- 1 -

Czy realizm odzwierciedla obraz współczesnych stosunków międzynarodowych?

Aby móc udzielić odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie należy zrozumieć pojęcia

w nim zawarte. Stosunki międzynarodowe to relacje między państwami w obszarze

politycznym, gospodarczym i militarnym. Realizm jest to jedna z perspektyw teoretycznych

w badaniu stosunków międzynarodowych cechująca się negatywnym podejściem do

rzeczywistości. Zakłada, że państwa istnieją w ramach anarchicznego systemu

międzynarodowego. Każde państwo opiera swą politykę na pewnej interpretacji interesu

narodowego definiowanego w kategoriach siły.

Realizm oparty jest na suwerenności państw. Suwerenność jest zdolnością do

samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów, sprawowania władzy politycznej nad

określonym terytorium, grupą osób. Istotnym elementem teorii realistycznej jest interes

narodowy. Realiści są pesymistami co do możliwości postępu ludzkości i współpracy ponad

granicami państw narodowych. Często prowadzi to do antagonizmów w celach różnych

państw, co uniemożliwia zrealizowanie tych celów za pośrednictwem organizacji

pozarządowych. Jedyną droga do uniknięcia konfliktów jest dążenie do stanu równowagi sił,

czyli stanu, w którym żadne państwo nie może zapanować nad innymi ani narzucić im

swoich praw, czy racji. Zgodnie z założeniami tej koncepcji tylko w takich warunkach

państwa zaniechają działań militarnych w obawie przed odwetem i jego konsekwencjami.

Realiści zawsze przyznawali, że porządek międzynarodowy nie stanowi klasycznego ,,stanu

natury”, ponieważ potęga, bogactwo i zasoby naturalne nie są równo podzielone między

państwa. W związku z tym, że dostęp do dóbr jest ograniczony relacje między państwami

mają charakter konfliktowy. Konflikty rozwiązywane są ostatecznie za pomocą wojny. Wiąże

się to z nadrzędnością potęgi i siły. Prowadzenie polityki zagranicznej ma charakter

instrumentalny i opiera się na rozumnej ocenie własnej siły, własnych interesów w

porównaniu z siłą i interesami rywali oraz przeciwników. Państwa mogą polegać tylko na

własnych możliwościach. Gracze nie mogą mieć pewności co do intencji innych państw.

Prowadzą wojnę każdego z każdym tzn. każdy jest z natury egoistą, przy braku autorytetów

ludzie zaczynają ze sobą walczyć, pozornie istoty są wolne ale muszą poświęcać się

- 2 -

utrzymaniu swojego stanu. Należy również pamiętać, że wraz ze wzrostem siły jednego

kraju, maleje potęga drugiego.

W realizmie państwo jest dominującym aktorem międzynarodowym. Głównym

graczom przysługuje status wielkich mocarstw. Mocarstwa sprawują kontrolę nad

podporządkowanymi im państwami przez ,,strefy wpływu”. Polityka międzynarodowa jest

więc walką o władzę. Nie ma władzy nadrzędnej wobec suwerennego państwa. W polityce

międzynarodowej panuje anarchia, a każdy kraj jest zdany tyko na siebie. Nie istnieje

wyższa siła, która położyłaby kres rywalizacji – walka więc wciąż trwa. Aktorzy pragną

zapewnić sobie bezpieczeństwo rozumiane jako brak zagrożeń dla przetrwania oraz swoboda

rozwoju. Realiści wysoko cenią wartości bezpieczeństwa narodowego, przetrwania państwa oraz

międzynarodowego ładu i stabilności. uważają, że pomiędzy nie zależnymi państwami nie

istnieją żadne zobowiązania międzynarodowe w znaczeniu moralnym - czyli więzi oparte na

wzajemnych obowiązkach. Bezpieczeństwo nie jest możliwe poza państwem. Etyka polityki

dopuszcza pewne działania, które byłyby nie do przyjęcia z punktu widzenia moralności

indywidualnej.

Państwo to forma władzy, która posiada podwójna moralność, jedną dla

władzy, drugą dla społeczeństwa. Polityka jest walką o władzę nad ludźmi i bez względu na

jej ostateczny cel władza jest jej celem bezpośrednim, sposoby zaś jej zdobywania,

utrzymywania i demonstrowania decydują o technice działań politycznych.

W współczesnych stosunkach międzynarodowych państwo nie jest unitarnym

aktorem. Hegemonem mogą być również instytucje międzynarodowe, narody, korporacje

wielonarodowościowe. Instytucjami międzynarodowymi są między innymi: UNESCO –

Organizacja do Spraw Oświaty Kultury i Nauki, ONZ – Organizacja Narodów

Zjednoczonych, OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, UEFA –

Unia Europejskich Związków Piłkarskich czy WHO – Światowa Organizacja Zdrowia.

Organizacje i instytucje międzynarodowe są od siebie współzależne i wchodzą w interakcje z

państwami, najczęściej w formie debat, głosowań i decyzji. Ich obecność w systemie jest

widoczną częścią rzeczywistości międzynarodowej. Relacje między państwowe najczęściej

oparte są na kompromisie. We współczesnych stosunkach międzynarodowych prawo

międzynarodowe ogranicza: stosowanie siły dla własnego interesu i samowolę państw. Nie

jest to jednak regułą- zdarzają się konflikty rozwiązywane zbrojnie. Najlepszym przykładem

tego są zamieszki w Afryce np. w Libii czy w Somalii. W środowisku międzynarodowym

istnieją wspólnoty (Unia Europejska -EU, Wspólnota Niepodległych Państw -WNP,

Europejska Wspólnota Energii Atomowej- EWEA, także Euratom). Obok siebie występuje

- 3 -

wiele niezależnych od siebie organizmów. Państwa dbają o zapewnienie bezpieczeństwa.

Każde z nich posiada wyszkoloną armię, podejmuje także spore wydatki zbrojeniowe.

Oprócz bezpieczeństwa zewnętrznego państwa zapewniają swoim mieszkańcom gwarancję

pokoju wewnętrznego. Polityka siły zdezaktualizowała się, ponieważ bezpieczeństwo jest

dziś kwestią lokalną wewnątrz zdezorganizowanych, a czasami upadłych państw, a

jednocześnie jest ono problemem kosmopolitycznym ludzi na całym świecie bez względu

na ich obywatelstwo. W obecnych czasach pokój jest nadrzędną wartością. Bezpieczeństwo

nie jest już rozumiane tylko w płaszczyźnie wojskowej i politycznej uwzględniane są

czynniki gospodarcze, naukowo-techniczne, technologiczne, ekologiczne, demograficzne,

kulturalne, społeczne, humanitarne.

Obecnie celem państwa jest także zagwarantowanie praw jednostki, a nie tylko

dążenie do poszerzenia wpływu swojej władzy. Każde państwo zabiega o realizację

określonych interesów. Interes narodowy to po prostu żywotne cele państwa i obywateli

ułożone hierarchicznie, według przyjętego systemu wartości. Realizacja interesu narodowego

na arenie międzynarodowej koliduje często z interesami innych państw i wymaga podjęcia

odpowiednich działań w polityce zagranicznej. Polityka ta oparta jest na współzależności

jednych państw od innych. Głównym celem uczestników relacji międzynarodowych jest

udział w rynku światowym. Państwo bogatsze lub posiadające większe zasoby takie jak:

nowoczesna technologia, ropa naftowa, złoża cennych minerałów, rozbudowaną turystykę

lub znaczne osiągnięcia naukowe są bardziej pożądanymi partnerami. W razie konfliktów

inni uczestnicy stosunków międzynarodowych ingerują w sprawy wewnętrzne tylko takich

państw. Nikogo nie interesują państwa biedne nie posiadające żadnego cennych dóbr. Relacje

między państwowe są oparte głównie na ekonomi. Modele współpracy najczęściej są

czasowe. Sposobami wywarcia wpływu jest: perswazja, udzielenie nagrody-zachęty, groźba

ukarania. Podstawowym argumentem w realizowaniu celów jest wycofanie się ze

współpracy, bojkot gospodarczy lub nałożenie sankcji. Użycie siły wojskowej jest już

ostatecznością. Powodzenie wywarcia wpływu zależy od poziomu zależności pomiędzy

państwami.

W obecnym świecie istnieją supermocarstwa są innymi: Rosja, Chiny, USA. Ich

wpływ jest jednak coraz mniejszy. Supermocarstwo to kraj, który ze względu na swój

potencjał polityczny, militarny oraz ekonomiczny (produkt narodowy brutto) wywiera wpływ

na ogólnoświatową skalę, dzięki czemu pełni kluczową rolę na świecie. Stany Zjednoczone

posiadają jedną z najsilniejszych armii i ekonomii. Swą pozycję na arenie światowej

- 4 -

zawdzięczają często poparciu jakie udzielają im zwykle sojusznicy: państwa NATO,

Australia, Nowa Zelandia, Izrael, Japonia czy Korea Południowa. Rosja zachowuje aspekty

supermocarstwa w postaci największego terytorium z ogromnymi, często nie odkrytymi

jeszcze bogactwami mineralnymi, wielkiego arsenału jądrowego oraz zaawansowanej

technologii kosmicznej. Chiny są jednym z państw o największym na świecie potencjale

demograficznym. Kraj ten przeżywa okres szybkiego wzrostu gospodarczego, a także

znaczenia w polityce międzynarodowej. Bardzo często mianem supermocarstwa określa się

Unię Europejską, która nie jest państwem, lecz wspólnotą. Ekonomiczna siła UE jest większa

od Stany Zjednoczone, jednakże z powodu wciąż jeszcze istniejących odrębności prawnych

nie można mówić o jednej, wspólnej gospodarce europejskiej.

Uważam, że realizm nie odzwierciedla w pełni obecnych stosunków

międzynarodowych. Nie jest to jednak martwa teoria. W obecnych stosunkach tak jak w tej

koncepcji bardzo istotną rolę odgrywa interes narodowy i kwestia bezpieczeństwa. Polityka

międzynarodowa jest wielką walką o władzę. Podstawowym celem państwa jest jego

przetrwanie. Jednak współcześnie oparte jest ono na pokoju i utrzymaniu wysokiej pozycji

gospodarczej. Liczy się wzrost pozycji państwa na arenie międzynarodowej i osiąganie

prestiżu. Istotną wartością jest bogactwo danego kraju.

Liberalizm jest teorią, która bardziej odpowiada wizerunkowi współczesnych

stosunków międzynarodowych. Ta teoria odnosi się do wszelkiego rodzaju wolności oraz

współzależności. Współzależność oznacza wzajemną relację interesów podmiotów, w

ramach której wszelka zmiana pozycji jednego z nich dotyka pozycji innych. Oznacza to, że

zachowania każdego z nich zależą w określonym stopniu od zachowań pozostałych.

Liberalizm zakłada, że natura ludzka jest zasadniczo dobra. Jednostki łączą się w grupy, a

następnie tworzą państwa. Państwa na ogół współpracują za sobą o przestrzegają wzajemnie

uzgodnionych norm i procedur międzynarodowych.

Współcześnie państwa nie są w stanie narzucić własnej woli innym państwom i

samodzielnie bez przeszkód dążyć do jednostronnych korzyści.

Realizm nie uwzględnia

faktu, w jak wielkim stopniu polityka międzynarodowa jest współcześnie dialogiem

różnych głosów i perspektyw w dziedzinie stosunków międzynarodowych. Dialog, czyli

chęć porozumienia i znalezienia kompromisu, a nie narzucenie innym własnej woli.

Negocjowanie umów między państwami, w celu zawarcia korzystnych umów handlowych

oraz pozyskania wsparcia wojskowego dla reprezentowanego kraju określane jest słowem

dyplomacja. Kwintesencją negocjacji jest siła argumentów, a nie argument siły.