STUDIA PRAWNICZE
STUDIA
PRAWNICZE
Filozofia
i teoria prawa
Jerzy Oniszczuk
Oniszczuk
Filozofia
i teoria prawa
C.H.BECK
C
•
H
•
BECK
STUDIA PRAWNICZE
www.sklep.beck.pl
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
http://www.beck.pl
tel.: 022 31 12 222, fax: 022 33 77 601
Cena 109,00 zł
ISBN 978-83-7483-775-0
Książki z serii
STUDIA PRAWNICZE
w pogłębiony sposób prezentują ca-
łość problematyki z poszczególnych dziedzin prawa. Są to kompletne opraco-
wania uwzględniające dorobek doktryny, orzecznictwo, zawierające elemen-
ty prawnoporównawcze. Niniejsza praca ma charakter ogólno-teoretyczny.
Książka
Filozofia i teoria prawa przedstawia ogromną różnorodność
koncepcji dotyczących rozumienia i poznawania prawa od starożytności do
współczesności. W opracowaniu o charakterze historyczno-rzeczowym pod-
jęto zwłaszcza rozważania skierowane na:
prawnonaturalne ujęcia prawa,
projekty prawnopozytywne,
realistyczne pojmowania prawa oraz
inne poszukiwania, np. ontologiczne, teoriopoznawcze, fenomenologicz-
no-egzystencjalne, charakteryzowane jako postmodernistyczne.
W książce znalazły się także propozycje kierujące uwagę na hermeneutykę,
analizę, logikę czy argumentację prawniczą. Książka omawia poglądy i teo-
rie wielu myślicieli i filozofów europejskich oraz amerykańskich, mających
wpływ na kształt filozofii i prawa, jak np. Platon, Arystoteles, św. Tomasz
z Akwinu, T. Hobbes, J. J. Rousseau, I. Kant, G. Hegel, J. Bentham,
E. Husserl, M. Heidegger, R. Stammler, L. Petrażycki, F. Schleiermacher,
F. Nietzsche, O. Holmes, R. Pound, H. Kelsen, J. Habermas, H. Gadamer.
Czytelnik w książce znajdzie również indeks myślicieli i indeks rzeczowy.
Prof. zw. dr hab. Jerzy Oniszczuk – pracownik naukowy Szkoły Głównej
Handlowej oraz Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koź-
mińskiego, gdzie kieruje Katedrą Teorii i Filozofii Prawa. Autor licznych pub-
likacji z zakresu prawa konstytucyjnego i ogólnej teorii prawa.
STUDIA PRAWNICZE
Filozofia i teoria prawa
Ewie
Filozofia i teoria prawa
Jerzy Oniszczuk
Prof. zw. dr hab.
Szko³a G³ówna Handlowa
Wy¿sza Szko³a Przedsiêbiorczoœci
i Zarz¹dzania im. L. KoŸmiñskiego
Propozycja cytowania:
Oniszczuk, Filozofia i teoria prawa, Nb. 23, Warszawa 2008
Redakcja: Magdalena Cymerska
© Wydawnictwo C. H. Beck 2008
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: TiM-Print, Warszawa
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-7483-775-0
Wstêp
Wstêp
Wstêp
Niemal ka¿dy cz³owiek ma swoj¹ prawdê o prawie. Pewien typ przekonañ
ma posiadacz „wiedzy absolutnej”, który ³atwo staje siê arbitrem wszelkich
spraw. Inny rodzaj przekonañ cechuje ludzi otwartych na pogl¹dy „innego”.
Poszukiwanie prawdy o ludziach i ich prawie to zw³aszcza zmierzanie po
ogromnej przestrzeni pogl¹dów i argumentów na ich rzecz. Przedstawienia
koncepcji maj¹ sens zw³aszcza w odniesieniu do tych, którzy nie ufaj¹ zapew-
nieniu, ¿e jest tylko jeden krajobraz œwiata i jest to ten, który widaæ z konkret-
nego jednego i tylko jednego okna. Tak widziany œwiat jest bardzo powa¿ny;
a jak niektórzy mówi¹, ludzie mog¹ byæ powa¿ni, gdy „cisn¹” ich buty lub
umys³. Skoro jednak osi¹gniêciem XXI w. s¹ wygodne buty ka¿dego, to bycie
powa¿nym sta³o siê mniej dwuznaczne.
Zastanawiaj¹c siê nad sposobami przeciwdzia³ania ucieczce ludzi w krót-
kowzroczne myœlenie, dostarczaj¹ce doraŸnego zadowolenia oraz uzale¿nie-
nia od teraŸniejszoœci, Nicolas Tenzer proponuje dzia³anie na rzecz krytycz-
nego myœlenia za pomoc¹ przedmiotów humanistycznych, a zw³aszcza przez
historiê i filozofiê. Uwa¿a, ¿e t¹ drog¹ mo¿na uczyæ samodzielnego myœlenia,
przeciwdzia³aj¹c rozwojowi postaw schlebiaj¹cych temu, co doraŸne, powierz-
chowne i rozrywkowe – modom. Skierowanie uwagi na nauki humanistyczne
wpisuje siê w spostrze¿enie Wilhelma Diltheya, ¿e s¹ to nauki rozumiej¹ce,
bez których wiedza, zw³aszcza pochodz¹ca z nauk œcis³ych, ma zgubne skutki
dla ludzi. Dostrzega siê kapitalny wp³yw nauk humanistycznych np. na utrzy-
manie i rozwój demokracji znaczenia. To dziêki jej refleksjom, zarówno tech-
niczna i biologiczna, jak i matematyczno-fizyczna wiedza staje siê zrozu-
mia³a z punktu widzenia cz³owieka i jego relacji do œwiata. Jednak zauwa¿a
siê, ¿e o ile model naukowoœci nauk œcis³ych polegaj¹cych na poznawaniu,
tj. ci¹g³ym dokonywaniu nowych odkryæ, sprzyja³ ocenie o ich u¿ytecznoœci,
to takiej bezpoœredniej pragmatycznoœci i ekonomicznoœci nie dostrze¿ono
w przypadku nauk humanistycznych. Wobec tego, ¿e weryfikowanie ustaleñ
humanistycznych trwa czêsto dziesiêciolecia i rzadko ma bezpoœrednie zna-
czenie u¿ytkowe, to nie dostrzega siê wartoœci pragmatycznych humani-
stycznych poszukiwañ. Jednak bez swoistych filozoficznych niezmienników
myœlenia, np. p³yn¹cych z arystotelesowskich rozwa¿añ, brakuje narzêdzi
niezbêdnych do zrozumienia œwiata. W ocenie Tadeusza Gadacza rezultatem
upadku poszukiwañ filozoficznych jest za³amanie poziomu debaty publicznej
i jakoœci oraz trafnoœci demokratycznych decyzji. Ale dostrzega siê te¿ oko-
licznoœæ, ¿e ludzie, stosownie do wzrostu przewagi techniczno-ekonomicznego
pragmatyzmu, zaczynaj¹ jednak uœwiadamiaæ sobie znaczenie humanistyki,
bez której „materia dusi cz³owieka”. Inna sprawa, ¿e jak przypomnia³ filozof,
poszukiwania humanistyczne tak¿e dostarczaj¹ podstaw rozwojowi technolo-
gii, albowiem „Komu sto lat temu mog³o przyjœæ do g³owy, ¿e prace filozo-
ficzne szko³y lwowsko-warszawskiej stan¹ siê podstaw¹ rozwoju nauk kom-
puterowych? A dziœ t³umaczy siê na œwiecie jej prace nawet pomniejszej
wagi, bo okazuje siê, ¿e znakomicie wpisuj¹ siê we wspó³czesne badania
myœli analitycznej, które maj¹ znaczenie praktyczne. Dziesi¹tki lat temu ktoœ
w Krakowie, Warszawie czy Lwowie coœ rozwa¿a³ pozornie poza histori¹,
poza dramatami epoki, a dziœ to okazuje siê uniwersalnie wa¿ne”. Mo¿na po-
wiedzieæ, ¿e zaniechanie humanistycznej analizy rozwoju nauk œcis³ych po-
woduje braki w udzielaniu odpowiedzi na pytania o charakterze moralnym
i filozoficznym, jakie pojawiaj¹ siê w nastêpstwie rozwoju np. informatyki,
biotechnologii. Poszukiwanie miar, granic ró¿nych wartoœci, cnót, prawd na-
le¿y do ludzi, których decyzje s¹ rezultatem ich rozs¹dku, przy czym rozs¹dek
ten, jak zauwa¿a T. Gadacz, „nie bierze siê znik¹d” i twierdzi dalej, ¿e „J¹
trzeba æwiczyæ od ma³ego. Jak grê na skrzypcach albo na fortepianie”. Wobec
tego „kiedy cz³owiek wyæwiczy myœlenie i nabierze rozs¹dku, to du¿o mniej
siê myli, wiêc ma lepsze ¿ycie. I wszyscy wokó³ niego tak¿e”
1
.
Mo¿na ³atwo dostrzec, ¿e przy braku filozoficznych analiz w dalszej kolej-
noœci pojawiaj¹ siê te¿ niedostatki co do koncepcyjnych podstaw s³u¿¹cych
projektowaniu wzorców spo³ecznie po¿¹danego postêpowania w demokracji
prawnej, pojawia siê niemo¿liwoœæ przygotowania projektów regulacji praw-
nych s³u¿¹cych ju¿ nie tylko wielkim has³om w postaci bezpieczeñstwa i roz-
woju gatunku ludzkiego, narodu, ale prawid³owego kojarzenia dzisiejszych,
nawet prozaicznych, ró¿nych grupowych interesów. St¹d m.in. parlamenty
w demokracji musz¹ popadaæ w sta³¹ niemo¿noœæ prawn¹ („impotencjê nor-
matywn¹”) i próby politycznego rozwi¹zywania tych kryzysów w drodze
wyborów (nawet czêstych) oraz przekazywania w³adzy opozycji s¹ ja³owe
wobec sta³ego faktu braku humanistycznego „materia³u” koncepcyjnego (pró-
buj¹cego rozumieæ). Zrozumia³e jest, ¿e jednym z politycznych wyt³umaczeñ
tego stanu rzeczy mo¿e byæ myœl o uwi¹dzie ¿ywotnoœci demokracji i jej mo-
delu tworzenia i stosowania prawa, o wyczerpaniu jej zdolnoœci do prowadze-
nia spraw spo³ecznych.
Warszawa, kwiecieñ 2008 r.
Jerzy Oniszczuk
VI
Wstêp
1
Nie ma szczêœcia bez myœlenia, rozmowa z prof. Tadeuszem Gadaczem, Polityka
z 17.12.2005 r.
Przegl¹d treœci
Przegl¹d treœci
Przegl¹d treœci
Str.
Nb.
Rozdzia³ I. Filozofia, jurysprudencja i teoria prawa ................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Filozofia prawa .......................................................................
§ 3. Jurysprudencja ogólna (generalna) ........................................
§ 4. Teoria prawa i pañstwa ...........................................................
§ 5. Uwagi ogólne dotycz¹ce koncepcji pojmowania prawa .......
§ 6. Zagadnienia metod prawnych ................................................
Rozdzia³ II. Koncepcje prawnonaturalnego ujêcia prawa .......
§ 1. Uwagi ogólne ..........................................................................
§ 2. Klasyfikacja koncepcji prawnonaturalnych............................
§ 3. Ujêcia prawnonaturalne staro¿ytnoœci ...................................
§ 4. Teologiczne ujêcia prawnonaturalne. Œredniowiecze ...........
§ 5. Prawnonaturalne wizje okresu Odrodzenia. Reformacja.
Kontrreformacja .....................................................................
§ 6. Neotomizm .............................................................................
§ 7. Laickie ujêcia prawnonaturalne i ich przes³anki ...................
§ 8. Wspó³czesne ujêcia prawnonaturalne .....................................
§ 9. Personalizm ............................................................................
§ 10. Sprawiedliwoœæ ......................................................................
Rozdzia³ III. Prawnopozytywne koncepcje prawa ....................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Rozumienie pozytywizmu ......................................................
§ 3. Tradycja i pojmowanie pozytywizmu prawniczego ..............
§ 4. Ogólne cechy prawa w ujêciu prawnopozytywnym ..............
§ 5. Nurty tradycyjnego pozytywizmu .........................................
§ 6. Wspó³czesny pozytywizm ......................................................
§ 7. Neopozytywizm ......................................................................
Rozdzia³ IV. Realistyczne pojmowania prawa ...........................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
Str.
Nb.
§ 2. Rozumienie realizmu prawniczego ........................................
§ 3. Koncepcje realistycznego nurtu amerykañskiego .................
§ 4. Koncepcje realistycznego nurtu europejskiego .....................
§ 5. Socjologiczna jurysprudencja amerykañska. In¿ynieria
spo³eczna ................................................................................
§ 6. Krytyka realistycznego podejœcia do prawa ..........................
§ 7. Wp³ywy realistycznego podejœcia do prawa .........................
Rozdzia³ V. Rozumienie. Hermeneutyka. Hermeneutyka praw-
............................................................................................
§ 1. Rozumienie .............................................................................
§ 2. Pojmowanie hermeneutyki .....................................................
§ 3. Hermeneutyka i filozofia .......................................................
§ 4. Hermeneutyka jako epistemologia i ontologia ......................
§ 5. Hermeneutyka prawnicza .......................................................
§ 6. Analityczna hermeneutyka prawnicza ...................................
Rozdzia³ VI. Analityczno-jêzykowe podejœcie do prawa ..........
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Pojêcie analizy. Filozofia analityczna ....................................
§ 3. Metoda analityczna w prawoznawstwie ................................
§ 4. Metody analizy .......................................................................
§ 5. Logika prawnicza. Logika jako instrument analizy ..............
Rozdzia³ VII. Koncepcje argumentacji prawniczej i dzia³ania
......................................................................
§ 1. Ogólna charakterystyka poszukiwañ argumentacyjnych
i komunikacyjnych .................................................................
§ 2. Topiczno-retoryczne i proceduralne koncepcje
argumentacyjne ......................................................................
§ 3. Komunikacyjne podejœcie do prawa. Komunikacyjna
koncepcja prawa Jürgena Habermasa ..................................
Rozdzia³ VIII. Inne podejœcia do prawa .....................................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Prawo w ujêciu ontologicznym i teoriopoznawczym ............
§ 3. Prawo jako technika spo³eczna ..............................................
§ 4. Ujêcie fenomenologiczno-egzystencjalne .............................
§ 5. Prawo w ujêciu dziejowo-historycznym ................................
§ 6. Determinizm spo³eczny i prawny (tzw. darwinizm prawny) ...
§ 7. Solidarystyczne wizje prawa ..................................................
§ 8. Neokantyzm ............................................................................
§ 9. Teoria systemów .....................................................................
§ 10. Pragmatyzm i neopragmatyzm ..............................................
§ 11. Integralna filozofia prawa ......................................................
VIII
Przegl¹d treœci
Str.
Nb.
§ 12. Negocjacyjne ujêcie prawa ....................................................
§ 13. Teoria ekologiczna .................................................................
§ 14. Prawo w ujêciu postmodernistycznym ..................................
Indeks autorów .............................................................................. 1077
Indeks rzeczowy ............................................................................. 1089
Przegl¹d treœci
IX
Spis treœci
Spis treœci
Spis treœci
Str.
Nb.
Rozdzia³ I. Filozofia, jurysprudencja i teoria prawa ................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Filozofia prawa .......................................................................
§ 3. Jurysprudencja ogólna (generalna) ........................................
§ 4. Teoria prawa i pañstwa ...........................................................
§ 5. Uwagi ogólne dotycz¹ce koncepcji pojmowania prawa .......
§ 6. Zagadnienia metod prawnych ................................................
Rozdzia³ II. Koncepcje prawnonaturalnego ujêcia prawa .......
§ 1. Uwagi ogólne ..........................................................................
§ 2. Klasyfikacja koncepcji prawnonaturalnych............................
§ 3. Ujêcia prawnonaturalne staro¿ytnoœci ...................................
I. Wykszta³canie nurtów prawnonaturalnych.........................
II. Mitologiczne wyobra¿enia prawnonaturalne ...................
III. Filozofowie przyrody .........................................................
IV. Nurt myœli atomistycznej ...................................................
V. Filozofia sofistów................................................................
VI. Filozofia Sokratesa..............................................................
VII. Filozofie sokratyczne .........................................................
VIII. Filozofia Platona ................................................................
IX. Filozofia Arystotelesa ........................................................
X. Filozofia stoicka, epikureizm i sceptycyzm ......................
XI. Marek Cyceron ...................................................................
XII. Lucjusz Seneka ....................................................................
XIII. Znaczenie antycznego dorobku myœli prawniczej .............
§ 4. Teologiczne ujêcia prawnonaturalne. Œredniowiecze ...........
I. Staro¿ytne chrzeœcijañskie prawo naturalne ......................
II. Wczesnoœredniowieczny nurt prawnonaturalny ................
III. Nurty prawnonaturalne XII i XIII wieku. Œw. Anzelm,
œw. Tomasz z Akwinu ..........................................................
Str.
Nb.
IV. PóŸnoœredniowieczne nurty prawnonaturalne. John
Szkot, William Ockham, Marsyliusz z Padwy ...................
V. G³ówne cechy œredniowiecznych nurtów prawnonatural-
nych. Woluntaryzm i intelektualizm .................................
§ 5. Prawnonaturalne wizje okresu Odrodzenia. Reformacja.
Kontrreformacja .....................................................................
I. Warunki kszta³towania odrodzeniowych koncepcji praw-
nonaturalnych ....................................................................
II. Niccolo Machiavelli ...........................................................
III. Jean Bodin ..........................................................................
IV. Projekty utopijne. Thomas More, Francis Bacon, Tomasz
Campanella ........................................................................
V. Michel de Montaigne ..........................................................
VI. Ruchy reformacyjne. Martin Luther, Jan Calvin ..............
VII. Kontrreformacja. Francisco Suárez ...................................
VIII. Znaczenie teologicznej koncepcji prawnonaturalnej ........
IX. Polski nurt prawniczej myœli odrodzeniowej i reforma-
cyjnej...................................................................................
§ 6. Neotomizm .............................................................................
I. Warunki odnawiania teologicznej wizji prawnonatural-
nej. Joseph Marie Comte de Maistre ................................
II. Odrodzony tomizm .............................................................
III. G³ówne nurty neotomizmu .................................................
IV. Victor Catherein .................................................................
V. Jacques Maritian ................................................................
VI. Emmanuel Mounier ............................................................
VII. Alfred Verdross ...................................................................
VIII. Michael Villey .....................................................................
IX. Polska myœl neotomistyczna ..............................................
§ 7. Laickie ujêcia prawnonaturalne i ich przes³anki ...................
I. Prawnonaturalne ujêcia XVII w. ........................................
1. Kartezjusz .......................................................................
2. Hugo Grocjusz ................................................................
3. Thomas Hobbes ..............................................................
4. Benedykt Spinoza ............................................................
5. John Locke ......................................................................
6. Samuel Pufendorf ...........................................................
7. Christian Thomasius ......................................................
II. Prawnonaturalne poszukiwania oœwieceniowe .................
1. Przes³anki i rozwój nurtów prawnonaturalnych ............
2. Charles Louis Montesquieu ...........................................
3. Christian Wolf .................................................................
4. Wolter ..............................................................................
5. Denis Diderot .................................................................
XII
Spis treœci
Str.
Nb.
6. Jean Jacques Rousseau .................................................
7. George Berkeley ............................................................
8. David Hume ...................................................................
9. Thomas Reid ..................................................................
10. Antoine-Nicolas de Condorcet ....................................
11. Immanuel Kant .............................................................
12. Johann Gottlieb Fichte ................................................
13. Myœl prawnonaturalna polskiego Oœwiecenia ............
§ 8. Wspó³czesne ujêcia prawnonaturalne .....................................
I. Przes³anki i rozwój wspó³czesnych koncepcji prawnona-
turalnych ..............................................................................
II. Rudolf Stammler .................................................................
III. Gustaw Radbruch ...............................................................
IV. Leon Luvois Fuller .............................................................
V. John Wild ............................................................................
VI. Alfred Verdross ...................................................................
VII. Filmer Stuart Cuckow Northrop ........................................
VIII. Edmond Cahn .....................................................................
IX. Clarence Morris .................................................................
X. Jerome Hall ........................................................................
XI. John Finnis .........................................................................
XII. Michael Moor .....................................................................
XIII. Egdar Bodenheimer ...........................................................
XIV. Helmut Coing .....................................................................
§ 9. Personalizm ............................................................................
§ 10. Sprawiedliwoœæ ......................................................................
I. John Rawls .........................................................................
ïm Perelman .................................................................
III. Robert Nozick .....................................................................
IV. Wojciech Sadurski ..............................................................
Rozdzia³ III. Prawnopozytywne koncepcje prawa ....................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Rozumienie pozytywizmu ......................................................
I. Kszta³towanie siê wizji pozytywistycznej ..........................
II. Auguste Comte ....................................................................
III. Claude Henri de Saint-Simon ............................................
IV. John Stuart Mill ..................................................................
V. Richard Avenarius, Ernst Mach .........................................
VI. Polski pozytywizm .............................................................
§ 3. Tradycja i pojmowanie pozytywizmu prawniczego ..............
I. Inspiracje pozytywizmu prawniczego ...............................
II. Pojêcie pozytywizmu prawniczego ...................................
§ 4. Ogólne cechy prawa w ujêciu prawnopozytywnym ..............
§ 5. Nurty tradycyjnego pozytywizmu .........................................
Spis treœci
XIII
Str.
Nb.
I. Rozumienie nurtów tradycyjnych ......................................
II. Pozytywizm anglosaski ......................................................
1. Analiza pojêciowa ..........................................................
2. Jeremy Bentham .............................................................
3. John Austin .....................................................................
III. Pozytywizm kontynentalny ................................................
1. Kontynentalna analiza pojêciowa ..................................
2. Karl Bergbohm ...............................................................
3. Rudolf von Jhering (Ihering) .........................................
4. Georg Jellinek ................................................................
5. Hans Kelsen ....................................................................
6. Czes³aw Znamierowski ...................................................
§ 6. Wspó³czesny pozytywizm ......................................................
I. Problemy wspó³czesnego pozytywizmu. Krytyka ............
II. Pozytywizm Herberta L. A. Harta .....................................
III. Pozytywizm Josepha Raza .................................................
IV. Pozytywizm instytucjonalny ..............................................
§ 7. Neopozytywizm ......................................................................
Rozdzia³ IV. Realistyczne pojmowania prawa ...........................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Rozumienie realizmu prawniczego ........................................
§ 3. Koncepcje realistycznego nurtu amerykañskiego .................
I. Rozwój, cechy i wersje realizmu .......................................
§ 4. Koncepcje realistycznego nurtu europejskiego .....................
I. Uwagi ogólne .....................................................................
II. Szko³a wolnego prawa .......................................................
III. Skandynawski realizm prawny ..........................................
1. Charakterystyka skandynawskiego realizmu .................
2. Axel Hägerström ............................................................
3. Vilhelm Lundstedt ...........................................................
4. Karl Olivecrona ..............................................................
5. Alf Ross ...........................................................................
IV. Realizm prawniczy Leona Petra¿yckiego ..........................
§ 5. Socjologiczna jurysprudencja amerykañska. In¿ynieria
spo³eczna ................................................................................
§ 6. Krytyka realistycznego podejœcia do prawa ..........................
§ 7. Wp³ywy realistycznego podejœcia do prawa .........................
I. Uwagi ogólne .....................................................................
II. Ekonomiczne podejœcie do prawa ......................................
III. Szko³a krytycznego prawa .................................................
Rozdzia³ V. Rozumienie. Hermeneutyka. Hermeneutyka praw-
............................................................................................
§ 1. Rozumienie .............................................................................
XIV
Spis treœci
Str.
Nb.
§ 2. Pojmowanie hermeneutyki .....................................................
§ 3. Hermeneutyka i filozofia .......................................................
§ 4. Hermeneutyka jako epistemologia i ontologia ......................
I. G³ówne podejœcia hermeneutyczne ...................................
II. Metodologiczna koncepcja hermeneutyczna .....................
III. Ontologiczna koncepcja hermeneutyczna .........................
1. Rozumienie jako sposób istnienia bytu. Edmund Hus-
serl ..................................................................................
2. Martin Heidegger ..........................................................
3. Hans Georg Gadamer ....................................................
4. Paul Ricoeur ..................................................................
5. Jürgen Habermas ...........................................................
§ 5. Hermeneutyka prawnicza .......................................................
I. Prawnicze zastosowania hermeneutyczne .........................
II. Teoria interpretacji tekstu prawnego .................................
III. Hermeneutyka jako filozofia prawa ...................................
IV. Zagadnienia charakteru hermeneutycznego poznania .......
§ 6. Analityczna hermeneutyka prawnicza ...................................
Rozdzia³ VI. Analityczno-jêzykowe podejœcie do prawa ..........
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Pojêcie analizy. Filozofia analityczna ....................................
§ 3. Metoda analityczna w prawoznawstwie ................................
I. Ogólna charakterystyka metody analitycznej w prawo-
znawstwie ...........................................................................
II. John Langshaw Austin .......................................................
III. Analityczne cechy projektu Hansa Kelsena. Wizja
i krytyka neopozytywistycznego Ko³a Wiedeñskiego ......
IV. Metoda analityczna w projekcie H. L. A. Harta ................
V. Okreœlenie metody analizy lingwistycznej. Procedury
analiz ...................................................................................
§ 4. Metody analizy .......................................................................
§ 5. Logika prawnicza. Logika jako instrument analizy ..............
I. Projekty dotycz¹ce natury logiki. Specyficzna logika
prawnicza ............................................................................
II. Obraz logiki dyskursu prawniczego ..................................
Rozdzia³ VII. Koncepcje argumentacji prawniczej i dzia³ania
komunikacyjnego ......................................................................
§ 1. Ogólna charakterystyka poszukiwañ argumentacyjnych
i komunikacyjnych .................................................................
I. Warunki poszukiwañ argumentacyjnych ...........................
II. Rozwój koncepcji argumentacyjnych ................................
III. Cechy dyskursu argumentacyjnego. Dyskurs prawniczy ..
Spis treœci
XV
Str.
Nb.
§ 2. Topiczno-retoryczne i proceduralne koncepcje
argumentacyjne ......................................................................
I. Topiczno-retoryczne ujêcia prawa .....................................
1. Topiczne podejœcie do prawa .........................................
2. Nowa retoryka prawnicza ..............................................
II. Teoria dyskursu prawniczego w ujêciu proceduralnym ....
§ 3. Komunikacyjne podejœcie do prawa. Komunikacyjna
koncepcja prawa Jürgena Habermasa ..................................
Rozdzia³ VIII. Inne podejœcia do prawa .....................................
§ 1. Uwagi ogólne .........................................................................
§ 2. Prawo w ujêciu ontologicznym i teoriopoznawczym ............
§ 3. Prawo jako technika spo³eczna ..............................................
§ 4. Ujêcie fenomenologiczno-egzystencjalne .............................
I. Ogólna charakterystyka wizji egzystencjonalnej i feno-
menologicznej ....................................................................
II. Edmund Husserl .................................................................
III. Alfred Schütz .......................................................................
IV. Adolf Reinach .....................................................................
V. Martin Heidegger ...............................................................
VI. Koncepcje badañ egzystencjalnych w prawie W. Maiho-
fera, F. Kafki i R. Marcica .................................................
VII. Emmanuel Lévinas .............................................................
VIII. Inspiracje poszukiwaniami egzystencjonalno-fenomeno-
logicznymi .........................................................................
§ 5. Prawo w ujêciu dziejowo-historycznym ................................
I. Georg Wilhelm Friedrich Hegel ........................................
II. Friedrich Carl von Savigny ...............................................
III. Georg Friedrich Puchta .....................................................
IV. Angielskie prawoznawstwo historyczne. Henry Maine ....
V. Fryderyk Engels .................................................................
VI. Karol Marks ........................................................................
VII. Jewgienij B. Paszukanis .....................................................
VIII. Krytyka marksizmu i jego nowa popularnoϾ ...................
§ 6. Determinizm spo³eczny i prawny (tzw. darwinizm prawny) ...
§ 7. Solidarystyczne wizje prawa ..................................................
§ 8. Neokantyzm ............................................................................
§ 9. Teoria systemów .....................................................................
§ 10. Pragmatyzm i neopragmatyzm ..............................................
I. Pragmatyzm ........................................................................
II. Neopragmatyzm .................................................................
§ 11. Integralna filozofia prawa ......................................................
§ 12. Negocjacyjne ujêcie prawa ....................................................
§ 13. Teoria ekologiczna .................................................................
§ 14. Prawo w ujêciu postmodernistycznym ..................................
XVI
Spis treœci
Str.
Nb.
I. Odniesienie do modernizmu ..............................................
1. Pojmowanie modernizmu ..............................................
2. Filozofia ¿ycia. Henri Bergson .....................................
3. Friedrich Nietzsche .......................................................
II. Rozumienie postmodernizmu ............................................ 1004
1. Pojawienie siê postmodernizmu. Ogólne cechy ........... 1004
2. Podstawa postmodernizmu. Krytyka nauki .................. 1011
III. Postmodernizm w filozofii ................................................. 1033
1. Inspiracje postmodernizmu w filozofii ......................... 1033
2. Krytyczny wymiar postmodernizmu ............................. 1035
3. Wyró¿niki filozofii postmodernistycznej ...................... 1038
4. Jean François Lyotard, Jacques Derrida, Zygmunt
Bauman .......................................................................... 1042
IV. Modernizacja miêdzynarodowego ³adu. Znaczenie pañ-
stwa i prawa ........................................................................ 1061
V. Cechy prawa w debacie ponowoczesnej ............................ 1066
Indeks autorów .............................................................................. 1077
Indeks rzeczowy ............................................................................. 1089
Spis treœci
XVII
Rozdzia³ I. Filozofia, jurysprudencja
i teoria prawa
Rozdzia³ I. Filozofia, jurysprudencja i teoria prawa
§ 1. Uwagi ogólne
1
Ogólna nauka o prawie, podobnie jak nauki historyczne i dogmatyczne,
zajmuje siê poznawaniem rzeczywistoœci (gromadzeniem w³aœciwie uza-
sadnionych twierdzeñ o prawie) oraz s³u¿y praktyce tworzenia i stoso-
wania prawa, a tak¿e podejmuje rozwa¿ania z punktu widzenia sprawie-
dliwoœci nad rozwi¹zaniami prawnymi czy rozstrzygniêciami organów
stosuj¹cych prawo, dostarczaj¹c np. argumentów umacniaj¹cych okreœlony
system pañstwa i prawa. Uwa¿a siê, ¿e bez wzglêdu na za³o¿enie o ko-
niecznoœci ograniczenia zainteresowañ nauki prawa tylko „do formu³owa-
nia twierdzeñ o rzeczywistoœci (stanowisko afilozoficzne), czy te¿ ¿e po-
winny one propagowaæ pewne wartoœci i s³u¿yæ im (jak implicite zak³ada
filozofia prawa)”, to nauki prawne spe³niaj¹ tak¿e funkcje pozapoznawcze
1
.
Ta czêœæ prawoznawstwa, która ma charakter ogólny, bywa przedstawia-
na jako sporny obszar co najmniej trzech dyscyplin, tj.: „filozofii prawa”,
„jurysprudencji” oraz „teorii prawa”. Wspomniane trzy okreœlenia od-
zwierciedlaj¹ ró¿ne perspektywy poznawcze, kierunki polityczne, zró¿ni-
cowane zainteresowania stwarzaj¹ce podstawê do ró¿nego rodzaju pytañ
stawianych w stosunku do prawa, zw³aszcza jego przedmiotu
2
. Istniej¹
jednak, jak siê uwa¿a, trudnoœci z ustaleniem pierwszeñstwa którejœ z nich
jako reprezentanta obszaru z uwagi na: 1) ró¿ny sposób uprawiania ich
w poszczególnych krajach, 2) zró¿nicowanie ze wzglêdu na czas powstania
i konteksty spo³eczno-polityczne, 3) kszta³towanie siê ka¿dej dyscypliny pod
wp³ywem odmiennych filozofii
3
. Wypowiadane s¹ te¿ pogl¹dy o ró¿nych
Nb. 1
1
Z. Ziembiñski, [w:] S. Wronkowska, Z. Ziembiñski, Zarys teorii prawa, Poznañ
2001, s. 14.
2
J. Penner, D. Schaff, R. Nobles, Approaches to Jurisprudence, Legal Theory, and
the Philosophy of Law, [w:] Jurisprudence and Legal Theory. Commentary and Mate-
rials, ed. J. Penner, D. Schaff, R. Nobles, Butterworths, Warszawa 2002, s. 3.
3
R. Sarkowicz, [w:] R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1996, s. 18.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
1 rok, prawoznawstwo, Filozoficzne definicje prawa: pozytywizm prawniczy przeciwstaw
o kul301006, Filozoficzne definicje prawa: pozytywizm prawniczy przeciwstaw
Filozoficzne podstawy prawa Murph'ego
materiał z filozofii i teorii prawa
Filozofia prawa
filozofia prawo naturalne, Prawo, Teoria i filozofia prawa(1)
TiF- wyklady pos, Teoria i filozofia prawa TIF
Konstytucja Albanii, konstytucje i filozofia prawa, konstytucje
polski-romantyzm faust , WYKSZTAŁCENIE: "Choć filozofię studiowałem, medyczny kunszt, arkana pr
teoria i filozofia prawa Test1
DOBRO NAJWYŻSZE, Prawo, FILOZOFIA PRAWA
filopr, FILOZOFIA PRAWA wyklad, FILOZOFIA PRAWA - ĆWICZENIA
Filozofia prawa id 170654 Nieznany
filozofia prawa zagadnienia
więcej podobnych podstron