1

Charakterystyka

pedagogiki jako

dyscypliny naukowej

2

Plan wykładu:

1. Wyjaśnienie pojęcia nauka, cechy naukowości.

2. Przykładowe klasyfikacje nauk dla
„umiejscowienia” pedagogiki.

3. Wyjaśnienie pojęcia pedagogika.

4. Nauki współpracujące z pedagogiką.

5. Metody i techniki badawcze stosowane
w pedagogice.

3

PEDAGOGIKA:

- to nauka;

Nauka to system uzasadnionych pojęć, twierdzeń,
hipotez, będących wytworem działalności badawczej
teoretycznej bądź praktycznej;
lub to dyscyplina zajmująca się określoną dziedziną
rzeczywistości, uprawianą w instytucjach naukowych lub
poza nimi (Ciechaniewicz W.)

O naukowości danej dyscypliny świadczą:
- jej język
- system pojęć
- przedmiot badań
- metody badawcze

4

Miejsce pedagogiki w wybranych układach
systematyzacyjnych nauk:

- klasyfikacja NSF

(National Science Foundation) wg głównych

sektorów gospodarki - przyjęta przez UNESCO

I. Nauki przyrodnicze (matematyka, fizyka, astronomia, chemia,
biologia, geologia, meteorologia i inne)

II. Nauki inżynieryjne (hutnictwo, górnictwo, mechanika,
budownictwo, elektrotechnika, lotnictwo, technologia nafty,
włókiennictwo, geodezja, technologia ogólna i inne)

III. Nauki medyczne (medycyna, stomatologia, farmacja i inne)

IV. Nauki rolnicze (rolnictwo, leśnictwo, ogrodnictwo,
mleczarstwo, hodowla, weterynaria i inne)

V. Nauki humanistyczne i sztuki (humanistyka, sztuka, oświata,

pedagogika

i inne)

5

- klasyfikacja wg Thesaurusa (gr. skarbiec, magazyn):

I. Dział ogólny

II. Przyrodoznawstwo i technologia

III. Nauki o wychowaniu (m. in.

pedagogika

)

IV. Nauki o kulturze

V. Nauki o komunikacji

VI. Nauki o informacji

6

-

klasyfikacja wg kryteriów epistemologiczno-

metodologicznych (Kamiński A.)

NAUKI Z PRZEWAGĄ BADAŃ NAUKI Z PRZEWAGĄ BADAŃ
PODSTAWOWYCH (teoretyczne) STOSOWANYCH (praktyczne)

I. Dyscypliny formalne: - logika I. Technika czyli nauka

- matematyka o wytwarzaniu rzeczy martwych: - inżynieria

II. Przyrodoznawstwo, czyli II. Rolnictwo i leśnictwo czyli

nauki o strukturze: - nauki fizyczno-chemiczne nauka o uprawie i hodowli: - produkcja roślinna

- nauki kosmologiczne: astronomia i zwierzęca

nauki o Ziemi - technologia produktów

roślinnych i zwierzęcych

- ochrona przyrody i jej

zasobów

- weterynaria

III. Humanistyka, czyli III. Medycyna, nauki o ochronie i konserwacji zdrowia
nauka o człowieku i jego wytworach: - n. antropologiczno-

oraz wychowaniu człowieka: - medycyna niezabiegowa

psychologiczne - medycyna zabiegowa

- n. prawno-społeczno-ekonomiczne

- farmacja

-

systematyczne i teoretyczne

-

higiena i wychowanie

nauki o kulturze i jej dziedzinach

fizyczne

- psychologia wychowania

i

pedagogika

IV. Filozofia: - teoria bytu

- teoria poznania
- teoria wartości

7

Pedagogika należy do nauk:

- humanistycznych (wg NSF)

- o wychowaniu (wg Thesaurus)

- praktycznych (wg Kamiński)

- teoretycznych (wg NSF & Kamiński)

- o człowieku (wg NSF & Kamiński)

- społecznych (wg Okoń)

8

Pedagogika to:

- zbiór dyscyplin o wychowaniu (Wołoszyn S.)

- stosowana filozofia wychowania (Hessen S.)

- teoria wychowania – urabiania (Muszyński H.)

- nauka, która ma za zadanie wyodrębnić,
analizować i opisać formy wychowania
syntetycznie, w ich podstawowej strukturze
(Mysłakowski Z.)

9

Pedagogika to cd:

- nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest
działalność wychowawcza, mająca na celu
wyposażenie całego społeczeństwa a przede
wszystkim młodego pokolenia w wiedzę,
sprawności ogólne i zawodowe, postawy
i przekonania oraz przysposobienie do
oddziaływania na własny rozwój (Okoń W.)

- to dziedzina nauki zajmująca się badaniem
szeroko rozumianych procesów edukacyjnych
oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego
(Milerski M., Śliwerski B.)

10

Nauki współpracujące z pedagogiką:

I. Nauki pedagogiczne omówione wg klasyfikacji KNP PAN
(pierwszy wykład)

II. Nauki zajmujące się wychowaniem z innego punktu widzenia
niż pedagogika:

a) nauki biologiczne (dziedziczność, cechy wrodzone, nabyte,
funkcjonowanie mózgu, higiena indywidualna, społeczna,
diagnostyka i profilaktyka zdrowotna)

b) nauki psychologiczne (psychologia ogólna, rozwojowa,
wychowania - rozwój umysłowy, emocjonalny, struktura osobowości)

c) nauki społeczne (socjologia, demografia – problemy różnych
środowisk wychowawczych)

d) nauki ekonomiczne (ekonomika, ekonomika zarządzania -
planowanie oświatowe)

11

III. Nauki nie zajmujące się bezpośrednio
wychowaniem, będące tłem dla pedagogiki:

a) nauki filozoficzne (antropologia filozoficzna,
estetyka, etyka, logika)

b) nauki polityczne i prawne (kierunki i dynamika
przemian społecznych, ustrojowych, rewolucja naukowo-
techniczna, polityka innych państw, regulacje prawne)

c) teologie (sposoby rozumienia prawd wiary)

IV. Inne nauki pełniące okazjonalnie rolę usługową
wobec pedagogiki (matematyka, statystyka,
prakseologia)

12

Metody i techniki badawcze stosowane
w pedagogice (metodologia badań
pedagogicznych)

Metoda badawcza (gr. methodos – droga, sposób
postępowania) – ogólny system reguł dotyczący
organizowania określonej działalności badawczej, tj.
szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności
ich zastosowania, jak również specjalnych środków
i działań prowadzących do z góry określonego celu
(Łobocki M.)

Technika badawcza (gr. techne – sztuka, rzemiosło
badania) – skonkretyzowany sposób realizowania
zamierzonych badań (Łobocki M.)

13

Metody badawcze i odpowiadające
im techniki badawcze wg Łobockiego

1.

Metoda obserwacji

a) technika obserwacji standaryzowanej np.
- technika obserwacji próbek czasowych

b) technika obserwacji niestandaryzowanej
np.
- technika obserwacji dorywczej/anegdotycznej
- technika dzienniczków obserwacyjnych
- technika obserwacji fotograficznej
- technika próbek zdarzeń

14

Cechy obserwacji: celowość, planowość,
selektywność, dokładność, obiektywność.

Rodzaje obserwacji:
- całościowa
- tematyczna
- jednostkowa
- grupowa
- bezpośrednia
- pośrednia
- uczestnicząca
- ukryta

Zalety i wady metody

15

2.

Metoda skali ocen (szacowania)

- ocena cechy lub zespołu cech
- kryteria oceny (stopnie lub poziomy zastos. skali)

a)

technika skali numerycznych (np.1-3; 1-5)

i skali graficznych (np.

☺

, ☻)

b)

technika skali przymiotnikowych (np. zawsze, często,

rzadko, nigdy) i skali opisowych (np. poziom nasycenia
cechy)

c) technika skali z wymuszonym wyborem
(np. bad. zdolności bycia liderem
- samodzielny w działaniu
- chętnie podejmuje się odpowiedzialności
- myśli konstruktywnie

Zalety i wady metody

16

3.

Eksperyment pedagogiczny

a) technika grup równoległych

b) technika rotacji

c) technika czterech grup

d) technika jednej grupy

Zalety i wady metody

17

4.

Testy osiągnięć szkolnych

a) test wg mierzonej cechy osiągnięć badanego
- testy mocy
- testy szybkości

b) test wg układu odniesienia wyników testowania
- testy różnicujące
- testy sprawdzające

c) test wg stopnia jego zaawansowania
konstrukcyjnego
- test standaryzowane
- testy nieformalne

d) test wg zasięgu jego stosowania
- testy szerokiego użytku
- testy nauczycielskie

18

Rodzaje pytań testowych:

- wielokrotnego wyboru
- jednokrotnego wyboru
- zaszeregowania
- alternatywne
- otwarte
- zamknięte
- półotwarte
- mieszane
Cechy testu:

- trafność
- rzetelność
- czułość

Zalety i wady metody

19

5.

Metoda socjometryczna

a) klasyczna technika socjometryczna
(J. Moreno)

b) plebiscyt życzliwości i niechęci
(J. Korczak)

c) technika „zgadnij kto?”

d) technika szeregowania rangowego

Zalety i wady metody

20

6.

Analiza dokumentów

a) analiza zewnętrzna i wewnętrzna
dokumentów

b) analiza jakościowa i ilościowa
dokumentów

c) analiza wypracowań, dzienników,
rysunków

Zalety i wady metody

21

7.

Metoda sondażu diagnostycznego

a) technika sondażu z zastosowaniem ankiety
(ankieta: audytoryjna, pocztowa, prasowa,
ankieta: jawna, anonimowa)

b) technika sondażu z zastosowaniem wywiadu
(wywiad: jawny-ukryty, indywidualny-zbiorowy)

8.

Metoda dialogowa

a) technika rozmowy indywidualnej lub grupowej

b) technika rozmowy bezpośredniej lub pośredniej

c) technika oparta na słuchaniu biernym lub
czynnym

Zalety i wady metod

22

9.

Metoda biograficzna/odmiany:

a) metoda monograficzna

b) metoda indywidualnych przypadków

Zalety i wady metody

23

Bibliografia:

Ciechaniewicz W.: Pedagogika. PZWL,
Warszawa 2008

Łobocki M.: Metody i techniki badań
pedagogicznych. Impuls, Kraków 2000

Mastalski J.: Zarys teorii wychowania.
Wyd. Nauk. PAT, Kraków 2002