Skały macierzyste i powstanie gleby

Skała − nagromadzenie minerałów (rzadziej jednego minerału),
tworzące określoną, samodzielną jednostkę geologiczną.

jeden minerał - skała prosta
mieszanina minerałów - skała złożona

Skały wchodzące w skład skorupy ziemskiej, w zależności od ich pochodzenia dzielimy na:
magmowe, osadowe, metamorficzne.

Gleby powstały w około 75% na skałach osadowych.

Skała, na której powstaje gleba, jest nazywana skałą macierzystą.

SKAŁY MAGMOWE

Skały magmowe powstały w wyniku zakrzepnięcia płynnej magmy:

− znajdującej się w głębi Ziemi jako skały głębinowe
(najczęściej o strukturze jawnokrystalicznej);

− wypływającej na powierzchnię ziemi w postaci lawy jako skały wylewne
(zwykle skrytokrystaliczne bądź porfirowe);

− wypełniającej szczeliny biegnące ku powierzchni jako skały żyłowe
(najczęściej skrytokrystaliczne).

Rodziny skał magmowych:

1. granity (głębinowe) i riolity (wylewne) – kwaśne, ponad 65% SiO

2

2. sjenity (głębinowe) i trachity (wylewne) – obojętne, 52-65% SiO

2

3. dioryty (głębinowe) i andezyty (wylewne) – obojętne, 50-60% SiO

2

4. gabra (głębinowe) i bazalty (wylewne) – zasadowe, 40-50% SiO

2

Główne minerały skał magmowych:
kwarc, skalenie, miki, pirokseny, amfibole

SKAŁY OSADOWE

Dzielą się na:
okruchowe, organogeniczne i chemiczne

Skały okruchowe powstały w wyniku nagromadzenia zwietrzeliny skalnej (skały luźne) i jej
scementowania (skały lite).

Etapy powstania: wietrzenie → transport → depozycja → diageneza
luźne lite


Diageneza zachodziła głównie w środowisku morskim w warunkach wysokiego ciśnienia, a
substancją cementującą (spoiwem) były sole wytrącające się z roztworów wodnych, np.
węglan wapnia.

Rodzaje skał okruchowych
Dominująca frakcja ziarn

Skały luźne

Skały lite

kamienista i grubsza

gruzy

brekcje

żwirowa

żwiry

zlepieńce

piaskowa

piaski

piaskowce

pyłowa

pyły

pyłowce

iłowa

iły

iłowce

różnofrakcyjne (z pyłem i iłem)

gliny

glinowce

Pochodzenie skał luźnych:
gruzy – wietrzeniowe: w miejscu lub grawitacyjne
ż

wiry – lodowcowe (żwiry zwałowe), wodnolodowcowe, rzeczne

piaski – lodowcowe (piaski zwałowe), rzeczne, deluwialne, wodnolodowcowe, eoliczne
pyły – wodnolodowcowe, deluwialne, rzeczne, eoliczne
iły – sedymentacyjne (zwłaszcza jeziorne)
gliny – lodowcowe (gliny zwałowe), wodnolodowcowe, deluwialne, rzeczne


Skały organogeniczne powstały z nagromadzonych szczątków roślin
i zwierząt. Są to np.:
wapienie (w różnych odmianach)
margle (wapienie zanieczyszczone piaskiem, pyłem, iłem)
dolomity (wapienie wysycone magnezem)
gezy
kredy

Do tej grupy zalicza się też paliwa kopalne (węgiel, ropa, gaz) oraz torfy i gytie,
tworzone w większości w warunkach bagiennych i płytkowodnych.


Skały chemiczne są osadami wytrąconymi chemicznie z roztworów wodnych.
Należą do nich np.:
wapienie i dolomity chemigeniczne
martwica wapienna
martwica krzemionkowa

Typowymi skałami chemicznymi są skały gipsowo-solne (gips, sól kamienna),
zbudowane z chlorków i siarczanów potasu, -sodu, -wapnia, -magnezu.

SKAŁY METAMORFICZNE

Skały metamorficzne powstały ze skał magmowych i osadowych
pod wpływem czynników przeobrażających:
– ciśnienia kierunkowego,
– ciśnienia hydrostatycznego i temperatury,
– temperatury


Przykłady metamorfizmu skał pierwotnych:
●

granity, riolity → kataklazyty, łupki kwarcowo-skaleniowe, gnejsy

●

dioryty, gabra, bazalty → zieleńce, serpentynity, amfibolity

●

piaskowce kwarcowe → łupki kwarcytowe

●

piaskowce węglanowe → gnejsy, łupki glaukofanowe i hornblendowe

●

iłowce → fyllity, łupki łyszczykowe

●

wapienie → marmury, erlany

●

margle, wapienie margliste → hornfelsy, skarny

Gleba

jest utworem o miąższości od kilku cm do kilku metrów, zalegającym na skale

macierzystej, składającym się z luźnych cząstek mineralnych i organicznych, a także z
powietrza i wody. Wyróżnia się tym, że zachodzą w niej przemiany materii mineralnej
w organiczną oraz organicznej w mineralną.

Czynniki, pod których wpływem tworzy się gleba,
nazywamy czynnikami glebotwórczymi. Zaliczamy do nich:
1) organizmy żywe
2) klimat
3) wodę
4) rzeźbę terenu
5) skałę macierzystą
6) działalność człowieka
7) czas (1 cm warstwa gleby powstaje w czasie od 100 do 400 lat)


Etapy tworzenia gleby na skale litej:

1. Rozdrobnienie skały
● wietrzenie fizyczne, np. insolacyjne, mrozowe, eoliczne, erozyjne
● wietrzenie chemiczne, np. rozpuszczanie, uwodnienie, utlenianie

2. Zasiedlanie przez organizmy żywe – najpierw porosty, wątrobowce,
mchy, mikroorganizmy, a następnie rośliny i zwierzęta wyższe

3. Dalsze wietrzenie skały, w tym wietrzenie biologiczne
(np. działanie korzeni, kwasów organicznych)

4. Gromadzenie szczątków organicznych, powstawanie próchnicy, obieg materii


W zasiedlaniu skał luźnych (np. piasków) mogą od początku brać udział rośliny wyższe

Rośliny pionierskie piasków:
●

glony

●

porosty (płucnice, chrobotki)

●

mchy

●

trawy (piaskownica zwyczajna, wydmuchrzyca piaskowa, szczotlicha siwa)

●

turzyca piaskowa

●

byliny (honkenia piaskowa, lepiężnik kutnerowaty)

●

krzewy (wierzba piaskowa, rokitnik zwyczajny)