orzecznictwa, jak również dokumenty dyplomatyczne oraz
oświadczenia organów państw i organizacji międzynarodowych.

• poznawcze,

• materialne,

• formalne.

Prawo międzynarodowe publiczne

Formalne: obejmuje formy prawne, w których ustanowione zostały
postanowienia prawa międzynarodowego.

Materialnie: wszelkie przyczyny, przesłanki oraz czynniki, których
zaistnienie wpływa na powstanie prawa międzynarodowego. Jako
przykłady w doktrynie wymienia się m.in. współpracę i
współzawodnictwo państw, także działalność organizacji
międzynarodowych

1.a) Pojęcie źródeł i ich systematyka II

Do podstawowych form należą prawo zwyczajowe oraz umowy
międzynarodowe.

Dodatkowo należy wspomnieć o aktach jednostronny państw,
prawie miękkim (soft law) i źródle pomocniczym (orzecznictwo i
doktryna)

Prawo międzynarodowe publiczne

1.b) Hierarchia norm prawa międzynarodowego I

Cechy źródeł prawa międzynarodowego

• równorzędny charakter źródeł

• źródła nie mogą być sprzeczne

• źródła formalnie nie są ściśle hierarichnie uporządkowane

• każda norma PMP może być derogowana i może derogować inną
normę, ale...

... reguła ta nie dotyczy art. 103 Karty Narodów Zjednoczonych
zobowiązująca do przestrzegania KNZ w przypadku kolicji prawa
międzynarodowego

Prawo międzynarodowe publiczne

1.b) Hierarchia norm prawa międzynarodowego II

Statut MTS tylko wymienia je, nie stopniuje! (art. 38):

• konwencje międzynarodowe,

• zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej
praktyki, przyjętej jako prawo,

• zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane,

• wyroki sądowe

• zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych
narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów
prawnych

Prawo międzynarodowe publiczne

2. Prawo zwyczajowe

a) wprowadzenie do zagadnień prawa zwyczajowego

b) rodzaje norm zwyczajowych

c) proces powstawania norm zwyczajowych

d) ustalenie treści normy zwyczajowej

e) zmiana i wygaśnięcie normy zwyczajowej

Prawo międzynarodowe publiczne

2.a) Wprowadzenie do zagadnień prawa zwyczajowego I

• jest historycznie najwcześniej ukształtowanym źródłem PM,

• nadal odgrywa istotną rolę w systemie PM,

• niektórych dziedzinach prawa jest głównym źródłem prawa

regulującym daną materię (np. w zakresie odpowiedzialności

międzynarodowej państw),

• proces powstawania prawa zwyczajowego wynika z praktyki

państw

Prawo zwyczajowe:

Prawo międzynarodowe publiczne

2.a) Wprowadzenie do zagadnień prawa zwyczajowego II

ZALETY

WADY

powstania PM zgodnie z bieżącymi potrzebami (prawo kosmiczne),

mogą wypełniać powstałe luki w regulacji międzynarodowoprawnej,

znaczne odformalizowanie procedury ich powstawania (dla
stworzenia lub zmiany norm zwyczajowych nie są potrzebne

długotrwałe i kosztowne negocjacje między państwami,

może kształtować się w bardzo krótkim czasie.

duża ogólność i często brak precyzji postanowień prawa
zwyczajowego

Prawo międzynarodowe publiczne

2.a) Wprowadzenie do zagadnień prawa zwyczajowego III

DEFINICJA:

Można wyodrębnić dwa zasadnicze elementy zwyczaju:

Prawo zwyczajowe jest to zespół norm PMP ukształtowany w drodze

jednolitej („powszechnej“ art. 38 statutu MTS) praktyki państw,

działających w przekonaniu o prawnym obowiązku takiego działania.

a) element obiektywny - jednolita, powtarzającą się w czasie
praktyka określonej grupy państw,

b) element subiektywny (opinio iuris sive necessitatis) -
przeświadczenie, że dane działanie wynika z obowiązku prawnego, a
nie z innych względów (np. politycznych, społecznych, czy
moralnych).

Prawo międzynarodowe publiczne

2.b) Rodzaje norm zwyczajowych I

zwyczaj

powszechny

regionalny (lokalny)

Kryterium podmiotowego zakresu stosowania

Wyróżnikiem nie musi być wyłącznie kryterium geograficzne, mogą
nim być także przesłanki polityczne, kulturowe, czy wyznaniowe.

W pewnych sytuacjach dopuszczalne jest również powstanie
bilateralnej normy zwyczajowej (MTS).

W art. 38 ust. 1 pkt b Statutu MTS - zwyczaj to dowód powszechnej
praktyki uznanej za prawo

Podział na normy zwyczajowe powszechne i regionalne wynika z
orzecznictwa MTS.

Prawo międzynarodowe publiczne

2.b) Rodzaje norm zwyczajowych II

zwyczaj

po raz pierwszy

w drodze ewolucji

Do pierwszej kategorii należą normy powstałe w wyniku eksploatacji
przestrzeni kosmicznej, do drugiej - choćby regulacje z zakresu prawa
dyplomatycznego, czy też prawa morza

Kryterium zakresu przedmiotowego

Prawo międzynarodowe publiczne

2.b) Rodzaje norm zwyczajowych III

Deklarowana norma - postanowienia prawa traktatowego dokonują
repetycji prawa zwyczajowego (Konwencja wiedeńska o prawie
traktatów lub o stosunkach dyplomatycznych)

normy prawa zwyczajowego

deklarowane

proponowane

konkretyzowane

Konkretyzowana norma - norma prawa zwyczajowego powstaje w
momencie, gdy jej założenia zostają uściślone przez regulacje prawa
traktatowego (MTS)

Proponowana norma - rozwiązania przewidziane w umowie stanowią
„autorytatywną wskazówkę dla państw i mogą stać się w przyszłości
osnową, wokół której ukształtuje się kompleks norm prawnych

Proces kodyfikacji norm zwyczajowych

Prawo międzynarodowe publiczne

2.b) Proces powstawania norm zwyczajowych I

• Punktem wyjścia dla powstania norm zwyczajowych jest praktyka
państw - aktywne uczestnictwo wszystkich państw lub zgoda
wyrażona w sposób milczący lub zaniechanie działania.

• Praktyka państw powinna mieć charakter jednolity (2) i stały (3).
Jednak upływ krótkiego czasu nic stanowi przeszkody dla
powstania normy zwyczajowej (MTS) .

• Praktyka państwa - obejmuje działania właściwych organów
państwa zarówno na płaszczyźnie międzynarodowej jak i krajowej
(umów międzynarodowych, oficjalne wystąpienia i stanowiska, noty
dyplomatyczne (MTS 1).

Prawo międzynarodowe publiczne

2.b) Proces powstawania norm zwyczajowych II

• Obok przesłanek o charakterze pozaprawnym, m.in. woli państw
konieczny jest często długoletni proces relatywnie ujednoliconej
praktyki państw, poparty przeświadczeniem, że dane działanie
wynika z obowiązku (bądź uprawnienia), jaki tworzy PM (MTS 1).

• Doktryna trwałego oponenta (persistent objector) trwały i

konsekwentny sprzeciw państwa wobec nowej normy zwyczajowej
nie związuje go z jej postanowieniami (MTS 2).

Sprzeciw musi być trwały i stanowisko zainteresowanego państwa
winno być prezentowane w sposób konsekwentny.

Trwały sprzeciw jednego państwa, co do zasady, nie prowadzi do
faktycznego wstrzymania procesu powstawania i rozwoju nowej
normy zwyczajowej.

Prawo międzynarodowe publiczne

2.b) Proces powstawania norm zwyczajowych III

Sprzeciw jednego państwa może w istocie zniweczyć powstanie
nowego prawa zwyczajowego (norma dotyczy szczegółowych
kwestii, które obejmują niewiele państw np. zagospodarowania
przestrzeni kosmicznej)

Sprzeciwu wobec utrwalonej już normy zwyczajowej - co do zasady
nie może prowadzić do uchylania się od stosowania wiążącego dane
państwo prawa zwyczajowego. Stanowiłoby to pogwałcenie prawa
międzynarodowego.

Gdy wiele państw postępuje świadomie sprzecznie z normą
zwyczajową (przy sprzeciwie mniejszości) może dojść do zmiany
obowiązującej normy zwy-czajowej.

ale....

Prawo międzynarodowe publiczne

• Opinio iuris sive necessitatis - dla powstania normy zwyczajowej
(nie kurtuazji międzynarodowej) niezbędne jest przeświadczenie, że
dana praktyka wynika z prawa międzynarodowego (MTS).

2.b) Proces powstawania norm zwyczajowych IV

Może być

wyrażane w rozmaity sposób

oświadczenia

przedstawicieli państw składane na forum międzynarodowym, np.
głosowanie w organizacjach międzynarodowych, jak również
zawieranie umów międzynarodowych potwierdzających normy
zwyczajowe.

Prawo międzynarodowe publiczne

2.c) Ustalenie treści normy zwyczajowej
Problem:

Źródłem informacji są: oficjalne wystąpienia przedstawicieli władz
państwowych na forum międzynarodowym (np. konferencje) i
krajowym. Korespondencja dyplomatyczna. Zawierane umowy
międzynarodowe, orzecznictwo sądów międzynarodowych oraz
poglądy wybitnych przedstawicieli doktryny

Pomocne informacje o praktyce państw zamieszczane w prasie i
piśmiennictwie naukowym, czy też na oficjalnych rządowych
stronach internetowych.

• określenie momentu wejścia w życie danej normy

• często niejednorodna praktyka państw - powstać mogą więc liczne
wątpliwości, co do faktu obowiązywania norm oraz co do ich treści.

Prawo międzynarodowe publiczne

2.d) Zmiana i wygaśnięcie normy zwyczajowej

PMP jest dynamiczne i podlega licznym zmianom.

Zmienione postępowanie obejmująca grupę państw może
doprowadzić do wykształcenia się nowej normy zwyczajowej.

„desuetud“ - norma zwyczajowa wygasa poprzez zaprzestanie
stosowania zwyczaju

Wygaśnięcia normy zwyczajowej - państwa związane normą
zwyczajową na pewnym etapie obrotu międzynarodowoprawnego
uznawać będą potrzebę zmian prawa zwyczajowego.

Prawo międzynarodowe publiczne

3. Prawo traktatowe

a) Konwencja wiedeńska o prawie traktatów
b) definicja, rodzaje i podstawowe elementy umowy

międzynarodowej

c) procedura zawierania umów międzynarodowych
d) zastrzeżenia i wejście w życie umowy

międzynarodowej

e) przestrzeganie, stosowanie i interpretacja umowy

międzynarodowej

f) zmiana umowy międzynarodowej
g) nieważność, zawieszenie i wygaśnięcie umowy

międzynarodowej

Prawo międzynarodowe publiczne

3.a) Konwencja wiedeńska o prawie traktatów

Umowy są obecnie najczęściej praktykowanym sposobem zaciągania
zobowiązań międzynarodowoprawnych.

Dziedziną prawa międzynarodowego, która reguluje zagadnienia
umów międzynarodowych (np. zawarcie umów, ich stosowanie,
nieważność) jest prawo traktatów!

Do 1969 roku, do przygotowania przez Komisję Prawa
Międzynarodowego Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z
1969 roku, dzidzina ta podlegała prawu zwyczajowemu.

Konwencja została przyjęta 22.5.1969 r., weszła w życie 27.1.1980 r.
Obecnie stronami konwencji jest ponad osiemdziesiąt państw, od
1990 roku także Polska.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Definicja umowy międzynarodowej

Doktryna: „zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów
prawa międzynarodowego, które rodzi prawa i obowiązki skuteczn
w prawie międzynarodowym oraz jest przez nie regulowane“

KPT: „międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w
formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe,
niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w
dwóch lub więcej dokumentach i bez względu na jego nazwę" (art. 2)

Ustawa o umowach międzynarodowych - „umowa międzynarodowa
oznacza porozumienie między Rzecząpospolitą Polską, a innym
podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane
przez prawo międzynarodowe,... ujęte jest w jednym dokumencie, czy
w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę ... oraz
czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu, czy ministra kierującego
działem administracji rządowej ..."

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych I

Umowy bilateralne - historycznie najwcześniej ugruntowan
kategoria umów międzynarodowych.

Rozwój stosunków międzynarodowych w XIX, a przede wszystkim w
XX w., doprowadził do gwałtownego wzrostu znaczenia umów
wielostronnych.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych II

Rozmaity podział umów międzynarodowych uwzględniający kryteria
o charakterze formalnoprawnym (1-6) i materialnoprawnym

Umowy międzynarodowe

dwustronne

wielostronne

powszechne

regionale

1) Podział ze względu na ilość stron oraz zasięg oddziaływania

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych III

2) Podział ze względu na potencjalną liczbę stron umowy

Umowy międzynarodowe

otwarte bezwarunkow

otwarte warunkowo

zamknięte

Umowy zamknięte - nie przewidują możliwości przystąpienia
kolejnych podmiotów prawa międzynarodowego (np. co do zasady
umowy dwustronne).
Umowy otwarte warunkowo - dopuszczają możliwość przystąpienia
kolejnych stron (spełnią określone w samych umowach warunki (np.
statuty organizacji międzynarodowych).
Umowy otwarte bezwarunkowo - przewidują możliwość
przystąpienia kolejnych stron, bez uprzedniego obowiązku spełnienia
dodatkowych wymogów (np. Układ o nierozprzestrzenianiu broni
jądrowej z roku 1968).

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych IV

3) Podział ze względu na formę wyrażenia woli

Umowy międzynarodowe

forma pisemna

inne formy

Inna forma to np. tzw. umowa dorozumiana, „zawarta poprzez
bardzo określony i spójny sposób postępowania"

Prawo międzynarodowe publiczne

Umowy międzynarodowe

zawarte w trybie prostym

zawarte w trybie złożonym

4) Podział ze względu na tryb zawarcia umowy

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych V

Umowa międzynarodowa zawierana w trybie prostym dochodzi do
skutku poprzez podpisanie (rzadziej parafowanie). Powszechnie
praktykowany jest również sposób zawarcia umowy w trybie prostym
poprzez wymianę not.

Tryb złożony ma charakter bardzo uroczysty i obejmuje procedurą
ratyfikacyjną, bądź też procedurę zatwierdzenia.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych VI

5) Podział ze względu na formę dokumentu

Umowy międzynarodowe

w jednym dokumencie

w wielu dokumentach

Umowy w kilku dokumentach - zawarcie umowy w formie
wymiany not (nota z propozycją treści umowy przesłana przez jedno
państwo kontrahentowi, jak i jego odpowiedź zawierająca
potwierdzenie akceptacji treści umowy)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych VII

Przesłanki o charakterze materialnoprawnym

Umowy międzynarodowe

umowy normotwórcze

umowy-kontrakty

6) Podział ze względu na formę dokumentu

umowy normotwórcze - tworzą normy o charakterze ogólnym i
abstrakcyjnym (np. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów)

umowy-kontrakty - zakres zastosowania jest ograniczony do kilku
czynności

PROBLEM: zarówno umowy dwustronne, jak i wielostronne mogą
mieć charakter mieszany (normy abstrakcyjne i konkretne)

Prawo międzynarodowe publiczne

7) Podział ze względu na przedmiot uregulowań

Umowy międzynarodowe

społeczno-kulturalne

gospodarcze

polityczne

3.b) Rodzaje umów międzynarodowych VIII

Liczne umowy międzynarodowe mają charakter wielowątkowy (
np. umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania - umowa
gospodarcza i polityczna....

... a UE?

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Elementy umów międzynarodowych I

Prawo międzynarodowe publiczne nie reguluje kwestii konstrukcji
umów międzynarodowych; stronom pozostawiona jest swoboda w
zakresie kształtowania postanowień umów.

Tytuł umowy (m.in. nazwę umowy). W PM nie ma znaczenia
nazwa, jaką strony nadają umowie, lecz rangę jaką jej przypisują.

Nazwa konkordat jest stosowana do umów zawieranych przez
Stolicę Apostolską, których przedmiotem jest określenie pozycji
Kościoła katolickiego w państwie stronie umowy.

Powszechnie stosowane są takie nazwy jak: traktat, umowa,
porozumienie, układ, karta, umowa ramowa.

W tytule wskazuje się również na przedmiot umowy i strony. W
przypadku umów wielostronnych często pomija się strony umowy

Prawo międzynarodowe publiczne

3.b) Elementy umów międzynarodowych II

wstęp umowy (preambuła) - określone są organy w imieniu
których umowa jest zawierana, podane są motywy i przesłanki
zawarcia danego porozumienia, informacja o ustaleniu treści
traktatu.

merytoryczna część umowy (dyspozycja) - w tej części umowy
zawarte są zasadnicze kwestie dotyczące przedmiotu umowy,
uprawnień oraz zobowiązań stron porozumienia (np. klauzule
narodowe, najwyższego uprzywilejowania, wzajemności lub o
rozstrzyganiu sporów (art. 104 lub 232 TWE)

postanowienia końcowe (klauzule formalne) - dotyczy m.in.
trybu zawierania danej umowy (np. klauzula ratyfikacji, zatwierdzenia,
czy też o zróżnicowanym przyjęciu), momentu jej wejścia w życie
oraz przewidywanego czasu obowiązywania (art. 313 TWE)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych I

Jest procesem wieloetapowym. Zastosowanie znajdzie tryb prosty
bądź złożony.

Pełnomocnictwa ... (art. 7 KPT)

W Polsce zasady udzielania pełnomocnictwa do prowadzenia
negocjacji oraz do przyjęcia tekstu traktatu reguluje Ustawa o
umowach międzynarodowych z 2000 r. (art. 9 i 10).

Rokowania (negocjacje) - pierwszy etap służący przygotowaniu
oraz ustalenie tekstu umowy (forma pisemna lub ustnej). Prowadzone
przez pełnomocnych przedstawicieli stron.

W procesie tworzenia zobowiązań umownych można wyodrębnić
tzw. część międzynarodową, regulowaną przez prawo między-
narodowe publiczne oraz część krajową, której podstawą są
odpowiednie przepisy wewnętrzne stron umowy.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych II

W Polsce zgodę na rozpoczęcie negocjacji wraz ze wskazaniem
organu właściwego do ich prowadzenia oraz zakresu pełnomocnictwa
dokonuje Prezes Rady Ministrów (art. 5 UUM).

Przyjęcie tekstu umowy:

• akceptacja treści wynegocjowanej umowy (co do zasady po wyrażeniu
zgody przez wszystkie państwa biorące udział w negocjacjach)

• wyjątkiem są sytuacje, gdy tekst traktatu przyjmowany jest w
ramach konferencji międzynarodowej. Wtedy zgoda 2/3 państw
obecnych i głosujących, chyba że państwa ustalą inaczej.

• Jeśli umowa zawierana jest w ramach prac organizacji
międzynarodowej, właściwe przepisy wewnętrzne mogą przewidywać
inny tryb przyjęcia tekstu umowy

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych III

Stwierdzenie autentyczności tekstu w trybie:

Wyrażenie zgody na związanie sie jej postanowieniami:

• podpisania,

• podpisania ad referendum,

• parafowania,

• innym, uzgodnionym przez państwa negocjujące.

W trybie prostym zgoda na związanie się postanowieniami umowy
wyrażana jest przez:

• wymianę dokumentów (not),

• podpisania,

• podpisania ad referendum,

• parafowanie.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych IV

W trybie złożonym (bardziej uroczystym) zgoda na związanie się

postanowieniami umowy wyrażana jest przez:

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych IV

W trybie złożonym (bardziej uroczystym) zgoda na związanie się

postanowieniami umowy wyrażana jest przez:

Ratyfikacja jest najbardziej uroczystą formą wyrażenia zgody na
związanie się postanowieniami traktatu.

• podpisanie umowy (jako potwierdzeniem ustalenia ostatecznego
tekstu umowy)

• procedura krajowa (definitywne wyrażenie zgody na związanie się
jej postanowieniami przez ratyfikację albo zatwierdzenie

Kompetencja do ratyfikacji przysługuje zazwyczaj głowie państwa,
natomiast w zależności od rozwiązań konstytucyjnych rozmaity jest
zakres udziału parlamentu w trakcie postępowania.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych V

W Polsce zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 1 Konstytucji ratyfikacji
dokonuje Prezydent RP (przedłożona przez MSZ w imieniu Rady
Ministrów). Premier RP informuje Sejm.

Ratyfikacja niektórych umów poprzedzona musi być upoważnieniem
ustawowym (art. 89 ust. 1 Konstytucji):

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w
Konstytucji,

• członkostwa RP w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod wzglądem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja
wymaga ustawy.

W doktrynie, przedstawione procedury ratyfikacyjne określa się
odpowiednio jako tzw. małą i dużą ratyfikację.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.c) Procedura zawierania umów międzynarodowych VI

Procedura zatwierdzenia -

uroczysta formą

wyrażania

ostatecznej zgody na zawarcie umowy międzynarodowej dokonywaną
jednakże w zależności od prawa wewnętrznego lub też utrwalonej
praktyki przez rząd, szefa rządu lub ministra.

Należy jednak zwrócić uwagę, iż termin zatwierdzenia może mieć
odmienne znaczenie w prawie międzynarodowym a odmienne w
prawie krajowym.

Umowa międzynarodowa, która nie podlega ratyfikacji, wymaga
zatwierdzenia przez Radę Ministrów, która upoważnienie jest do
zawierania umów w trybie prostym.

Prawo międzynarodowe publiczne

3c) Procedura zawierania umów międzynarodowych VII

Przystąpienie - związanie się umową wielostronną, która już
weszła w życie. Zgoda taka moż mieć miejsce (art. 15 KPT):

• traktat postanawia, że zgoda taka może być wyrażona przez to
państwo w drodze przystąpienia;

• w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, iż
zgoda taka może być wyrażona przez to państwo w drodze
przystąpienia, lub

• wszystkie strony później zgodziły się, że taka zgoda może być
przez to państwo wyrażona w drodze przystąpienia

Prawo międzynarodowe publiczne

3c)Procedura zawierania umów międzynarodowych VIII

Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych lub not - jako ostatni etap
procedury zawierania umowy (umowy bilateralne)

Rejestracja

traktatu

Sekretariacie

ONZ

umowy

międzynarodowe zawierane przez członków organizacji.

Brak

rejestracji powoduje niemożność powołania się nań przed organami
ONZ (art. 102 KNZ).

Przekazywane depozytariuszowi (jedno bądź więcej państw) –
wszelkie dokumenty związane z umową (traktat wielostronnych)

Traktaty są publikowane w United Nations Treaty Series ...

W Polsce umowy ratyfikowane publikowane są w Dzienniku Ustaw,
pozostałe umowy co do zasady w Monitorze Polskim (art. 18 UUM).

Prawo międzynarodowe publiczne

3.d) Zastrzeżenia do umów międzynarodowych I

Zastrzeżenia do umów wielostronnych - wywodzi się z XX wieku.
Jednostronne oświadczenie, złożone przez państwo przy podpisaniu,
ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu do traktatu,
mocą którego zmierza ono do wykluczenia lub modyfikacji skutku
prawnego pewnych postanowień traktatu w ich zastosowaniu do tego
państwa (art. 2 KPT)

Wyjątki:

• zastrzeżenie to jest zakazane przez traktat;

• traktat postanawia, że mogą być składane tylko określone
zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy

• lub gdy zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu

Prawo międzynarodowe publiczne

3.d) Zastrzeżenia do umów międzynarodowych II

Zastrzeżenia na piśmie, ograniczone w czasie (do momentu wyrażenia
zgody lub określone w umowie)

Zastrzeżenia, gdy umowa międzynarodowa nie zawiera żadnych

postanowień w tej materii???

W opinii doradczej w sprawie zastrzeżeń do Konwencji o
zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa MTS dopuścił możliwość
składania zastrzeżeń w przypadku milczenia postanowień umowy,
pod warunkiem jednak, iż nie godzą one w cel i przedmiot umowy.

Zastrzeżenie powinno być przedstawione pozostałym stronom umowy

W przypadku, gdy umowa nie przewiduje możliwości składania
zastrzeżeń, zgoda może być wyrażona w sposób wyraźny bądź
dorozumiany.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.d) Sprzeciw wobec umów międzynarodowych I

Przy sprzeciwie zwykłym dany przepis nie wchodzi w życie w
stosunkach między państwem składającym sprzeciw, a państwem
które złożyło zastrzeżenie.

W przypadku zgłoszenia sprzeciwu kwalifikowanego umowa
międzynarodowa w ogóle nie wchodzi w życie między stroną
zgłaszającą zastrzeże-nie a stroną składającą sprzeciw kwalifikowany.

Zastrzeżenia i sprzeciwy mogą podlegać wycofaniu!

Sprzeciw wobec złożonych zastrzeżeń - dwa rodzaje sprzeciwu -
sprzeciw zwykły i sprzeciw kwalifikowany skierowany w ciągu
dwunastu miesięcy od notyfikowania zastrzeżenia albo do dnia
wyrażenia zgody na związanie się traktatem (która z dat jest
późniejsza) art. 20 ust. 5 KPT

Prawo międzynarodowe publiczne

3.d) Wejścia w życie umowy międzynarodowej I

Wejścia w życie umowy międzynarodowej - zależy od woli stron i
zazwyczaj określony jest w samym tekście umowy . Może być także
wskazany w dodatkowym porozumieniu

W przypadku umów zawieranych w trybie prostym - oreślona się go
poprzez datę podpisania lub też odpowiedni termin po podpisaniu
(np. 30 dni).

Przy umowie zawartej w trybie złożonym - termin zazwyczaj będzie
określony datą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych lub przez
wskazanie określonej ilości wymaganych ratyfikacji (art. 27 EKO,
art. 313 TWE, art. 102 KNZ).

Prawo międzynarodowe publiczne

3.d) Wejścia w życie umowy międzynarodowej II

Przystąpienie kolejnych państw do traktatu - umowa wchodzi w
życie w stosunku do tego państwa z chwilą wskazaną w samej
umowie lub z momentem definitywnego wyrażenia zgody na
związanie się daną umową (art. 24 ust. 3 KPT)

Tymczasowego stosowania umowy (w trybie złożonym) - traktat lub
część traktat stosuje się tymczasowo przed jego wejściem w życie:

• gdy sam traktat tak postanawia lub

• gdy państwa negocjujące w jakikolwiek inny sposób tak ustaliły
(art. 25 KPT)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.e) Przestrzeganie umów międzynarodowych

Pacta sunt servanda – podstawowa zasada dotycząca stosowania
umów międzynarodowych. Zapoczątkowana w XIX w. Wynika z niej
obowiązek zapewnienia zgodności prawa krajowego z prawem
międzynarodowym.

Według art. 2 ust KNZ :

„Wszyscy członkowie, w celu zapewnienia sobie praw i korzyści
wynikających z członkostwa, wykonywać będą w dobrej wierze
zobowiązania przyjęte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą”.

Według art. 26 ust KPT:

„Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez
nie wykonywany w dobrej wierze.”

Państwa nie mogą powoływać się na prawo krajowe jako przyczynę
niewywiązywania się z zobowiązań umownych (art. 27 KPT)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.e) Stosowanie umów międzynarodowych I

Umowy międzynarodowe co do zasady tworzą uprawnienia i
obowiązki wyłącznie dla stron umowy. Wyjątkowo umowy mogą
być zawierane na korzyść lub na niekorzyść państw trzecich.

Umowy na korzyść państw trzecich (pacta in favorem tertii) -
zarówno jednego państwa, grupie państw, jak i wszystkim państwom.
Zamiar wyrażony w sposób ewidentny. Państwa trzecie muszą
wyrazić zgodę na przyznanie uprawnień.

Obowiązki dla państw trzecich - rzadziej stosowane. Zamiar
nałożenia obowiązku powinien być wyrażony w sposób jasny,
ponadto państwo trzecie musi przyjąć ten obowiązek w sposób
wyraźny w formie pisemnej.

Charakter mieszany - umowa poczdamska z 1945 r., która przyznała
uprawnienia m.in. Polsce, natomiast Niemcy obciążyła obowiązkami.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.e) Stosowanie umów międzynarodowych II

Terytorialnego zakresu - wiąże każdą stronę w odniesieniu do
całego jej terytorium (art. 29 KPT). Istnieją jednak wyjątki:

• Umowy zlokalizowane - obejmują wybrane części terytorium
państwowego, np. Umowa w sprawie Międzynarodowej Komisji
Ochrony

Odry

lub

dotyczy

terytoriów

nie

podlegających

suwerenności państwowej, np. Traktat Antarktyczny

Zakresu przedmiotowego umowy -

analiza treści umowy

międzynarodowej dla pełnego obrazu zobowiązań powinna zawsze
obejmować nie tylko sam tekst umowy oraz załączone protokoły, ale
również wszelkie te dodatkowe „elementy".

Należy również pamiętać, iż zgodnie z postanowieniami konwencji
wiedeńskich zarówno zastrzeżenia, jak i sprzeciwy mogą być
wycofane.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.e) Stosowanie umów międzynarodowych III

Interpretacja postanowień traktatowych - w zależności od
podmiotu dokonującego wykładni możemy wyróżnić wykładnię
urzędową (wykładnia autentyczna – przez autorów stron umowy)
bądź doktrynalną (wykładnia sądowa)

Umowa międzynarodowa winna być interpretowana

Dodatkowo brane pod uwagę: porozumienia dotyczące traktatu, w
tym dokumenty sporządzane przez kilka lub jedną ze stron, można
odwołać się do travaux preparatoires (prac przygotowawczych)
oraz do okoliczności zawarcia umowy (art. 32 KPT)

• w dobrej wierze,

• zgodnie ze zwykłym znaczeniem wyrazów,

• w kontekście i świetle przedmiotu oraz celu traktatu (art. 31 ust.
1 KPT)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.f) Zmiana umowy międzynarodowej

Do traktatu można wnieść poprawki w drodze porozumienia między
stronami (art. 39 KPT). Tryb jest zazwyczaj zawarty w samych
umowach. W przypadku jej braku, zastosowanie ma KPT, który
odnosi się do :

Szczególna procedura tzw. rewizji traktatów przewidziana była w
art. 19 Paktu Ligi Narodów, odpowiednio zmodyfikowana została
włączona do Karty Narodów Zjednoczonych

• poprawek do traktatów wielostronnych

• porozumień modyfikujących umowy wielostronne tylko między
niektórymi ze stron

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Nieważność umowy międzynarodowej I

Państwo nie może powoływać się na to, że jego zgoda na związanie
się traktatem jest nieważna, ponieważ została wyrażona z
pogwałceniem postanowienia jego prawa wewnętrznego dotyczącego
kompetencji do zawierania traktatów.

KPT enumeratywnie wymienia przyczyny nieważności umów.

W ponizszych przypadkach mamy do czynienia z przesłankami
względnej

nieważności

zgody

państw

związanie

się

postanowieniami umowy międzynarodowej.

Ich zaistnienie nie powoduje automatycznej nieważności umowy
międzynarodowej, natomiast pozwala stronom umowy na powołanie
się na te okoliczności celem doprowadzenia do uznania całego
traktatu lub jego części za nieważny.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Nieważność umowy międzynarodowej II

• oczywiste i obiektywnie widoczne dla innych państw pogwałcenie
prawa wewnętrznego regulującego kwestie kompetencji do
zawierania umów międzynarodowych (art. 46),

• przekroczenie upoważnień do wyrażenia zgody na związanie się
umową międzynarodową (art. 47),

• błąd co do faktu lub sytuacji (art. 48),

• oszustwo (państwo zostało nakłonione ) (art. 49),

• przekupstwo przedstawiciela - bezpośrednio lub pośrednio - przez
inne państwo negocjujące (art. 50),

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Nieważność umowy międzynarodowej III

•przymus zastosowany wobec przedstawiciela państwa (art. 51),

•przymus wobec państwa w postaci groźby użycia siły (art. 52),

• sprzeczność z ius cogens (imperatywną normą) postanowień
traktatu (art. 53) - przyjęta i uznana przez międzynarodową
społeczność państw jako całość za normę,

Przesłankach bezwzględnej nieważności zgody na związanie się
traktatem (art. 51) albo nieważności samego traktatu (art. 52 oraz 53)

Nieważny jest traktat, którego nieważność została ustalona zgodnie z
niniejszą konwencją. Postanowienia traktatu nieważnego nie mają
mocy prawnej.

W przypadku nieważności zgody określonego państwa na związanie
się traktatem wielostronnym, powyższe zasady mają zastosowanie w
stosunkach między tym państwem i stronami traktatu.

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Zawieszenie umowy międzynarodowej

Zawieszenie umowy – dotyczy stosowania fragmentów, bądź też
całej umowy międzynarodowej. Zgodnie z samą umową
międzynarodową lub KPT (wola określonej strony, grupy stron, bądź
też wszystkich podmiotów związanych traktatem)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Wygaśnięcie umowy międzynarodowej I

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej - wygaśnięcie traktatu, jego
wypowiedzenie lub wycofanie się jednej ze stron może mieć miejsce
w wyniku zastosowania postanowień samego traktatu lub KPT

Dwie zasadnicze przyczyny wygaśnięcie umowy międzynarodowej:

• przyczyny przewidziane w postanowieniach umowy

• przyczyny w nich nie przewidziane.

Wygaśnięcie w stosunku do jednej lub więcej stron umowy nie
prowadzi do wygaśnięcia całego traktatu.

Traktat wielostronny nie wygasa jedynie z powodu faktu, że liczba
stron spadnie poniżej liczby niezbędnej wymagalnej (art. 55)

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Wygaśnięcie umowy międzynarodowej II

Najczęściej spotykanymi mechanizmami wygaśnięcia
postanowień umownych są:

Mechnizm nie przewidzianym w postanowieniach traktatu:

• upływ czasu na jaki porozumienie zostało zawarte

• tryb wypowiedzenia umowy międzynarodowej

• za zgodą wszystkich umawiających się stron po uprzednich
konsultacjach (art. 54 KPT)

• zawarcie przez strony kolejnego traktatu dotyczącego tej samej
materii (art. 59 KPT)

• jednostronne odstąpienie od postanowień

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Wygaśnięcie umowy międzynarodowej III

Naruszenie postanowień umowy przez jedną ze stron (art. 60
KPT), które upoważnia:

KPT przewiduje ponadto szereg okoliczności szczególnych:

• strony umowy wielostronnej do uznania w trybie jednomyślnego
porozumienia danego traktatu za wygasły względem państwa lub
organizacji międzynarodowej winnej naruszenia lub też między
wszystkimi stronami

Istotnym naruszeniem w rozumieniu KPT jest m.in. naruszenie
postanowień, które ze względu na swój charakter są istotne dla
osiągnięcia przedmiotu i celu umowy międzynarodowej.

• stronę umowy bilateralnej do „powołania tego naruszenia jako
podstawy wygaśnięcia traktatu",

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Wygaśnięcie umowy międzynarodowej IV

Okoliczności, które uniemożliwiają wykonywanie traktatu (np.
trwałe zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do
wykonywania traktatu).

Zasadnicza zmiana okoliczności istniejących w momencie
zawarcia umowy:

• w rezultacie zaszłych zdarzeń doszło by do radykalnej zmiany
zakresu zobowiązań stron ( nie dotyczy: umów regulujących kwestie
granicy oraz, gdy zmiana okoliczności jest rezultatem działania jednej
ze stron (sprzecznego z prawem międzynarodowym wiążącym
strony).

• okoliczności te były podstawą zgody stron na związanie się
postanowieniami umowy międzynarodowej,

Prawo międzynarodowe publiczne

3.g) Wygaśnięcie umowy międzynarodowej IV

zasady,

zerwanie

stosunków dyplomatycznych i

konsularnych

nie powoduje wygaśnięcia postanowień

umów

międzynarodowych, chyba że ich utrzymywanie jest niezbędne do
stosowania traktatu (art. 63 KPT).

Wpowiedzenie umowy międzynarodowej znajduje swoje
odzwierciedlenie w prawie krajowym.

W Polsce zgodnie z postanowieniami art. 133 ust. 1 Konstytucji
umowy międzynarodowe wypowiada Prezydent RP.

W przypadku, gdy traktat wypełnia przesłanki art. 89 ust. 1
Konstytucji, wypowiedzenie dokonywane jest za zgodą wyrażoną w
ustawie.

Odpowiednie oświadczenie jest następnie publikowane w dzienniku
urzędowym,

którym

opublikowana

była

dana

umowa

międzynarodowa (art. 22 UUM).

Prawo międzynarodowe publiczne

4. Zasady gólne prawa w orzecznictwie sądów

a) zasada słuszność i sprawiedliwości

b) zasada dobrej wiara

c) zasada estoppel

Prawo międzynarodowe publiczne

4. Zasady gólne prawa w orzecznictwie sądów I

Pomocnicze źródło orzekania dla Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości oraz Sądów Arbitrażowych:

a) Zasada słuszności i sprawiedliwości - dotyczy ostatecznego
rezultatu rozstrzygnięcia kwestii spornej. Stanowi autonomiczne
kryterium podziału mienia i długów. Zasada staje się kryterium
podstawowym, a nie uzupełniającym i korygującym.

Prawo międzynarodowe nie może przeczyć zdrowemu rozsądkowi

Ex aequo et bono - wyrok oparty na ogólnych zasadach słuszności i
sprawiedliwości, a nie na przepisach prawnych

Konkluzja MTS to:„bez względu na argumentację prawną, decyzje
sądu są z założenia sprawiedliwe,a tym samym w tym sensie słuszne“

Do źródeł orzekania MTS zalicza się „ogólne zasady prawa, uznane
przez narody cywilizowane”(art. 38 ust. Statutu MTS)

Prawo międzynarodowe publiczne

4. Zasady gólne prawa w orzecznictwie sądów II

b) Zasada dobrej wiary - wszyscy członkowie, w celu zapewnienia
sobie praw i korzyści wynikających z członkostwa, wykonywać będą
w dobrej wierze zobowiązania (art. 26 KPT).

MTS uznaje zasadę jako na element precyzujący sposób wykonania
zobowiązania ciążącego na stronie (np. negocjacje powinny być
prowadzone w dobrej wierze, z zamiarem osiągnięcia rezultatu)

Miała zastosowanie w orzecznictwie MTS w sprawie francuskich
prób nuklearnych na atolu Mururoa. Australia i Nowa Zelandia nie
wystarczyło oświadczenia. MTS w wyroku nakazał zaprzestania prób,
w 1974 roku nie zobowiązał Francji do zawarcia umowy, a jedynie do
wydania jasnej deklaracji.

Prawo międzynarodowe publiczne

4. Zasady gólne prawa w orzecznictwie sądów III

Zasada estoppel (zasada zaufania) – nie zaprzeczania sobie. Wyrok
w sprawie sporu granicznego. Tajlandia najpierw podziału nie
kwestionowała, a później zaczęła ją podważać.

MTS wskazał, że przesłanką powołania się na estoppel jest

jednoczesne spełnienie czterech warunków:

a) faktyczne zachowanie danego państwa - musi to być działanie lub

zaniechanie organu państwowego, którego kompetencja do
działania w imieniu państwa nie może wzbudzać wątpliwości;

b) wyraźnie zaakceptowane lub przyjęte przez inne państwo -

najlepiej, jeżeli państwo to zrobi użytek z takiego działania;

c) które opierając się na tym zachowaniu;

d) zmienia swą sytuację międzynarodowoprawną lub ponosi pewną

szkodę.

Prawo międzynarodowe publiczne

5. Prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych I

Umowy międzynarodowe

wiążące dla państw członkowskich

(pro faro externo)

sprawy wewnętrzne organizacji

(pro faro interno)

Większość organizacji międzynarodowych posiada kompetencje
do tworzenia prawa wewnętrznego.

Tylko niektórym organizacjom międzynarodowym może stanowić
prawa wiążącego dla państw członkowskich (Wspólnota
Europejska i WTO)

Prawo międzynarodowe publiczne

5.Prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych II

Trzy zasadnicze tryby podejmowania uchwał:

b) system głosowania większością głosów (obejmuje to głosowanie
większością zwykłą, większością 2/3 głosów, przy czym państwa
pozostające w mniejszości są związane uchwalonymi przepisami),

c) system głosowania większością głosów przy założeniu
contracting out (państwa członkowskie mogą oświadczyć, iż
postanowienia uchwały nic będą miały wobec nich zastosowania).

Prawotwórcze uchwały wybranych organizacji międzynarodowych ...

a) system głosowania jednomyślnego (wszystkie państwa muszą

wyrazić zgodę aby doszło do podjęcia uchwały),

Prawo międzynarodowe publiczne

6. Inne źródła prawa międzynarodowego oraz ich
stosunek do PPM

a) akty jednostronne państw

b) prawo miękkie (soft law)

c) orzecznictwo

d) doktryna

Prawo międzynarodowe publiczne

6.a) Akty jednostronne państw

W praktyce obrotu międzynarodowego akty jednostronne odgrywają
istotną rolę w PM - m.in. uznanie, protest, zrzeczenie,
przyrzeczenie, a także gwarancję.

Propozycja definicji przez Komisję Prawa Międzynarodowego: „nie
budzące wątpliwości wyrażenie woli, którego celem jest nadanie
temu aktowi skutków prawnych względem jednego lub więcej
państw albo organizacji międzynarodowych i które jest znane
temu państwu (państwom) lub organizacjom
międzynarodowym".

Według MTS deklaracje złożone w drodze aktów jednostronnych
mogą skutkować powstawaniem zobowiązań międzynarodowych. Nie
każdy akt jednostronny wywołuje takie skutki prawne, zależne to
będzie od woli państwa formę aktu.

Prawo międzynarodowe publiczne

6.b) Prawo miękkie (soft law)

Przedstawiciele doktryny dokonują dychotomicznego podziału norm:

Normy o takim charakterze są

szczególnie widoczne w

międzynarodowym

prawie

ochrony

środowiska

oraz

międzynarodowym prawie handlowym.

• tzw. prawo twarde (hard law) (obejmujące swoim zakresem przede
wszystkim

umowy

międzynarodowe

oraz

normy

prawa

zwyczajowego)

• prawo miękkie (soft law) do którego zaliczają (w zależności od
podjętych założeń) wszelkie instrumenty o charakterze niewiążącym.
np. rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ), czy też dokumenty, o
takie jak np. Akt Końcowy KBWE

Warto odnotować, iż w pewnym zakresie twórcami prawa miękkiego
mogą być również organizacje pozarządowe.

Prawo międzynarodowe publiczne

6.c) Orzecznictwo

Pomocny środek dla ustalania norm prawa międzynarodowego (nie
jest to jednak źródło prawa w znaczeniu formalnym).

Nie obowiązuje zasada common law doktryna stare decisis -
orzeczenia nie mają charakteru precedensów.

Szczególną uwagę należy zwrócić na dorobek Międzynarodowego
Trybunału Sprawiedliwości (oraz międzywojennego STSM).

MTS stosuje orzeczenia sądowe [...] jako pomocniczy środek
usta-lania norm prawa (art 38 Statutu MTS). Decyzje obowiązują
jedynie strony sporu i odnośnie rozpatrywanej sprawy (art. 59). W
praktyce MTS niekiedy odwołuje się do swych wcześniejszych
orzeczeń, co głównie ma na celu zapewnienie jednolitości
orzecznictwa.

Prawo międzynarodowe publiczne

6.d) Doktryna

Poglądy najwybitniejszych znawców prawa międzynarodowego -
pomocniczy środek ustalania norm prawa międzynarodowego
(art. 38 Statutu MTS)

Poglądy naukowców mogą prowadzić do ustalania bieżącego stanu
prawnego, wyjaśniać jego treść oraz wskazywać na zakres
podmiotowy uregulowań. Mogą tworzyć postulaty de lege ferenda.

Należy jednakże pamiętać o częstych sporach doktrynalnych, które
w istocie mogą urozmaicać studia nad prawem międzynarodowym nie
przyczyniając się do jego przejrzystości.

Prace naukowe z zakresu prawa międzynarodowego są obiektem
zainteresowania MTS ( w szczególności prace sędziów MTS)