IND

372161

A 4

4,,4

0 P

IIS

N 1

2--2

nrr 1

2’’9

9 8

(( ))

Bezpoœredni import,

w³asny serwis

Sp. z o.o.

0 2 - 9 3 0 W a r s z a w a ,

u l . J . S o b i e s k i e g o 2 2

t e l . / f a x ( 0 - 2 2 ) 6 4 2 - 1 6 - 2 3 ,

t e l . 6 4 2 - 1 9 - 7 3 , 0 - 6 0 3 7 8 0 3 9 8

R O

SAF 310S

SAF 350E

SAF 3400

SAF 320F

Oscyloskop analogowy OS-9020

■

Dwa kana³y analogowe, pasmo 20 MHz

■

Lampa oscyloskopowa o przek¹tnej 6” z niebieskim luminoforem

■

Regulowana podstawa czasu (20 ns/dz) i czu³oœæ (1 mV/dz).

■

Tryby: CH1, CH2, ADD, DUAL, X-Y

■

Wyzwalanie sygna³em telewizyjnym

■

Cena promocyjna: 1190 z³ + VAT (22%)

esstta

w p

miia

arro

wyy M

X--9

4 urz¹dzenia w jednym

■

Generator funkcyjny: 0,02 Hz - 2 MHz, 0,02 - 20 V, sinus, pi³a, prostok¹t,

trójk¹t, stabilnoœæ 20 ppm, wejœcie VCF, wyœwietlacz 4 cyfry LED,
przemiatanie liniowe / logarytmiczne

■

Czêstoœciomierz: 8 cyfr LED, stabilnoœæ 10 ppm,

kana³ A: 1 Hz - 100 MHz, Zwe=1 MW;
kana³ B: 70 MHz - 1 GHz, Zwe= 50 W.

■

Zasilacz stabilizowany: potrójny, 0-30 V / 0 - 3 A; 15 V / 1 A; 5 V / 2 A

■

Multimetr cyfrowy: 3 i 1/2 cyfry, AC/DC V, AC/DC A, R,

automatyczna /rêczna zmiana zakresów, test diody ci¹g³oœæ obwodu,
dok³adnoœæ podstawowa ±0,05%

■

Cena promocyjna: 1790 z³ + VAT (22%)

Generator funkcyjny AO-3001C

■

Sinusoidalny i prostok¹tny sygna³ wyjœciowy

■

Regulowana p³ynnie czêstotliwoœæ sygna³u od 10 Hz do 1 MHz

■

Napiêcie wyjœciowe regulowane do 22,6 Vp-p

■

Ma³e zniekszta³cenia < 0,5%

■

Wbudowany czêstoœciomierz o d³ugoœci czterech cyfr

■

Pomiar czêstotliwoœci sygna³u zewnêtrznego

■

Prze³¹czane obci¹¿enie 50 / 600 W

■

Funkcje specjalne: 400 Hz i 1 kHz

■

Cena promocyjna: 820 z³+ VAT (22%)

Prosty i tani, du¿y wyœwietlacz
LCD, AC/DCV, DCA, R, test diody,
ci¹g³oœæ obwodu

Cena 89 z³ + VAT

Automatyczna zmiana zakresów,
bargraf, AC/DCV, AC/DCA, R, f,
hFE, pomiar temperatury - sonda
w komplecie, Data Hold
Cena 155 z³ + VAT

Podwójny wyœwietlacz z bargrafem,
osobny wy³¹cznik zasilania,
AC/DCV, AC/DCA, R, C, f, hFE, dio-
da, test baterii, timer, Data Hold
Cena 155 z³ + VAT

Podwójny wyœwietlacz z bargra-
fem, AC/DCV, AC/DA, R, C, f, T, sta-
nylogiczne, 8 pamiêci, kompara-
tor, RS-232C + oprogramowanie
Cena 278 z³ + VAT

MUL

TIMETR

Y SAF

TEC

z aprobat¹ typu GUM

Oscyloskop OS-9020

Generator AO-3001C

Zestaw pomiarowy MX-9300

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyjmujemy
zamówieñ telefonicznych, ani poczt¹ elektroniczn¹. Zamówienia na p³ytki drukowane i uk³ady programowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub
kartach zamówieñ zamieszczanych w PE. Koszt wysy³ki wynosi 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne nu-
mery „Praktycznego Elektronika”: 3/92, 11/95, 4/96, 12/96, 1÷11/97, 4/98, 5/98, 10÷12/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 1÷6/99, 8/99 wszystkie w cenie
3,60 z³, 9÷12/99 wszystkie w cenie 4,40 z³ plus koszty wysy³ki. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie
1,75 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,25 z³ plus koszty wysy³ki. Kupony prenumeraty zamieszczane s¹ w numerach 11/99, 12/99, 2/2000, 5/2000.

Przysz³o nam ¿yæ w ciekawych, ale i doœæ niepewnych czasach. Sto-

imy przecie¿ w obliczu koñca wieku. Wydarzenia kulturalne i artystycz-

ne wspó³czesnego œwiata daj¹ dowód ludzkim obawom.

W zwi¹zku z dynamicznym, w ostatnich latach, rozwojem techniki

komputerowej, wiele osób zadaje sobie pytanie czy maszyny lub kom-

putery bêd¹ mia³y trudnoœci z rokiem 2000? Widaæ, ¿e tak, bo wed³ug

znawców tematu nie bêdzie on dla nich obojêtny. Zagadnienie to zyska-

³o nawet rangê problemu. Sk¹d wzi¹³ siê ów problem? Bynajmniej nie

by³ spowodowany krótkowzrocznoœci¹ papie¿a Grzegorza XIII, który

w 1582 roku wprowadzi³ kalendarz gregoriañski. Kalendarz ten w nie-

zmienionej postaci obowi¹zuje do dziœ i sprawdza siê bez zarzutu.

W tym¿e kalendarzu data 1 stycznia roku 2000 jest takim samym dniem

jak ka¿dy inny.

W tym wypadku krótkowzroczni okazali siê wszyscy projektanci

oraz programiœci, którzy przed kilkunastu, czy kilkudziesiêciu laty two-

rzyli programy i systemy komputerowe. Wówczas rok 2000 wydawa³ siê

na tyle odleg³y, ¿e nikt nie zastanawia³ siê jak komputery bêd¹ sprawo-

waæ siê po tym¿e roku. Niepewnoœæ jutra jest miêdzy innymi zaszyta

w procesorach, które od ponad 30 lat montowano w urz¹dzeniach au-

tomatyki przemys³owej. W wielu systemach do pamiêtania i odmierza-

nia czasu wykorzystywano tylko dwie cyfry – dziesi¹tek i jednoœci lat. We

wczesnych systemach komputerowych, w których obecne by³y pamiêci

ferrytowe o pojemnoœci zaledwie kilku kilobajtów, ka¿dy bit by³ „na wa-

gê z³ota”.

W tej konkurencji elektronika analogowa po raz kolejny udowodni-

³a swoj¹ wy¿szoœæ nad technik¹ cyfrow¹. Urz¹dzenia analogowe w swej

naturze s¹ odporne na ten problem.

Nam póki co pozostaje uwierzyæ w zapewnienia urzêdów, banków,

elektrowni, wojska, ¿e rok 2000 nie bêdzie dla nas groŸny. W ostatecz-

noœci mo¿na przygotowaæ zapasy wszystkich niezbêdnych do prze¿ycia

produktów.

Ja pozostajê, jak zwykle, optymist¹ i wszystkim naszym Czytelni-

kom ¿yczê weso³ych i spokojnych Œwi¹t Bo¿ego Narodzenia oraz Szczê-

œliwego Dwutysiêcznego Roku.

Zastêpca Redaktora Naczelnego

Tomasz Kwiatkowski

Miniaturowy generator funkcyjny 100 kHz÷0,1 Hz .............4

Prze³¹czniki dŸwigienkowe...................................................8

Wentylator do PC ................................................................9

Sieci neuronowe, czyli o „komputerze” inaczej ..................11

Generator napisów do magnetowidu cz.1 ..........................15

Pomys³y uk³adowe – zerowanie

wzmacniaczy operacyjnych ................................................20

Katalog Praktycznego Elektronika – tranzystory cz.3..........21

Gie³da PE...........................................................................23

Elektroniczna „¿ó³ta karteczka” .........................................25

Programator Atmeli w 15 minut ........................................29

Wzorcowy generator kwarcowy

z dzielnikami czêstotliwoœci ...............................................31

Cyfrowy oscyloskop – aplikacje dodatkowe ........................33

Wiruj¹cy wianek ozdoba choinkowa ..................................34

Pomys³y uk³adowe – generatory kwarcowe .......................35

Protel Design Explorer 99 cz.4 ...........................................37

Prenumerata z p³yt¹ CD.....................................................41

Elektrycznoœæ wokó³ nas ....................................................42

Ciekawostki ze œwiata ........................................................43

Adres Redakcji:
„Praktyczny Elektronik”
ul. Jaskó³cza 2/5
65-001 Zielona Góra
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 8

-10

e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.pl
Redaktor Naczelny:
mgr in¿. Dariusz Cichoñski
Z-ca Redaktora Naczelnego:
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.
Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

Druk: Zielonogórskie Zak³ady Graficzne „ATEXT” sp. z o.o.
Plac Pocztowy 15 65-958 Zielona Góra

Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-

wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.

Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-

mieszczone w

„

Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane

wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
blikacji zamieszczonych w

„

Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony

wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam

i og³oszeñ.

Problem roku 2000

Spis treœci

Zapewne niektórzy z Czytelników za-

daj¹ sobie pytanie sk¹d pochodzi nazwa
generatora funkcyjnego. Otó¿ bierze siê
ona z kszta³tów przebiegów które mo¿e
wytwarzaæ generator, które s¹ funkcjami
okresowymi w dziedzinie czasu. Podsta-
wowe przebiegi wytwarzane przez gene-
rator funkcyjny to sinusoida, trójk¹t i pro-
stok¹t, a tak¿e ich modyfikacje polegaj¹ce
na zmianie wspó³czynnika wype³nienia,
które daj¹ zniekszta³con¹ w poziomie si-
nusoidê, przebieg pi³y i impulsy prosto-
k¹tne. Czêstotliwoœci przebiegów w ge-
neratorach funkcyjnych zaczynaj¹ siê od
u³amków herców a koñcz¹ na dziesi¹tkach
megaherców. Zniekszta³cenia nieliniowe
przebiegu sinusoidalnego s¹ stosunkowo
du¿e w tego typu generatorach i wynosz¹
od 0,1% do 2%. Regulacja wspó³czynnika
wype³nienia obejmuje z regu³y zakres od
1% do 99%. Innym parametrem jest na-
piêcie wyjœciowe osi¹gaj¹ce wartoœæ do
10 V

przy typowej impedancji wyjœcio-

wej 50 W. Napiêcie jest regulowane p³yn-
nie a nierzadko generatory funkcyjne wy-
posa¿one s¹ dodatkowo w t³umiki skoko-
we. Oprócz amplitudy przebiegu regulo-

wana jest tak¿e sk³adowa sta³a. Nowocze-
sne generatory posiadaj¹ te¿ wbudowany
miernik czêstotliwoœci. Jeszcze innym do-
datkiem w generatorach funkcyjnych jest
mo¿liwoœæ modulacji amplitudowej i czê-
stotliwoœciowej przebiegu wyjœciowego.
Ta ostatnia wykorzystywana jest do po-
miarów wobulacyjnych, na przyk³ad pod-
czas pomiarów charakterystyki przenosze-
nia wzmacniaczy.

Dane techniczne:
Zakres czêstotliwoœci:

– 0,1÷1 Hz
– 1÷10 Hz
– 10÷100 Hz
– 100÷1000 Hz
– 1÷10 kHz
– 10÷100 kHz

Zniekszta³cenia
przebiegu sinus.

– <1,5%

Amplituda przebiegu
wyjœciowego

– 0÷4 V

T³umik

– 20 dB

Wyjœcie TTL

– 5 V

Zasilanie

– 9 V/50 mA

Prezentowany w poni¿szym artykule

generator nie jest wyposa¿ony we wszyst-

kie mo¿liwe regulacje i uk³ady, ale i tak
jego mo¿liwoœci s¹ doœæ du¿e.
Generator funkcyjny zosta³ wykonany ja-
ko autonomiczne urz¹dzenie, które mieœci
siê w niewielkiej obudowie. Do zasilania
uk³adu przewidziano bateriê 9 V typu
6F22. Z uwagi na stosunkowo du¿y po-
bór pr¹du mo¿na te¿ wykorzystaæ zewnê-
trzny zasilacz stabilizowany.

Napiêcie niezbêdne do poprawnej

pracy zastosowanych w generatorze uk³a-
dów scalonych wynosi ±5 V. Chc¹c zasi-
laæ generator z baterii 9 V konieczne by³o
zastosowanie przetwornicy DC/DC. Zna-
j¹c powszechn¹ niechêæ Czytelników do
cewek indukcyjnych zdecydowa³em siê
na zbudowanie niewielkiej przetwornicy
kondensatorowej. Schemat przetwornicy
i generatora zamieszczono na rysunku 1.

Przetwornica sk³ada siê z generatora

przebiegu prostok¹tnego zbudowanego
na uk³adzie tajmera 555 wykonanego
w wersji CMOS (US1) i tranzystorów klu-
czuj¹cych T1 i T2. Generator wytwarza
przebieg prostok¹tny o czêstotliwoœci po-
nad 100 kHz i wype³nieniu 1/2. Tak wy-
soka czêstotliwoœæ jest podyktowana ko-
niecznoœci¹ unikniêcia zak³óceñ i ich har-
monicznych z zakresie czêstotliwoœci pra-
cy generatora. Drugim czynnikiem prze-
mawiaj¹cym za wysok¹ czêstotliwoœci¹
pracy (co prawda nie a¿ tak¹) jest potrze-
ba zminimalizowania pojemnoœci kon-
densatorów w filtrze.

Przebieg prostok¹tny z generatora

w³¹cza na przemian tranzystory T1 i T2.
W czasie gdy wyjœcie generatora jest
w stanie wysokim w³¹czony zostaje tran-
zystor T1, natomiast podczas stanu ni-
skiego w³¹cza siê tranzystor T2. Na rysun-
ku 2 przedstawiono obie sytuacje (tranzy-
story zast¹piono tu kluczami K1 i K2).
W czasie kiedy zwarty jest klucz K1 napiê-
cie zasilania pod³¹czone jest bezpoœre-
dnio do kondensatora filtru C2. Pr¹d
przep³ywaj¹cy w obwodzie: dodatni bie-
gun zasilania, klucz K1 kondensator C2,
dioda D2, ujemny biegun zasilania ³adu-
je kondensator C2 do napiêcia zasilaj¹ce-
go uk³ad pomniejszonego o spadek na-
piêcia na kluczu K1 i diodzie D2 (razem
ok. 1 V). W drugiej fazie dzia³ania prze-
twornicy klucz K1 otwiera siê, a zamyka
z kolei klucz K2. Teraz pr¹d przep³ywa
w obwodzie: dodatni biegun zasilania,
dioda D1, kondensator C1, klucz K2,

Nie tak dawno na ³amach Praktycznego Elektronika goœci³ gene-
rator funkcyjny. Zdecydowaliœmy siê jednak na powtórzenie tego
tematu w ramach cyklu miniaturowych urz¹dzeñ laboratoryjnych.
Mimo uproszczonej konstrukcji i niewielkich wymiarów generator
spe³nia szerokie wymagania u¿ytkowe. Konstrukcja i sposób uru-
chamiania s¹ na tyle proste, ¿e z rêk¹ na sercu mo¿na poleciæ to
urz¹dzenie nawet pocz¹tkuj¹cym elektronikom. Dodatkowym
atutem jest mo¿liwoœæ zakupienia zestawu czêœci wraz z obudo-
w¹ i foli¹ samoprzylepn¹ panelu czo³owego.

Miniaturowy generator

funkcyjny 100 kHz÷0,1 Hz

Opis uk³adu

12/99

Miie

errn

niiccttw

o ii u

urrz

z¹

¹d

niia

a w

arrssz

ztta

atto

ujemny biegun zasilania. Podobnie jak
poprzednio kondensator C1 zostaje na³a-
dowany do wartoœci napiêcia zasilania
pomniejszonego o spadek napiêcia na
diodzie D1 i kluczu K2.

Poniewa¿ kondensatory C1 i C2 s¹

po³¹czone szeregowo a ka¿dy z nich jest
na³adowany do napiêcia zasilaj¹cego
przetwornicê na wyjœciu uk³adu utrzymu-
je siê napiêcie dwukrotnie wy¿sze od na-
piêcia zasilania. Dodatkowo punkt po³¹-
czenia kondensatorów tworzy „now¹”
p³ywaj¹c¹ masê uk³adu (po³owa napiêcia
wyjœciowego). Tak wiêc przetwornica do-
starcza napiêcia symetrycznego wzglê-
dem masy o wartoœci napiêcia zasilaj¹ce-
go uk³ad. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e nowa ma-
sa nie jest na potencjale ujemnego biegu-
na napiêcia zasilaj¹cego przetwornicê.

Zastosowanie w przetwornicy uk³adu

tajmera w wersji CMOS podyktowane by-
³o wiêksz¹ czêstotliwoœci¹ pracy tajmerów
CMOS-owskich oraz ich szerszym zakre-
sem napiêæ wyjœciowych, co poprawia
sprawnoœæ. Dodatkowo do eliminacji za-

k³óceñ wnoszonych przez uk³ad zastoso-
wano kondensatory ceramiczne C7, C8
i C18. Szczególnie ten ostatni ma du¿y
wp³yw na eliminacjê zak³óceñ przenikaj¹-
cych przez now¹ masê uk³adu. To czy
kondensator C18 blokuje tranzystor T1
czy T2 nie ma w praktyce znaczenia. Eli-
minuje on zak³ócenia spowodowane nie-
jednakowym czasem w³¹czania i wy³¹cza-
nia tranzystorów T1 i T2.

Rezystancja wyjœciowa omawianej

przetwornicy wynosi ok. 12 W, a napiêcie
wyjœciowe bez obci¹¿enia ok. 8 V. Na re-
zystancjê wyjœciow¹ maj¹ wp³yw diody
D1 i D2 które powinny posiadaæ jak naj-
ni¿szy spadek napiêcia. Dlatego te¿ wska-
zane jest stosowanie diod Schottki’ego.
Z powodzeniem mo¿na jednak u¿yæ zwy-
k³ych diod uniwersalnych 1N4148. Wy-
dajnoœæ pr¹dowa przetwornicy wynosi
max. 100 mA a jej sprawnoœæ energetycz-
na jest rzêdu 80%.

Opisana przetwornica dostarcza na-

piêcia niestabilizowanego, które zmienia
siê wraz ze zmianami pr¹du obci¹¿enia.

Dlatego te¿ uk³ad uzupe³niono monoli-
tycznymi stabilizatorami. Oprócz stabili-
zacji napiêcia wyjœciowego eliminuj¹ one
tak¿e resztki zak³óceñ wnoszonych przez
przetwornicê. Tak wiêc ten prosty i tani
w realizacji uk³ad wytwarza napiêcie
±5 V przy napiêciu wejœciowym 9 V. Ma-
ksymalny pobór pr¹du nie mo¿e przekra-
czaæ ±60 mA, co w przypadku opisanego
dalej generatora jest spe³nione.

W uk³adzie zastosowano doœæ stary,

ale za to tani uk³ad generatora
ICL 8038. Malkontenci bêd¹ narzekaæ,
¿e opisujemy starocie, lecz wiêkszoœæ
Czytelników powinna byæ zadowolona,
gdy¿ uk³ad ten jest ³atwo dostêpny.
Schemat blokowy wnêtrza uk³adu przed-
stawiono na rysunku 3.

ród³o pr¹dowe Z1 ³aduje sta³ym

pr¹dem I zewnêtrzny kondensator C, po-
woduj¹c tym samym liniowe narastanie
napiêcia na jego ok³adkach. Po przekro-
czeniu zadanego progu komparator K1
zmienia ustawienie przerzutnika FLIP-
FLOP na przeciwne. Z kolei przerzutnik

100kHz

10kHz

1kHz

100Hz

10Hz

1Hz

6,8k

R16

W£1

5,1k

TTL

BC548A

R12

22k

C17

100mF

C16

10mF

C15

1mF

100n

C14

C13

10n

US5B

4Vpp

47W

10k

R17

R13

+5V

910p*

–5V

TL082

R18

200k

22k-A

82k

R14

US5A

–5V

4,7k

R11

7,5k

100k

C12

V–

CAP

56k

WY£

W£

–20dB

0dB

2 TL082

R15

W£5

+5V

47k

US4

ICL8038

V+

22k-A

W£4

W£3

W£2

R10

4,7k

C11 47n

560W

470W

3,3k

+5V

–5V

1N5818

79L05

US3

47n

430p

47n

C10

10mF

47n

47mF
D2

BC327-16

–9V

C18

22mF

47n

10k

–

BAT

6F22

7555

US1

470W

47mF

47n

10mF

510W

+5V

1N5818

US2

78L05

BC337-16

W£6

+9V

Rys. 1 Schemat ideowy generatora funkcyjnego

12/99

Miin

niia

attu

urro

y g

erra

atto

orr ffu

kccy

yjjn

y 1

0 k

z÷

÷0

0,,1

1 H

w³¹cza klucz elektroniczny W£ do³¹czaj¹c
do kondensatora drugie Ÿród³o pr¹dowe
Z2, którego pr¹d ma wartoœæ dwa razy
wiêksz¹ ni¿ Ÿród³a Z1. Przez Ÿród³o Z2
przep³ywa pr¹d Ÿród³a Z1 i pr¹d roz³ado-
wuj¹cy kondensator C. Tak wiêc napiêcie
na kondensatorze opada z tak¹ sam¹
szybkoœci¹ jak wczeœniej narasta³o. Po-
nownie po przekroczeniu zadanej warto-
œci napiêcia na kondensatorze C kompa-
rator K2 zmienia ustawienie przerzutnika
i ca³y cykl powtarza siê.

Na wyjœciu przerzutnika otrzymuje

siê wiêc przebieg prostok¹tny, a z ok³adki
kondensatora liniowy przebieg trójk¹tny.
Sygna³y te za poœrednictwem buforów

wyprowadzone s¹ na ze-
wn¹trz uk³adu scalonego.
Przebieg trójk¹tny podlega
konwersji w uk³adzie tranzy-
storowym daj¹c na wyjœciu
napiêcie sinusoidalne. Prze-
bieg sinusoidalny jest apro-
ksymowany czterema od-
cinkami liniowymi dla jed-
nej æwiartki. Zalet¹ uk³adu
tranzystorowego jest "zao-
kr¹glenie" przejœæ pomiêdzy
poszczególnymi odcinkami,
zmniejszaj¹ce zniekszta³ce-
nia przebiegu sinusoidalne-
go. Zniekszta³cenia nielinio-
we przebiegu sinusoidalne-
go zale¿¹ w du¿ym stopniu
od precyzyjnego ustawienia
wspó³czynnika wype³nienia
przebiegu prostok¹tnego na 50%. Oczy-
wiœcie czêstotliwoœci i fazy wszystkich
trzech przebiegów s¹ identyczne.

W uk³adzie ICL 838 zmiana czêstotli-

woœci generowanego przebiegu mo¿liwa
jest poprzez zmianê rezystorów wymusza-
j¹cych pr¹dy Ÿróde³, lub przez doprowa-
dzenie zewnêtrznego napiêcia sta³ego.
Ten drugi rodzaj regulacji czêstotliwoœci
jest szczególnie wygodny i zastosowano
go w generatorze.

Potencjometr regulacji czêstotliwo-

œci P1 pod³¹czony jest do nó¿ki 8 uk³adu
US4. Zakres regulacji napiêcia, ograni-
czony rezystorami R4 i R5 jest dobrany
w taki sposób, aby dla skrajnych po³o-
¿eñ potencjometru P1 stosunek czêstotli-
woœci wynosi³ ok. 20. Zakres ten jest

wiêc szerszy od jednej dekady. Zmiany
zakresu dokonuje siê prze³¹cznikiem
W£1. Na najwy¿szym zakresie (100 kHz)
na sta³e w³¹czony jest kondensator C12.
Czêstotliwoœæ generacji zale¿y tak¿e od
wartoœci rezystorów R6 i R7 oraz w³¹czo-
nego z nimi w szereg potencjometru P3.
Jest on przeznaczony do regulacji wspó³-
czynnika wype³nienia. Do uk³adu
ICL 8038 do³¹czony jest jeszcze jeden
potencjometr P4 przeznaczony do mini-
malizacji zniekszta³ceñ nieliniowych
przebiegu sinusoidalnego.

Na wyjœciu uk³adu otrzymuje siê jed-

noczeœnie wszystkie trzy rodzaje przebie-
gów: sinusoidalny, trójk¹tny i prostok¹t-
ny. Wszystkie przebiegi s¹ symetryczne
wzglêdem masy, jednak¿e co jest nieco

k³opotliwe, ka¿dy
z przebiegów ma inn¹
amplitudê. Dlatego
te¿ konieczne jest za-
stosowanie dzielni-
ków napiêciowych dla
przebiegu trójk¹tnego
i prostok¹tnego. Naj-
wiêcej problemów
sprawia przebieg pro-
stok¹tny, gdy¿ wyjœcie
uk³adu ICL 8038 jest
typu otwarty kolektor.
Ostatecznie dziêki za-
stosowaniu a¿ czte-
rech rezystorów R9,
R10, R11, R14 uda³o
siê uzyskaæ w³aœciw¹
amplitudê, zachowu-
j¹c symetriê przebie-
gu wzglêdem masy.

SINUSA

BUFOR

KONWERTER

lub GND

DOWE

PRZERZUTNIK

FLIP-FLOP

–V

DOWE

KOMPARATOR

W£

KOMPARATOR

Rys. 3 Schemat blokowy uk³adu ICL 8038

–U

I³ad

2×U

–U

I³ad

2×U

Rys. 2 Zasada pracy przetwornicy

kondensatorowej DC/DC

502

C13

C14

C15

C16

C17

US5

R14

082

R15

R18

R17

R16

C11

US2

US3

C10

C18

W£1

TTL

R12

R13

ICL8034

US4

R11

C12

BAT 9V

US1

7555

–

R10

Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

12/99

Miin

niia

attu

urro

y g

erra

atto

orr ffu

kccy

yjjn

y 1

0 k

z÷

÷0

0,,1

1 H

Do wyboru rodzaju przebiegu s³u¿¹

trzy prze³¹czniki W£2, W£3 i W£4 (na
schemacie ideowym w³¹czony jest prze-
bieg sinusoidalny). Gdy wszystkie prze-
³¹czniki s¹ wy³¹czone (w pozycji dolnej)
na wyjœcie nie jest doprowadzany ¿aden
z sygna³ów. Za prze³¹cznikiem znajduje
siê wtórnik napiêciowy US5A. Zapewnia
on du¿¹ rezystancjê wejœciow¹ konieczn¹,
aby nie obci¹¿aæ wyjœæ uk³adu ICL 8038.

Z wtórnikiem umieszczono potencjo-

metr p³ynnej regulacji amplitudy P2 i t³u-
mik –20 dB za³¹czany przy pomocy
w³¹cznika W£2. Nastêpnie umieszczono
wzmacniacz US5B o wzmocnieniu ok.
3 V/V. Z wyjœcia wzmacniacza za poœre-
dnictwem rezystora R18 wyprowadzono
sygna³ do gniazda. Maksymalna amplitu-
da przebiegu wynosi ok. 4 V

i mo¿liwa

jest do uzyskania na rezystancji obci¹¿e-
nia wiêkszej od 1 kW. Ograniczenie to wy-
nika z wydajnoœci pr¹dowej wzmacniacza
operacyjnego i rezystancji wyjœciowej
50 W. Na mniejszych rezystancjach uzy-
ska siê odpowiednio mniejsz¹, niezniek-
szta³con¹ amplitudê. Dla przyk³adu na re-
zystancji obci¹¿enia 50 W mo¿na uzyskaæ
amplitudê ok. 2 V

Ponadto generator posiada wyjœcie

przebiegu prostok¹tnego dostosowane
do standardu TTL. Jako separator zastoso-
wano tu tranzystor T3. Wyjœcie to mo¿e
byæ wykorzystane do pomiaru czêstotli-
woœci, lub synchronizacji oscyloskopu.

Jak ju¿ na wstêpie podano uk³ad za-

silany jest z baterii 9 V i pobiera pr¹d ok.
35÷45 mA, bez obci¹¿ania wyjœcia.

Generator funkcyjny zaprojektowano

z myœl¹ o konkretnej obudowie. Upako-

wanie tak wielu elementów w niewielkiej
objêtoœci okaza³o siê jednak doœæ trudne,
ale w koñcowym efekcie mo¿liwe. Przy-
stêpuj¹c do monta¿u generatora w pierw-
szej kolejnoœci nale¿y zaj¹æ siê stron¹ me-
chaniczn¹. Czyli wykonaæ wszystkie otwo-
ry w obudowie. Wygl¹d p³yty czo³owej
w skali 1:1 przedstawiono na rysunku 6.
Foliê samoprzylepn¹ z napisami mo¿na
nabyæ w redakcji w sprzeda¿y wysy³ko-
wej. Po wykonaniu wszystkich otworów
mo¿na przyst¹piæ do zamontowania prze-
³¹czników dŸwigienkowych i potencjome-
trów P1 i P2.

Nastêpnie nale¿y przyst¹piæ do mon-

ta¿u p³ytki drukowanej. W pierwszej ko-
lejnoœci montuje siê elementy wchodz¹ce
w sk³ad przetwornicy (górna
czêœæ schematu ideowego).
Jak ju¿ wspomniano wcze-
œniej diody D1 i D2 powinny
byæ diodami Schottki’ego,
lecz w przypadku ich braku
mo¿na zastosowaæ zwyk³e
diody uniwersalne 1N4148.
Po zmontowaniu tego frag-
mentu uk³adu wskazane jest
do³¹czenie zasilania i spraw-
dzenie napiêæ ±5 V.

Je¿eli ten test wypad³

pomyœlnie mo¿na zamonto-
waæ pozosta³e elementy.
Prze³¹cznik obrotowy W£1
jest montowany na przed³u-
¿onych nó¿kach, tak jak po-
kazano to na rysunku 5. Od-
leg³oœæ pomiêdzy górn¹ p³a-
szczyzn¹ montowania prze-
³¹cznika, przylegaj¹c¹ do dna
obudowy, a powierzchni¹
p³ytki drukowanej powinna
wynosiæ 29,0 mm.

Po zamontowaniu wszystkich ele-

mentów nale¿y prowizorycznie po³¹czyæ
potencjometr P1 z p³ytk¹ drukowan¹.
Pola lutownicze do po³¹czenia potencjo-
metru umieszczone s¹ w prostok¹tnej
ramce w centrum p³ytki drukowanej. Po
w³¹czeniu zasilania do nó¿ki 9 US4
pod³¹cza siê oscyloskop. Potencjome-
trem P1 ustawia siê najwy¿sz¹ czêstotli-
woœæ generacji (nieco powy¿ej 100 kHz).
Przy pomocy potencjometru P3 nale¿y
ustawiæ wype³nienie przebiegu wyjœcio-
wego dok³adnie na 50%. Nastêpnie
wskazane jest sprawdzenie pokrycia za-
kresów generacji. Zakres regulacji powi-
nien byæ trochê szerszy ni¿ zakres. Na
przyk³ad dla zakresu 1÷10 kHz powi-
nien on wynosiæ 0,8÷12 kHz. Je¿eli tak
nie jest konieczne jest dobranie odpo-
wiedniego kondensatora C12÷C17.
Uwaga ta dotyczy szczególnie zakresu
najwy¿szego 10÷100 kHz. Na ni¿szych
zakresach, tam gdzie zastosowano kon-
densatory elektrolityczne tak¿e mog¹
wyst¹piæ pewne problemy z uwagi na
du¿y rozrzut pojemnoœci.

Kolejn¹ czynnoœci¹ jest zminimalizo-

wanie zniekszta³ceñ nieliniowych przebie-
gu sinusoidalnego przez ustawienie po-
tencjometru P4. Do tego celu mo¿na wy-
korzystaæ miernik zniekszta³ceñ lub oscylo-
skop pod³¹czony do nó¿ki 2 US4. Wbrew
pozorom doœæ dok³adn¹ regulacjê mo¿na
przeprowadziæ na oko przy pomocy oscy-

blachowkrêt

dno obudowy

10,0

3,5

11,0

p³ytka

drukowana

18,5 mm

14,5

29,0 mm

nó¿ki

prze³¹cznika

druciki

tulejka

plastikowa

klej¹ca

obrotowy

obudowy

czarna taœma

prze³¹cznik

pokrywa

Rys. 5 Sposób monta¿u obudowy i prze³¹cznika obrotowego

ARTKELE ®

Generator funkcyjny

100 kHz÷0,1 Hz

Zakres

0,1

1,0

0,5

0,6

0,9

0,1

0,4

0,3

0,2

0,1

Amplituda

Czêstotliwoœæ

3,0

4,5

2,0

2,5

4,0

3,5

1,5

1,0

0,5

0,0

100 kHz

1 kHz

10 kHz

100 Hz

10 Hz

1 Hz

W£

–20 dB

0 dB

Rys. 6 Wygl¹d p³yty czo³owej w skali 1:1

Monta¿ i uruchomienie

12/99

Miin

niia

attu

urro

y g

erra

atto

orr ffu

kccy

yjjn

y 1

0 k

z÷

÷0

0,,1

1 H

loskopu. Jak podaj¹ wtajemniczeni ta me-
toda pozwala na osi¹gniêcie przy pewnej
wprawie zniekszta³ceñ na poziomie 1%.
Minimalizacjê zniekszta³ceñ przeprowadza
siê przy czêstotliwoœci 1 kHz.

Dla osób nie posiadaj¹cych oscylo-

skopu proponujemy ustawienie potencjo-
metru P3 w pozycji œrodkowej, a poten-
cjometru P4 na maksimum rezystancji.

Tak uruchomiony generator mo¿na

ju¿ zacz¹æ pod³¹czaæ do prze³¹czników
i gniazd wyjœciowych. Prze³¹czniki wybo-
ru kszta³tu przebiegu ³¹czy siê z polami X,
Y, Z w górnej czêœci p³ytki i z polem
Q w dolnej czêœci p³ytki. Po³¹czenia po-
miêdzy prze³¹cznikami nale¿y wykonaæ
bezpoœrednio na ich nó¿kach. Potencjo-
metr P2 pod³¹cza siê do pól lutowniczych
obwiedzionych prostok¹tn¹ ramk¹ w dol-
nej czêœci p³ytki, po lewej stronie. W³¹cz-
nik W£5 pod³¹cza siê do pól lutowniczych
znajduj¹cych siê po obu stronach rezysto-
ra R15 (dolna czêœæ p³ytki drukowanej).

Teraz mo¿na sprawdziæ dzia³anie ca-

³oœci urz¹dzenia. Je¿eli poprzednie próby
wypad³y pomyœlnie i ni pope³niono ¿ad-
nych b³êdów monta¿owych generator
funkcyjny powinien dzia³aæ poprawnie.

Teraz pozostaje tylko zamkniêcie

obudowy. Poniewa¿ ca³a masa prze³¹cz-
ników i potencjometrów zajmuje sporo
miejsca nale¿y zwiêkszyæ wysokoœæ obu-
dowy. W tym celu zastosowano cztery
plastikowe tulejki dystansowe o d³ugoœci
10 mm wk³adane pomiêdzy ko³ki znajdu-
j¹ce siê w dolnej i górnej czêœci obudowy
(patrz rys. 5). Po skrêceniu ca³oœci pomiê-
dzy obudow¹ powstanie szczelina o sze-

rokoœci ok. 1 cm któr¹ najproœciej jest za-
kryæ przyklejaj¹c po obwodzie czarn¹ ta-
œmê klej¹c¹.

W sprzeda¿y wysy³kowej oferujemy

oprócz p³ytki drukowanej foliê samoprzy-
lepn¹ z napisami, identyczn¹ jak na ry-
sunku 6. Ponadto mo¿na zakupiæ zestaw
monta¿owy zawieraj¹cy obudowê, foliê
z napisami, p³ytkê drukowan¹ i wszystkie
elementy elektroniczne niezbêdne do
zbudowania generatora funkcyjnego.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki, folie samoprzy-
lepne i kompletne zestawy mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 502 – 3,25 z³
folia F502

– 2,60 z³

zestaw Z502

– 45,50 z³

+ koszty wysy³ki.

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

US1

– ICM 7555 (CMOS)

US2

– LM 78L05

US3

– LM 79L05

US4

– ICL 8038

US5

– TL 082

– BC 337-16

– BC 327-16

– BC 548A lub dowolny

z grup¹ wzmocnienia A

D1, D2

– 1N5818 (1N5819)

Schottk’y (w ostatecznoœci

mo¿e byæ 1N4148)

R18

– 47 W

W/0,125 W

– 470 W

W/0,125 W

– 510 W

W/0,125 W

– 560 W

W/0,125 W

R6, R7

– 3,3 kW

W/0,125 W

R9, R10

– 4,7 kW

W/0,125 W

R16

– 5,1 kW

W/0,125 W

R11

– 7,5 kW

W/0,125 W

R13

– 8,2 kW

W/0,125 W

R2, R17

– 10 kW

W/0,125 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

R12

– 22 kW

W/0,125 W

– 47 kW

W/0,125 W

– 56 kW

W/0,125 W

R14

– 82 kW

W/0,125 W

R15

– 200 kW

W/0,125 W

– 470 W

W 10-cio obrotowy

P1, P2

– 22 kW

W-A PR185

– 100 kW

W TVP 1232

– 430 pF/50 V ceramiczny

C12*

– 910 pF/50 V ceramiczny

(patrz opis w tekœcie)

C13

– 10 nF/100 V MKSE-20

C2, C4, C7,

C8, C11, C18 – 47 nF/50 V ceramiczny

C14

– 100 nF/63 V MKSE-20

C15

– 1 m

mF/50 V MKSE-20

C9, C10, C16 – 10 m

mF/25 V

– 22 m

mF/16 V

C5, C6

– 47 m

mF/16 V

C17

– 100 m

mF/16 V

W£1

– MPS 1112 prze³. obr.

W£2÷W£6

– prze³¹cznik dŸwigienkowy

jednosekcyjny

p³ytka drukowana

numer 502

Rezystory cd.

Kondensatory

Inne

Prze³¹czniki dŸwigienkowe ze wzglê-

du na wygodê monta¿u i niewielk¹ cenê
s¹ przez nas chêtnie polecane. Zastoso-
wano je miêdzy innymi w mierniku po-
jemnoœci, czêstotliwoœci, indukcyjnoœci,
zasilaczu laboratoryjnym oraz w genera-
torze funkcyjnym. Prze³¹czniki te produ-
kowane s¹ w wersjach jednosekcyjnych
i dwusekcyjnych. W ka¿dej z wersji mo¿-
na potkaæ prze³¹czniki dwupozycyjne
i trzypozycyjne. Razem daje to cztery
kombinacje prze³¹czników.

Stosuj¹c prze³¹czniki tego typu warto

pamiêtaæ, ¿e zwarcie odpowiednich sty-
ków ze sob¹ nie jest takie oczywiste jak
wydaje siê wielu naszym Czytelnikom,

którzy sygnalizowali k³opoty z po³¹cze-
niami. Na rysunku 1 przedstawiono po³o-
¿enie dŸwigni i odpowiadaj¹ce jej usta-
wienie styków.

Druga uwaga dotyczy lutowania. Jak

zawsze podkreœlamy lutowanie nale¿y
prowadziæ krótko, ale za to dobrze nagrza-
n¹ lutownic¹ najlepiej grza³kow¹ ze stabi-
lizacj¹ temperatury. D³ugie lutowanie pro-
wadzi do silnego rozgrzania styków i sto-
pienia siê plastiku obudowy. Przewody lu-
towane do prze³¹cznika powinny byæ naj-
pierw pocynowane. Nadmiar kalafonii
przed³u¿a czas lutowania. W praktyce wy-
starczy stosowaæ cynê z topnikiem bez do-
dawania kalafoni. Doskona³e rezultaty
otrzymuje uzyskuje siê stosuj¹c piêcior-
dzeniow¹ cynê LC60 polskiej fimy Cynel.

Rys. 1 Ustawienie styków w zale¿noœci

od po³o¿enia dŸwigni

à Redakcja

Prze³¹czniki dŸwigienkowe

12/99

essp

o³³y

Przekroczenie dopuszczalnej tempe-

ratury pracy procesora zdecydowanie
zmniejsza jego ¿ywotnoœæ. W szczegól-
nym przypadku mo¿e doprowadziæ do
jego uszkodzenia. Najczêœciej jednak,
najbardziej nieprzyjemnym skutkiem
przekroczenia dopuszczalnej temperatu-
ry pracy procesora jest zatrzymanie jego
dzia³ania czyli tzw. „zawieszenie siê
komputera”.

Aby ustrzec siê przed t¹ niemi³¹ nie-

spodzianka (szczególnie gdy nasz kom-
puter wykonuje jakieœ wa¿ne operacje)
proponujemy wykonanie prostego urz¹-

dzenia, które b³yskawicznie zasygnalizu-
je ka¿d¹ nieprawid³owoœæ w pracy wen-
tylatora jeszcze zanim jego temperatura
zd¹¿y wzrosn¹æ.

Opisywany czujnik jest prosty, ³atwy

w monta¿u i nie wymaga ingerencji
w uk³ad elektryczny wentylatora ani
komputera.

Czujnik obrotów wentylatora swoje

dzia³anie opiera na nietypowej metodzie
pomiaru. Wykorzystuje on zjawisko de-

tekcji zmiennego pola magnetycznego
powstaj¹cego w pobli¿u obracaj¹cych
siê ³opatek wentylatora. Aby lepiej zro-
zumieæ zasadê dzia³ania urz¹dzenia na-
le¿y przyjrzeæ siê konstrukcji wentylatora
bezszczotkowego powszechnie stosowa-
nego w komputerach do ch³odzenia
uk³adów scalonych. Wentylatory te zasi-
lane s¹ napiêciem sta³ym. Wirnik wenty-
latora napêdzany jest miniaturowym sil-
niczkiem bezszczotkowym. Rotor sk³ada
siê z ³opatek wentylatora osadzonych na
osi, pod którymi umieszczony jest ma-
gnes sta³y w kszta³cie pierœcienia.

Konstrukcjê stojana stanowi elektro-

magnes, umieszczony wewn¹trz magne-
su rotora. Elektromagnes stanowi si³ê
napêdow¹ wentylatora. Jest on sterowa-
ny za poœrednictwem umieszczonego na
stojanie uk³adu elektronicznego. Dopro-
wadzanie w okreœlonych momentach na-
piêcia do elektromagnesu powoduje
przyci¹ganie magnesu rotora i w efekcie
wprawienie go w ruch. Dzia³anie uk³adu
elektronicznego wspomaga czujnik hal-
lotronowy informuj¹cy o aktualnej pozy-
cji wirnika.

Niejako skutkiem ubocznym dzia³a-

nia wentylatora jest obecnoœæ zmienne-
go pola elektromagnetycznego wytwa-
rzanego przez wiruj¹cy magnes oraz
w³¹czany okresowo elektromagnes. W³a-
œnie obecnoœæ tego pola jest wykorzysty-
wana do wykrywania przez czujnik obro-
tów wentylatora.

Rolê czujnika pola magnetycznego

pe³ni d³awik L1. Wraz z kondensatorem
C1 stanowi równoleg³y obwód rezonan-
sowy nastrojony na czêstotliwoœæ oko³o
20 kHz. Jest to typowa czêstotliwoœæ
zmiennoœci pola wokó³ dzia³aj¹cego wen-

tylatora. Kondensator C2 t³u-
mi czêstotliwoœci poni¿ej
10 kHz, zmniejszaj¹c tym sa-
mym czu³oœæ uk³adu na
przydŸwiêk sieci (czêstotliwo-
œci 50 Hz i harmoniczne),
który mo¿e wyindukowaæ siê
w uzwojeniach d³awika L1.
Wzmacniacz operacyjny
US1A pracuje w uk³adzie
wzmacniacza odwracaj¹cego
o wzmocnieniu oko³o 36 dB,
definiowanym przez stosu-
nek wartoœci elementów R4
i R1. Rezystory R2 i R3 usta-

Technika komputerowa œwiêci coraz wiêksze triumfy szybkoœci.
Czo³owi producenci procesorów informuj¹ o coraz wiêkszych prêd-
koœciach swoich produktów. Niestety wzrost szybkoœci procesorów
poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ coraz skuteczniejszego odprowadza-
nia ciep³a z ich struktur. Ch³odzenie szybkich jednostek CPU stano-
wi coraz wiêkszy problem. Od pewnego czasu zwyk³e radiatory za-
stêpuje siê hybrydami radiator-wentylator, gdzie wentylator
wspomaga radiator wymuszaj¹c obieg powietrza wokó³ niego.

Czujnik obrotów

wentylatora CPU

LED

330mH

47n

100k

47k

1mF

47k

US1A

68k

BUZZER

100n

1N4148

1mF

47k

US1B

100k

47mF

z komputera

LM358

100k

+12V

1N4148

Rys. 1 Schemat ideowy czujnika obrotów wentylatora

Dzia³anie

Budowa

12/99

ecch

niik

a k

utte

erro

laj¹ punkt pracy wzmacniacza. Z wyjœcia
uk³adu US1A sygna³ trafia do uk³adu
ró¿niczkuj¹cego C4, R5, którego g³ów-
nym zadaniem jest odseparowanie sk³a-
dowej sta³ej napiêcia na wyjœciu US1A.
Wzmocniony sygna³ jest nastêpnie pro-
stowany przez diodê D2 i filtrowany
w uk³adzie RC sk³adaj¹cym siê z elemen-
tów C5, R6. W efekcie, na rezystorze R6
panuje napiêcie sta³e o wartoœci propor-
cjonalnej do amplitudy sygna³u wejœcio-
wego (z d³awika L1). Amplituda sygna³u
jest nastêpnie porównywana z napiê-
ciem wzorcowym w uk³adzie US1B pe³-
ni¹cym funkcjê komparatora. Napiêcie
wzorcowe ustalane jest przez potencjo-
metr monta¿owy P1.

Ostatnim elementem urz¹dzenia jest

cz³on sygnalizacyjny, który stanowi¹ dio-
da elektroluminescencyjna D3 oraz BUZ-
ZER – sygnalizator akustyczny. Je¿eli na-
piêcie wejœciowe bêdzie wiêksze od za-

danego potencjometrem P1 progu – zo-
stanie uruchomiony alarm.

Urz¹dzenie zasilane jest napiêciem

12 V, które dostarcza zasilacz kompute-
ra. Dioda D1 zabezpiecza uk³ad przed
uszkodzeniem w przypadku odwrotnego
w³¹czenia zasilania. Uk³ad podczas czu-
wania pobiera niewielki pr¹d, nie prze-
kraczaj¹cy 2 mA.

Urz¹dzenie zmontowane ze spraw-

nych elementów nie powinno sprawiaæ
problemów podczas uruchamiania. Pro-
ces uruchamiania sprowadza siê do usta-
wienia w³aœciwego progu zadzia³ania
urz¹dzenia.

D³awik L1 nale¿y umieœciæ w pobli¿u

wentylatora w sposób pokazany na ry-
sunku 2. Przewód ³¹cz¹cy d³awik z p³ytk¹
musi byæ ekranowany – oplot ³¹czy siê

z mas¹ uk³adu. Sam d³awik mo¿na po
przylutowaniu do przewodu ³¹cz¹cego
umieœciæ w koszulce izolacyjnej – naj-
lepiej termokurczliwej. Do jednej ze
œrub mocuj¹cych wentylator nale¿y
przykrêciæ obejmê, w której umieszcza
siê przewód z d³awikiem. D³awik po-
winien byæ umieszczony ponad roto-
rem nieco asymetrycznie. Optymalne
ustawienie d³awika nale¿y dobraæ
doœwiadczalnie.

Uruchomienie uk³adu nale¿y przepro-

wadziæ w sposób opisany poni¿ej. Po-
tencjometr P1 ustawiamy w skrajne pra-
we po³o¿enie (suwak zwarty do masy).
Po zainstalowaniu czujnika i zamonto-
waniu d³awika, w³¹czamy komputer
(wentylator i zasilanie czujnika). Po w³¹-
czeniu zasilania dioda D3 powinna siê
œwieciæ, a z sygnalizatora akustycznego
powinien wydobywaæ siê ci¹g³y sygna³

alarmowy. Nastêpnie potencjometr P1
ustawiamy w takiej pozycji, przy której
dioda D3 gaœnie, a sygnalizato1r akustycz-
ny cichnie. Teraz zatrzymujemy wentylator
przytrzymuj¹c jego wirnik rêk¹ lub roz³¹-
czaj¹c zasilanie wentylatora. Skutkiem te-
go powinno byæ zaœwiecenie diody D3
i w³¹czenie sygna³u alarmowego.

Je¿eli po zatrzymaniu wentylatora

alarm nie zadzia³a, nale¿y spróbowaæ in-
nego ustawienia d³awika. Mo¿e okazaæ
siê konieczne poeksperymentowanie
z miejscem zamocowania d³awika L1. Je-
¿eli to nie pomo¿e, nale¿y jeszcze raz
sprawdziæ poprawnoœæ monta¿u oraz
sprawnoœæ zastosowanych elementów.

Do zasilania urz¹dzenia przewidzia-

no wykorzystanie wewnêtrznego zasilacza
w komputerze. Mo¿na w tym celu wyko-
rzystaæ jeden z wolnych przewodów zasi-
laj¹cych przewidzianych do zasilania dru-
giej stacji dysków lub napêdu CD-ROM.
Wówczas przewody zasilaj¹ce czujnik na-
le¿y zakoñczyæ odpowiednim wtykiem.

W przypadku gdy wystarczy nam

tylko sygnalizacja akustyczna, mo¿na
zrezygnowaæ z sygnalizacji optycznej nie
montuj¹c elementów D3 i R8.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 496 – 2,50 z³
+ koszty wysy³ki.

wentylator

przewód

ekranowany

koszulka

termokurczliwa

d³awik L1

wirnik

(rotor)

Rys. 2 Sposób monta¿u d³awika L1

496

358

US1

BUZZER

Rys. 3 P³ytka drukowana

i rozmieszczenie elementów

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

Monta¿ i uruchomienie

US1

– LM 358

D1, D2

– 1N4148

– LED, czerwona

R1, R8

– 1 kW

W/0,125 W

R2, R3

– 100 kW

W/0,125 W

– 68 kW

W/0,125 W

R5÷R7

– 47 kW

W/0,125 W

– 100 kW

W TVP 1232

– 47 nF/50 V ceramiczny

– 100 nF/50 V ceramiczny

– 47 m

mF/16 V

C4, C5

– 1 m

mF/40 V

– d³awik 330 m

BUZZER

– sygnalizator akustyczny 12 V

(z generatorem)

p³ytka drukowana

numer 496

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

12/99

ntty

ylla

atto

orr d

o P

Punktem wyjœcia niech bêdzie do-

tychczasowa struktura mikroprocesora,
sama przepowiadaj¹ca ju¿ jego dzia³a-
nie, (rys. 1). Podstawowe elementy
procesora to:
– Jednostka steruj¹ca;
– Jednostka pamiêtaj¹ca;
– Jednostka operacyjna;
– System magistral (bussystem).

Sercem uk³adu jest jednostka aryt-

metyczno-logiczna ALU (ALU – ang. ary-
thmetic logic unit), w której wykonywane
s¹ wszelkie operacje na danych. Nie
wchodz¹c w szczegó³y (co nam teraz nie
jest potrzebne) mo¿na stwierdziæ, ¿e jed-
nostka pamiêtaj¹ca odpowiedzialna jest
za przechowanie informacji, do prze-
tworzenia w ALU, która zosta³a wczytana
z pamiêci zewnêtrznej. Do zadañ jej na-
le¿y równie¿ przechowanie wyników
operacji, oraz adresów pamiêci zewnê-
trznej. Stamt¹d bowiem dane s¹ pobie-
rane, tam te¿ nale¿y je odpowiednio za-

pisaæ. Przebieg informacji jest uwarun-
kowany przez system po³¹czeñ wewnê-
trznych i zewnêtrznych procesora.

Jednostka steruj¹ca zapewnia po-

prawne wykonanie rozkazów (rejestr
poleceñ, dekoder rozkazów). Koordy-
nuje równie¿ czasowo i logicznie pracê
ca³ego procesora. W tym momencie
najwa¿niejszy jest fakt, ¿e operacje wy-
konywane s¹ „szeregowo”, jedna za
drug¹. Je¿eli mamy do przetworzenia
wiele danych, to musimy czekaæ, wyko-
nywaæ je w ALU po kolei. Odpowiednio
do tego wczytywaæ i odpowiednio zapi-
sywaæ kolejne porcje informacji w pa-
miêci. Sieci neuronowe natomiast dzia-
³aj¹ odwrotnie. Przetwarzaj¹ jednocze-
œnie M danych wejœciowych w N da-
nych wyjœciowych i bywa to niekiedy
okreœlane mianem struktury równole-
g³ej. Jak takie uk³ady dzia³aj¹ i jakie
stwarzaj¹ mo¿liwoœci to za chwilê.
Wpierw kilka s³ów o genezie.

Jak wiele wynalazków (czasami na-

zywanych przez nas cudownymi), bê-
d¹cych raczej naœladownictwem roz-
wi¹zañ podpatrzonych w przyrodzie,
tak i sztuczne sieci neuronowe (ang.
Arificial Neural Networks) swe korzenie
maj¹ w biologicznym wzorcu. Do tej
pory ludzki mózg jest obiektem badañ
i wielk¹ niewiadom¹ dla neurobiolo-
gów. W celu poznania jego struktury
i funkcjonowania stosuje siê niezliczone
metody obserwacji i pomiarów. Mimo
¿e budowê i podstawy funkcjonowania
pojedynczej komórki nerwowej uda³o
siê w miarê zg³êbiæ, to daleko jeszcze
do zrozumienia funkcjonowania ca³o-
œci. Jedn¹ z prób by³o skonstruowanie
uproszczonego modelu matematyczne-
go. Jako pierwsi dokonali tego dwaj ba-
dacze amerykañscy Warren McCulloch
i Walter Pitts w 1943 roku.

Istniej¹ jednak¿e ró¿ne motywacje

do zg³êbiania i studiowania sztucznych
sieci neuronowych, w zale¿noœci od te-
go jaka grupa badaczy zajmuje siê pro-
blemem. Wspomniani biolodzy szukaj¹
modeli, za pomoc¹ których mog¹ zro-
zumieæ rzeczywiste sieci, akcentuj¹
przyk³adowo pytanie o lokalizacjê prze-
twarzania informacji.

Matematycy borykaj¹ siê z sieciami

funkcji. Problemem s¹ rodzaje klas
funkcji, które daj¹ siê „policzyæ” za po-
moc¹ okreœlonego modelu sieci. Fizycy
widz¹ w sieciach neuronowych kolejny
przyk³ad z³o¿onego systemu, którego
dynamikê mo¿na zrozumieæ dziêki „in-
strumentarium” mechaniki statystycz-
nej. Dla informatyków, zajmuj¹cych siê
po wielokroæ algorytmami równoleg³y-
mi s¹ one szczególnie interesuj¹ce.
Przerabiaj¹ one bowiem tylko lokaln¹
informacje i posiadaj¹ doœæ dobrze zde-
finiowan¹ dynamikê, dziêki czemu
mo¿na projektowaæ wysoce skompliko-
wane uk³ady, by je nastêpnie realizo-
waæ jako hardware (z ang. sprzêt). ¯ad-
na chyba inna dziedzina nie osi¹gnê³a
takiego stopnia interdyscyplinarnoœci.

Nauki biologiczne posz³y swoj¹

drog¹. Dziœ nazwa sieci neuronowe na-
wi¹zuje, z naszego punktu widzenia,
bardziej do historii i pocz¹tków, bo
zwi¹zki z biologi¹ s¹ coraz bardziej ni-
k³e (temat sporów). Sta³y siê obecnie
kolejnym narzêdziem matematycznym,
na wielu polach dostarczaj¹cym zdu-

Przegl¹daj¹c wczeœniejsze numery „Praktycznego Elektronika”
mia³eœ Drogi Czytelniku okazjê poznaæ „od kuchni” proste uk³ady
oparte na mikrokontrolerach, oraz doœæ bogat¹ i ró¿norodn¹ pa-
letê ich zastosowañ. O mo¿liwoœciach powa¿niejszych kompute-
rów napisano ju¿ wiele, ich praktyczn¹ pomoc, a czasem jej ogra-
niczenia znamy z codziennego ¿ycia. Tym razem w k¹ciku teore-
tycznym inne spojrzenie na zagadnienie obliczeñ, rzecz o sztucz-
nych sieciach neuronowych.

Sieci neuronowe, czyli o

„komputerze” inaczej

Bufor DB

Magistrala zewnêtrzna

Bufor AB

Bufor SB

Jednostka

sterowania

pamiêci

Jednostka

operacyjna

Jednostka

wewnêtrzna

Magistrala

Rys. 1 Struktura mikroprocesora

Geneza sieci neuronowych

12/99

e tte

ecch

ollo

giie

miewaj¹cych rezultatów. Mo¿na je rów-
nie¿ traktowaæ jako kolejny model obli-
czeniowoœci (obok modeli Turinga,
John von Neumann’a, Hilberta i in-
nych). Najwa¿niejsz¹ ich cech¹ charak-
terystyczn¹ jest jednak zdolnoœæ ucze-
nia siê, dopasowania do zaistnia³ego
problemu.

Istotna ró¿nica miêdzy sieciami

neuronowymi, a tradycyjnymi algoryt-
mami polega na tym, ¿e te pierwsze
otrzymuj¹ strukturê, sposób i metodê
nauki. Dla poszczególnego problemu
nie jest pisany kolejny program, sieæ
musi natomiast sama znaleŸæ w³aœciw¹
konfiguracjê w procesie uczenia. Próbu-
je siê tak¿e symulowaæ prawdziwe prze-

biegi w sieciach biologicznych, by je
móc u¿yæ do praktycznych zastosowañ.

Zanim szczegó³owiej zajmiemy siê

sztucznymi sieciami neuronowymi,
spójrzmy na biologiczny schemat ko-
mórki nerwowej, sieci oraz ludzki mózg.
Pozwoli to dostrzec podobieñstwa.

Najmniej poznana czêœæ ludzkiego

organizmu – mózg, to struktura o po-
jemnoœci oko³o 1.400 cm

i powierzch-

ni 2.000 cm

. Dla porównania kula tej

samej objêtoœci to jedyne 600 cm

Masa mózgu oscyluje wokó³ 1,5 kg. Ist-
niej¹ doœæ du¿e odchy³ki, lecz nie wp³y-

waj¹ one w sposób istotny na zdolnoœci
intelektualne. Zasadnicze znaczenie dla
przetwarzania informacji ma zewnêtrz-
na czeœæ mózgu – kora (kortex). Gruboœæ
jej to ok. 3 mm, zawiera ok. 10

ko-

mórek nerwowych i 10

komórek gle-

jowych. Ogólnie liczba po³¹czeñ miê-
dzykomórkowych jest szacowana na
10

, przy przeciêtnym dystansie od

10 mm do 1 m. Kora badana pod mi-
kroskopem ujawnia wiele ró¿nych ty-
pów komórek nerwowych, które nie s¹
„wymieszane”, ale tworz¹ uwarstwio-
n¹, hierarchiczn¹ strukturê. W ludzkiej
korze wyró¿nia siê szeœæ warstw, ka¿d¹
z nich cechuj¹ inne w³aœciwoœci funk-
cjonowania. Przyk³adowo wra¿enia
zmys³owe s¹ przekazywane bezpoœre-
dnio do warstwy IV (warstwa zewnêtrz-
na traktowana jest jako pierwsza),
a przetwarzane w dalszych warstwach.

Komórki nerwowe (rys. 2) odbieraj¹

sygna³y, i wysy³aj¹ nowe, przez siebie wy-
tworzone. Koñcówki neuronu zbieraj¹ce
informacje nazywane s¹ dendrytami (gr.
dendron – drzewo). Przejmuj¹ one infor-
macje od innych komórek nerwowych
w szczególnych miejscach zwanych syna-
psami (gr. synapsis – po³¹czenie). Cia³o
komórki, zwane som¹ (gr. somatos – cia-
³o), produkuje w ró¿nych organellach po-
trzebne dla pracy ca³ego neuronu zwi¹z-
ki. Przyk³adowo mitochondria mog¹ byæ
postrzegane jako czêœæ zaopatrzenia ener-
getycznego komórki. Sygna³y wyjœciowe
neuronu s¹ przekazywane dalej za pomo-
c¹ aksonu (gr. akson – oœ). Niektóre ko-
mórki nerwowe nie posiadaj¹ w ogóle
aksonu, ich zadaniem jest jedynie dalsze
przekazywanie informacji za pomoc¹
kontaktów synaptycznych dendrytów.

Te cztery elementy (dendryty, syna-

psy, cia³o komórkowe i akson) tworz¹

2 milisekundy

stan ustalony

–80

–20

–40

–60

+40

+20

Rys. 3 Fala depolaryzacji

Na+

----------------

K+

--++++

++++

Na+

–80

–40

+40

Rys. 4 Przesuwanie siê informacji

innego neuronu

akson

soma

j¹dro

akson

dendryty

kolaterale koñcowe

synapsa

akson

innego neuronu

Rys. 2 Budowa komórki nerwowej

Komórka nerwowa

12/99

Siie

eccii n

urro

e,, ccz

yllii o

o „

„k

utte

errz

e”

” iin

accz

ejj

minimaln¹ strukturê, któr¹ dla naszych
celów przejmiemy z biologicznych mo-
deli. Mo¿na je bowiem równie¿ znaleŸæ
w sztucznych sieciach posiadaj¹cych ja-
ko elementy przetwarzaj¹ce informacjê
kana³y wejœciowe, wyjœciowe oraz „cia-
³o obliczeniowe”.

Dostarczona przez synapsy infor-

macja jest przekazywana przez dendry-
ty do „cia³a”, które nastêpnie wysy³a
wspóln¹ wszystkim wejœciom odpo-
wiedŸ do aksonu.

Teraz przedstawimy krótk¹ i niepe³-

n¹ wzmiankê o sposobie przekazywania
informacji w sieci biologicznej. (np. re-
ceptory odpowiedzialne za pamiêtanie
NMDA zosta³y zbadane dopiero w la-
tach ’80, g³ówny zarys sposobu funk-
cjonowania znany by³ ju¿ (dopiero)
w latach ’50.

Komórki nerwowe wysy³aj¹ i przyj-

muj¹ impulsy o czêstoœci od 1 do 100 Hz,
czasie trwania 1÷2 ms, napiêciu 100 mV
i szybkoœci propagacji 1÷100 m/s. Szyb-
koœæ pracy mózgu mo¿na oszacowaæ na
10

operacji/s.

Od ponad stu lat wiadomo, ¿e in-

formacja przekazywana jest w postaci
impulsów elektrycznych. Nie jest to jed-

nak takie przewodnictwo jak w meta-
lach, ze wzglêdu na zbyt nisk¹ przewod-
noœæ komórek. Zawarte w organizmie
sole dysocjuj¹, powstaj¹ jony (np: K+,
CL–, Na+). B³ony komórek nerwowych
s¹ w ró¿nym stopniu przepuszczalne dla
ró¿nych jonów. Dwa przeciwstawne
procesy – dyfuzji jonów z komórki ce-
lem uzyskania równowagi oraz przeciw-
dzia³anie zwi¹zane z wystêpowaniem si-
³y elektrostatycznej miêdzy wnêtrzem
a zewnêtrzem komórki – prowadz¹ do
stanu równowagi. Na b³onie komórki
panuje sta³y potencja³, –70 mV. Aby po-
wrotnie zebraæ jony dodatnie w ciele
komórki uruchamiane s¹ tzw. pompy jo-
nowe, przeciwdzia³aj¹ce dyfuzji (wydat-
kowanie energii). Sygna³y nerwowe po-
wstaj¹ na b³onie komórki i s¹ dalej
przez ni¹ transportowane. Przybieraj¹
formê fal depolaryzacji, które przemie-
szczaj¹ siê jako tzw. Solitony.

Rysunek 3 przedstawia kszta³t takiej

fali. Oœ odciêtych przebiega wzd³u¿
aksonu, wykres przedstawia fragment
fali dla konkretnej chwili czasu t. Napiê-
cie wzrasta z poziomu potencja³u rów-
nowagi (–70 mV) do oko³o +40 mV.
Czas narostu mo¿na, przez analogiê po-
wi¹zaæ ze sta³¹ RC, wynosz¹c¹ tu 2 ms.

Rysunek 4 pokazuje przesuwanie

siê informacji. Lokalne zak³ócenie wy-

wo³ane przez impulsy zbierane przez
dendryty przesuwa siê powoduj¹c uwal-
nianie jonów K+ oraz absorpcjê jonów
Cl–. W procesie tym zu¿ywana jest tylko
energia lokalna, a cz¹stki poruszaj¹ siê
o tyle, by nie spowodowaæ wygaœniêcia
efektu domina. Ka¿dy sygna³ ma taki
sam kszta³t, mo¿na wiêc w pewnym sen-
sie mówiæ o „cyfrowym” przetwarzaniu
informacji. Aktywnoœæ komórki jest
przekazywana do nastêpnej za pomoc¹
czêstoœci impulsów. Im wiêksze pobu-
dzenie elektryczne, tym wiêksza czêsto-
tliwoœæ – w pewnym przedziale zale¿-
noœæ jest liniowa. Taki sposób przekazy-
wania danych jest korzystny ze wzglêdu
na minimalizacjê zu¿ycia energii oraz
dok³adnoœæ transmisji.

Od dochodz¹cych do synapsy im-

pulsów elektrycznych zale¿y iloœæ uwal-
nianej acetylocholiny reguluj¹cej
otwarcie lub zamykanie kana³ów jono-
wych komórki docelowej. Przez otwarte
kana³y, wp³ywaj¹ lub odp³ywaj¹ jony,
powoduj¹c powstanie impulsów w den-
drytach. Docieraj¹ one wszystkie do
cia³a komórki, tam zsumowane w zale¿-
noœci od swej liczby i intensywnoœci
sprawiaj¹ (lub te¿ nie, je¿eli s¹ za s³a-
be) powstanie impulsów w aksonie,
okreœlaj¹ ich czêstoœæ.

Rolê pamiêci spe³niaj¹ po³¹czenia

synaptyczne, czêsto pobudzane mog¹
prowadziæ do zwiêkszenia przepusto-
woœci kana³ów jonowych, lub ich blo-
kowania. Tak wiêc w przysz³oœci, po
procesie uczenia ten sam sygna³ mo¿e
powodowaæ ró¿n¹ reakcjê komórki do-
celowej. Bêd¹ to w modelu matema-
tycznym tzw. wspó³czynniki wagowe.
Analogiczne „elementy sk³adowe” oraz
podobne ich funkcje spotykamy
w sztucznych sieciach.

Istnieje wiele modeli sztucznych

sieci o ró¿nych strukturach. Ka¿da z nich
ma swe unikalne w³aœciwoœci i s³u¿y do
rozwi¹zywania innego typu problemów.
Ze wzglêdu na brak miejsca zostanie
przyk³adowo naszkicowana sieæ z pro-
pagacj¹ wsteczn¹ b³êdu, obecnie jedna
z najbardziej popularnych.

Przyk³adowa sieæ mo¿e sk³adaæ siê

z n neuronów wejœciowych (tym samym
n wejœæ), ich zadaniem jest jedynie dalsze
przekazanie informacji. Druga warstwa,
tzw. neuronów ukrytych jest po³¹czona

Warstwa wejœciowa

Warstwa ukryta

Warstwa wyjœciowa

Po³¹czenia wraz ze

wspó³czynnikami wagowymi

Rys. 5 Schemat sztucznej sieci

Biologiczne sieci neuronowe

Sztuczne sieci neuronowe

12/99

Siie

eccii n

urro

e,, ccz

yllii o

o „

„k

utte

errz

e”

” iin

accz

ejj

z warstw¹ wejœciow¹ oraz trzeci¹ i ostat-
ni¹ warstw¹ neuronów wyjœciowych. Po-
³¹czenia wszystkie s¹ obdarzone wspó³-
czynnikami wagowymi, a zbudowane s¹
na zasadzie ka¿dy z ka¿dym. Sieæ taka jest
przedstawiona schematycznie na rysunku
5. Ogólnie jest w niej n wejœæ i m wyjœæ.

Mo¿na postawiæ nastêpuj¹cy pro-

blem. Nale¿y mo¿liwie dok³adnie od-
wzorowaæ k n-wymiarowych wektorów
wejœciowych w k m-wymiarowych we-
ktorów wyjœciowych. Jest to wiêc zaga-
dnienie aproksymacji dowolnej funkcji.
Maj¹c zbiór treningowy k wektorów wej-
œciowych i wektorów odpowiedzi, poda-
jemy je kolejno sieci. Celem jest uzyska-
nie na wyjœciu wektorów odpowiedzi, ta-
kich samych jak w zadanym zbiorze,
przewidzianym do treningu sieci.

Za miarê dok³adnoœci przyjmuje siê

b³¹d œredniokwadratowy, czyli uœrednion¹
ró¿nicê d³ugoœci miêdzy wektorami ucz¹-
cymi, a generowanymi przez sieæ. Jedyne,
co mo¿emy zmieniaæ to wartoœci wspó³-
czynników wagowych, które w naszym
schemacie mo¿na uto¿samiæ z wartoœcia-
mi liczbowymi zawartymi w po³¹czeniach.
Przechodz¹cy sygna³ jest mno¿ony przez

tê wartoœæ (jest albo wzmacniany, albo
os³abiany – dla w mniejszego od jedno-
œci). Wszystkie sygna³y dochodz¹ce do
neuronu s¹ sumowane, i suma ta jest ar-
gumentem funkcji aktywacji, warunkuje
„si³ê” odpowiedzi neuronu. OdpowiedŸ
warstwy ukrytej jest wejœciem ostatniej
warstwy – odpowiedzi. Najczêœciej stosuje
siê sigmoidê jako funkcjê aktywacji:

Jest to funkcja monotoniczna i ró¿-

niczkowalna, co jest wymogiem koniecz-
nym dla procesu uczenia. Uczenie to mi-
nimalizacja b³êdu, ró¿nicy d³ugoœci miê-
dzy wektorem odpowiedzi sieci, a zada-
nym uczeniu wektorem wyjœciowym.
W kroku „do przodu” (dane wejœciowe
przebiegaj¹ sieæ w prawo, od wejœcia do
warstwy ostatniej) uzyskiwana jest war-
toœæ odpowiedzi, natomiast w kroku „do
ty³u” liczone s¹ pochodne cz¹stkowe b³ê-
du po ka¿dej z wag. St¹d te¿ okreœlenie
propagacja wsteczna. Maj¹c pochodne
mamy tym samym informacje jak nale¿y
zmieniaæ wartoœæ wagi, by b³¹d mala³
(przeciwnie do gradientu, znaku pochod-

nej). Proces zmian
wag powtarza siê
a¿ do momentu
kiedy b³¹d spa-
dnie poni¿ej usta-
lonego przez nas
poziomu.

Na podawa-

ne wektory sieæ
odpowiada ¿¹da-
nymi przez nas
w a r t o œ c i a m i .
Wa¿niejsze jest
jednak oczekiwa-
ne zjawisko apro-
ksymacji. Je¿eli
weŸmiemy war-
toœci le¿¹ce „miê-
dzy” u¿ytymi do
uczenia, to sieæ
odpowie „podo-
bnym”. Jest to
szczególnie istot-
ne je¿eli mamy
do czynienia
z funkcjami nie
daj¹cymi siê opi-
saæ analitycznie,
a które musimy
badaæ. Mog¹ to
byæ przebiegi

pr¹dów zwarciowych, pr¹dów ³uku, lub
podobne zjawiska.

Paleta ró¿nych metod uczenia i sa-

mych struktur sieci jest o wiele barwniej-
sza. Pierwszymi by³y sieci McCulloch’a,
Pittss’a wykorzystuj¹ce jedynie sygna³y
logiczne (0 lub 1). Istniej¹ te¿ sieci reku-
rencyjne (np. autoasocjacyjna Hopfielda,
Hamminga, Elmana), sieci o radialnych
funkcjach bazowych, samoorganizuj¹ce
(na podstawie regu³y Hebba, dzia³aj¹ce
na zasadzie wspó³zawodnictwa), i inne.
Pracuj¹ one z regu³y nie jako samodzielne
jednostki, ale najczêœciej jako element
uk³adu sterowania b¹dŸ systemu decyzyj-
nego. Poni¿ej zamieszczono trochê przy-
k³adów zastosowañ praktycznych:
– diagnostyka uk³adów elektrycznych;
– badania psychiatryczne;
– prognozy gie³dowe;
– prognozowanie sprzeda¿y;
– poszukiwania ropy naftowej;
– prognozy cen;
– analiza badañ medycznych;
– planowanie remontów maszyn;
– analiza problemów produkcyjnych;
– optymalizacja utylizacji odpadów.

Na koñcu podany zosta³ krótki spis li-

teratury, dostarczaj¹cej pe³nej i g³êbokiej
wiedzy z tego zakresu – celem artyku³u
mia³o byæ skromne naœwietlenie proble-
matyki i (byæ mo¿e) sk³onienie Czytelnika
do dalszej lektury. Granice objêtoœciowe
artyku³u nie pozwala³y te¿ przekazaæ wiê-
cej. Pe³ny opis formalizmu matematycz-
nego mo¿na znaleŸæ w [1] (tu pominiête-
go ze wzglêdu na obszernoœæ), o praktycz-
nych zastosowaniach i korzyœciach p³yn¹-
cych z nowej techniki mo¿na poczytaæ
w [2]. Jest to cykl prelekcji skierowanych
do œwiata przemys³u, wyg³oszonych
w 1990 roku w Maastricht, Holandia. Po-
dano te¿ inne pozycje, a rynek ksiêgarski
stale oferuje nowoœci z tego tematu.

Literatura:

1) Stanis³aw Osowski: Sieci neuronowe

w ujŒciu algorytmicznym, WNT, Warszawa

1996.

2) P.J. Braspenning, F. Thuijsman, A.J.M.M.

Weijters: Artificial Neural Networks Sringer-

Verlag, Berlin, Heidelberg 1995.

3) R. Tadeusiewicz: Sieci neuronowe, AOW,

Warszawa 1993

4) Stanis³aw Osowski: Sieci neuronowe,

WPW, Warszawa 1994

1+e

-cx

à Przemys³aw Janik

01-702 Warszawa, ul. G¹biñska 24

Sprzeda¿: ul.Szegedyñska 13a

01-957 Warszawa

tel.:(0-22) 864-77-85

fax.:(0-22) 864-77-86

e-mail: tvsat@tvsat.com.pl

Elementy SMD i konwencjonalne w iloœciach hurtowych

WYBRANE POZYCJE Z PE£NEJ OFERTY

✔

TRANSPONDERY PCF 7930/7931 - NIE WYMAGA ZASILANIA

Uk³ady z kontrolerami identyfikacji i zabezpieczeñ
✔

PROCESORY DIP, PLCC, QFP:

SAB-C501, SAB-C502, SAB83C515, 80C31, 8031, 80C49, 80C51, 8051, 80C52, 8052, 80C535,
80535, 80C537, 80C562, 83C517, 80C851, 80C652, 83C154, 87C51, 87C52, 87C528, 87P50,
68HC11, 83CL781/2, 83CE558/9, UPD75352AGF, PCD3352
✔

PAMIÊCI:

24C02, 24C04, 24C16, 8582, 8594, 93C46, 93C66, 2732/64/128/256, 28C17, 281512, 28C010,
6264, 62256, 628128
✔

UK£ADY TELEKOMUNIKACYJNE:

FX611, pcd3352, PMB2200, U4058, U4080, MSM:6388/6389/7508/7540 (CODEC)
UK£ADY SERII LS, ALS, AC, HC, ACT, HCT, CMOS (4000):
74XX125, 132, 138, 139, 164, 240, 241, 373, 374, 377, 541, 573, 574...
40XX01, 07, 11, 13, 17, 21, 25, 52, 60, 93, 106, 4528, 4538, 4584...
✔

UK£ADY LINIOWE:

TDA: 4580, 4650, 4660, 4661, 5030, 5031, 8730, 9800
SAA: 4700, 7157, 7197, 5243E ... U: 4030, 2129, 2560, 2829, 6043 (TFK)
U 4083-MC34119, LM124/224/319/324/358/1458, MC34083
✔

UK£ADY SYNTEZY I DZIELNIKI:

SAB6456, SAB8726, SDA3202, SP5510, TSA5511, TDA8730, ADC1034...
✔

TRANZYSTORY I DIODY

BC546/558/846/858, BD825, RFD15P05, PLL4448/BAV/103/BAX99, KGF:1145...
✔

KWARCE, GENERATORY, REZONATORY CERAMICZNE:

32 kHz, 3,00/3,57/3,58/4,00/6,00/10,00/11,05/12,08/16,38/24,00/57,6/58,11/100 MHz
✔

TRANSOPTORY, OPTOTRIAKI:

CNY17(1-4), H11, MOC3009/11, PC3D16/317/357/814, SFH 600/601/602, TIL 111, TLP 124, ILQ
615-3, ILQ 615
✔

PRZEKANIKI:

1,2V, 5V, 12V i inne np. V32040/V23061, OAR-SH-109 DX
✔

WYŒWIETLACZE LCD I LED:

1x24, 2x8, 2x16, 2x20, 2x24, 4x16, 8x20, graficzne, 31 cyfry, LED-SMD i inne.

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszej strony w INTERNECIE

www.tvsat.com.pl

(budynek hotelu AGORA,

800 metrów od Wolumenu)

12/99

Siie

eccii n

urro

e,, ccz

yllii o

o „

„k

utte

errz

e”

” iin

accz

ejj

Prezentowany uk³ad umo¿liwia wy-

generowanie tekstu na tle sygna³u wideo
doprowadzonego do wejœcia uk³adu. Mi-
ksowanie obrazu i tekstu mo¿e odbywaæ
siê na dwa sposoby:
– generowany tekst jest na³o¿ony ca³ko-

wicie na obraz doprowadzony do wej-
œcia wideo;

– obraz doprowadzony do wejœcia wideo

przeœwituje przez generowany tekst.
Stopieñ przeœwitywania obrazu jest
okreœlony przez stosunek rezystorów
R4 i R5.

Uk³ad umo¿liwia równie¿ ca³kowite

wytworzenie zespolonego sygna³u wideo
zawieraj¹cego impulsy synchronizacji
oraz treœæ obrazu w przypadku gdy do
wejœcia VIDEO IN nie zosta³ doprowadzo-
ny sygna³ wideo. W tym przypadku gene-
rowany tekst jest kolorowy (w trybach mi-

ksowania tekstu i sygna³u wejœciowego
generowany jest bia³y tekst na koloro-
wym obrazie wejœciowym).

Uk³ad STV 5730 umo¿liwia wygene-

rowanie 11 linii tekstu zawieraj¹cych po
28 znaków wybranych z pamiêci 128
znaków zapisanych w wewnêtrznej pa-
miêci ROM.

Do programowania opisywanego

urz¹dzenia wykorzystano napisany wy-
³¹cznie do tego celu program na kompu-
ter PC. Program dzia³a w œrodowisku Win-
dows i pozwala praktycznie na wykorzy-
stanie wszystkich w³aœciwoœci uk³adu
STV 5730. Jego opis zamieœcimy w przy-
sz³ym miesi¹cu.

Wejœciowy sygna³ wideo do³¹czony

jest do p³ytki uk³adu przez z³¹czkê Z1. Re-
zystor R1 ustala impedancjê wejœciow¹

uk³adu na 75 W, a kondensator C1 odse-
parowuje sk³adow¹ sta³¹ sygna³u wejœcio-
wego. Z wyjœcia kondensatora C1 sygna³
wideo doprowadzony jest do wejœcia VI-
DEO IN uk³adu STV 5730 (US1).

Rezystory R2 i R3 oraz kondensato-

ry C2 i C3 s¹ wykorzystywane przez
uk³ad pêtli fazowej zawartej wewn¹trz
uk³adu U1. Czêstotliwoœæ oscylatora Q1
zosta³a wybrana dla standardu PAL,
w przypadku gdyby uk³ad mia³ genero-
waæ sygna³y zgodne ze standardem
NTSC czêstotliwoœæ Q1 powinna wynosiæ
14,318 MHz.

Potencjometry P1 i P2 s³u¿¹ odpo-

wiednio do zewnêtrznego ustalenia po-
ziomu jasnoœci t³a i liter. Rezystory
R10 ÷ R13 ustalaj¹ dopuszczalny zakres
zmian napiêcia sygna³u przy regulacji po-
tencjometrami P1 i P2.

Pomiêdzy wyjœcia YOUT i YIN uk³adu

US1 mo¿na w³¹czyæ filtr luminancji a po-
miêdzy wyjœcia COUT i CIN filtr chromi-
nancji. W omawianym uk³adzie zrezygno-
wano jednak z tych filtrów dla uproszcze-
nia schematu a wyjœcia uk³adu odpowie-
dnio zwarto.

Sygna³ na wyjœciu VIDEO OUT 1 uk³a-

du US1 zawiera treœæ obrazu dostarczon¹
na wejœcie VIDEO IN zmiksowan¹ z te-
kstem wygenerowanym przez uk³ad U1.
Sygna³ na wyjœciu VIDEO OUT 2 mo¿e
wyprowadzaæ w zale¿noœci od ustawieñ
rejestrów wewnêtrznych wy³¹cznie sygna³
VIDEO IN, sygna³ zespolony impulsów
synchronizacji lub przejœæ w stan wysokiej
impedancji. W przypadku gdy na wyjœcie
VIDEO OUT 2 podawany jest sygna³ VI-
DEO IN rezystory R4 i R5 ustalaj¹ stosu-
nek przenikania obrazu wejœciowego
przez tekst wygenerowany w uk³adzie.

Z wyjœcia rezystorów R4 i R5 sygna³

doprowadzany jest do wzmacniacza pr¹-
dowego zrealizowanego na tranzystorze
T1. Wzmocniony sygna³ wyprowadzony
jest na z³¹cze wyjœciowe Z2.

Uk³ad US1 zosta³ pod³¹czony przez

wysokonapiêciowe bufory wchodz¹ce
w sk³ad uk³adu 7407 do portu równole-
g³ego komputera. CSN (Chip Select) jest
to sygna³ wyboru uk³adu i pocz¹tku trans-
misji szeregowej danych (stanem aktyw-
nym jest stan niski). Transmisja taktowana
jest sygna³em zegarowym CLK a dane
przekazywane s¹ przez liniê DATA. MUTE
jest to sygna³ wyjœciowy. Informuje on
o braku sygna³u wideo na wejœciu VIDEO
IN i mo¿e s³u¿yæ do prze³¹czania trybów
pracy uk³adu US1.

Dziesiêæ lat temu magnetowid by³ urz¹dzeniem doœæ rzadko spo-
tykanym w naszych domach. Dziœ nikogo nie dziwi ju¿ domowa
kamera, która zapisuje na taœmie mile spêdzone chwile. Pamiêæ
ludzka jest jednak zawodna i czasami a¿ prosi siê by pojawiaj¹ce
siê na ekranie obrazy opatrzyæ podpisem, a ca³y film zatytu³o-
waæ. Do tego celu przeznaczony jest prezentowany poni¿ej gene-
rator napisów. Umo¿liwia on dodanaie do obrazu telewizyjnego
napisów. Przegrywaj¹c film z kamery na magnetowid sygna³ wi-
zyjny „przepuszcza” siê przez to zgrabne i proste urz¹dzenie, na
którego wyjœciu pojawia siê ten sam sygna³ z dodanymi napisa-
mi. Generator sam w sobie jest bardzo prosty, ale zosta³o to oku-
pione koniecznoœci¹ wspó³pracy z komputerem, przy pomocy
którego mo¿na magiczne napisy uk³adaæ na ekranie telewizora.

Generator napisów do

magnetowidu cz.1

Omówienie mo¿liwoœci uk³adu

Opis uk³adu

12/99

ecch

niik

a R

V,, e

elle

kttrro

niik

a d

Uk³ad STV 5730 programowany jest

przez komputer za poœrednictwem trój-
przewodowego interfejsu szeregowego
(zrealizowanego na ³¹czu równoleg³ym).
Jednorazowo przesy³ana jest ramka da-
nych o d³ugoœci szesnastu bitów, któr¹
przedstawiono na rysunku 2.

W celu przyspieszenia transmisji (do-

tyczy tylko ramki z danymi) uk³ad zosta³
wyposa¿ony w mo¿liwoœæ przesy³ania da-
nych w ramkach oœmio- i zero-bitowych.
W ramce oœmiobitowej (patrz rysunek 3)
przesy³ane jest tylko osiem mniej znacz¹-
cych bitów. Wartoœæ oœmiu bardziej zna-
cz¹cych bitów jest pobierana z poprze-
dnio przes³anej ramki.

W ramce zero-bitowej (patrz rysunek

4) wartoœæ wszystkich bitów jest pobiera-
na z poprzednio odebranej ramki.

Uk³ad zawiera w sobie rejestry steru-

j¹ce ca³oœci¹, rejestry atrybutów poszcze-

gólnych linii oraz pamiêæ RAM zawartoœci
ekranu. Transmisja danych do uk³adu po-
lega na zapisaniu rejestru adresowego
i nastêpnie zapisaniu danej do rejestru
o wczeœniej okreœlonym adresie. W celu
przyspieszenia transmisji zawartoœæ reje-
stru adresowego jest automatycznie
zwiêkszana o jeden po przes³aniu danych.

Uk³ad rozpoznaje cztery formaty

przesy³anych ramek. Ka¿dy z formatów
reprezentuje odpowiedni¹ czynnoœæ,
któr¹ musi zrealizowaæ uk³ad: zapisanie
rejestru adresowego, zapisanie rejestru
danych o adresie zapisanym w rejestrze
adresowym oraz wystartowanie i zatrzy-
manie oscylatora kwarcowego.
Zawartoœæ pola STRU[7:6] okreœla rodzaj
danych przesy³anych w pozosta³ych
polach:

STRU[7:6] = 00:
Przesy³ana jest pozycja wpisywania
znaków na ekranie. Pole BUF[11:8] za-
wiera numer linii (od 0 do 10) w której
ma zostaæ wpisany znak, pole
DEPL[4:0] zawiera numer kolumny (od
0 do 27). Zawartoœæ pola DEPL jest
zwiêkszana automatycznie po przes³a-
niu ka¿dego znaku. Po zapisaniu ca³ej
linii aktualna pozycja znaku jest
przenoszona na pocz¹tek nastêpnej
linii.
STRU[7:6] = 01:
Przesy³ana jest pozycja wpisywania
znaków na ekranie. Ró¿nica pomiêdzy
poprzednim trybem przes³ania pozycji
polega na tym, ¿e po zapisaniu ca³ej
linii aktualna pozycja znaku jest prze-
noszona na pocz¹tek bie¿¹cej linii.

100mA

~220V

W£1

1000mF

C11

100n

C10

100mF

/16V

7805

TR1

TS2/16

US3

GB008

PR1

+5V

3×1k

US2

7407

R15

R16

R14

US1 STV5730A

SCN

100n

R12

2,2k

R13

100n

4,7k

5,6k

39p

17,734

MHz

DB25

BAR

DGND

SCK

DATA

MUTE

XTAL OUT

R10

R11

AGND

LECHAR

LESCREEN

COUT

XTAL IN

CSYNC

DVdd

AVdd

3,3k

68n

220p

CIN

FTR

RES

YIN

YOUT

VIDEO IN

VIDEO OUT2

VIDEO OUT1

68W

100W

6,8k

BC548B

VIDEO

R2 22k

2,2mF

75W

VIDEO

Rys. 1 Schemat ideowy generatora znaków

Protokó³ transmisji danych
do uk³adu

12 11

BUF[11:8]

STRU[7:6]

DEPL[4:0]

ADRES

Format ramki zapisuj¹cej zawartoœæ rejestru adresowego:

12/99

erra

atto

orr n

piissó

ów

w d

o tte

elle

wiiz

orra

a llu

b m

etto

wiid

u ccz

z..1

STRU[7:6] = 11:
Przesy³any jest adres rejestru steruj¹ce-
go lub adres rejestru atrybutu linii. Po-
le BUFF[11:8] musi zawieraæ 0000. Po-
le DEPL[4:0] zawiera adres odpowie-
dniego rejestru i jego zawartoœæ jest
automatycznie zwiêkszana po przes³a-
niu danej do rejestru.

Uk³ad STV 5730 zawiera w sobie we-

wnêtrzn¹ pamiêæ RAM w której s¹ prze-
chowywane informacje o atrybutach ka¿-

dej linii i znakach wyœwietlanych na stro-
nie. Opis ka¿dego znaku zawartego w pa-
miêci RAM sk³ada siê z 12 bitów danych :

KOD ZNAKU:
kod jednego ze 128 znaków zawartych
w pamiêci ROM;
BK:
BK = 0 miganie znaku wy³¹czone,
BK = 1 miganie znaku w³¹czone;
R/G/B:
kolor znaku (tylko w przypadku gdy
uk³ad pracuje samodzielnie – bez ze-
wnêtrznego sygna³u VIDEO – czerwo-
ny/zielony/niebieski, w przeciwnym
wypadku znak jest bia³y lub czarny);
BE:
BE = 0 t³o znaku jest wy³¹czone,
BE = 1 t³o znaku jest w³¹czone.

– VPOS OFFSET:

bit 5 jest bitem znaku (0 – dodatni, 1 –
ujemny), odpowiednia liczba linii zo-
stanie dodana lub odjêta od pozycji
danej linii;

FBE:
FBE = 0 znaki wyœwietlane bez ramki;
FBE = 1 znaki wyœwietlane z ramk¹;
RE:
RE = 0 linia nie jest wyœwietlana’
RE = 1 linia jest wyœwietlana;
HPOS OFFSET:
wyœwietlana linia jest przesuniêta
w prawo o odpowiedni¹ liczbê punk-
tów (0÷15).

Rejestry kontroluj¹ce prac¹ ca³ego uk³adu :

Wspó³czynniki powiêkszenia poszczegól-
nych grup linii :

HZt[1:0]:
wspó³czynnik powiêkszenia poziomego
dla linii 0
HZt[1:0] = 00 brak powiêkszenia,
HZt[1:0] = 01 powiêkszenie 2×,
HZt[1:0] = 02 powiêkszenie 3×,
HZt[1:0] = 03 powiêkszenie 4×;
VZt[1:0]:
wspó³czynnik powiêkszenia pionowe-
go dla linii 0
VZt[1:0] = 00 brak powiêkszenia,
VZt[1:0] = 01 powiêkszenie 2×,
VZt[1:0] = 02 powiêkszenie 3×,
VZt[1:0] = 03 powiêkszenie 4×;
HZm[1:0]:
tak samo jak HZt[1:0] dla linii 1÷9;
VZm[1:0]:
tak samo jak VZt[1:0] dla linii 1÷9;

– HZb[1:0]:

tak samo jak HZt[1:0] dla linii 10;
VZb[1:0]:
tak samo jak VZt[1:0] dla linii 10.

CSN

CLK

DATA

Rys. 3 Oœmiobitowa ramka danych

CSN

CLK

DATA

Rys. 4 Zero-bitowa ramka danych

CSN

CLK

DATA

Rys. 2 Szesnastobitowa ramka danych

12 11

DANE[11:0]

DANE

Format ramki zapisuj¹cej dane
pod wczeœniej zapisany adres:

12 11

0 Bez znaczenia

STEROW.

Format ramki zatrzymuj¹cej
oscylator kwarcowy:

12 11

1 Bez znaczenia

STEROW.

Format ramki startuj¹cej oscylator kwarcowy
(nie powinna byæ u¿ywana w przypadku gdy
do uk³adu doprowadzony jest zewnêtrzny
sygna³ zegarowy):

Omówienie rejestrów wewnê-
trznych uk³adu STV 5730

11 10 9

BE R G

B BK

KOD ZNAKU

HPOS OFFSET

FBE VPOS OFFSET

Rejestr atrybutów linii :

Nr linii

Adres

Rejestr atrybutów poszczególnych linii
znajduj¹ siê pod nastêpuj¹cymi adresami :

VZb[1:0]

HZb[1:0]

VZm[1:0]

HZm[1:0]

VZt[1:0]

HZt[1:0]

Rejestr ZOOM (adres 12)

12/99

erra

atto

orr n

piissó

ów

w d

o tte

elle

wiiz

orra

a llu

b m

etto

wiid

u ccz

z..1

– SBC: kolor t³a ca³ego ekranu;
– FBC: kolor ramki znaków;
– BCC: kolor t³a znaków.

C0:
C0 = 0 tryb mieszania tekstu z obra-
zem podanym na wejœcie VIDEO IN,
C0 = 1 tryb generowania tekstu bez
obrazu z wejœcia VIDEO IN;
C1:
C1 = 0 t³o znaku kontrolowane jest
przez bit BE z opisu znaku w RAM
C1 = 1 t³o dla wszystkich znaków jest
wy³¹czone;
C2:
C2 = 0 wyœwietlanie znaków jest
wy³¹czone,
C2 = 1 wyœwietlanie znaków jest
w³¹czone;
C3:
C3 = 0 zalecane;
C4:
C4 = 0 czêstotliwoœæ migania kursora
wynosi 1 Hz,
C4 = 1 czêstotliwoœæ migania kursora
wynosi 2 Hz;

C[6:5]:
C[6:5] = 00 brak
migania kursora,
C[6:5] = 01 wy-
pe³nienie migania

kursora wynosi 0,75,
C[6:5] = 10 wype³nienie migania kur-
sora wynosi 0,5,

C[6:5] = 11 wy-
pe³nienie migania
kursora wynosi
0,25,
C7:

C7 = 0 sygna³ synchronizacji jest po-
brany z wejœcia CSYNC uk³adu,
C7 = 1 impulsy synchronizacji s¹ de-
kodowane przez uk³ad STV 5730 z wej-
œciowego sygna³u VIDEO i wyprowa-
dzane na wyjœcie CSYNC;
C8:
C8 = 0 standard NTSC, 60 Hz,
C8 = 1 standard PAL lub SECAM (je¿e-
li M6 = 0), 50 Hz;
C9:
C9 = 0 kolory znaków s¹ wy³¹czone,
C9 = 1 kolory znaków s¹ w³¹czone;
C10:
C10 = 0 poziom jasnoœci (luminancji)
znaków jest generowany wewn¹trz
uk³adu,
C10 = 1 poziom jasnoœci (luminancji)
znaków jest pobierany z nó¿ek LE-
SCREN i LECHAR uk³adu (potencjome-
try P1 i P2);

– C11:

C11 = 1 zalecane.

– HORIZONTAL POSITION:

pozioma pozycja tekstu na ekranie
(wartoœæ od 6 do 63);

– VERTICAL POSITION:

pionowa pozycja tekstu na ekranie
(wartoœæ od 1 do 63).

M0:
M0 = 0 zalecane;
M1:
M1 = 0 brak wykrywania obecnoœci
sygna³u wejœciowego VIDEO,
M1 = 1 wykrywanie obecnoœci sygna-

³u wejœciowego VIDEO (impulsów syn-
chronizacji);
M2:
M2 = 0 wymuszenie zera na nó¿ce
MUTE uk³adu,
M2 = 1 nó¿ka MUTE wyprowadza we-
wnêtrzny sygna³ (bit M1) o braku
obrazu na wejœciu VIDEO;
M3:
M3 = 0 sta³a czasowa sygna³u braku
obrazu (MUTE) wynosi 8 linii,
M3 = 1 sta³a czasowa sygna³u braku
obrazu (MUTE) wynosi 32 linie;
M4:
M4 = 0 : impulsy synchronizacji nie s¹
regenerowane w obrazie wyjœciowym,
M4 = 1 impulsy synchronizacji s¹ rege-
nerowane w obrazie wyjœciowym w celu
poprawienia stabilnoœci tekstu na ekranie;
M5:
M5 = 0 wzmocnienie nó¿ek VIDEO
OUT1 i VIDEO OUT2 wynosi 0 dB,
M5 = 1 wzmocnienie nó¿ek VIDEO
OUT1 i VIDEO OUT2 wynosi 6 dB;
M6:
M6 = 0 koder kolorów jest w³¹czony
(PAL lub NTSC),
M6 =1 koder kolorów jest wy³¹czony
(B&W lub SECAM);
M7:
M7 = 0 wyjœcie VIDEO OUT2 wypro-
wadza sygna³ VIDEO IN,
M7 = 1 wyjœcie VIDEO OUT2 wypro-
wadza zespolony sygna³ synchronizacji;
M8:
M8 = 0 wyjœcie VIDEO OUT2 jest
w stanie wysokiej impedancji,
M8 = 1 wyjœcie VIDEO OUT2 jest
w stanie niskiej impedancji;
M9:
M9 = 0 zalecane;

– M10:

M10 = 0 brak kompensacji opóŸnienia,
M10 = 1 kompensacja opóŸnienia we-
wnêtrznego uk³adu dekodowania im-
pulsów synchronizacji;
M11:
M11 = 0 : wyjœcie sygna³u MUTE jest

zsynchronizowane
z

sygna³em syn-

chronizacji piono-
wej w celu zmini-
malizowania prze-

³¹czeñ uk³adu,
M11 = 1 wyjœcie sygna³u MUTE nie
jest zsynchronizowane z sygna³em wy-
gaszania pionowego w celu przyspie-
szenia wykrywania obecnoœci sygna³u
wejœciowego;

strony

Wyœwietlenie kolejnej

zostaæ wyœwietlony na stronie

Zapisanie tekstu, który ma

Zapisanie wartoœci atrybutów

poszczególnych linii

– ZOOM

– MODE

– POSITION

– CONTROL

– COLOR

rejestrów kontrolnych

Ustawienie wartoœci

1000h

00bh

3000h

Zerowanie i Inicjalizacja

Rys. 5 Procedura zerowania uk³adu

i inicjalizacji wszystkich rejestrów

SBC[R/G/B]

FBC[R/G/B]

Bez znaczenia

BCC[R/G/B]

Rejestr COLOR (adres 13)

C11 C10 C9

Rejestr CONTROL (adres 14)

VERTICAL

POSITION

HORIZONTAL

POSITION

Rejestr POSITION (adres 15)

M11 M10 M9 M8 M7 M6 M5 M4 M3 M2 M1 M0

Rejestr MODE (adres 16)

12/99

erra

atto

orr n

piissó

ów

w d

o tte

elle

wiiz

orra

a llu

b m

etto

wiid

u ccz

z..1

Dla zapewnienia poprawnej pracy

uk³ad powinien zostaæ prawid³owo wyze-
rowany. Zaleca przez producenta proce-
dura zerowania uk³adu i inicjalizacji wszy-
stkich rejestrów zosta³a przedstawiona na
rysunku 5.

Ca³oœæ uk³adu zosta³a zmontowana na

jednej p³ytce drukowanej. Uk³ad STV 5730
jest produkowany wy³¹cznie w obudowie
przeznaczonej do monta¿u powierzchnio-
wego. Zalecane jest – w przeciwieñstwie
do zaleceñ dotycz¹cych monta¿u uk³adów
przewlekanych – rozpoczêcie monta¿u od
wlutowania tego uk³adu. Monta¿ uk³adów
SMD wygl¹da tylko na bardzo skompliko-
wany. Przed po³o¿eniem uk³adu STV 5730
na p³ytce nale¿y j¹ lekko ocynowaæ
w miejscach lutowania. Nastêpnie po³o¿yæ

uk³ad na p³ytce zwracaj¹c uwagê aby nó¿-
ki uk³adu pasowa³y dok³adnie w punkty
lutownicze. Po po³o¿eniu uk³adu wystarczy
przeci¹gn¹æ lekko dociskaj¹c gor¹c¹ lutow-
nic¹ (na grocie powinna siê znajdowaæ wy-
³¹cznie kalafonia) wzd³u¿ nó¿ek uk³adu
z tak¹ szybkoœci¹ aby cyna pod ka¿d¹ nó¿-
k¹ uleg³a roztopieniu. Po przylutowaniu
nale¿y sprawdziæ miernikiem czy ka¿da
nó¿ka zosta³a przylutowana i czy nie zwie-
ra siê z s¹siednimi nó¿kami. Wlutowanie
pozosta³ych czêœci nie powinno sprawiæ
¿adnych problemów.

Sygna³ wideo (np. z telewizora) nale-

¿y pod³¹czyæ do gniazda G1 wlutowane-
go w p³ytkê drukowan¹, wyjœcie sygna³u
wideo z wygenerowanym tekstem jest
wyprowadzone na drug¹ sekcjê gniazda
G1. Uk³ad jest pod³¹czany do portu rów-
noleg³ego komputera za poœrednictwem
kabla zakoñczonego wtyczk¹ DB25. Po³¹-
czenie to powinno byæ zrealizowane prze-
wodem ekranowanym.

W przysz³ym miesi¹cu zostanie krótko

omówiony program na komputer PC. Za
jego pomoc¹ bêdzie mo¿na wzbogaciæ
o tekst domowe archiwa wideo i jednocze-
œnie zapoznaæ siê z mo¿liwoœciami uk³adu.

Poniewa¿ uk³ad STV 5730 jest trudno

osi¹galny w sprzeda¿y, redakcja zakupi³a
pewn¹ partiê tych uk³adów i zostan¹ one
wys³ane wszystkim chêtnym wraz z p³ytk¹
drukowan¹ i programem na komputer
PC. Iloœæ uk³adów jest ograniczona.

P³ytki drukowane, uk³ady STV 5730A i re-
zonatory kwarcowe 17,734 MHz wysy³a-
ne s¹ za zaliczeniem pocztowym. Cenê
programu obs³ugi generatora napisów
podamy w przysz³ym miesi¹cu.
Cena: p³ytka numer 506 – 4,30 z³

STV 5730A

– 45 z³

kwarc 17,734 MHz – 5 z³
+ koszty wysy³ki.

506

R10

R12

R13

R11

US1

R14

R15

R16

STV5730A

7407

C11

C10

PR1

US3

US2

–

~8V

Rys. 6 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Zerowanie i inicjalizacja uk³adu

Monta¿ i uruchomienie

US1

– STV 5730A

US2

– 7404

US3

– LM 7805

– BC 547B

PR1

– GB 008

– 68 W

W/0,125 W

– 75 W

W/0,125 W

– 100 W

W/0,125 W

R7, R12÷R16

– 1 kW

W/0,125 W

R10, R11

– 2 kW

W/0,125 W

– 3,3 kW

W/0,125 W

– 4,7 kW

W/0,125 W

– 5,6 kW

W/0,125 W

– 6,8 kW

W/0,125 W

– 22 kW

W/0,125 W

P1, P2

– 2,2 kW

W-A PR 186

C4, C5

– 39 pF/50 V ceramiczny

– 220 pF/50 V ceramiczny

– 68 nF/63 V MKSE-20

C6, C7, C9, C10 – 100 nF/50 V ceramiczny

– 2,2 m

mF/40 V

– 100 m

mF/16 V

C11

– 1000 m

mF/16 V

– 17,734 MHz rezonator kwarcowy

– gniazdo CINCH podwójne do druku

– wtyk DB25

TR1

– TS 2/16

W£1 – w³¹cznik sieciowy

B1 - bezpiecznik WTAT 100 mA

p³ytka drukowana

numer 506

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

à mgr in¿. Przemys³aw Kieszkowski

12/99

erra

atto

orr n

piissó

ów

w d

o tte

elle

wiiz

orra

a llu

b m

etto

wiid

u ccz

z..1

Wzmacniacze operacyjne ze wzglê-

du na nisk¹ cenê i bardzo dobre para-
metry s¹ dziœ stosowane bardzo czêsto.
Mo¿na je spotkaæ w ró¿nych uk³adach
pracy przy sygna³ach zaczynaj¹cych siê
od mikrowoltów, a skoñczywszy na kil-
kunastu, a nawet kilkudziesiêciu wol-
tach. Wzmacniacze operacyjne pracuj¹
zarówno w uk³adach zmiennopr¹do-
wych jak i sta³opr¹dowych. Jedn¹ z na-
turalnych wad wzmacniaczy operacyj-
nych, wynikaj¹cych z technologii i praw
fizyki jest wejœciowe napiêcie niezrów-
nowa¿enia. W idealnym wzmacniaczu
operacyjnym zerowemu napiêciu na
wyjœciu powinna odpowiadaæ zerowa
ró¿nica napiêæ na jego wejœciach. W rze-
czywistoœci tak nie jest i do uzyskania
zerowego napiêcia wyjœciowego nie-
zbêdne jest doprowadzenie niewielkiej
ró¿nicy napiêæ do wejœæ wzmacniacza.

Napiêcie niezrównowa¿enia mo¿na

z regu³y pomin¹æ w uk³adach zmienno-

pr¹dowych. Natomiast w uk³adach sta-
³opr¹dowych nabiera ono znaczenia,
zw³aszcza przy du¿ym wzmacnianiu
ma³ych sygna³ów. Precyzyjne wzmac-
niacze operacyjne posiadaj¹ specjalne
wyprowadzenia przeznaczone do
pod³¹czenia potencjometru przy pomo-
cy którego mo¿na wyzerowaæ wzmac-
niacz, czyli ustawiæ zerowe napiêcie
wyjœciowe przy zerowej ró¿nicy napiêæ
na wejœciach wzmacniacza. Niestety ta-
kich mo¿liwoœci nie posiadaj¹ popular-
ne, a przez to tanie wzmacniacze ope-
racyjne jak np. LM 324, LM 358,
TL 082, TL 084.

Mo¿na temu zaradziæ stosuj¹c je-

den z zewnêtrznych uk³adów kompen-
sacji napiêcia niezrównowa¿enia zamie-
szczonych na rysunku 1.

Pierwsze rozwi¹zanie (rys. 1a) sto-

suje siê przy wzmacniaczu nieodwraca-
j¹cym. Wzór na obliczenie wzmocnie-
nia i zakresu regulacji w miliwoltach

podany jest obok schematu. Na kolej-
nych rysunkach przedstawiono uk³ady
zerowania dla wzmacniaczy: odwraca-
j¹cego (rys. 1b), wtórnika napiêciowe-
go (rys. 1c) i wzmacniacza ró¿nicowego
(rys. 1d). Obok uk³adów zamieszczono
niezbêdne do obliczeñ wzory.

Warto zwróciæ uwagê, ¿e we wszy-

stkich uk³adach zakres regulacji jest za-
le¿ny od napiêcia zasilania. Jako poten-
cjometr P1 wystarczy zastosowaæ zwy-
k³y potencjometr monta¿owy, pod wa-
runkiem, ¿e zakres regulacji nie bêdzie
zbyt du¿y. Z regu³y powinien on wyno-
siæ od kilku do klikunastu miliwoltów.
Chc¹c uzyskaæ dobre t³umienie za-
k³óceñ mog¹cych przenikaæ z napiêæ za-
silaj¹cych mo¿na pomiêdzy suwak po-
tencjometru, a masê w³¹czyæ bipolarny
kondensator blokuj¹cy o pojemnoœci
100÷1000 nF.

Przedstawione na rysunku 1 uk³ady

mog¹ te¿ znaleŸæ zastosowanie do celo-
wego niezrównowa¿enia wzmacniacza,
kiedy to na wyjœciu wymagane jest
okreœlone napiêcie sta³e o polaryzacji
dodatniej lub ujemnej przy zerowym
napiêciu na wejœciu wzmacniacza.

Pomys³y uk³adowe

zerowanie wzmacniaczy

operacyjnych

R1 [kW]

US1

zakres regulacji:

R2 [W]

DUwy [mV]=±Uz [V]·

–Uz

200k

100W

R3 [kW]+R2 [kW]

47k

Ku [V/V]=1+

R4 [kW]

+Uz

–Uz

100W

R3 [kW]

R4 [W]

DUwy [mV]=±Uz [V]·

zakres regulacji:

Ku [V/V]=–

R1 [kW]

R2 [kW]

47k

200k

+Uz

–Uz

US1

+Uz

R1 [MW]

–Uz

DUwy [mV]=±Uz [V]·

R2 [kW]

zakres regulacji:

+Uz

Ku[V/V]=1

100k

US1

R2 1k

+Uz

22k

20k

10W

R5[kW]

R1[kW]+R3[kW]

–Uz

R1 [kW]

zakres regulacji:

DUwy [mV]=±Uz [V]·(

R4[W]

)·(

)

R1[kW]

+Uz

US1

ku [V/V]=

R2 [kW]

R2=R3+R4

Rys. 1 Schematy zewnêtrznego zerowania wzmacniaczy operacyjnych pracuj¹cych w uk³adach: a) wzmacniacza nieodwracaj¹cego,

b) wzmacniacza odwracaj¹cego, c) wtórnika napiêciowego, d) wzmacniacza ró¿nicowego

à Redakcja

12/99

yss³³y

y u

k³³a

Katalog Praktycznego Elektronika

tranzystory cz.3

Tranzystory Darlingtona

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

BD 643

BD 644

BD 645

BD 646

BD 647

BD 648

BD 649

BD 650

BD 651

BD 652

BD 675A

BD 676A

BD 677A

BD 678A

BD 679

BD 680

BD 681

BD 682

BDV 64

BDV 64A

BDV 64B

BDV 65

BDV 65A

BDV 65B

BDV 66

BDV 66A

BDV 66B

BDV 67

BDV 67A

BDV 67B

BDX 33

BDX 33A

BDX 33B

BDX 33C

BDX 33D

BDX 34

BDX 34A

BDX 34B

BDX 34C

BDX 34D

BDX 53

BDX 53A

BDX 53B

BDX 53C

BDX 54

BDX 54A

BDX 54B

BDX 54C

TO220

TO126

TOP31

TO220

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

62,5

100

125

100

120

100

120

100

120

100

>750

750/1300

>750

>1000

>750

1,0

–

7,0

–

Tranzystory Darlingtona

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

TIP100

TIP101

TIP102

TIP105

TIP106

TIP107

TIP110

TIP111

TIP112

TIP115

TIP116

TIP117

TIP120

TIP121

TIP122

TIP125

TIP126

TIP127

TIP130

TIP131

TIP132

TIP135

TIP136

TIP137

TIP140

TIP141

TIP142

TIP145

TIP146

TIP147

2N6282

2N6283

2N6284

2N6285

2N6286

2N6287

2N6386

2N6387

2N6388

TO220

TO218

TO3

TO220

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

100

125

160

100

>1000

>750

>1000

–

Tranzystory ma³osygna³owe polowe

Typ

Obud.

Typ.

TOT

GS(off)

[mW]

[V]

[mA]

[V]

[

]

BD264D

BS170

BS250

BSN10

TO92

N, JFET

N, TMOS

P, DMOS

N, DMOS

300

830

–45

500

250

175

0,5

0,8÷3,0

–3÷–5

0,4÷1,8

–

12/99

essp

o³³y

y e

elle

kttrro

niiccz

Tranzystory ma³osygna³owe polowe

Typ

Obud.

Typ.

TOT

GS(off)

[mW]

[V]

[mA]

[V]

[

]

BSN254A

BSN274

BSN304

BSS89

BSS92

BSS98

BSS125

BSS129

BST70A

BST72A

BST74A

2N4093

2N7000

2SK117

2SK170

TO92

TO18

TO92

N, DMOS

P, MOS

N, MOS

N, DMOS

N, JFET

N, MOS

N, JFET

1000

0,63

1000

830

1000

1800

400

300

400

250

270

300

200

–240

600

240

200

300

250

300

150

300

100

150

500

600

800

200

0,8÷2,0

0,8÷2,8

–0,8÷–2

0,8÷1,6

1,5÷2,5

-1,8÷-0,7

1,5÷3,5

0,8÷2,8

–5÷–1

2,1÷3

-1,5÷-0,2

3,5

–

Tranzystory mocy polowe

Typ

Obud.

Typ.

TOT

GS(off)

[W]

[V]

[A]

[V]

[

]

BUZ10

BUZ11

BUZ41A

BUZ50B

BUZ71

BUZ73

BUZ80A

BUZ90

IRF130

IRF140

IRF150

IRF220

IRF240

IRF244

IRF510

IRF520

IRF530

IRF540

IRF610

IRF620

IRF630

IRF640

IRF9130

IRF9140

IRF9150

IRF9510

IRF9520

IRF9530

IRF9540

IRF9620

IRF9630

IRF9640

IRFP150

IRFP9150

TO220

TO3

TO220

TO3

TO220

TOP3

N, MOS

P, MOS

N, MOS

P, MOS

150

125

150

120

125

150

125

150

500

1000

200

800

600

100

200

250

100

200

–100

–200

100

–100

4,5

5,8

9,2

3,3

3,5

6,5

2,1÷4

2÷4

–2÷–4

2÷–\4

–2÷–4

0,07

0,04

1,5

0,1

0,4

0,12

0,07

0,05

0,5

0,14

0,2

0,4

0,25

0,18

0,06

0,5

0,25

0,14

0,25

0,15

0,09

0,5

0,25

0,15

0,5

0,35

0,05

0,09

Tranzystory w.cz. bipolarne

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[mW]

[V]

[mA]

[MHz]

[dB]

BF167

BF173

BF180

BF181

BF182

BF183

BF194

BF195

BF196

BF197

BF199

BF200

BF214

BF215

BF240

BF241

BF257

BF258

BF259

BF314

BF414

BF422

BF423

BF440

BF441

BF457

BF458

BF459

BF469

BF470

BF494

BF519

BF520

BF521

BF619

BF620

BF621

BF869

BF870

2N3553

2N4427

TO18

CE36

TO92

TO18

TO92

TO126

TO92

TO126

TO92

TO18

TO92

TO126

TO39

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

150

160

250

300

150

165

300

5000

300

830

300

1200

1250

300

5000

7000

3500

160

250

300

250

160

250

300

250

100

300

400

>25

>40

>15

>20

>10

67/225

35/125

>30

>40

>15

90/330

40/165

67/220

36/125

>25

>30

60/220

30/125

>25

>50

>60

20/170

>15

>10

250

350

500

400

550

150

250

350

550

400

250

150

430

400

450

400

250

260

150

500

700

–

1,5

–

3,5

Video

–

Tranzystory w.cz. polowe

Typ

Obud.

Typ.

TOT

GS(off)

[mW]

[V]

[mA]

[V]

[dB]

BF245A

BF245B

BF246B

BF246C

BF256A

BF256C

MPF102

NTE451

TO92

N, JFET

300

120

310

6,5

100

180

-8÷–0,25

-14,5-0,6

–7,5÷0,5

–6÷–0,7

–8÷0

–4

1,5

5Db

–

12/99

atta

allo

g P

Prra

ktty

yccz

o E

Elle

kttrro

niik

a ttrra

ysstto

orry

y ccz

z..3

Czy ktoœ wie gdzie mo¿na kupiæ lub mo¿e odsprzedaæ
grza³kê do japoñskiej lutownicy z odsysaczem typ sol-
der model SA – 7 – 230 proszê o informacje lub ofer-
tê z cen¹ na karcie lub tel. 015 8221223 po 19.00
J. Napieracz Wyspiañskiego 21/91 39-400 Tarnobrzeg.

Sprzedam falowniki tanio 2,2 KW cena 1200 z³
wysy³am ofertê zastosowanie: regulacja p³ynna
silników wentylatorów pomp napêdów oraz
dmuchawy Jerzy Krupiñski 58-100 Œwidnica
ul. £okietka 31/3 tel. 074 8529257.

„Elektronika w samochodzie” opisy i schematy ró¿-
nych ciekawych urz¹dzeñ elektronicznych do samo-
chodu broszura p³atne za zaliczeniem poczt. Cena
17 z³ + porto tel. 0602 534845.

Sprzedam przekaŸniki MTd 12 rdzenie ferytowe
ró¿ne przekaŸniki kontaktowe z³¹cza Cannon El-
tra szr silniki 9V odgromniki warystory S14K130
i inn¹ elektronikê tel. 061 8788152.

Szukam wszystkiego co dotyczy starego komputera
Roboton K-1715: dyski z systemem, programami itp.
Sprzedam C-64 II za 50 z³ Oferty z opisem i cen¹ kie-
rowaæ na adres lub tel. 087 5652268 Z. Cieplewski
1-go maja 10a/43 16-400 Suwa³ki.

Wykorzystaj moje zapasy! Tranzystory mocy w.cz.
i b.w.cz. prod. WNP i innych /KT9XXX-XX, KPXX-
X/ arsenkowe, preskal. K193IEX, uk³. UL1042, ta-
nie stab. 78LXX, 79LXX T. Sienkiewicz ul. Ksiêcia
Janusza 41/43m10 01-452 Warszawa tel./ fax
022 375738.

Sprzedam zbli¿eniowy wykrywacz napiêcia 24÷500 V.
Wykrywa przewody elektryczne pod tynkiem, miejsce
przerwy w okablowaniu, fazê w gniazdku, urz¹dzenia
pod napieciem, itp. – 30 z³ + wysy³ka Marek Wajda
ul. Promienna 14/6 33-100 Tarnów.

Kit K-3501 przetwornica napiêcia 12/24 V na
230 V zmontowana zastosowanie urz¹dzeñ typu
TV lub wie¿a max moc 300 W cena 140 z³
+ przesy³ka M. Mucha Szczekarków 94 21-100
Lubartów.

Sprzedam bazê w MS Acces artyku³y, schematy, kata-
logi, porady... Spisane z RE, SE itd. 15 z³ modu³
umo¿liwiaj¹cy po³¹czenie PC-ta do TV 40 z³ – luŸne
numery RE, EP PE itp. 60% ceny tel. 095 7351713.

Sprzedam KD3055 - 2 z³, KD502 i 503 - 2,50 z³,
TDA2040 – 6 z³, UPC1498H – 10 z³, TDA28245 –
6 z³, S2000 – 6 z³, TA7227P – 29 z³, UPC1182H –
8 z³, PCF8582E, LA7910, TDA5030, TDA1516BQ,
2SD5072, TDA4557, HA13151 i inne. Tel. 063
275-01-97 62-420 Strza³kowo ul. J. S³owackiego 1.

Wymieniê CB Josan JC 2204 200 kana³ów p³ynny skr.
mocy zasilacze 3 i 10A swr anteny baza i mobil me-
czer 1SM. GR. Kapla odbiornik KF 20 80m. KIT AVT
157 na komputer PC 386. Krzysztof Stefan Goleniów
tel.091 4071486.

Sprzedam profesjonalne koñcówki mocy Audio-
MOS 100 do 300 W b. Ma³e p³ytki (sdm) urucho-
mione. Równie¿ modu³y zasilacza niedrogo!!
Arek tel. 0601740507.

Sprzedam rdzenie ferrytowe korpusy RM ETD 26/16
RP i inne UL1540, UAA170, ULY7741, ULY7855,
UL7523 filtry 10,7 generator 5 MHz z³¹cza szer. Can-
non Eltra kontaktrony i inne tel. 061 8788152.

Sprzedam CB radio P. Jackson AM FM-12 W USB
SSB-25 W roger beep +5kHz +10kHz skrót mo-
cy RF-gain Mic-gain + mikrofon adelta z echem
cena: +- 450z³ Andrzej Pisarczyk ul. Leœna 14 66-
001 Zawada tel. (068) 3212315.

Generator TVC Secam kwarcowy 70 z³, maszyna do
pisania walizkowa z polskimi znakami – 200 z³, kame-
ra filmowa super 8 – 80 z³, aparat foto Zenit B –
50 z³. Oferty, info: kop. + zn. Grzegorz Zubrzycki
ul. Zgierska 110/120 m.211 91-303 £ódŸ.

Kupiê – KT841A, KT506A, schemat magnetowidu
Orion-NO VC 150S, Elektronik Nowy NR 10/93
wymieniê dokument. wykrywaczy metali, prze-
twornic napiêcia du¿ej mocy, sprzed. mierniki

analog. b. ZSRR Kryspin Kasprzak 21-017 £êczna
ul. Wiklinowa 16/10.

Wykrywacze metali, schematy, sondy, p³ytki sprze-
dam-kupiê-wymieniê. Info gratis koperta zwrotna.
Schematy Garret ADS-7 Pulse Star-2 kupiê-wymieniê.
Tylne œmig³a do helikoptera sprzedam. Sylwester
Królak ul. K. Wyki 19/6 75-329 Koszalin tel. (094)
3412813.

Sprzedam falomierz absorbcyjny prod. RFT 10-
300MHz – 100 z³, miliwoltomierz lampowy V616
– 80 z³, generator m.cz. G534A – 40 z³ demobil
radiostacja R105 sprawna + czêœci zap. zamieniê
na A7. Marcin Dudek 81-319 Gdynia ul. Œl¹ska
29/6 (058) 6211966.

Amigê 1200 cena 330 z³, 1MB RAM dodatkowy do
Amigi 600 cena 50 z³, VBS dzia³aj¹cy z ka¿d¹ Amig¹
cena 20 z³ kasety nagrane w systemie VBS tanio od-
st¹piê programy do elektroników sprzedam Janusz
Matuszczyk ul. Dylonga 10/4 41-605 Œwiêtoch³owice
tel. 0601 448838.

Wykrywacz metali do prac pod wod¹ i na ziemi
zasiêg 3 m. dyskryminacja oraz zestawy do samo-
dzielnego monta¿u tel.081 8814184 po 17.00,
0603396803.

Obwody drukowane p³yty czo³owe pojedyncze sztuki
krótkie serie wykonam A. Moniak Bolechowice
107 32082 tel. 0122853497 po 18.00.

Sprzedam falowniki tanio 2,2 kW cena 1200 z³
wysy³am ofertê zastosowanie: regulacja p³ynna
silników wentylatorów pomp napêdów oraz
dmuchawy J. Krupiñski 58-100 Œwidnica ul. £o-
kietka 31/3 tel. 074 8529257.

GIE£DA

Od wrzeœnia 1999 roku wprowadzamy nowy
rodzaj p³atnych og³oszeñ ramkowych zamie-
szczanych w rubryce Gie³da PE. Og³oszenia te
mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty,
tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ograniczaj¹ jedynie
wymiary strony. Minimalna wysokoœæ ramki to
1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi
20 z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczê-
ty centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jest
do osób / firm prywatnych zamieszczaj¹cych
og³oszenia w celach zarobkowych.
Materia³ reklamowy przygotowany w postaci
elektronicznej mo¿e byæ zapisany w formacie

Adobe Illustrator (*.ai), Encapsulated Post-
Script (*.eps), Tagged Image File Format (*.tif)
lub Corel Draw (*.cdr). W przypadku zastoso-
wania niestandardowych czcionek prosimy
o do³¹czenie ich wraz z materia³em lub zamia-
nê tekstu na krzywe przy generowaniu pliku
wyjœciowego. Obiekty rastrowe (bitmapy) po-
winny mieæ rozdzielczoœæ 300dpi.
Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskiet-
kach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem prób-
nym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekracza-
j¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwize-
rem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczaæ poczt¹

elektroniczn¹ na adres: redakcja@pe.com.pl.
Materia³ reklamowy mo¿e byæ równie¿ dostarczo-
ny w postaci zdjêcia i tekstu zapisanego rêcznie
lub w edytorze tekstów (format TAG lub Word for
Windows). Wskazane jest wówczas dodanie opisu
uk³adu tekstu oraz kolorów np. w postaci odrêcz-
nego szkicu. Og³oszenia opracowane w redakcji te
nie bêd¹ konsultowane ze zleceniodawc¹.
Nale¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e
byæ uregulowana przelewem na konto:
WBK S.A. II/O Zielona Góra
nr 10901636-102847-128-00-0
lub przekazem pocztowym na adres redakcji.

Uwaga!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!!

12/99

g³³o

ossz

niia

a d

drro

Chcesz dorobiæ do pen-
sji kieszonkowego na-
pisz. Zaopatrzenie zbyt
gwarantowany umow¹.
Informacja gratis. Do-
³¹cz znaczek za 1,6 z³. K.
Wiœniewska ul. Bytow-
ska 31 89-600 Chojnice.

Sprzedam ksi¹¿kê dla
konstruktorów nadajni-
ków radiowych oraz
gotowe nadajniki
szpiegowskie o zasiêgu
do 5 km tak¿e katalogi
Philips , Motorola oraz
analog Devices, Maxim
tel. 023 6543238.

Skaner Black Jaguar BY-
200-350 Uniden BC-
350 Seiko- 8000 SWR
70 do 500 MHz 70 z³
SWR KF firmy Hanser
Japan 200 z³ p³ytki ana-
lizatora antenowego
MFJ-259 z dokumenta-
cj¹ 100 z³ Z. JóŸwik
tel. 061 8126783.

Profesjonalne wykry-
wacze metali z dyskry-
minacj¹, przystawka zmieniaj¹ca OTVC w wieloka-
na³owy oscyloskop, mininadajniki UKF-FM, wykry-
wacze pods³uchu, magnetometr, radio telefony CB
itp. Z. Przybysz Szkolna 2 58-540 Karpacz.

Wyprzedam dekodery Pal-secam na TDA 4555: Jo-
wisz wymienne za MD2007/Md2008 – 20 z³ /kpl
i Helios wynienne za MD2021 – 18 z³/ szt wiêcej =
taniej!!! Oferty , info kop+ zncz G. Zubrzycki
ul. Zgierska 110/120m. 211 91-303 £ódŸ.

Sprzedam SCH ID mininadaj FM-4 szt – 16 z³ co-
lorofon CZ3B –6z³ magnet MSD582 – 6 z³ kat
tranz bipolarnych- ksero-13 z³ PE 1/6 do 10/97-
17 z³ p³atne poczt czerwonym Jerzy Maækowiak
ul. Jeziorna 1 86-182 Œwiekatowo.

Signal 7, Webra 6 oraz inne kupiê, tak¿e uszkodzone,
oscyloskopy litewskiei rosyjskie uszkodzone kupiê lub
zamieniê na sprawne fabr. oscyloskop zamieniê na
fabr. miernik czêstotliwoœci Z. Pietryniak ul. Legionów
20 90-701 £ódŸ.

Zaawansowany elektronik podejmie siê monta-
zru urz¹dzeñ wraz z uruchomieniem na zlecenie
a tak¿e z powierzonych elementów. Miros³aw
Kupczyk Jab³onica 7 38-200 Jas³o.

Kupiê sprawny kineskop do TV SONY 29" TYP-
A68JYL. Mariusz Atroszczyk tel. (0-604) 28-76-24.

Kupiê lampy GS35B GU43B GP45S podstawki do
lamp GU43B GS35B GU84B. Jerzy Marusza³ ul.
Ociosowa 76/7 69-101 Polkowice.

Sprzedam wyposa¿enie ciemni foto, obudowê fa-
bryczn¹ (idealna na wzmacniacz) oraz tuner Hi-Fi

Faust 205S. Obudowa i tuner wymiary du¿a wie¿a -
czo³a srebrne wszystko w

dobrym stanie.

tel. (0-23) 697-98-36.

Wykrywacz metali do prac pod wod¹ i na ziemi
zasiêg 3m oraz zestawy do samodzielniego mon-
ta¿u tel. (0-81) 8814-184 po 16 tel. (0-603)
396-803 Waldemar Kopiñski 24-103 ¯yrzyn.

Sprzedam Tyrystory 320A/1200V 4szt cena 30 z³/szt.
Henryk Sikora ul. Wierzbowa 10A/44 42-400 Zawiercie.

"Elektronika w samochodzie" opisy i schematy
urz¹dzeñ do samodzielnego wykonania. Broszura
za zaliczeniem 17 PLN + porto. Zamówienia kie-
rowaæ pod numer tel. (0-602) 534-845.

Archiwalne nr PE 1,9/99, 3,4,7/94 1,5/93 tanio ku-
piê. Nowe p³ytki drukowane AVT-25, 88, 72, 65, 122
tanio sprzedam. Tomasz Konopka ul. Rycerska 1A/2
05-120 Legionowo.

Dodatkowa praca cha³upnicza dla wszystkich
chêtnych, informacje po przes³aniu koperty
zwrotnej plus dwa znaczki 70 gr. Grzegorz Obara
Al. Jana Paw³a II 13/134 37-450 Stalowa Wola.

Sprzedam EP 6,8/99 4,30z³ 11/93 2z³ i PE 9/98 2z³
8,9,10/99 3z³, NE 9/91 1z³, RE 5/91 1z³, kity AVT2 5z³,
EDW 10/99 4,50z³, p³ytki AVT-155 4z³, NEO44-1 4z³,
NEO44-2 4z³, NEO11 2z³. tel. (0-18) 26-256-34 po 21.

Schematy 9 ró¿nych wykrywaczy metali bez opi-
su przeœlê po otrzymaniu 32 z³ przekazem. An-
drzej Wyka ul. Lipowa 6A/17 81-572 Gdynia
tel. (0-58) 781-08-89.

Kupiê zasilacz uniwersalny z wyœwietlaczem 0-
30V/5A lub podobny. Zdzis³aw O¿arowski Chojane
Stankowiêta 18-208 Kulesze Koœcielne.

Kupiê tyrystor KT-506A, wymieniê dokumentacjê
wykrywaczy metali typu PI, VLF, BFO, TR/IB,

"PU" i przetwornic napiêcia du¿ej mocy. Sprze-
dam miernik uniwersalny analogowy, lampy
UY1N, UCH21, UBL21. Kryspin Kasprzak ul. Wi-
klinowa 16/10 21-017 £êczna.

Kupiê uk³ad PCL 8581P (340LC). Stanis³aw Jêdrzejko
ul. Szkolna 8A 32-650 Kêty TEL. (0-33) 845-50-05.

Kupiê schemat ideowy wykrywacza metali typ
"Prospektor" inne schematy na wymianê. Józef
Rychlewski ul. Asnyka 3/11 96-100 Skierniewice
tel. (0-46) 833-84-33.

Mod CHIP który ulepszy twoj¹ konsolê Sony Playsta-
tion. W detalu tylko 26z³. W hurcie jeszcze taniej, tel.
(0-604) 983-629.

Skaner BLACK JAGUAR BJ-200MK-TV 350z³. P³ytki
i dokumentacja analizatora antenowego MFJ-259
100z³ BWR-500MHz 100z³, sterownik rotora ante-
nowego 50z³. Zbigniew JóŸwik ul. Poprzeczna
15/12 62-005 Owiñska tel. (0-601) 812-67-83.

Poszukujê: OR Szarotka, Czar, Koliber. Lampy: bateryj-
ne, rosyjskie, nuwistory, elektrometryczne i inne. Ka-
tologi lampowe. Literaturê radio sprzed 1939 r. Ale-
ksander Miko³ajewicz ul. Legionowa 15/15 15-281
Bia³ystok.

Chcesz dorobiæ do pensji kieszonkowego napisz.
Zaopatrzenie zbyt gwarantowany umow¹. Infor-
macja gratis. Do³¹cz znaczek za 1,60z³. Krystyna
Wiœniewska ul. Bytowska 31 89-600 Chojnice.

Sprzedam Elektronik Hobby, Nowy Elektronik, Prak-
tyczny Elektronik. S. Nykiel Szówsko 522 37-500 Ja-
ros³aw tel. (0-601) 547-190.

12/99

g³³o

ossz

niia

a d

drro

Podstawowym przeznaczeniem uk³a-

du, jest umo¿liwienie zapamiêtania wia-
domoœci g³osowej, oraz automatyczne
odtworzenie jej, które nastêpuje wskutek
detekcji ruchu w uk³adzie bariery optoe-
lektronicznej. Poniewa¿ oprócz samej de-
tekcji ruchu wykrywany jest tak¿e jego
kierunek, mo¿liwe jest odtwarzanie wcze-
œniej zapamiêtanej wiadomoœci jedynie
podczas wchodzenia lub wychodzenia
z pomieszczenia. Zale¿nie od sposobu
monta¿u czujników mo¿emy pozostawiæ
wiadomoœæ dla powracaj¹cych domowni-
ków lub nagraæ wiadomoœæ, która przy-
pomni nam o czymœ podczas wychodze-
nia z domu. Jeœli natomiast zrezygnujemy

z rozpoznawania kierunku ruchu, nagrana
wiadomoœæ odtwarzana bêdzie w ka¿dym
przypadku.

Prezentowany uk³ad mo¿emy zasa-

dniczo podzieliæ na dwie czêœci. Uk³ad
bariery optoelektronicznej oraz uk³ad za-
pamiêtywania i odtwarzania wiadomoœci.
Uk³ad zapisu/odczytu dŸwiêku zrealizo-
wany zosta³ na koœci ISD 2560, która to
pozwala na zapamiêtanie do 60 s dŸwiê-
ku przy czêstotliwoœci próbkowania
8 kHz. Uk³ad ten nale¿y do ca³ej rodziny
uk³adów ró¿ni¹cych siê maksymalnym

czasem trwania komunikatu, oraz czêsto-
tliwoœci¹ próbkowania (Tabela 1).

Uk³ady te wyprodukowano w tech-

nologii CMOS. Zawieraj¹ wewnêtrzny
oscylator, przedwzmacniacz mikrofono-
wy, uk³ad automatycznej regulacji
wzmocnienia (ARW), filtr antyaliazingo-
wy, filtr wyg³adzaj¹cy i wzmacniacz g³o-
œnikowy. Pozwalaj¹ na zapamiêtanie wie-
lu niezale¿nych komunikatów oraz mog¹
byæ sterowane poprzez system mikropro-
cesorowy. Nagrania przechowywane s¹
w pamiêci nieulotnej, która gwarantuje
100 letni¹ trwa³oœæ zapisu po od³¹czeniu
zasilania. Wykorzystano tutaj technikê
bezpoœredniej rejestracji sygna³ów analo-
gowych (Direct Analog Storage Technology
– DASTTM). Schemat blokowy uk³adu
przedstawiony zosta³ na rysunku 1.

Takie rozwi¹zanie zwalnia nas z ko-

niecznoœci stosowania dodatkowych uk³a-
dów scalonych, a liczba niezbêdnych ze-
wnêtrznych elementów biernych tak¿e
jest niewielka.

Uk³ad posiada wiele ró¿nych trybów

pracy pozwalaj¹cych na zapisywanie oraz
odtwarzanie wielu komunikatów. Stero-
wanie przy pomocy klawiszy lub systemu
mikroprocesorowego itp.. W opisywanej
aplikacji wykorzystany zosta³ najprostszy
z nich. Pozwala on na zapisanie oraz od-
twarzanie jednego komunikatu. Wed³ug
danych producenta pamiêæ uk³adu mo¿e
zostaæ przeprogramowana co najmniej
100.000 razy.

Sercem urz¹dzenia jest opisany ju¿

uk³ad ISD 2560. Mo¿liwe jest tak¿e zasto-
sowanie innych uk³adów z tej rodziny.
Wymiana taka nie wp³ynie na ideê dzia-
³ania uk³adu. Zmianie ulegnie jedynie
maksymalna d³ugoœæ zapamiêtywanych
wiadomoœci, oraz czêstotliwoœæ próbko-
wania. Jak wynika ze schematu widoczne-
go na Rysunku 2, uk³ad ISD 2560 wyma-
ga bardzo niewielu dodatkowych ele-
mentów zewnêtrznych. Mo¿emy podzie-
liæ je na trzy grupy.

Pierwsz¹ z nich stanowi¹ podzespo³y

zwi¹zane z torem m.cz. Nale¿¹ do nich
rezystor R17 oraz kondensator C10, która
to para elementów odpowiedzialna jest
za zmniejszenie zak³óceñ zasilania, które
ma ogromny wp³yw na jakoœæ dŸwiêku.
Rezystor R16 odpowiedzialny jest za od-
powiedni¹ polaryzacje mikrofonu. Kon-
densator C9 odcina sk³adow¹ sta³¹ napiê-

W codziennym ¿yciu czêsto natrafiamy na koniecznoœæ przekaza-
nia pozosta³ym domownikom wa¿nych informacji. Zwykle zapisu-
jemy je na kartce papieru, któr¹ pozostawiamy w widocznym
miejscu. Czêsto zdarza siê jednak, ¿e mimo naszych usilnych sta-
rañ kartka taka pozostaje niezauwa¿ona. Wychodz¹c naprzeciw
wszystkim osobom, które spotka³y siê z tym problemem, przed-
stawiam uk³ad bariery optoelektronicznej wyposa¿ony w mo¿li-
woœæ pozostawiania informacji g³osowej. Urz¹dzenie takie bêdzie
tak¿e bardzo przydatne dla osób, którym czêsto zdarza siê zapo -
mnieæ o zabraniu ze sob¹ jakichœ wa¿nych rzeczy.

Elektroniczna „¿ó³ta karteczka”

Typ

uk³adu

Maksymalny czas

trwania komunikatu [s]

Czêstotliwoœæ

próbkowania [kHz]

Górna czêstotliwoœæ

pasma przenoszenia [kHz]

ISD2545

10,6

4,5

ISD2560

8,0

3,4

ISD2575

6,4

2,7

ISD2590

5,33

2,3

Tabela 1 – Parametry uk³adów ISD 25XX

A0÷A9

VCCD

VSSD

VSSA

VCCA

EOM

P/R

OVF

UK£ADEM

STEROWANIE

AGC

DEKODERY

ZASILANIE

BUFOR ADRESÓW

AUX IN

MUX

MIC

ANA OUT

ANALOGOWE

NADAJNIKI/ODBIORNIKI

ARW

MIC REF

PAMIÊÆ

PRZEDWZM

ANA IN

SP+

WZM

5-BIEGUNOWY

AKTYWNY FILTR

WZM

5-BIEGUNOWY

SP–

ANTYALIAZINGOWY

TAKTOWANIE

XCLK

WEWNÊTRZNY ZEGAR

Rys. 1 Schemat blokowy uk³adów rodziny ISD 25XX

Rodzina uk³adów ISD 25XX

Budowa i zasada dzia³ania

12/99

Elle

kttrro

niik

a d

cia na mikrofonie i jednoczeœnie stanowi
filtr górnoprzepustowy. Funkcjê filtru gór-
noprzepustowego spe³nia tak¿e konden-

sator C6. Ostatnim elementem w uk³adzie
mikrofonu jest kondensator C8, który od-
powiedzialny jest za zmniejszanie za-

k³óceñ wspó³bie¿nych. Elementy C7, R15
s¹ czêœci¹ zaimplementowanego w we-
wnêtrznej strukturze uk³adu scalonego
obwodu ARW (Automatycznej Regulacji
Wzmocnienia). Sta³a czasowa wewnêtrz-
nego rezystora 5 kW oraz kondensatora
C7 odpowiada za czas zadzia³ania ARW,
natomiast sta³a czasowa tego samego
kondensatora wraz z rezystorem R15
okreœla czas zwolnienia uk³adu ARW. Sy-
gna³ z wejœcia MIC podawany jest na we-
wnêtrzny przedwzmacniacz mikrofono-
wy, którego wzmocnienie sterowane jest
przez ARW w zakresie –15 do 24 dB. Blok
ARW dynamicznie dostosowuje wzmoc-
nienie przedwzmacniacza mikrofonowe-
go w zale¿noœci od poziomu sygna³u wej-
œciowego. Pozwala to na rejestracjê sy-
gna³u w szerokim zakresie g³oœnoœci, przy
jednoczesnym zachowaniu ma³ego
wspó³czynnika zniekszta³ceñ.

Omawiany uk³ad scalony posiada

wbudowany wyjœciowy wzmacniacz
m.cz., który pozwala na bezpoœrednie
pod³¹czenie g³oœnika o rezystancji 16 W
i posiada moc wyjœciow¹ równ¹ 50 mW.

Drug¹ grupê elementów stanowi¹

kondensatory C3, C14, C5 których zada-
niem jest filtrowanie zak³óceñ w linii zasi-
laj¹cej. Ich zastosowanie ma bezpoœredni
wp³yw na jakoœæ rejestrowanego dŸwiêku.

Jako ostatni pozostaje do omówienia

blok sterowania prac¹ uk³adu ISD 2560.
W omawianej aplikacji wykorzystano naj-
prostszy tryb pracy, pozwalaj¹cy jedynie
na zapamiêtanie i odtworzenie jednej
wiadomoœci. Mo¿liwe jest tak¿e sterowa-
nie uk³adem na inne sposoby, co ustawia-
my poprzez zwarcie wejœæ A0÷A9 odpo-
wiednio do masy lub zasilania uk³adu.
Poniewa¿ wszystkich dostêpnych trybów

220

C10

10k

Mikrofon

R15

Elektretowy

470k

4,7

300

PRZEPE

NIENIE

100n

C14

C13

47n

C12

47n

C11

220

~7V

R17

R16

220n

US3

ISD2500

10k

R14

BC557B

BC547B

CLK

+5V

US4

78L05

PR1

GB008

10k

MIC REF

MIC

AGC

ANA OUT

P/R

XCLK

OVF

EOM

R13

1N4148

R12

+5V

100k

R11

7474

US2

CLK

GND

AUX IN

ANA IN

START

RESET

300

AKTYWNY

–

SP+

100k

R10

10k

BC557B

10k

BC327-25

+5V

1N4148

100n

ccd

100n

ssa

ssd

cca

ZAPIS

ODCZYT

US1

7400

LED

Rys. 2 Schemat ideowy

GND

OUT

VCC

RUCHU

GND

VCC

OUT

+5V

LED

KIERUNEK

Rys. 2a Schemat ideowy

12/99

Elle

kttrro

niiccz

a „

„¿

¿ó

ó³³tta

a k

arrtte

eccz

a”

”

pracy jest doœæ sporo, nie bêdê wszystkich
z nich opisywa³, a zainteresowane osoby
zachêcam do przestudiowania katalogu.
W handlu dostêpne s¹ tak¿e zestawy za-
wieraj¹ce uk³ad scalony, prost¹ p³ytkê
prototypow¹ oraz dokumentacjê.

Sterowanie uk³adem odbywa siê przy

u¿yciu prze³¹cznika oraz dwóch przyci-
sków. Przy pomocy prze³¹cznika W£1 wy-
muszamy na wejœciu P/R stany logiczne
„H” lub „L”, co powoduje pracê uk³adu
w trybie odczytu lub zapisu. Rezystor R10
wymusza poziom „H” sygna³u na wejœciu
CE. W przypadku naciœniêcia przycisku
W£3 stan ten zmienia siê na „L”, co US3
odczyta jako rozkaz rozpoczêcia odtwa-
rzania wiadomoœci. Podobna sytuacja ma
miejsce na wejœciu PD. Rezystor R9 wy-
musza stan „L”, natomiast przyciœniêcie
klawisza W£2 spowoduje wyzerowanie
uk³adu US3. Jednoczeœnie tranzystor T1
przejdzie w stan przewodzenia, czego wy-
nikiem bêdzie pojawienie siê stanu „L” na
wejœciach kasuj¹cych przerzutniki (US2).
Przerzutniki zostan¹ skasowane tak¿e
w przypadku pojawienia siê stanu „L” na
wyjœciu EOM (zakoñczenie odtwarzania
wiadomoœci). W celu komunikowania siê
z u¿ytkownikiem zastosowano diody LED
D3,D4, które sterowane poprzez tranzy-
story T2 i T3 informuj¹ nas o przepe³nie-
niu pamiêci (poziom „L” na wyjœciu OVF)
oraz o zapisywaniu/odczytywaniu wiado-
moœci (wejœcie CE).

Kolejnym blokiem funkcjonalnym

jest uk³ad detekcji ruchu. Sk³ada siê on
z uk³adów nadajnika, oraz odbiornika
i detektora kierunku ruchu. Zasadni-
czym blokiem uk³adu nadajnika jest ge-
nerator przebiegu prostok¹tnego zbu-
dowany w oparciu o trzy bramki NA-

NAD pracuj¹ce w konfiguracji bra-
mek NOT oraz elementy C1, P1 i R3.
Wygenerowany przebieg steruje po-
przez kolejn¹ bramkê NAND i tranzy-
stor T1 diodami LED pracuj¹cymi w za-
kresie podczerwonym. Promienie pod-
czerwone zmodulowane przebiegiem
z generatora oœwietlaj¹ dwa czujniki
podczerwieni typu SFH506-30. Posia-
daj¹ one filtr œwiat³a dziennego oraz
wewnêtrzny demodulator AM o czêsto-
tliwoœci œrodkowej 30 kHz. Rozwi¹zanie
takie pozwala na uodpornienie uk³adu
na zak³ócenia w zakresie promieniowa-
nia podczerwonego.

Detekcja kierunku ruchu zrealizowana

zosta³a w oparciu o dwa przerzutniki D.
Pierwszy z nich pracuje w sposób syn-
chroniczny (na wejœciu ustawiaj¹cym SD
zawsze poziom „H”). Natomiast w dru-
gim na wejœciach synchronicznych wy-
muszono poziom „L”, a sterowany jest
w sposób asynchroniczny (wejœcie usta-
wiaj¹ce SD). Wejœcia CD s¹ asynchronicz-
ne i s³u¿¹ do kasowania ustawieñ prze-
rzutników po odczytaniu ca³ej wiadomo-
œci. Elementy R6, C2 umo¿liwiaj¹ po-
prawne kasowanie przerzutników po
w³¹czeniu zasilania. Rozpoczêcie odtwa-
rzania wiadomoœci nast¹pi w momencie
pojawienia siê stanu „L” na wyjœciu Q
przerzutnika B. Pamiêtaj¹c o tym, najlep-
szym opisem zasady dzia³ania uk³adu bê-
dzie rysunek 3.

Poniewa¿ uk³ad pobiera oko³o

80 mA pr¹du, wystarczaj¹cym jest uk³ad
zasilania zbudowany w oparciu o stabili-
zator 78L05. Niezbêdnym jest wlutowa-
nie kondensatorów C13, C14, które sta-
nowi¹ uk³ad t³umi¹cy zak³ócenia w ob-
wodzie zasilania.

Uk³ad mo¿e pracowaæ w dwóch try-

bach – odczytu i zapisu. Wyboru odpo-
wiedniego z nich dokonujemy prze³¹czni-
kiem W£1. W trybie odczytu naciœniêcie
przycisku START spowoduje rozpoczêcie
odtwarzania nagranej wiadomoœci od po-
cz¹tku, natomiast przycisk RESET zaprze-
stanie odtwarzania.

W trybie zapisu przycisk START po-

winien byæ przyciœniêty przez ca³y czas
nagrywania wiadomoœci (œwieci dioda
AKTYWNY). Jeœli podczas nagrywania
przekroczymy pojemnoœæ pamiêci uk³a-
du (zbyt d³uga wiadomoœæ) zaœwieci
dioda PRZEPE£NIENIE i zapamiêtane
zostanie pierwsze 60 s nagrania. Nale¿y
wtedy przycisn¹æ RESET i nagraæ po-
nownie krótsz¹ wiadomoœæ lub pozosta-
wiæ wiadomoœæ tak¹ jaka jest. Nale¿y
wtedy przejœæ do trybu ODCZYT i wyko-
naæ RESET. W tym momencie uk³ad jest
gotowy do pracy i ka¿dorazowe przeciê-
cie bariery optycznej (w odpowiednim
kierunku) spowoduje odczytanie nagra-
nej wiadomoœci.

Nale¿y pamiêtaæ aby dzia³aj¹ce urz¹-

dzenie zawsze pozostawiaæ w trybie
ODCZYT.

W aplikacji zastosowano trzy uk³ady

scalone, z czego dwa s¹ podstawowymi
przedstawicielami rodziny TTL i mo¿na je
wlutowaæ bezpoœrednio do p³ytki druko-
wanej. Uk³ad ISD 2560 proponowa³bym
natomiast umieœciæ w

podstawce.

W pierwszej kolejnoœci nale¿y zmontowaæ
blok zasilania uk³adu i sprawdziæ popraw-
noœæ napiêæ na poszczególnych nó¿kach
uk³adów scalonych oraz tranzystorów.
Nastêpnie nale¿y wlutowaæ wszystkie po-
zosta³e elementy. Pierwszym testem po-

EOM

B–Q

A–Q

ROZPOCZÊCIE

ODCZYTU

KONIEC

WIADOMOSCI

Rys. 3 Przebiegi w uk³adzie detekcji ruchu

JEDEN OBOK DRUGIEGO

CZUJNIKI POWINNY ZNAJDOWAÆ SIÊ

NADAWCZE

SFH506-30

DIODY

KIERUNEK

RUCHU

Rys. 4 Monta¿ bariery optycznej

Obs³uga

Monta¿ i uruchomienie

12/99

Elle

kttrro

niiccz

a „

„¿

¿ó

ó³³tta

a k

arrtte

eccz

a”

”

prawnoœci dzia³ania uk³adu bêdzie próba
zapisania wiadomoœci i jej rêczne odtwo-
rzenie. Jeœli test wypad³ pomyœlnie kolej-
nym krokiem jest zestrojenie generatora
poprzez bardzo delikatne pokrêcanie po-
tencjometrem P1, a¿ do uzyskania czêsto-
tliwoœci równej 30 kHz.

W przypadku braku miernika czêsto-

tliwoœci procedura bêdzie nieco bardziej
skomplikowana. Nale¿y pod³¹czyæ zarów-
no diody podczerwone jak równie¿ de-
tektory SFH 506, które to elementy umie-
szczamy naprzeciwko siebie. Do zestroje-
nia uk³adu potrzebny bêdzie próbnik sta-
nów logicznych (choæby najprostszy
w postaci diody LED i rezystora). Pod³¹-
czaj¹c go do wejœcia X lub Y zaczynamy
dynamicznie pokrêcaæ potencjometrem
P1 do momentu, a¿ na wejœciu X lub
Y otrzymamy krótki impuls o poziomie
„L”. Uk³ad jest ju¿ doœæ pobie¿nie zestro-

jony. Dok³adne strojenie przeprowadza-
my poprzez drobne jednostkowe przekrê-
cenie potencjometru, a nastêpnie krótko-
trwa³e przes³oniêcie bariery optycznej.
W dobrze zestrojonym uk³adzie krótkie
impulsy o poziomie „L” powinny poja-
wiaæ siê za ka¿dym razem kiedy przes³a-
niamy barierê.

Ostatnim etapem jest zamontowanie

bariery optoelektronicznej przy drzwiach
na wysokoœci oko³o 1m od ziemi. W celu
ograniczenia k¹ta œwiecenia diod nadaw-
czych mo¿emy umieœciæ je w rurce PCV,
choæ w testowanym prototypie nie by³o
takiej koniecznoœci. Wa¿ne natomiast jest
odpowiednie zamontowanie odbiorni-
ków podczerwieni. Powinny one znajdo-
waæ siê bezpoœrednio jeden obok drugie-
go. Nale¿y tak¿e zwróciæ uwagê na kolej-
noœæ, od której bêdzie zale¿a³o czy wiado-
moœæ bêdzie odtwarzana podczas wcho-

dzenia czy wychodzenia z pomieszczenia.
Mo¿na tak¿e zastosowaæ inne detektory
promieniowania rodziny SFH506 –XX,
gdzie XX oznacza czêstotliwoœæ modulacji
w kHz. Nale¿y wtedy odpowiednio ze-
stroiæ uk³ad generatora.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 464 – 4,20 z³
+ koszty wysy³ki.

464

ARTKELE

464

ARTKELE

C13

LED

US2

–

C14

US4

PR1

C11

C12

US1

7400

7474

MIKROFON

US3

ISD2500

R13

R17

R15

R16

C10

R14

R10

R12

R11

PRZEP.

AKTYWNY

RESET

START

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

à Jaros³aw Piotrkowiak

US1

– 7400

US2

– 7474

US3

– ISD 2560

US4

– LM 78L05

US5, US6

– SFH 506-30

– BC327-25

T2, T3

– BC 557B

– BC 547B

D1, D2

– 1N4148

D3, D4

– LED

PR1

– GB008

D5, D6

– diody nadawcze

podczerwieni

– 33 W

W/0,125 W

R8, R14

– 300 W

W/0,25 W

R2, R4,

R5, R11

– 1 kW

W/0,125 W

R17

– 2 kW

W/0,125 W

R3, R6,

R7, R12,

R13, R16

– 10 kW

W/0,125 W

R9, R10

– 100 kW

W/0,125 W

R15

– 470 kW

W/0,125 W

– 10 kW

W TVP 1232

– 1 nF/50 V ceramiczny

C12, C13

– 47 nF/50 V ceramiczny

C2÷C4

– 100 nF/50 V ceramiczny

C8, C9

– 220 nF/50V MKSE-20

– 1 m

mF/50 V MKSE-20

– 4,7 m

mF/40 V

– 22 m

mF/25 V

C14

– 47 m

mF/16 V

C10, C11

– 220 m

mF/16 V

– mikrofon elektretowy

G£1

– g³oœnik 16 W

W£2, W£3 – mokrow³¹czniki

W£1

– mikroprze³¹cznik

p³ytka drukowana

numer 464

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

12/99

Elle

kttrro

niiccz

a „

„¿

¿ó

ó³³tta

a k

arrtte

eccz

a”

”

Schemat uk³adu przedstawiony jest

na rysunku 1. Z³o¿ony jest on praktycz-
nie z niczego: wystarczy zwyk³a pod-
stawka 20-koñcówkowa, parê kabelków,
1 rezystor, przycisk oraz wtyk 25-koñ-
cówkowy do z³¹cza drukarki w PC. Do
tego wszystkiego niezbêdny jest oczywi-
œcie komputer jako podstawowe narzê-
dzie programisty. Jak widaæ uk³ad elek-
troniczny programatora jest banalnie
prosty, dlatego te¿ mo¿na go zmonto-
waæ na zwyk³ej p³ytce uniwersalnej.

Linia oznaczona na schemacie jako

INC ADR s³u¿y do zwiêkszania wewnê-
trznego licznika adresów programowa-
nych bajtów w pamiêci FLASH proceso-
ra. Linia PROG s³u¿y do podawania im-
pulsu kasuj¹cego lub programuj¹cego.
Linie MODE1 i MODE2 s³u¿¹ do wybo-
ru trybu pracy procesora – kasowanie
lub programowanie. Na liniach D7÷D0
podawany jest aktualnie programowany
bajt danych.

Uk³ad zasilany jest dwoma napiê-

ciami +5 V i +12 V. Naj³atwiej uzyskaæ
je z jednego ze z³¹cz wychodz¹cych
z zasilacza komputera. Przewód czer-
wony to +5 V, ¿ó³ty +12 V, przewo-
dy czarne to masa. Oczywiœcie mo¿-
na równie¿ zastosowaæ prosty zasilacz
stabilizowany.

Po zmontowaniu uk³adu nale¿y

pod³¹czyæ go do z³¹cza drukarki kompu-
tera PC i uruchomiæ program steruj¹cy
'prog2051'. Program napisany jest
w Pascalu (listing 1), którego Ÿród³a
udostêpniamy na naszej stronie www.
Program nale¿y
uruchomiæ z para-
metrem, którym
jest nazwa pliku
zawieraj¹cego kod
binarny (maszyno-
wy) programu –
prog2051.exe
nazwa.bin.

Po uruchomie-

niu programu na-
le¿y umieœciæ pro-
gramowany proce-
sor w podstawce
i wcisn¹æ przycisk
RESET zeruj¹cy
wewnêtrzny licznik
adresów w proce-
sorze. Wciœniêcie
tego przycisku mu-
si nast¹piæ po uru-
chomieniu progra-
mu, gdy¿ wcze-
œniej mo¿e wyst¹-
piæ impuls na linii
INC ADR, co spo-
woduje b³êdne

ustawienie licznika adresów. Program
czeka na nasze potwierdzenie przez
wciœniêcie dowolnego klawisza na kla-
wiaturze komputera. Po wciœniêciu kla-
wisza nastêpuje najpierw skasowanie
pamiêci FLASH procesora, co trwa
10 ms, a nastêpnie programowanie da-
nymi z pliku. Zaprogramowanie ca³ej
pamiêci w procesorze AT89C2051 trwa
kilka sekund. Program wyœwietla na
bie¿¹co iloœæ zaprogramowanych baj-
tów. Automatyczne kasowanie i progra-
mowanie pamiêci FLASH to jedyne za-
dania tego programu. Nie ma mo¿liwo-
œci weryfikacji zaprogramowanych da-
nych, co jednak nie powinno byæ pro-
blemem, je¿eli posiadamy dobry proce-
sor (tzn. taki, który by³ programowany
mniej ni¿ ok. 1000 razy).

Po zaprogramowaniu procesora na-

le¿y go wyj¹æ z podstawki. Operacjê t¹
najbezpieczniej jest przeprowadziæ przy
od³¹czonych napiêciach zasilania
+5 V i +12 V. W przeciwnym razie na
wyprowadzeniach wyjmowanego pro-
cesora mog¹ pojawiæ siê nieustalone
stany logiczne, które mog¹ spowodo-
waæ przypadkowe skasowanie pamiêci
programu.

Ze wzglêdu na ograniczon¹ pojem-

noœæ wewnêtrznej pamiêci Flash w pro-
cesorach, nale¿y mieæ na uwadze,

Opisany w PE 4/99 programator procesorów firmy Atmel cieszy
siê du¿ym zainteresowaniem wœród Czytelników. Umo¿liwia on
wykorzystanie wszystkich funkcji zwi¹zanych z programowaniem
zarówno ma³ych jak i du¿ych Atmeli, tj. kasowanie, programowa-
nie, weryfikacja, programowe zabezpieczenie przed odczytem za-
³adowanego kodu programu, co daje szerokie pole zastosowañ
tego programatora. Jednak w wielu przypadkach, podczas kon-
struowania prostych uk³adów mikroprocesorowych w zupe³noœci
wystarczaj¹ tylko dwie operacje: kasowanie i programowanie.
Rezygnacja z pozosta³ych rzadko wykorzystywanych funkcji
znacznie upraszcza konstrukcjê programatora. Proponujê wszyst-
kim, którzy z ró¿nych wzglêdów nie zdecydowali siê jeszcze na
samodzielne skonstruowanie programatora wykonanie najprost-
szego na œwiecie programatora ma³ych ATMELI, którego urucho-
mienie zajmuje ok. 15 minut.

Programator ATMELI

w 15 minut

Konstrukcja uk³adu

Zasada dzia³ania

DB25

MODE2

MODE1

PROG

AT89C1051
AT89C2051

INC ADR

RESET

2,2k÷4,7k

+12V

LPT1

Rys. 1 Schemat ideowy uk³adu programatora

Oprogramowanie
i uruchomienie

12/99

ecch

niik

a m

miik

krro

prro

occe

esso

orro

¿e d³ugoœæ kodu programu nie mo¿e
przekraczaæ:
1 kB = 1024 bajtów dla procesora
AT89C1051;
2 kB = 2048 bajtów dla procesora
AT89C2051;
4 kB = 4096 bajtów dla procesora
AT89C4051.
Procedura kasowania pamiêci FLASH
wygl¹da nastêpuj¹co:
– linia MODE1 ustawiana jest w stan

1 logicznej;

– linia MODE2 ustawiana jest w stan

0 logicznego;

– na linii PROG generowany jest przez

10 ms ujemny impuls kasuj¹cy.

Procedura programowania jednego baj-
tu wygl¹da nastêpuj¹co:
– linia MODE1 ustawiana jest w stan

0 logicznego;

– linia MODE2 ustawiana jest w stan

1 logicznej;

– na liniach D7÷D0 ustawiany jest bajt

danych do zaprogramowania;

– na linii PROG generowany jest krótki

ujemny impuls programuj¹cy (katalo-
gowy czas trwania tego impulsu =
1..110 ms);

– program generuje opóŸnienie 3 ms

oczekuj¹c na zakoñczenie programo-
wania bajtu przez procesor (katalogo-
wy maksymalny czas programowania
bajtu=2 ms);

– na linii INC ADR generowany jest do-

datni impuls (minimum 200 ns) usta-
wiaj¹cy licznik adresów na nastêpny
bajt w pamiêci FLASH.

Analizuj¹c dzia³anie programu na-

le¿y mieæ na uwadze, ¿e linie INC ADR,
PROG oraz MODE2 s¹ w z³¹czu drukar-
ki zanegowane. Tak wiêc wpisanie przez
program 0 logicznego na dowoln¹
z tych linii spowoduje pojawienie siê
stanu wysokiego, zaœ wpisanie 1 logicz-
nej spowoduje pojawienie siê stanu
niskiego.
Numery bitów odpowiadaj¹cych po-
szczególnym liniom w porcie drukarki s¹
nastêpuj¹ce:
– linie D7..D0 = bity D7..D0 adresu

bazowego (nie zanegowane);

– linia INC ADR = bit D0 adresu bazo-

wego + 2 (zanegowana);

– linia PROG = bit D1 adresu bazowe-

go + 2 (zanegowana);

– linia MODE1 = bit D2 adresu bazo-

wego + 2 (nie zanegowana);

– linia MODE2 = bit D3 adresu bazo-

wego + 2 (zanegowana).

Adresy bazowe po-
rtów drukarki s¹ na-
stêpuj¹ce:
– adres portu LPT1

=378H;

– adres portu LPT2

= 278H;

– adres portu LPT na

karcie g r a f i c z n e j
HERCULES =
3BCH.

Wiêkszoœæ asem-

blerów kompiluj¹-
cych wersje Ÿród³owe
programów na 51
generuje plik wyj-
œciowy *.hex z dany-
mi w tzw. formacie
INTEL-HEX. Program
'prog2051' wymaga
jak ju¿ wspomniano
pliku z danymi w for-
macie binarnym od-
powiadaj¹cym za-
wartoœci programo-
wanej pamiêci. Aby
go otrzymaæ z pliku
*.hex mo¿na zastoso-
waæ program 'hnb'
(Hex Na Bin) napisa-
ny w Pascalu, które-
go Ÿród³a udostêp-
niamy na naszej stro-
nie www. Program
nale¿y uruchomiæ
z dwoma parametra-
mi:
1.nazw¹ istniej¹cego

pliku z

danymi

w formacie INTEL-HEX;

2.nazw¹ pliku, który zosta nie utworzo-

ny z danymi w formacie binarnym.

Przyk³ad wywo³ania programu: hnb.exe
nazwa.hex nazwa.bin

W celu u³atwienia korzystania z obu

programów mo¿na utworzyæ plik wsado-
wy 'prog.bat' o nastêpuj¹cej zawartoœci:
hnb %1.hex %1.bin
prog2051 %1.bin
Wówczas wywo³anie programu sprowa-
dza siê do napisania polecenia:
prog nazwa
– gdzie nazwê pliku *.hex nale¿y podaæ

bez rozszerzenia.

Przewody ³¹cz¹ce uk³ad z kompute-

rem nie powinny byæ zbyt d³ugie (do

1 m). Od jakoœci tych przewodów zale¿y
w du¿ej mierze poprawnoœæ dzia³ania
ca³ego uk³adu. Zatem jeœli po zmonto-
waniu oka¿e siê, ¿e uk³ad nie dzia³a pra-
wid³owo, nale¿y w pierwszej kolejnoœci
sprawdziæ (ew. wymieniæ) przewody po-
³¹czeniowe. Bardzo dobre efekty przy
³¹czeniu jakichkolwiek uk³adów elektro-
nicznych z komputerem przez port rów-
noleg³y daje zastosowanie oryginalnego
kabla od drukarki.

Listingi programów s¹ dostêpne na

stronach internetowych Praktycznego
Elektronika pod adresem:
http://www.pe.com.pl

Uwagi

à Jaros³aw Konieczny

Program prog2051;
{ AT89C1051, 2051, 4051 - kasowanie i programowanie bez weryfikacji }
uses crt;
const lpt1 :word = $378; { lub $278, lub $3bc - HERCULES }
var bajt :byte;

adres,i :word;
f :file of byte;

begin

if paramcount<>1 then Halt;
assign(f,paramstr(1));
reset(f);

Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] or $D; { tryb kasowania }
Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] and $FD;

writeln(’Nacisnij teraz przycisk RESET w programatorze,’);
writeln(’a nastepnie nacisnij dowolny klawisz na klawiaturze.’);
while keypressed do readkey;
readkey;
while keypressed do readkey;

writeln(’ Kasowanie pamieci FLASH w AT89’);
Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] or 2; { prog - ERASE }
delay(10);
Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] and $FD;
writeln(’ Koniec kasowania’);

Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] and $F3; { tryb programowania }
adres:=0;
write(’Programowanie pamieci FLASH w AT89 ’);

repeat

read(f,bajt);
Port[lpt1]:=bajt;
Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] or 2; { impuls prog }

{ for i:=1 to 100 do begin end; { krotkie opoznienie }

Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] and $FD;
delay(3); { trwa programowanie bajtu }
Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] and $FE; { inc adres w AT89 }
Port[lpt1+2]:=Port[lpt1+2] or 1;
inc(adres);
gotoxy(40,WhereY);
write(adres);

until (adres=FileSize(f)) or (keypressed);

close(f);
writeln;
writeln(’KONIEC PROGRAMOWANIA !!!’);
while keypressed do readkey;

end.

Listing 1 Program obs³ugi programatora

12/99

Prro

grra

atto

orr A

Attm

ellii w

w 1

5 m

miin

utt

Uk³ad generatora jest stosunkowo

prosty. Generator kwarcowy zbudowano
na bramkach CD 4049 (US1) zgodnie
z zaleceniami producentów uk³adów sca-
lonych. Trymer C1 przeznaczony jest do
dok³adnego dostrojenia czêstotliwoœci
pracy generatora je¿eli uk³ad bêdzie wy-

korzystywany jako dok³adny wzorzec.
Z powodzeniem mo¿na go jednak zast¹-
piæ kondensatorem sta³ym o pojemnoœci
22 pF. Niewielka odchy³ka generowanej
czêstotliwoœci nie ma bowiem wiêkszego
znaczenia w

wiêkszoœci zastosowañ.

Bramka US1B spe³nia funkcjê bufora. Jest

ona linearyzowana rezystorem R3 i w su-
mie zachowuje siê jak bardzo szybki
wzmacniacz odwracaj¹cy fazê. Zalet¹ za-
stosowania takiego bufora jest poprawne
dzia³anie ca³ego uk³adu nawet w przy-
padku gdy generator kwarcowy wzbudza
siê na ma³ej amplitudzie drgañ. Klasyczny
cyfrowy bufor stanowi bramka US1C. Na
wyjœciu generatora otrzymuje siê prze-
bieg o czêstotliwoœci 2 MHz. Jednak¿e, co
jest typowe dla tego typu generatorów,
wype³nienie przebiegu wyjœciowego mo-
¿e siê ró¿niæ od 50%.

Przebieg z generatora doprowadzony

jest do oœmiu dzielników dziesiêtnych
zbudowanych na uk³adach US3÷US6.
Dok³adniej mówi¹c nie s¹ to dzielniki lecz
liczniki do dziesiêciu. Wad¹ tych ostatnich
jest wype³nienie przebiegu wyjœciowego
równe 1/5, natomiast wype³nienie prze-
biegu wyjœciowego licznika powinno wy-
nosiæ 1/2. Nie stanowi to jednak wiêksze-
go problemu, o czym za chwilê. Na wyj-
œciach kolejnych dzielników otrzymuje siê
przebiegi o czêstotliwoœciach 200 kHz,
20 kHz itd. a¿ do 0,02 Hz.

Wyjœcie generatora 2 MHz i wyjœcia

wszystkich dzielników pod³¹czone s¹ do
obrotowego prze³¹cznika zakresów W£1.
St¹d przebiegi doprowadzone s¹ do ko-
lejnego dzielnika dwójkowego US2A.
Dzielnik ten zrealizowano na jednej po-
³ówce uk³adu CD 4520. Na kolejnych
wyjœciach dzielnika dwójkowego otrzy-
muje siê czêstotliwoœci 1 MHz, 500 kHz
250 kHz (w przypadku gdy prze³¹cznik
W£1 ustawiony jest w pozycji 1 MHz.
Wszystkie przebiegi po podzieleniu przez
dwa maj¹ ju¿ idealne wype³nienie 1/2.

Z wyjœæ dzielnika US2

sygna³y doprowadzone
s¹ do prze³¹czników
W£2÷W£4, które umo¿-
liwiaj¹ wybór odpowie-
dniego wspó³czynnika
podzia³u: 1×, 0,5×
i 0,25×. Tak wiec gdy
prze³¹cznik W£1 zostanie
ustawiony w pozycji np.
10 kHz prze³¹cznikami
W£2÷W£4 mo¿na wy-
braæ jedn¹ z czêstotliwo-
œci 10 kHz×1=10 kHz,
10 kHz×0,5=5 kHz lub
10 kHz×0,25=2,5 kHz.
W

sumie dziewiêæ

sygna³ów z dzielników
US3÷US6 pomno¿onych
przez trzy mno¿niki daje

Podczas prac w domowej pracowni bardzo czêsto zdarza siê, ¿e
potrzebne nam s¹ przebiegi prostok¹tne. Nie pozostaje wtedy
nic innego jak zbudowanie prostego generatora. Problem ten
mo¿na omin¹æ buduj¹c prosty generator kwarcowy. Proponowa-
ny uk³ad zapewnia bardzo szeroki zakres czêstotliwoœci obejmu-
j¹cy a¿ dwadzieœcia siedem ró¿nych czêstotliwoœci pracy. Wszyst-
kie przebiegi wyjœciowe maj¹ wype³nienie 50% i s¹ zgodne ze
standardem TTL. Ponadto generator wyposa¿ono te¿ w wyjœcie
na którym wyprowadzany jest dodatni impuls synchronizacji.

Wzorcowy generator kwarcowy

z dzielnikami czêstotliwoœci

ARTKELE 501

4518

US7

–

4518

US3

US4

CD4518

US5

US6

US1

CD4520

CD4049

US2

W£1

C B A

C10

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

12/99

Miie

errn

niiccttw

o ii u

urrz

z¹

¹d

niia

a w

arrssz

ztta

atto

dwadzieœcia siedem ró¿nych
czêstotliwoœci. Konfiguracja
po³¹czeñ prze³¹czników jest ta-
ka W£2÷W£4, ¿e gdy wszyst-
kie s¹ wy³¹czone (w pozycji
dolnej na schemacie ideo-
wym) to na wyjœciu nie ma
¿adnego sygna³u. W danej
chwili mo¿e byæ w³¹czony
(ustawiony w pozycji górnej na
schemacie ideowym) tylko je-
den prze³¹cznik.

Dalej sygna³ Doprowadzany

jest do buforów US1D÷F i wy-
prowadzony na wyjœcie. Dostêp-
ne s¹ dwa sygna³y prostok¹tne
o fazach przesuniêtych o 180°.
Ka¿de z wyjœæ mo¿e byæ obci¹-
¿one jednym standardowym
wejœciem TTL. Oprócz tego wyj-
œcie bufora US1D pod³¹czono
do uk³adu ró¿niczkuj¹cego C4,
R4 dostarczaj¹cego na wyjœcie
dodatnie szpilki o czêstotliwoœci
takiej samej jak na wyjœciach
generatora.

Uk³ad zasilany jest z baterii 9 V i po-

biera pr¹d ok. 15 mA. Ze wzglêdu na ko-
niecznoœæ dopasowania wyjœcia do stan-
dardu TTL w zasilaczy zastosowano mi-
niaturowy stabilizator napiêcia +5 V.

Generator zosta³ zaprojektowany pod

kontem umieszczenia go w niewielkiej
obudowie, takiej samej jak w przypadku
mierników pojemnoœci, czêstotliwoœci
i indukcyjnoœci. Wskazówek monta¿o-
wych mo¿na szukaæ w poprzednich nu-
merach Praktycznego elektronika, gdy¿
monta¿ p³ytki i elementów w obudowie
przebiega w analogiczny sposób.

Po³¹czenia pomiêdzy prze³¹cznikami

W£2÷W£4 nale¿y wykonaæ bezpoœre-
dnio na nó¿kach prze³¹czników, a ca³y
blok po³¹czyæ z p³ytk¹ drukowana piêcio-
ma przewodami.

Poprawnie zmontowany uk³ad nie

wymaga ¿adnego uruchamiania. Je¿eli
wymagana jest du¿a dok³adnoœæ czêstotli-
woœci wyjœciowych wystarczy zmierzyæ na

Prze³¹czniki

CD4049

US1

US2A

1×

0,5×

0,25×

47k

+5V

/ CD4520

1N4148

US2

W£1

W£2

W£3

W£4

0,005Hz
0,0025Hz

0,025Hz

0,05Hz

0,1Hz

0,01Hz

0,5Hz
0,25Hz

5Hz
2,5Hz

25Hz

50Hz

0,5kHz
0,25kHz

5kHz
2,5kHz

50kHz
25kHz

500kHz
250kHz

1Hz

10Hz

100Hz

1kHz

10kHz

100kHz

1MHz

US3A

US3B

US4B

US4A

US5B

US5A

US6B

US6A

US3÷US6 – CD4518

100p

22p

2MHz

2,2k

+5V

R1 1M

22p

22mF

47n

R3 1M

6 US1

CD4049

Vin

+5V

+9V

BAT

78L05

6F22

–

US7

W£5

+9V

Rys. 1 Schemat ideowy wzorcowego generatora kwarcowego

WY£

W£

1×

0,5×

0,25×

ARTKELE ®

Generator kwarcowy

1 MHz÷0,0025 Hz

Zakres

1 kHz

100 Hz

10 Hz

1 Hz

0,1 Hz

0,01 Hz

10 kHz

100 kHz

1 MHz

Rys. 3 Wygl¹d p³yty czo³owej w skali 1:1

Monta¿ i uruchomienie

12/99

orrcco

y g

erra

atto

orr k

arrcco

y z

z d

ziie

elln

niik

mii ccz

zê

êsstto

ottlliiw

oœœccii

wyjœciu uk³adu czêstotliwoœæ dla zakresu
1 MHz i odpowiednio skorygowaæ j¹ przy
pomocy trymera. Kalibracjê przeprowa-
dza siê po piêciu minutach od w³¹czenia
generatora, tak aby temperatura w obu-
dowie ustabilizowa³a siê.

W generatorze mo¿na zastosowaæ re-

zonator kwarcowy na inn¹ czêstotliwoœæ.
W takim wypadku czêstotliwoœci wyjœciowe
ulegn¹ zmianie. Zakres czêstotliwoœci przy
których generator pracuje poprawnie za-
wiera siê w przedziale od ok. 500 kHz do 8
MHz. Przy wy¿szych czêstotliwoœciach ge-
nerator mo¿e ju¿ przestaæ „startowaæ”.

W sprzeda¿y wysy³kowej oferujemy

oprócz p³ytki drukowanej foliê samoprzy-
lepn¹ z napisami, identyczn¹ jak na ry-
sunku 3. Ponadto mo¿na zakupiæ zestaw
monta¿owy zawieraj¹cy obudowê, foliê
z napisami, p³ytkê drukowan¹ i wszystkie
elementy elektroniczne niezbêdne do
zbudowania generatora kwarcowego.
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki, folie samoprzy-
lepne i kompletne zestawy mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 501 – 3,25 z³
folia F501

– 2,60 z³

zestaw Z502

– 34,50 z³

+ koszty wysy³ki.

US1

– CD 4049

US2

– CD 4520

US3÷US6

– CD 4518

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

US7

– LM78L05

– 1N4148

– 2,2 k

– 47 k

R1, R3

– 1 M

– 22 pF (trymer)

– 22 pF/50 V ceramiczny

– 100 pF/50 V ceramiczny

– 1 nF/50 V ceramiczny

C5÷C7

– 47 nF/50 V ceramiczny

C8, C9

– 22 m

mF/16 v

W£1

– MPS 1112 prze³. obr.

W£2÷W£5 – prze³¹cznik dŸwigienkowy

jednosekcyjny

– 2 MHz rezonator kwarcowy

p³ytka drukowana

numer 501

Pó³przewodniki cd.

Rezystory

Kondensatory

Inne

à Ryszard Sa³aciñski

Mo¿liwoœæ zdalnego sterowania na-

szym oscyloskopem z poziomu dowolne-
go komputera przez z³¹cze szeregowe jest
jedn¹ z ciekawszych mo¿liwoœci. Poni¿ej
opiszemy sposób korzystania z tej funkcji
oraz format protoko³u komunikacyjnego.

Aby wejœæ do trybu zdalnego stero-

wania wybieramy w oknie systemowym

oscyloskopu aplikacjê Remote Control,
po czym powinniœmy zobaczyæ ekran jak

na rysunku 1. W trybie tym sterowanie
oscyloskopem mo¿liwe jest jedynie przez
³¹cze szeregowe (takie podejœcie ma na
celu zwiêkszenie wydajnoœci przetwarza-
nia). Aplikacjê zdalnego sterowania opu-
szczamy naciskaj¹c przycisk SYSTEM.

Pe³n¹ listê komend umo¿liwiaj¹cych

sterowanie oscyloskopem przedstawia Ta-
bela 1. Format danych zwrotnych, wysy³a-
nych przez oscyloskop, zawiera Tabela 2.

Przed ka¿d¹ komend¹ musi zostaæ

nadany znak ‘!’ (wartoœæ dziesiêtna 33),
który pe³ni rolê znaku synchronizuj¹cego.
Komendê koñczy dowolny znak nie bêd¹cy
liter¹ ani cyfr¹. Parametry liczbowe rozka-
zów powinny byæ podawane w postaci
liczb w kodzie ASCII. Taka konstrukcja pro-
toko³u pozwala na testowanie go z pozio-
mu terminala znakowego. Przyk³ady ko-

Niniejszym artyku³em zamykamy cykl poœwiêcony opisowi

cyfrowego oscyloskopu. Czytelnicy, którzy wstrzymywali siê z jego
wykonaniem do momentu zakoñczenia opisu, bêd¹ mogli nareszcie
przyst¹piæ do pracy. W tym kilkumiesiêcznym cyklu staraliœmy siê
zawrzeæ wszystkie informacje dotycz¹ce opisu dzia³ania i wykonania
urz¹dzenia oraz obs³ugi programu. Jednak¿e czêœæ z nich mog³a ujœæ
naszej uwadze. Na wszystkie niejasnoœci, pytania oraz problemy
Czytelników zwi¹zane z wykonaniem lub dzia³aniem oscyloskopu
odpowiemy w jednym z kolejnych numerów PE.

Cyfrowy oscyloskop –

aplikacje dodatkowe

Komenda

Format

Opis

SET_MODE

‘M’

Ustawienie trybu transmisji;
xx=0 – bez sum kontrolnych,
xx=1 – z sumami kontrolnymi

SET_TIMEBASE

‘T’
xx

Ustawienie podstawy czasu na zakres xx

SET_RANGE

‘R’
xx

Ustawienie zakresu napi ê ciowego na xx

SET_INPUT

‘I’

Wybór wejœcia;
xx=0 – kana³ A,
xx=1 – kana³ B,
xx=2 – cyfrowe

GET_TIMEVALUE

‘V’

Pobranie wartoœci aktualnej podstawy czasu

GET_DATA

‘D’

Pobranie spróbkowanych danych o rozmiarze xx

GET_ABDATA

‘A’

Jednoczesne pobranie danych kana³ów A i B

Tabela 1 – Lista komend akceptowanych przez oscyloskop

Zdalne sterowanie oscyloskopem

Rys. 1 Ekran trybu zdalnego sterowania

12/99

Miie

errn

niiccttw

o ii u

urrz

z¹

¹d

niia

a w

arrssz

ztta

atto

mend wraz z ich postaci¹ binarn¹ przedsta-
wia Tabela 3. Podstawê czasu i zakres na-
piêciowy podajemy w postaci numeru ko-
lejnego z listy dopuszczalnych zakresów.
Numer 0 odpowiada zawsze minimalnemu
zakresowi. Poniewa¿ w zale¿noœci od wbu-
dowanego zegara taktuj¹cego oscyloskop
mo¿e posiadaæ ró¿ne zakresy podstawy

czasu, dodano mo¿liwoœæ pobrania warto-
œci czasowej aktualnie wybranego zakresu.

Podobnie jak przy przyjmowaniu ko-

mend, odpowiedzi synchronizowane s¹
za pomoc¹ znaku ‘!’. Wartoœæ aktualnej
podstawy czasu podawana jest za pomo-
c¹ liczby i dodanej do niej litery okreœla-
j¹cej jednostkê. Zawsze po komunikacie
zwrotnym nadawane s¹ znaki koñca linii,
umo¿liwiaj¹ce testowanie protoko³u z po-
ziomu terminala tekstowego.

Specjalnego omówienia wymaga

transmisja spróbkowanych danych. Jeœli
wybrany jest tryb bez sum kontrolnych,
dane transmitowane s¹ jako bajtowe licz-
by bez znaku w jednym bloku o d³ugoœci
podanej przez u¿ytkownika w komendzie.

W przypadku w³¹czenia trybu sum kon-
trolnych, po ka¿dych 256 bajtach danych
nadawana jest suma kontrolna w postaci
bajtu bêd¹cego sum¹ 256 poprzednich.
Nastêpnie oscyloskop poczeka na odbiór
tej samej sumy kontrolnej od nadajnika,
po czym wznowi transmisjê. Jeœli odebra-
na zostanie inna wartoœæ, ni¿ wys³ana su-
ma kontrolna, oscyloskop ponownie nada
wysy³any blok.

Szybkoœæ transmisji w trybie zdalne-

go sterowania odpowiada aktualnie wy-
branej szybkoœci w aplikacji terminala
szeregowego oscyloskopu. Tryb transmisji
to 8-bitów z jednym bitem stopu.

Zarówno aplikacja analizuj¹ca wid-

mo czêstotliwoœciowe jak i uniwersalny
analizator sygna³owy umo¿liwiaj¹ obrób-
kê badanego sygna³u po jego uprzedniej
rejestracji w pamiêci wewnêtrznej oscylo-
skopu. Poniewa¿ aplikacje te znajduj¹ siê
ci¹gle w fazie uruchamiania i rozwoju, ich
krótki opis funkcjonowania bêdzie do³¹-
czany do zamówionych zestawów z opro-
gramowaniem oscyloskopu.

OdpowiedŸ

Format

Opis

‘O’

Komenda przyjêta do wykonania

WRONG_PARAM

‘W’

Parametr komendy poza zakresem

TIMEVALUE

‘V’

xx
yy

podanie wartoœci aktualnej podstawy czasu; xx –
liczba, yy – jednostka
yy=’a’ – ns
yy=’b’ – ms
yy=’c’ – ms
yy=’d’ – s

DATA

‘D’

dane

Dane ¿¹dane komend¹ ‘D’ lub ‘A’

Tabela 2 – Odpowiedzi oscyloskopu w czasie trybu zdalnego sterowania

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

Analizator widma
i analizator sygna³owy

Komenda

Postaæ binarna

!M1

21H 4dH 31H 00H

!T12

21H 54H 31H 32H 00H

21H 56H 00H

!D2048

21H 44H 32H 30H 34H
38H 00H

Tabela 3 – Przyk³ad komend steruj¹cych

oscyloskop wraz z ich postaci¹ binarn¹

Uk³ad tej elektronicznej zabawki jest

bardzo prosty i mo¿na go wykonaæ dos³ow-
nie w godzinê poœwiêcaj¹c trochê czasu
w zimowy d³ugi wieczór. Tak¿e co niezmier-
nie wa¿ne zastosowano w nim typowe i ta-
nie elementy które na pewno mo¿na zna-
leŸæ w ka¿dym sklepie elektronicznym.

Elektroniczny wianek sk³ada siê

z dziewiêciu diod œwiec¹cych wsuniêtych
w bezbarwn¹ rurkê polietylenow¹ (rys.
1). Rurka jest zwiniêta w niewielkie kó³ko.

Diody zapalaj¹ siê po kolei co tworzy
efekt wirowania. Aby uzyskaæ wra¿enie
ruchu konieczne s¹ co najmniej trzy nieza-
le¿nie sterowane elementy œwiec¹ce. Na
rysunku 1 przedstawiono kolejne fazy za-
palania siê diod. Przy czêstotliwoœci poje-
dynczych herców powstaje wra¿enie ¿e
œwiat³o p³ynnie „obraca” w ko³o.

Warto zauwa¿yæ, ¿e zastosowanie tylko

dwóch niezale¿nie sterowanych elementów
œwiec¹cych nie zapewni efektu wirowania,

a tylko spowoduje wra¿enie naprzemien-
nego migania. Drugim wa¿nym czynnikiem
jest zastosowanie diod œwiec¹cych, których
czas zapalania i gaœniêcia jest znacznie krót-
szy ni¿ miniaturowych ¿aróweczek. W przy-
padku diod efekt jest bardziej czytelny.

Do pod³¹czenia diod potrzebne s¹

cztery przewody ³¹cz¹ce je z uk³adem ste-
ruj¹cym. Podczas monta¿u na metalowe
nó¿ki diod nale¿y nasun¹æ koszulkê izola-
cyjn¹ aby przy wsuwaniu do wê¿a igieli-
towego nie powsta³o zwarcie. Diody na-
le¿y umieœciæ w wê¿u w taki sposób, aby
oœ diody by³a prostopad³a do p³aszczyzny
ko³a. Wtedy œwiat³o bêdzie emitowane
w jednym kierunku.

Schemat ideowy uk³adu przedstawio-

no na rysunku 2. Generator taktuj¹cy wy-
konano na nieœmiertelnym tajmerze 555
(US1). Czêstotliwoœæ pracy generatora mo-
¿e byæ regulowana w zakresie od 1 Hz do
10 Hz przy pomocy potencjometru P1.
Przebieg prostok¹tny trafia do pierœcienio-
wego licznika Johnsona US2. Licznik taki
wystawia stan jedynki logicznej kolejno na
ka¿dym wyjœciu. W tym samym czasie
w stanie jedynki jest tylko jedno wyjœcie.

Zbli¿aj¹ siê œwiêta a wraz z nimi atmosfera zakupów ozdób choinko-
wych. Dziœ w sklepach mo¿na dostaæ dos³ownie wszystko. Pocz¹wszy
od ozdób papierowych, s³omianych, poprzez bombki szklane i plasti-
kowe, a na lampkach elektrycznych i ozdóbkach gadaj¹cych lub œpie-
waj¹cych skoñczywszy. Nic tak jednak nie cieszy oka jak ozdoby wy-
konane w³asnorêcznie. Choæ czêsto nie dorównuj¹ one jakoœci¹ i wy-
gl¹dem produkcji seryjnej to maj¹ jednak w sobie to coœ, ¿e oko szcze-
gólnie chêtnie na nich spoczywa. Jak co roku proponujemy wykonanie
prostej ozdoby choinkowej. Tym razem bêd¹ to wiruj¹ce wianki.

Wiruj¹cy wianek

ozdoba choinkowa

12/99

Elle

kttrro

niik

a d

Cykl pracy licznika zosta³ skrócony do
trzech. Osi¹gniêto to przez zastosowanie
sprzê¿enia zwrotnego ³¹cz¹c wyjœcie Q4
z wejœciem zeruj¹cym. W chwili gdy na
wyjœciu Q4 pojawi siê jedynka logiczna licz-
nik natychmiast zostaje wyzerowany, co
odpowiada pojawieniu siê jedynki na wyj-

œciu Q1.

W uk³adzie zastosowano uk³ad licznika

Johnsona CD 4017 zliczaj¹cy do dziesiêciu
w otwartej pêtli sprzê¿enia. Mo¿liwe jest
tak¿e zastosowanie licznika CD 4022 zlicza-
j¹cego do oœmiu. W tym drugim przypad-
ku numery wyprowadzeñ podano w na-

wiasach. Pozosta³e nu-
mery wyprowadzeñ s¹
takie same jak w przy-
padku uk³adu CD 4017.
Z wyjœæ licznika sterowa-
ne s¹ tranzystory T1÷T3
a za ich poœrednictwem
diody œwiec¹ce.

Uk³ad jest na tyle

prosty, ¿e mo¿e zostaæ
zmontowany na p³ytce
uniwersalnej drukowa-
nej. Do zasilania mo¿na
zastosowaæ dowolny za-
silacz wtyczkowy, tak¿e
niestabilizowany.

10mF

200W

10k

3 × BC337-16

47n

10k

CD4017

(3)

(1)

(2)

Vcc

2,2k

NE555

US1

(CD4022)

GND

10k

200W

10k

100mF

200W

100k

GND

+9–15V

Rys. 2 Schemat ideowy wiruj¹cego wianka

US1

– NE 555

US2

– CD 4017 (CD 4022) patrz

opis w tekœcie

T1÷T3

– BC 337-16

D1÷D9

– LED kolor œwiecenia dowolny

R6÷R8

– 200 W

W/0,25 W

– 2,2 kW

W/0,125 W

R1, R3÷R5 – 10 k kW

W/0,125 W

– 100 kW

W TVP 1232

– 47 nF/50 V ceramiczny

– 10 m

mF/25 V

– 100 m

mF/25 V

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

przewody

Rys. 1 Rozmieszczenie diod LED w wianku

Poni¿ej prezentujemy jeszcze kilka

schematów generatorów kwarcowych

zbudowanych na bramkach logicznych.
Garœæ uwag dotycz¹cych generatorów

mo¿na znaleŸæ w numerze 9/99 PE.

R1 10÷18M

10÷18 MW

10÷18MW

10 MW

1 MW

750 kW

47 kW

200 kW

1 kW

20 pF

82 pF

20 pF

22 pF

36 pF

39 pF

68 pF

500 kHz

32,768 kHz

4,9152 MHz

CD 4049

74HC04

f=20MHz

TTL 74S04

680p

330W

20MHz

39p

130 pF

330 pF

240 pF

160 pF

330 pF

180 pF

330 pF

200 pF

22 mH

39 mH

68 mH

100 mH

4÷6 MHz

6÷9 MHz

9÷11,5 MHz

11,5÷14 MHz

TTL 7404

+5V

100n

TTL 7404

f=5MHz

10pF

820W

10n

5MHz

Rys. 1 Schematy generatorów kwarcowych

à Œwiêty Miko³aj

à Redakcja

12/99

yss³³y

y u

k³³a

CZÊŒCI ELEKTRONICZNE

ul. Parkowa 25

51-616 Wroc³aw

tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137

tel. kom. 0-90 398-646

e-mail: eprom@kurier.com.pl

Czynne od poniedzia³ku do
pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00

Oferujemy Pañstwu bogaty wybór
elementów elektronicznych uznanych
(zachodnich) producentów bezpoœre-

dnio z naszego magazynu. Posiada-
my w sprzeda¿y miêdzy innymi:
PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM
(S-RAM; D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,
C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY, np.:80.., 82..,
Z80.., ICL71.., ATMEL89..,
UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE
OPERACYJNE, KOMPARATORY, TIME-
RY, TRANSOPTORY, KWARCE, STABI-
LIZATORY, TRANZYSTORY, PODSTAW-
KI BLASZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC,
LISTWY PIONOWE, LISTWY ZACISKO-
WE, PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥-
CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HELITRYMY,
LEDY, PRZEKANIKI, GALANTERIA
ELEKTRONICZNA.

POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y

PODZESPO£Y KOMPUTEROWE:
NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON)

P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PA-

MIÊCI SIMM/DIMM, WENTYLATO-
RY, KARTY MUZYCZNE, KARTY VI-
DEO, MYSZY, FAX-MODEM-y,
FLOPP-y, DYSKI TWARDE, CD-
ROMy, KLAWIATURY, OBUDOWY,
ZASILACZE, G£OŒNIKI I INNE.
Programujemy EPROMy, FLASH/
EEPROMy, GALe, PALe, procesory
87.., 89.. oraz inne uk³ady progra-
mowalne.

Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.

EPROM

12/99

Po zmaganiach z rysowaniem sche-

matów oraz projektowaniem p³ytek przy-
sz³a kolej na modu³ symulacji. Zachêcam
do dok³adnego zapoznania siê z nim za-
równo doœwiadczonych elektroników, jak
i tych zupe³nie pocz¹tkuj¹cych. Dla
pierwszej grupy osób bêdzie on doskona-
³ym narzêdziem pozwalaj¹cym na spraw-
dzenie poprawnoœci pracy bardziej
skomplikowanych uk³adów i wykrycie
b³êdów jeszcze podczas tworzenia sche-
matu ideowego. Mo¿liwoœæ obserwacji
przebiegów w dowolnym miejscu uk³adu
pomo¿e pocz¹tkuj¹cym elektronikom
w zrozumieniu zasady dzia³ania zupe³nie
podstawowych uk³adów.

Pierwsz¹ czynnoœci¹ potrzebn¹ do

wykonania symulacji jest stworzenie go-
towego schematu w module Schematic
Editor. Jednak aby symulacja by³a mo¿li-
wa do przeprowadzenia, modu³ Circut
Simulation potrzebuje pewnych dodat-
kowych informacji o ka¿dym elemencie
w zaprojektowanym obwodzie. S¹ to
miêdzy innymi symbol elementu i nazwa
biblioteki definiuj¹cej jego parametry
elektryczne. Informacje te przechowywa-
ne s¹ w specjalnych bibliotekach symbo-
lów elementów. Mo¿liwe do zasymulo-
wania elementy znajduj¹ siê w bibliotece
\Program Files\Design Explorer 99\Li-
brary\Sch\Sim.ddb. Ka¿dy z symboli ele-
mentów zawartych w tej bibliotece za-
wiera nazwê modelu symulacyjnego opi-

suj¹cego sposób jego dzia³ania. Mo¿liwe
s¹ do przeprowadzenia symulacje analo-
gowe, cyfrowe lub analogowo-cyfrowe.

Jeœli stworzyliœmy uk³ad z³o¿ony

z elementów biblioteki Sim.ddb, to do
przeprowadzenia symulacji pozostaj¹
nam ju¿ tylko trzy proste kroki:
1. Do³¹czamy do uk³adu odpowiednie

Ÿród³a sygna³ów (np. sinusoidalne);

2. Okreœlamy punkty obwodu w których

chcemy obserwowaæ przebiegi;

3. Konfigurujemy symulator

Przed rozpoczêciem symulacji bar-

dzo wa¿n¹ rzecz¹ jest opisanie ka¿dego
elementu niepowtarzaln¹ nazw¹ (Desi-
gnator). Zwykle dla uk³adów scalonych
stosuje siê nazwy U1, U2... , dla rezysto-
rów R1, R2... itd. Nie wykonanie tej
czynnoœci spowoduje, ¿e kilka elemen-
tów bêdzie posiada³o tak¹ sam¹ nazwê,
co doprowadzi do powstawania b³êdów
podczas symulacji. Automatyczne nume-
rowanie elementów mo¿emy wykonaæ
dziêki opcji Menu/Tools/Annotate... .

Podczas definiowania wartoœci ró¿-

nych elementów spotkamy siê z koniecz-
noœci¹ wpisywania liczb bardzo du¿ych
lub bardzo ma³ych. Mo¿emy wykonaæ to
na kilka sposobów.
Przyk³adowo zapisy:
1000 , 1000.0 , 1000Hz , 1e3 , 1.0e3 ,
1KHz i 1K reprezentuj¹ t¹ sam¹ liczbê
równ¹ 1000.

Nale¿y pamiêtaæ aby zapisywaæ je

jednym ci¹giem znaków, nie wstawiaj¹c
pomiêdzy litery i cyfry znaków spacji.
Wszystkie mo¿liwe do zastosowania lite-

ry i odpowiadaj¹ce im mno¿niki zesta-
wiono w Tabeli 1.

Zdefiniowane Ÿród³a sygna³ów znaj-

duj¹ siê tak¿e w bibliotece Sim.ddb
w zbiorze Symulation Symbols.lib. Na-
tomiast najprostsze z nich, takie jak
Ÿród³a napiêæ sta³ych, sinusoidalnych
i prostok¹tnych mo¿emy znaleŸæ w Me-
nu/Simulate/Sources>. Posiadaj¹ one
zdefiniowane wszystkie parametry (nale-
¿y tylko wype³niæ pole Designator) i do-
skonale nadaj¹ siê do przeprowadzenia
pierwszych prób z symulatorem.

W celu zaprezentowania mo¿liwoœci

modu³u symulacji wybra³em jeden z go-
towych uk³adów przyk³adowych o na-
zwie Analog Amplifier i znajduj¹cy siê
w katalogu \Program Files\Design
Explorer 99\Examples\. Jest to prosty
wzmacniacz m.cz. zbudowany w oparciu
o koœæ mA 741. Takie rozwi¹zanie ustrze-
¿e czytelnika od pope³niania b³êdu pod-
czas rysowania schematu i pozwoli sku-
piæ siê na samej symulacji. Schemat ide-

Protel Design Explorer 99 cz. 4

12/99

Prro

grra

y k

utte

erro

Symbol

Mno¿nik

Meg

mil

25,4

–6

–3

–6

–9

–12

–15

Tabela 1 – Przedrostki stosowane

w zapisie liczbowym

Rys. 1 Schemat ideowy symulowanego uk³adu

Rys. 2 Okienko g³ówne definiowania parametrów symulacji

Rozpoczêcie pracy z symulatorem

owy omawianego wzmacniacza widocz-
ny jest na rysunku 1.

Posiadaj¹c ju¿ w pe³ni gotowy sche-

mat ideowy mo¿emy przejœæ do zdefinio-
wania warunków symulacji uk³adu. Wy-
wo³uj¹c Menu/Simulate/Setup... otwo-
rzymy okienko (rysunek 2) pozwalaj¹ce
na ustawienie wszystkich parametrów
pracy symulatora. W górnej czêœci okna
znajduj¹ siê zak³adki, których wywo³anie
pozwala nam na konfiguracje wybranych
sposobów symulacji. Symulacje , które
maj¹ zostaæ wykonane zaznaczamy
w sekcji Select Analyses to Run. Lista
wyboru Collect Data For okreœla jakiego
typu dane powinny zostaæ obliczone
podczas symulacji i zapisane do pliku
wynikowego. Nale¿y wybraæ odpowie-
dni¹ z nich. Pierwsze cztery pozwalaj¹ na
obliczanie danych dla wszystkich warto-
œci danego typu (pr¹dy, napiêcia etc.).
Ostatnia opcja (Active Signals) spowo-
duje, i¿ obliczenia bêd¹ wykonywane je-

dynie dla sygna³ów znajduj¹cych siê na
liœcie w okienku Active Signals. Rozwi¹-
zanie takie posiada zarówno wady jak
i zalety. Wad¹ jest koniecznoœæ ponowne-
go przeprowadzenia symulacji w przy-
padku koniecznoœci obejrzenia dodatko-
wych sygna³ów. Niew¹tpliw¹ zalet¹ na-
tomiast szybkoœæ wykonywania obliczeñ
oraz niewielki rozmiar pliku wynikowe-
go. Aktywne sygna³y (Active Signals)
wybieramy z listy wszystkich sygna³ów
(Available Signals). S³u¿¹ do tego wi-
doczne pomiêdzy oba oknami przyciski
pozwalaj¹ce na przemieszczanie z okna
do okna pojedynczego sygna³u („<” ,
„>”) lub wszystkich zaznaczonych
(„<<” , „>>”). Lista wyboru Sheets to
Netlist pozwala na wybranie zakresu pro-
wadzonej symulacji (ca³y projekt, poje-
dynczy schemat ...). Ostatnim elemen-
tem okienka jest grupa SimViewSetup.
Pozwalaj¹ one na zapamiêtanie ostatnie-
go ustawienia parametrów symulatora,

oraz wyœwietlanie jedynie przebiegów
znajduj¹cych siê w oknie Active Signals.

Program pozwala na wykonanie kil-

ku ró¿nych symulacji uk³adu. Postaram
siê teraz opisaæ ka¿d¹ z nich. Przedstawiê
zatem sposoby konfiguracji oraz przyk³a-
dowe przebiegi otrzymane w wyniku wy-
konania symulacji uk³adu widocznego na
rysunku 1.

Najprostsz¹ analiz¹ uk³adu jest

Operating Point Analysis. Tego typu
symulacja wykonywana jest zawsze
przed symulacjami Transident lub AC
Small Signal i jest niezbêdna do zbada-
nia warunków pocz¹tkowych pracy
uk³adu oraz ustalenia niektórych auto-
matycznie definiowanych parametrów
symulacji. Pierwsz¹ u¿yteczn¹ analiz¹
jest Transient Analysis, czyli symulacja
przejœciowa uk³adu. Generuje ona prze-

12/99

Prro

otte

ell D

essiig

n E

pllo

orre

err 9

9 ccz

z..4

Rys. 4 Wynik symulacji Transient

Rys. 3 Parametry symulacji Transient

Rys. 6 Wynik symulacji AC Small Signal

Rys. 5 Parametry symulacji AC Small Signal

Symulacja uk³adu

biegi jakie zwykle mo¿emy otrzymaæ na
ekranie oscyloskopu, czyli odpowiedz
pr¹dow¹ lub napiêciow¹ uk³adu
w funkcji czasu, która jest wynikiem po-
budzenia sygna³em wejœciowym. Anali-
za tego typu zawsze rozpoczyna siê od
czasu równego zero.

W przedziale czasu pomiêdzy zerem

a wartoœci¹ pola Start Time (rysunek 3)
symulacja tak¿e jest wykonywana, lecz
jej wyniki nie s¹ zapamiêtywane. Jest to
niezbêdne do okreœlenia w jakim stanie
znajdowa³ siê uk³ad w momencie rozpo-
czêcia obserwacji (Start Time).
W przedziale czasowym pomiêdzy Start
Time i Stop Time wykonywane s¹ obli-
czenia, które nastêpnie mo¿emy ogl¹d-
n¹æ w postaci wykresu. Parametr Step Ti-
me okreœla co jaki interwa³ czasowy po-
winny byæ wykonywane obliczenia. Im
jest on mniejszy, tym symulacja jest do-
k³adniejsza, lecz wymaga wiêcej czasu
i pamiêci. Jednak nie jest to zmienna sta-
tyczna. Symulator automatycznie j¹
zmienia w razie koniecznoœci (np. gdy
wystêpuj¹ szybko narastaj¹ce lub opada-
j¹ce zbocza sygna³u analiza uk³adu wyko-
nywana jest czêœciej). Wartoœæ parametru
Maximum Step okreœla jaki mo¿e byæ
maksymalny interwa³ czasu, który pro-
gram mo¿e ustaliæ automatycznie. Typo-
wo Czasy Step Time i Maximum Step s¹
takie same.

Program mo¿e automatycznie usta-

wiæ te czasy korzystaj¹c z parametrów
wpisanych w sekcji Default Parame-
ters. Definiujemy tam iloœæ cykli obser-
wowanego sygna³u, które chcemy
ogl¹dn¹æ (Cycles Displayed) oraz iloœæ
wykonywanych obliczeñ w ci¹gu jedne-
go cyklu.

Pole Use Initial Conditions pozwala

na rozpoczêcie symulacji z innymi para-
metrami pocz¹tkowymi elementów, ni¿
s¹ domyœlnie przyjête (np. domyœlnie na
pocz¹tku symulacji wszystkie kondensa-
tory s¹ roz³adowane). W naszym przy-
padku nie korzystamy z tej opcji. Symu-
lacjê widoczn¹ na rysunku 4 przeprowa-
dzono dla wartoœci domyœlnych, i wi-
doczne s¹ na nim przebiegi napiêcia na
wejœciu i wyjœciu uk³adu.

Kolejnym bardzo czêsto wykorzysty-

wanym typem symulacji jest AC Small Si-
gnal. Analiza tego typu generuje odpo-
wiedz czêstotliwoœciow¹ uk³adu. Symula-
cja wykonywana jest dla ma³ej amplitudy
sygna³u wejœciowego, a jej wynikiem jest
amplituda sygna³u wyjœciowego w funkcji
czasu. Mo¿emy dziêki niej okreœlaæ pa-
smo przenoszenia uk³adu. W celu prze-
prowadzenia symulacji tego typu, do wej-
œcia uk³adu musi zostaæ przy³¹czone co
najmniej jedno Ÿród³o przebiegu zmien-
nego. Analizowany przyk³ad spe³nia ten
wymóg (Ÿród³o napiêciowe Vin). Ampli-
tuda przebiegu podawana jest w ustawie-
niach Ÿród³a jako parametr AC Part Field.
Ustawienie wartoœci 1 pozwoli na obser-
wacjê wzmocnienia w odniesieniu do po-
ziomu 0 dB. ród³o to na czas symulacji
zastêpowane jest poprzez generator prze-
biegu sinusoidalnego o czêstotliwoœci
zmieniaj¹cej siê od Start Frequency do
Stop Frequency z krokiem okreœlonym
przez parametry Test Pionts oraz Sweep
Type. Parametry wykonania symulacji
ustawiamy w zak³adce AC Small Signal
okienka Analyses Setup. Widoczne jest
ono na rysunku 5. Opcje Sweep Type de-
finiuj¹ iloœæ punktów testowych w nastê-
puj¹cy sposób:

Linear – Wartoœæ Test Points okreœla ca³-
kowit¹ iloœæ punktów testowych dla ca³ej
symulacji;
Decade – Wartoœæ Test Points okreœla
iloœæ punktów testowych na ka¿d¹ deka-
dê zmiennoœci czêstotliwoœci sygna³u
wejœciowego;
Octave – Wartoœæ Test Points okreœla
iloœæ punktów testowych na ka¿d¹ okta-
wê zmiennoœci czêstotliwoœci sygna³u
wejœciowego.

Iloœæ rzeczywiœcie obliczanych punk-

tów podczas ca³ej symulacji wyœwietlana
jest jako wartoœæ zmiennej Total Test
Points.

Wynik przyk³adowej symulacji tego

typu przedstawia rysunek 6. Przedsta-
wiony wykres celowo odbiega od przyjê-
tej normy dla tego typu charakterystyk.
Mianowicie skala czêstotliwoœci jest linio-
wa zamiast logarytmiczna, natomiast
wzmocnienie sygna³u nie zosta³o przed-
stawione w dB. Jest to bowiem domyœlny
sposób rysowania wykresów. Sposób
zmiany tych ustawieñ zostanie opisany
podczas prezentacji obs³ugi okienka pre-
zentacji wyników symulacji.

Symulacja DC Sweep wykonuje ca³¹

seriê symulacji typu Operating Point, za
ka¿dym razem modyfikuj¹c napiêcia
w zadanych Ÿród³ach. Pozwala to na uzy-
skanie charakterystyki przejœciowej uk³a-
du dla pr¹du sta³ego. Jak wynika z rysun-
ku 7 mo¿liwa jest symulacja dla dwóch
napiêæ wejœciowych. Zdefiniowanie
pierwszego z nich jest konieczne, nato-
miast drugiego opcjonalne. W liœcie wy-
boru znajduj¹ siê nazwy wszystkich do-
stêpnych w uk³adzie Ÿróde³ (Source Na-
me). Parametry Start Value oraz Stop
Value okreœlaj¹ pocz¹tkowe i koñcowe

12/99

Prro

otte

ell D

essiig

n E

pllo

orre

err 9

9 ccz

z..4

Rys. 8 Wynik symulacji DC Sweep

Rys. 7 Parametry symulacji DC Sweep

wartoœci dla wybranego Ÿród³a, nato-
miast pole Step Value definiuje wielkoœæ
kroku zmiany wartoœci Ÿród³a.

Widoczny na rysunku 8 wynik sy-

mulacji przeprowadzony zosta³ przy
zmiennych wartoœciach napiêæ Vin (na-
piêcie wejœciowe) oraz V1 (dodatnie na-
piêcie zasilaj¹ce). Napiêcie Vin zmienia-
³o siê od –2 V do 2 V z krokiem 20 mV,
natomiast V1 od 10 V do 15 V z krokiem
1 V. Dziêki temu otrzymaliœmy szeœæ cha-
rakterystyk. Na osi X widoczny jest za-
kres zmiennoœæ wartoœæ napiêcia Vin,
natomiast na osi Y zakres zmiennoœci na-
piêcia wyjœciowego. Z otrzymanej cha-
rakterystyki wynika, ¿e wzmocnienie dla
napiêcia sta³ego wynosi 10 (dla
V1=+12 V). Dla zakresu napiêæ ujem-
nych sygna³u wejœciowego otrzymujemy
dodatni sygna³ na wyjœciu (wzmacniacz
odwraca fazê sygna³u). Natomiast ma-
ksymalna dodatnia wartoœæ napiêcia na
wyjœciu uk³adu zale¿y od wartoœci napiê-
cia zasilaj¹cego V1.

Analiza Monte Carlo wykonuje kilka

niezale¿nych symulacji uk³adu, przy
czym dla ka¿dej z nich stosuje losowo
wybrane (w zakresie okreœlonej toleran-
cji) wartoœci elementów. Analiza tego ty-
pu nie mo¿e byæ wykonana samodziel-
nie, lecz tylko w kooperacji z symulacja-
mi typu AC, DC lub Transient. Taka sy-
mulacja zapisuje dane jedynie dla sygna-
³ów okreœlonych w liœcie Active Signals
okienka Setup Analyses. Wykorzystuje-
my j¹ w celu okreœlenia wp³ywu wartoœci
tolerancji rzeczywistych elementów na
warunki pracy uk³adu. Pozwoli na okre-
œlenie które z elementów powinny cha-
rakteryzowaæ siê ma³¹ wartoœci¹ toleran-
cji, a których nawet znaczne odstêpstwo

od wartoœci nominalnej wprowadza je-
dynie niewielk¹ zmianê w pracy uk³adu.
Dziêki temu bêdzie mo¿liwe zastosowa-
nie lepszych, a wiêc dro¿szych elemen-
tów jedynie w pewnych newralgicznych
punktach uk³adu. Okienko odpowiedzial-
ne za konfiguracje symulacji przedstawia
rysunek 9. Pole Simulation Runs okreœla
ile jednostkowych symulacji powinno zo-
staæ przeprowadzonych. Parametr Simu-
lation Seed jest pewn¹ liczb¹ wykorzy-
stywan¹ w procesie generacji liczb loso-
wych. Domyœlnie ustawiona jest na –1.
W przypadku , kiedy chcemy wygenero-
waæ inn¹ seriê zmiennych losowych nale-
¿y zmodyfikowaæ t¹ wartoœæ. W wiêkszo-
œci przypadków nie jest to konieczne.

Grupa opcji Default Distribution

pozwala na wybranie rozk³adu wed-
³ug którego losowane bêd¹ wartoœci
elementów.
Uniform distribution – jest to rozk³ad
w którym wylosowanie jakiejkolwiek licz-
by z zadanego przedzia³u jest tak samo
prawdopodobne. Przyk³adowo dla rezy-
stora o wartoœci 1 kW i tolerancji 10%
jednakowo prawdopodobne bêdzie wy-
losowanie dowolnej wartoœci z zakresu
900 W do 1100 W.
Gaussian distribution – ten typ rozk³adu
generuje zmienne losowe, których praw-
dopodobieñstwo wyst¹pienia jest wiêk-
sze w pobli¿u wartoœci nominalnej.
W naszym przypadku wyst¹pienie warto-
œci bliskiej 1000 W bêdzie bardzo du-
¿e, natomiast wartoœci 900 W

lub

1100 W znikome.
Worst Case distribution – jest to rozk³ad
podobny do rozk³adu uniform, z t¹ ró¿ni-
c¹, ¿e pod uwagê brane s¹ tylko wartoœci
krytyczne. Dla rezystora 1k W ±10% bê-

d¹ to wiêc 900 W oraz 1100 W. Dla ka¿-
dej wykonywanej symulacji bêdzie jed-
nakowo prawdopodobne wylosowanie
wartoœci 900 lub 1100.

Mo¿emy okreœliæ wartoœci domyœl-

nych tolerancji dla szeœciu grup elemen-
tów: rezystorów, kondensatorów, induk-
torów, Ÿróde³ napiêcia sta³ego, wartoœci
beta tranzystorów oraz czasu propagacji
elementów cyfrowych. Ka¿d¹ z nich
wpisujemy w grupie Monte Carlo De-
fault Tolerances. Wartoœæ ka¿dego ele-
mentu jest niezale¿nie losowana (w za-
kresie tolerancji) dla ka¿dego elementu.
Przyk³adowo jeœli w uk³adzie znajduj¹
siê dwa rezystory o wartoœci nominalnej
1000 W, to podczas symulacji ich war-
toœæ mo¿e zostaæ losowo okreœlo-
na np. na 953 W dla jednego z nich
i 1022 W dla drugiego.

W przypadku kiedy chcemy u¿yæ

specjalnych wartoœci tolerancji dla wy-
branego przez nas elementu powinniœmy
skorzystaæ z przycisku Add... znajduj¹ce-
go siê w grupie Specific Device Toleran-
ces. W takim przypadku dla wybranych
elementów losowanie wartoœci bêdzie
przeprowadzane z ich specyficznymi pa-
rametrami, takimi jak tolerancja i stoso-
wany rozk³ad.

W analizowanym przyk³adzie 10%

tolerancja nie wp³ywa w bardzo du¿y
sposób na jego warunki pracy. Dlatego
te¿ dla dobrego uwidocznienia wp³ywu
tolerancji elementów wprowadzono jej
du¿e wartoœci. Widoczna na rysunku 10
symulacja Monte Carlo przeprowadzona
zosta³a we wspó³pracy z symulacj¹ typu
Transient.

12/99

Prro

otte

ell D

essiig

n E

pllo

orre

err 9

9 ccz

z..4

à Jaros³aw Piotrkowiak

Rys. 10 Wynik symulacji Monte Carlo

Rys. 9 Parametry symulacji Monte Carlo

Wszystkich Czytelników, którzy zdecyduj¹ siê na wykupienie prenumeraty Praktycznego Elektronika na rok ca³y 2000 cze-
ka mi³a niespodzianka. Wraz z pierwszym numerem pisma otrzymaj¹ prezent w postaci srebrnego kr¹¿ka zawieraj¹cego po-
nad 2000 stron z archiwalnych numerów PE z lat 1992 ÷ 1997!!! Na p³ycie CD-ROM znajdzie siê równie¿ baza artyku³ów
PE oraz wiele programów i narzêdzi u¿ytecznych w pracowni elektronika.

Nie przegap !!! Taka okazja ju¿ siê nie powtórzy !!!

65 numerów PE w postaci elektronicznej na jednej p³ycie!!!

Olbrzymie kompendium wiedzy w zakresie praktycznych zastosowañ elektroniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nietypowe roz-
wi¹zania, jeden styl.

!!! Ponad 2000 stron PE w 2000 roku !!!

Cena jednego egzemplarza PE w prenumeracie na rok 2000 wynosi 4,40 z³. Za 12 numerów nale¿y wiêc zap³aciæ 52,8 z³.
Wszyscy prenumeratorzy zyskuj¹ !!!

W roku 2000 ka¿dy, kto zaprenumeruje Praktycznego Elektronika na ca³y rok:
– otrzyma bezp³atnie pierwsz¹ p³ytê CD Praktycznego Elektronika
– otrzyma PE bezpoœrednio pod wskazany adres
– otrzyma PE tak szybko jak to tylko mo¿liwe
– cena jednego egzemplarza w prenumeracie jest sta³a (niezale¿na od zmian ceny PE w ci¹gu roku)

Uwaga !!! Tego jeszcze nie by³o !!! Niezwyk³a okazja dla prenumerato-
rów Praktycznego Elektronika na rok 2000!!!

Prenumerata na rok 2000

12/99

Prre

erra

atta

Temat tego artyku³u i zwi¹zane z nim

zdjêcie na ok³adce wyp³yn¹³ zupe³nie nie-
spodziewanie. Wszystko zaczê³o siê od mo-
ich dzieci i Pani od fizyki. Dzieci w szkole na
lekcjach fizyki przerabiaj¹ w³aœnie ogniwa
elektryczne. To jeszcze nie ¿adna nowoœæ,
ale nowa Pani która uczy fizyki przywi¹zuje
wagê do doœwiadczeñ. Okaza³o siê, ¿e zada-
nie domowe polega na narysowaniu i opi-
saniu pierwszego ogniwa elektrycznego Vol-
ty. Od razu zabra³em siê do roboty. Ukroi-
³em plaster cytryny i wbi³em w niego po-
cynkowany gwóŸdŸ i kawa³ek drutu mie-
dzianego. Do tego owocowego ogniwa
pod³¹czy³em woltomierz i stwierdzi³em, ¿e
ogniwo „daje” ok. 1,0 V. Niestety pr¹d
zwarciowy ogniwa wy-
nosi³ kilkadziesi¹t mikro-
amperów. To naprawdê
niewiele i radyjko nie
bêdzie chcia³o dzia³aæ
na tak nêdznej baterii.
Wtedy wpad³em na po-
mys³ spróbowania si³
z kalkulatorem, który
pobiera niewielki pr¹d.

Dwa takie ogniwa po³¹czy³em w bateriê
i okaza³o siê, ¿e kalkulator bez najmniejsze-
go problemu zacz¹³ dzia³aæ. Przed prób¹
od³¹czy³em w kalkulatorze zasilanie z aku-
mulatorka i zakry³em bateriê s³oneczn¹. Co
prawda pr¹d baterii owocowej jest na tyle
ma³y, ¿e przy próbie wykonywania dzia³añ
czasami zasilanie „pada”, ale mo¿na wpro-
wadzaæ na wyœwietlacz cyfry a nawet obli-
czyæ ile jest dwa razy dwa. Budowê ogniwa
owocowego i innych ogniw galwanicznych
przedstawia rysunek 1.

Przy okazji przypomnê jeszcze, ¿e

pierwsze ogniwo zbudowa³ w³oski fizyk i fi-
zjolog Alessandro Volta w 1800 r., czyli pra-
wie dwieœcie lat temu. Jego ogniwo sk³ada³o

siê z elektrod srebrnych i cynkowych, a elek-
trolitem by³a woda morska. Nastêpnie po³¹-
czy³ on szeregowo wiele takich ogniw budu-
j¹c tw. stos Volty. Jego wynalazek zapewni³
mu nieœmiertelnoœæ, gdy¿ na jego czeœæ na-
zwano jednostkê napiêcia. Od tego czasu
mo¿emy mówiæ o wieku elektrycznoœci.

Ogniwo Volty ze wzglêdu na p³ynny

elektrolit by³o bardzo k³opotliwe. Nastêp-
nym milowym krokiem by³o zbudowanie
przez francuskiego chemika Leclanchego
w 1788 r. suchego ogniwa galwanicznego.
Leclanche nie jest ju¿ uhonorowany tak jak
Volta, choæ ka¿dy zetkn¹³ siê z jego wynalaz-
kiem. Stosowane do dnia dzisiejszego bate-
rie s¹ zmodyfikowan¹ wersj¹ ogniwa wyna-
lezionego ponad sto lat temu.

Elektrycznoœæ wokó³ nas

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

ogniwo cytrynowe

ogniwo elektryczne (1800 r.)

Oniwo Volty, pierwsze

NH4Cl

Ogniwo suche

Leclanchego

elektrolit

chlorek amonu

puszka cynkowa

prêt grafitowy

dwutlenek manganu

MnO2

U»2 V

–

elektrolit

woda morska

Srebro

Cynk

–

ok.1,5 V

depolaryzator

12/99

Elle

kttrro

niik

a d

Analog Devices uruchomi³ produkcjê

najnowszego cz³onka rodziny MicroCo-
nverter™, ADuC824, który jest w pe³ni
zintegrowanym, 24-bitowym systemem
pozyskiwania danych (DAS – Data Acqui-
sition System), zawiera dwa (16- i 24-bi-
towy) dwukana³owe przetworniki A/C,
przetwornik C/A, uk³ad PLL i dedykowany
8-bitowy procesor z list¹ rozkazów kom-
patybiln¹ z procesorem 8051. Analog De-
vices dostarcza równie¿ narzêdzia dla no-
wego produktu, miêdzy innym symulator
i debugger (Win95) oraz asembler.

Analog Devices wprowadzi³o na ry-

nek ultraszybkie, uniwersalne wzmacnia-
cze logarytmiczne w oœmiopinowych obu-
dowach micro-SO-AD8310. Jest to kom-
pletny, monolityczny, logarytmiczny
wzmacniacz demoduluj¹cy, pracuj¹cy do
czêstotliwoœci 400 MHz (zak³ócenia
±3 dB) lub 300 MHz (±1 dB). AD8310
do poprawnej pracy nie wymaga elemen-
tów zewnêtrznych, pracuje przy pojedyn-
czym zasilaniu z zakresu 2,7÷5,5 V. Pobór
mocy przy napiêciu 2,7 V to jedyne
20 mW, a ponadto uk³ad mo¿na w³¹-
czaæ/wy³¹czaæ sygna³em logicznym CMOS.

Nowe uk³ady AD8551/AD8552

/AD8554 produkcji Analog Devices s¹
obecnie najlepszymi wzmacniaczami
operacyjnymi w swojej klasie cenowej.
Wymagana sk³adowa sta³a wejœæ to zale-
dwie 1 mV (maksymalnie 10 mV), wspó³-
czynniki CMRR i PSRR siêgaj¹ 140 dB,
a

œredni dryft temperaturowy to

5 nV/°C (maksymalnie 50 nV/°C).

Samsung Electronics zaprezentowa³

prototyp pierwszej na œwiecie 1-gigabito-

wej pamiêci flash zreali-
zowanej w

technice

NAND i

technologii

0,15 mikrona. Taka po-
jemnoœæ umo¿liwia np.
przechowanie 560 zdjêæ w rozdzielczoœci
1280 x 1024. Ponadto firma og³osi³a ¿e do
2001 roku uruchomi masow¹ produkcjê
128-megabajtowych kart pamiêci Smart-
Media i tanich 256- i 512-megabitowych
pamiêci flash.

Samsung Electro-

nics opracowa³ chipset
dedykowany dla cyfro-
wych modemów
UADSL (Universal
Asymmetric Digital Subscriber Line). Mo-
demy takie umo¿liwi¹ ponad trzydzie-
stokrotnie wy¿szy transfer ni¿ modemy
wykorzystuj¹ce zwyk³e ³¹cza komutowa-
ne. Chipset nazywa siê "CopperMagic"
i sk³ada siê z czêœci cyfrowej (KS8944)
i analogowej (KS8934) i zasilany jest na-
piêciem 2,5 V.

Texas Instruments uruchomi³ produk-

cjê najmniejszego jak do tej pory sterow-
nika cyfrowej asymetrycznej linii abo-
nenckiej (ADSL). Uk³ad oznaczony jest
symbolem THS6032 i pobiera o oko³o
trzydzieœci procent mniej mocy ni¿ ste-
rowniki stosowane do tej pory. Innowacj¹
jest równie¿ zastoso-
wanie w

uk³adzie

wzmacniaczy klasy G,
podczas gdy w produ-
kowanych do tej pory
sterownikach wyko-
rzystywano wzmac-
niacze klasy AB, po-

nadto do zasilania wykorzystuje siê dwa
Ÿród³a symetryczne – ±5 V i ±15 V – co
w po³¹czeniu z automatycznym prze³¹-
czaniem Ÿróde³ daje pobór mocy rzêdu
1,3 W na pracuj¹cej z pe³n¹ prêdkoœci¹,
25-omowej linii ADSL. Uk³ad ma tak¿e
mo¿liwoœæ przejœcia w niskoimpedancyj-
ny stan spoczynku z jednoczesn¹ kontrol¹
sygna³ów na linii. THS6032 produkowa-
ny jest w 20-pinowych obudowach SOIC,
a w pierwszym kwartale 2000 roku ma
pojawiæ siê w obudowach MicrostarBGA,
co spowoduje zmniejszenie jego rozmia-
rów do 80% uk³adów wykorzystywanych
obecnie.

Texas Insttru-

ments wprowadzi³ na
rynek uk³ad zegara
przeznaczonego dla
pamiêci DIMM,
CDC857. Dostarcza
on dziesiêæ niezale¿-
nych sygna³ów zega-
rowych o czêstotliwo-
œciach do 170 MHz, co pozwala na osi¹-
gniêcie w pamiêciach pracuj¹cych na ma-
gistrali PC200/PC66 DDR-I transmisji
szybszej ni¿ w standardach PC300/PC333
DDR-II (do 2,1 gigabajta na sekundê).
Uk³ad dostêpny jest w 40-pinowej obu-
dowie TSSOP i kosztuje 1,25 dolara
w partiach powy¿ej tysi¹ca sztuk.

Micrel Semiconductordo niedawna

ma³o znana firma na polskim rynku - spe-
cjalizuj¹ca siê w produkcji uk³adów RF
oraz stabilizatorów liniowych, rozpoczê³a
produkcjê nowej serii regulatorów napiê-
cia LDO (low-dropout). Spadek napiêcia
na regulatorze MIC39100 to jedyne
410 mV przy pe³nym obci¹¿eniu, maksy-
malny pr¹d wyjœciowy to 1 A, maksymal-
ne napiêcie wejœciowe 16 V. Uk³ad jest
przeznaczony g³ównie do zastosowañ
w urz¹dzeniach peryferyjnych kompute-
rów osobistych, (konwersja napiêcia 2,5 -
3,3 - 5 V), a umieszczenie go w obudowie
SOT-223 sprawia ¿e jest najmniejszym re-
gulatorem w swojej klasie. MIC39100
jest w pe³ni zabezpieczony, zabezpiecze-
nia obejmuj¹ zarówno zmianê polaryzacji
zasilania, jak i ograniczenie pr¹dowe oraz
zabezpieczenia termiczne. Ceny zaczynaj¹
siê od 1,58$ w partiach powy¿ej 1000
sztuk.

à Marcin Witek

elin@pe.com.pl

12/99

Ciie

ossttk

kii z

e œœw

wiia

atta

Elementy elektroniczne staj¹ siê coraz mniejsze, bardziej wydaj-
ne, szybsze... We wszystkich dziedzinach elektroniki widaæ wyra-
Ÿnie, ¿e nawet ograniczenia technologiczne nie s¹ w stanie za-
trzymaæ tej tendencji. Czy w przysz³oœci czeka nas miniaturyzacja
siêgaj¹ca granic mikro- b¹dŸ nanotechnologii? Czas poka¿e...

Hurtownia:

ul. Kasprowicza 151, 01-949 Warszawa, tel. (0-22) 835 86 05, 835 88 05,

fax (0-22) 835 84 05, 833 86 17

Sklep Firmowy:

Warszawska Gie³da Elektroniczna, al. Niepodleg³oœci/Al. Armii Ludowej,

Paw. 21, tel./fax: 825 91 00 wew. 122

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE

Szeroki asortyment naszych materia³ów mo¿na równie¿ nabyæ w:

1. „TECHTON”, 41-605

Chorzów

, ul. Styczyñskiego 1, tel. kom. 0-601-43-02-32 p. K. Gruszka; 2. „NOWY ELEKTRONIK”, 43-502

Czechowice-Dziedzice

, ul. Narutowicza 79, tel.(0-32) 11-575-45, p. H. Faruga;

3.„CEZAR” s.c., 80-264

Gdañsk-Wrzeszcz

,ul.Grunwaldzka 136, tel./fax (0-58) 345-42-12, p. C. Tamkun; 4. P.H. „KWANT”s.c., 80-560

Gdañsk

, ul. ¯aglowa 2, tel./fax (0-58)342-16-80, A. Mróz;

5. „NAJ-ELEKTRONIK”, 80-142

Gdañsk

, ul. Wieniawskiego 13b, tel./fax (0-58) 302-22-18, p. J. Najmowski; 6.„ELMIS”, 81-212

Gdynia

, ul. Abrahama 71, tel./fax (0-58) 20-48-82, p. J. Pilawski;

7. Firma Handlowo-Us³ugowo-Produkcyjna, 37-500

Jaros³aw

, ul. Rynek 14, tel./fax (0-16) 621-37-41, p. J. Walter; 8. W.Z.H.UP. „ELEKTRONIK”, 46-200

Kluczbork

, ul. Grunwaldzka 13F, tel.(0-77) 418-60-86, p. I. Szpulak;

9. „VECTOR”, 62-510

Konin

, ul. Chopina 15, tel. (0-61) 244-94-77, p. A. Bachta; 10. „ELCHEM”, 75-205

Koszalin

, ul. Spó³dzielcza 5, tel. (0-94) 343-36-14; 11. „MICRO”, 75-052

Koszalin

, ul. M³yñska 17/2,

tel.(0-94) 34-11-302; 12. „GRAFEX-PLUS”, 61-879

Poznañ

, ul. £¹kowa 20, tel. (0-61) 853-46-70, p. M. Jurga; 13. „ELEKTROTECH”, 44-280

Rydu³towy

, ul. Ofiar Terroru 14, tel.(0-32) 45-77-581, p. M. Czerwiñski;

14. „DORO” s.c., 76-200

S³upsk

, ul. Wojska Polskiego 30, tel./fax (0-59) 42-30-98, p. J. Kopytowicz; 15. PPHU „ELEKTRA”, 16-400

Suwa³ki

, ul. Koœciuszki 61, tel.(0-87) 663-026, p. J. Sidorek;

16. „CELIKO”, 70-350

Szczecin

, ul. Boles³awa Œmia³ego 4, tel. (0-91) 484-49-60, p. B. Wiertlewska; 17. P.H.U. i P.R. „UNITRON”, 58-100

Œwidnica

, ul. Budowlana 4, tel./fax (0-74) 52-25-52, p. T. Grabowski;

18. „SOLVE”, 43-100

Tychy

, ul. Edukacji 48, tel.(0-32) 32-227-17, p. I. Piszczek; 19. „ AVA ELEKTRONIKA” 65-066

Zielona Góra

, ul. ¯eromskiego 10/1, tel. (0-68) 326-53-13, p. J. Czerniewicz;

20. „LARO”, 65-018

Zielona Góra

, ul. Jednoœci 19/1, tel. (0-68) 324-49-84, p. W. Figlarowicz; 21. Z.P.H.U „OMEGA”, 44-240

¯ory

, ul. Biskupia 2, tel.kom. 0-603 770-835, p. M. Mañka

●

diody

●

optoelektronika

●

cyfrowe uk³ady scalone

●

lampy elektronowe

●

kondensatory

●

potencjometry

●

helitrimy

●

rezystory mocy

●

termistory i warystory

●

koñcówki lutownicze

●

koñcówki samochodowe

●

koñcówki oczkowe

●

przewody pojedyncze

●

przewody wst¹¿kowe

●

przewody ekranowe

●

przewody TV-SAT

●

przewody g³oœnikowe

●

przewody sieciowe

●

druty sreb-

rzone

●

druty nawojowe

●

laminat na obwody drukowane

●

rurki kontaktronowe

●

przeka¿niki elek-

tromagnetyczne

●

mierniki analogowe

●

regulatory i detektory

●

radiatory

●

rdzenie kubkowe

●

trans-

formatory i filtry

●

z³¹cza, gniazda i wtyki

●

rury termokurczliwe

●

bezpieczniki

●

zasilacze

●

silniki

●

¿arówki

●

kontrolki

●

podstawki

●

prze³¹czniki

●

³¹czniki

●

zaciski

●

spoiwa

●

z³¹czki

●

i wiele innych

oñ

ñ ii z

mó

ów

w c

niik

–

– w

yœ

œlle

y g

o b

p³³a

attn

niie

e!!

SPRAWD SAM

– MAMY ZAWSZE

NAJNI¯SZE CENY

Y O

U K

U T

RÓ

ÓW

Wspó³praca z systemami

wideobramofonowymi

Kontrola dostêpu do kas fiskalnych,

komputerów, obiektów i pomieszczeñ

Identyfikacja osób, zwierz¹t, produktów

Wyznaczanie czasu pracy

o wszechstronnym zastosowaniu

GAMMA

£atwa obs³uga,

prosty monta¿,

wspó³praca z komputerem

1--7

2 W

arrsszza

ull.. S

dyy ¯

¯o

olliib

orrssk

kiie

e 1

tte

ell..//ffa

axx:: ((0

0--2

2)) 6

3--8

3--7

((0

0--2

2)) 6

3--9

8--8

e--m

aiill:: iin

nffo

a..p

pll

w..g

a..p

pll

Microchip KeeLoq Zilog
Altera Holtek RFM QT STE
G e n e r a l S e m i c o n d u c t o r

offe

errc

ciie

e::

czzyyttn

niik

kii

dó

ów

ttrra

nssp

erró

ów

Document Outline

ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PE Nr 03 99
PE Nr 11 99
PE Nr 12 96
PE Nr 01 99
PE Nr 10 99
PE Nr 12 98
PE Nr 12 93
PE Nr 12 95
PE Nr 08 99
PE Nr 12 97
PE Nr 05 99
PE Nr 12 94
PE Nr 04 99
PE Nr 07 99
PE Nr 02 99
PE Nr 06 99
PE Nr 03 99

więcej podobnych podstron

PE Nr 12 99

Document Outline