1

Badania kliniczno-kontrolne

(case – control study)

•

CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego

•

METODA: pomiar ekspozycji w przeszłości w grupie osób

chorych i zdrowych

1.

Punkt wyjścia – JEDNOSTKA CHOROBOWA

- definiujemy „przypadki” i „grupę kontrolną”

2. Pomiar ekspozycji w przeszłości

– wywiad, dokumentacja medyczna

3. Porównanie:

ekspozycja

vs

ekspozycja

w grupie przypadków

w grupie kontrolnej

Badania kliniczno-kontrolne

(case – control study)

• „

Przypadki”

• - jednorodne pod względem nozologicznym
• - jeden splot przyczynowo-skutkowy
• - Sprecyzowane stadium kliniczne
• - preferowane nowo rozpoznane przypadki
• - rekrutacja ze szpitali, przychodni lub rejestrów chorobowych,

badań przeglądowych itp.

Badania kliniczno-kontrolne

(case – control study)

•

„

grupa kontrolna”

- dobre zdefiniowanie przypadków – uniknięcie

jednokierunkowej selekcji materiału

- czy grupa kontrolna powinna być identyczna do grupy

badanej? (niemożliwość sparowania)

- dobór:

1. zazwyczaj z pacjentów hospitalizowanych
- łatwo dostępni badaniom, „psychologicznie” znajdują się

w tych samych warunkach, ale podobna ekspozycja

etiologiczna- konieczność doboru różnych grup

diagnostycznych

2. Losowy dobór z populacji generalnej – wysoki poziom

porównywalności

- Umożliwia uogólnienie wniosków, kosztowny i

pracochłonny, trudna współpraca

2

Badania kliniczno-kontrolne

(case – control study)

ZALETY:
• Badania nad etiologią, czynnikami ryzyka, skutecznością

zabiegów profilaktycznych i terapeutycznych oraz wydajności

testów diagnostycznych

• Możliwość jednoczesnego badania wielu różnych czynników

ryzyka

• Szybkie uzyskanie wyniku
• Uniknięcie problemu rzadkich stanów klinicznych

WADY:
• Ryzyko dobory nieodpowiedniej grupy kontrolnej
• Liczne źródła błędu (błąd ankietera, błąd ankietowanego)

Badania kliniczno-kontrolne

Iloraz szans (Isz)

= Ryzyko względne przybliżone (RW’)

a+b+c+d

b+d

a+b

OGÓŁEM

c+d

d

c

(-)

a+b

b

a

(+)

OGÓŁEM

(-)

(+)

choroba

ekspozycja

Iloraz szans (Isz) = a/c : b/d

Isz = a*d :b*d

Iloraz szans

Ekspozycja w grupie przypadków

Ekspozycja w grupie kontrolnej

Isz =

Isz > 1 - czynnik zwiększa szansę wystąpienia danego

zjawiska

Isz < 1 - czynnik zmniejsza szansę wystąpienia danego

zjawiska

Isz = 1 – czynnik nie ma wpływu na częstość

występowania danego zjawiska

3

Badania kohortowe

(prospektywne)

• CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego

• METODA: pomiar zapadalności w grupie eksponowanej i

nieeksponowanej

1. Punkt wyjścia – EKSPOZYCJA

- dobór grupy eksponowanej i nieeksponowanej

2. Obserwacja stanu zdrowia obu grup
3. Punkt końcowy – stan kliniczny (choroba)
3. Porównanie:

zapadalność

vs

zapadalność

w grupie eksponowanej

w grupie nieeksponowanej

Grupa

eksponowana

Grupa

nieeksponowana

Zdrowi

Chorzy

Zdrowi

Chorzy

Badana populacja

– osoby zdrowe

Określenie zapadalności

Określenie zapadalności

Określenie ryzyka względnego

Monitorowanie stanu zdrowia

i poziomu ekspozycji

Porównanie wyników

Badana populacja

Do badań kohortowych włączamy wyłącznie osoby

zdrowe (pod względem badanej jednostki
chorobowej).

W pierwszym badaniu (bazowym) określamy przydział

do grupy eksponowanej i nieeksponowanej.

Badania kontrolne przeprowadzane są co pewien

określony okres czasu – np. co rok, co dwa lata, itp.

Podczas badań kontrolnych mierzymy natężenie

ekspozycji oraz określamy czy wystąpił punkt

końcowy (choroba).

Wykorzystujemy zawsze ten sam zestaw badań,

używając tego samego sprzętu pomiarowego,

niezmienionych procedur pomiaru.

Obserwacja w czasie (follow –up)

4

Straty kohorty

W trakcie realizacji badań może dojść do straty

osób uczestniczących w badaniach z
powodu:

• Migracji
• Śmierci
• Wystąpienia chorób innych

niż punkt końcowy, które
uniemożliwiają udział w badaniach

• Odmowy udziału w badaniach

Ryzyko Względne

Zapadalność w grupie eksponowanych

Zapadalność w grupie nieeksponwanych

RW =

RW > 1 - czynnik zwiększa szansę wystąpienia danego zjawiska

RW < 1 - czynnik zmniejsza szansę wystąpienia danego zjawiska

RW = 1 – czynnik nie ma wpływu na częstość występowania

danego zjawiska

Badania kohortowe

(prospektywne)

ZALETY:
• Bezpośredni pomiar wpływu czynników etiologicznych,

zapobiegawczych czy terapeutycznych dla naturalnej historii

choroby

• Dokładne określenie ryzyka rozwoju choroby (zapadalność,

umieralność, remisja)

• Znana ekspozycja
• Możliwość obserwacji wielu jednostek chorobowych

WADY:
• Wysokie koszty i trudności organizacyjne (duża grupa do

badania, długi czas obserwacji

• Konieczność zapewnienia stałego standardu diagnostycznego
• Nieprzydatność do chorób o niskim współczynniku

zapadalności

• Selekcja kohorty (śmiertelność, migracje, odmowy)

5

Interwencja populacyjna

•

Ocena skuteczności interwencji na

poziomie populacji (np. szczepienia)

Ograniczenia
•

Trudność kontrolowania w aspekcie

zmiennych zakłócających

•

Wysokie koszty interwencji

Eksperyment medyczny

= losowe (randomizowane) badanie

kontrolowane

Badanie polegające na wprowadzeniu

interwencji w grupie osób chorych i
porównaniu jej wyników z rezultatami w
grupie odniesienia (kontrolnej)

Zastosowanie badań

eksperymentalnych

• Ocena interwencji leczniczych – nowe

leki, procedury medyczne

• Ocena nowych procesów

diagnostycznych i profilaktycznych, np.

– skuteczność szczepień
– działanie programów profilaktycznych

6

Grupa interwencyjna

Grupa odniesienia

Zdrowi

Chorzy

Zdrowi

Chorzy

Badana populacja

Randomizacja

Określenie zapadalności

Określenie zapadalności

Określenie ryzyka względnego

Prowadzenie interwencji

i monitorowanie stanu zdrowia

Porównanie wyników

Badana populacja

Badana populacja powinna być bardzo dokładnie zdefiniowana
Kryteria włączania i wyłączania z badań powinny być

jednoznaczne i bardzo precyzyjne.

Randomizacja

Randomizacja to losowy przydział do grupy interwencyjnej
i grupy odniesienia (placebo)

Oślepienie próby

Ślepa próba – sytuacja przeprowadzania badań, w której
osoba badana nie wie, do której grupy interwencyjnej czy
odniesienia została zaliczona.
Podwójnie ślepa próba – zarówno osoba badana jak i
osoba zbierająca dane (interpretująca wyniki) nie wiedzą
do której grupy interwencyjnej czy odniesienia został
zaliczony respondent.

Problemy etyczne

Badania eksperymentalne wymagają zawsze

dobrowolnej zgody badanego (pisemnej) na

udział w badaniach.

W każdym przypadku wymagana jest zgoda

Komisji Bioetycznej na przeprowadzenie

badań.

Komisja Bioetyczna musi podjąć decyzję, czy

przeprowadzenie badań jest konieczne i

uzasadnione (czy przyniesie efekty znacznie

przewyższające ewentualne skutki uboczne)

7

Eksperyment jako badanie losowe

- Losowy przydział do grupy interwencyjnej i

odniesienia

Dzięki randomizacji badane grupy są (powinny być)

podobne do siebie pod względem wszystkich

czynników ryzyka z wyjątkiem tego, który ma być

przedmiotem interwencji

Eksperyment

=

Losowe badanie kontrolowane

Eksperyment jako badanie

kontrolowane

W trakcie przeprowadzania eksperymentu

kontrolujemy:

• Natężenie czynnika interwencyjnego (np.

dawkę leku, częstość jego podawania, itp.)

• Wystąpienie skutków ubocznych (może to

doprowadzić nawet do przerwania

eksperymentu)

• Pojawienie się nieprzewidzianych czynników

zakłócających lub modyfikujących

Ryzyko przypisane

Ryzyko przypisane populacji (frakcja etiologiczna)

– ryzyko oszacowane dla populacji

z uwzględnieniem rozpowszechnienia czynników narażenia w
populacji generalnej.

Określa odsetek wszystkich przypadków choroby

w populacji, które są powiązane przyczynowo
z działaniem danego czynnika ryzyka.

p (RW – 1)

p (RW – 1) + 1

RP =

p = rozpowszechnienie czynnika ryzyka w populacji (% osób z daną ekspozycją)

RP = ryzyko przypisane

RW = ryzyko względne (dla badań kliniczno-kontrolnych ISz)