Nazwy związków i substancji chemicznych
Adsorbenty  ciała o wysokim stopniu rozproszenia mające dużą powierzchnię
zewnętrzną (nieporowate) lub wewnętrzną (porowate), na której następuje adsorpcja
substancji z gazów do roztworów.
Aerozole  zawiesiny kropelek (lub cząstek) związków (przeważnie pestycydów)
chemicznych i biologicznych w powietrzu lub w gazach (np. mgła, zarodniki grzybów,
różne pestycydy, dym itp.). Rozróżniamy m.in. aerozole: kondensacyjne, dyspersyjne,
freonowe.
Akarazydy  środki chemiczne do niszczenia pasożytów roślin.
Akryl  bezbarwna przezroczysta masa plastyczna, z ktorej wyrabia się szkła okularowe.
Aldehydy  związki organiczne powstające z niektórych alkoholi przez ich utlenienie w
obecności katalizatorów. Charakterystyczna grupa  CHO3.
Algicydy  substancje chemiczne stosowane do zwalczania chwastów w zbiornikach
wodnych.
Alkalia  bardzo mocne zasady mające właściwości żrące.
Alkaloidy  różnorodne związki organiczne pochodzenia roślinnego o charakterze
zasadowym, działające trująco na układ nerwowy.
Alkany  parafiny  węglowodory nasycone, acykliczne.
Alkeny  olefiny  węglowodory nienasycone, acykliczne.
Alkohole  związki organiczne, pochodne węglowodorów, w których jeden lub kilka
atomów wodoru zastąpiono grupami wodorotlenowymi  OH (z wyjątkiem fenoli).
Alkozole  roztwory koloidowe, w których fazą rozpraszającą jest alkohol.
Alniko  stop lub spiek proszków aluminium, niklu, kobaltu, miedzi i żelaza, stosowany
do wyrobu magnesów trwałych.
Alund  krystaliczny tlenek glinu otrzymywany sztucznie przez wypalanie boksytu w
piecu elektrycznym, stosowany do wyrobu krążków szlifierskich i tygli ogniotrwałych.
Ałuny  uwodnione podwójnie siarczany stosowane do barwienia, garbowania.
Amalgamaty  stopy rtęci, czasem w zwykłych warunkach, np. zetknięcie się rtęci ze
złotem, powoduje natychmiastowe jego rozpuszczenie.
Amfijony  indywidua chemiczne tworzące się wskutek wewnątrzcząsteczkowej
wymiany protonu, przechodzące w roztworach kwaśnych w kationy, a w zasadowych w
aniony (np. glicyna NH2CH2COOH tworzy amfijon +NH3CH2COO ).
Amfolity  substancje zawierające w cząsteczce zarówno grupy kwasowe jak i
zasadowe, indywidua chemiczne zdolne, w zależności od warunków reakcji do
przyłączenia bądz
odłączenia protonów. Najprostszym amfolitem jest woda.
Aminokwasy  związki zawierające grupę (lub grupy) karboksylową (kwasową) i grupę
(lub grupy) aminową (zasadową). Niektóre z nich to:
Alanina
Arginina
Asparagina
Cysteina
Cytrulina
Fenyloalanina
Glicyna
Glutamina
Histydyna
Homoseryna
Analeptyki  środki cucące  substancje należące do środków przeciwko zaburzeniom
układu krążenia, zwiększające pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego (kamfora,
kardiamid, kardiazol, kofeina, lobelina, strychnina).
Antracyt  gatunek węgla kamiennego, błyszczący o połysku metalicznym, bogaty w
pierwiastek C (92 � 98%), trudno zapalny, spala się bezdymnym płomieniem.
Antybiotyki  związki organiczne, zwykle o skomplikowanej budowie, wytwarzane przez
bakterie, grzyby, glony i porosty lub otrzymywane sztucznie drogą syntezy.
Antypireny  substancje dodawane do tworzyw sztucznych zapobiegające ich zapalaniu
się.
Antywitaminy  analogi witamin, substancje działające antagonistycznie do witamin.
Powodują zakłócenia w metaboliz
mie lub w działaniu witamin z racji podobieństwa
strukturalnego, np. dikumarol, betacetylopirydyny.
Azeotropy  mieszaniny ciekłe mające w stanie równowagi jednakowy skład fazy ciekłej
i gazowej. Podczas destylacji azeotropów otrzymuje się kondensat o tym samym
składzie co ciecz wyjściowa.
Babbit  stop łożyskowy cyny lub ołowiu m.in. z antymonem i miedzią, używany do
wylewania panwi łożysk.
Bertolidy  ciała stałe będące związkami chemicznymi zajmującymi pozycję przejściową
między związkami o składzie ściśle stechiometrycznym (daltonidami) a roztworami
stałymi.
Bezwodniki  związki chemiczne, które powstają z połączeń uwodnionych
(zawierających cząsteczkę H2O) po odszczepieniu cząsteczek wody. Nieorganiczne 
najczęściej tlenki niemetali, które przez przyłączenie wody przechodzą w kwasy.
Organiczne  połącznie rodników za pomocą tlenu.
Białka  podstawowe składniki wszystkich organizmów. Niektóre są materiałem
budulcowym organizmu, inne kierują przemianą materii (enzymy, hormony).
Biolity  skały osadowe pochodzenia organicznego.
Biozy  dwucukry  najpospolitsze i najprostsze cukry złożone, powstałe przez
kondensację dwóch cząsteczek cukrów prostych (menoz), np. cukier mleczny, trzcinowy,
słodowy.
Bituminy  różnorodne naturalne substancje chemiczne stanowiące mieszaninę
węglowodorów, powstające ze szczątków organicznych w wyniku długotrwałych
procesów geologicznych. Należą tu: gaz ziemny, ropa naftowa, asfalt, ozokeryt a także
sztuczne  smoła węglowa i pak.
Bufory  mieszaniny, roztwory słabej zasady i soli tej zasady z mocnym kwasem lub
słabego kwasu i jego soli z mocną zasadą. Utrzymują stałą kwasowość roztworu bez
względu na swoje stężenie.
Cerezyna  oczyszczony wosk ziemny (ozokeryt), używana do wyrobu świec, pasty do
butów, politury.
Chlorowce  halogeny  pierwiastki fluor, chlor, brom, jod z wodorem tworzą
chlorowodory, które rozpuszczone w wodzie dają kwasy  z metalami tworzą sole.
Cukry  sacharydy, węglowodany  szeroko rozpowszechniona w przyrodzie grupa
wielowodorotlenowych aldehydów (aldozy) i ketonów (ketozy) oraz ich pochodnych
(dezoksycukry, aminocukry, uronowe kwasy) występujących jako cukry proste,
monosacharydy i wielocząsteczkowe polisacharydy.
Cyklamat  sól kwasu cykloheksylo sulfaminowego, przypominająca smakiem cukier,
słodsza około 30 razy od cukru spożywczego, nie mająca wartości odżywczej 
stosowana jako sztuczna substancja słodząca.
Daltonidy  ciała stałe, związki chemiczne krystaliczne o składzie ściśle
stechiometrycznym.
Degras  mellon  uboczny produkt tłuszczowego garbowania skór lub sztucznie
utleniony tran.
Depolaryzatory  substancje usuwające produkty reakcji elektrochemicznych
gromadzące się w pobliżu elektrod w czasie pracy ogniwa.
Depresator  dodatek do oleju smarowego, napędowego i opałowego obniżający ich
temperaturę krzepnięcia.
Detergenty  syntetyczne produkty o własnościach myjących i zwilżających, nie
zawierające mydła.
Detonatory  inicjatory  materiały wybuchowe inicjujące. Substancje wybuchowe
wyjątkowo wrażliwe na działanie bodz
ców mechanicznych, elektrycznych lub działanie
płomienia, np. piorunian rtęciowy Hg(CNO)2, azydek ołowiu Pb(N3)2, dinol, tetrazen,
acetylenek miedziawy.
Dimer  produkt połączenia się takich samych cząsteczek (monomerów) ze sobą,
pierwszy etap polimeryzacji.
Dulcyna  C9H12O2N2  biały krystaliczny proszek rozpuszczalny w wodzie, około 250
razy słodszy od cukru trzcinowego.
Duran  gatunek trudno topliwego szkła, o małej rozszerzalności i dużej odporności na
działanie chemikaliów, stosowany jest do wyrobu naczyń laboratoryjnych.
Dym  zawiesina bardzo drobnych cząstek stałych w gazie.
Dziegieć  produkt suchej destylacji drewna lub kory drzew liściastych (zwłaszcza kory
brzozowej). Brunatnoczarna, lepko gęsta ciecz o charakterystycznym zapachu, słabo
rozpuszczalna w wodzie.
Egzotoksyny  jady pozakomórkowe wytwarzane przez bakterie.
Elektrolit  roztwór, który przewodzi prąd elektryczny lub substancja, która w wodnym
roztworze przewodzi prąd elektryczny. Zaliczamy tu kwasy, mocne zasady i sole lub ich
roztwory wodne.
Emulgatory  substancje ułatwiające tworzenie się emulsji i nadające jej trwałość.
Emulsja  mieszanina dwóch lub więcej nie rozpuszczających się wzajemnie cieczy,
przy czym jedna ciecz jest rozproszona w postaci cząstek koloidowych w drugiej, np.
mleko.
Enzymy  fermenty  substancje naturalne spełniające rolę katalizatorów żywej komórki
(biokatalizatory), nieodzowne do życia. Kierują przemianą materii w organizmie.
Substancje przez nie przekształcone nazywa się substratami. Niektóre z nich to:
Aminopeptydazy Karboksylazy Penicylaza
Amylaza Katalaza Pepsyna
Arginaza Lipazy Transaminazy
Esterazy Lizozym Trypsyna
Histydaza Nukleozydaza Ureaza
Estry  substancje organiczne, które w sposób najprostszy otrzymuje się z kwasów i
alkoholi przez odjęcie wody; tłuszcze są estrami kwasów tłuszczowych i gliceryny.
Eutektyk  charakterystyczna mieszanina krystaliczna dwóch lub więcej substancji,
która wydziela się podczas chłodzenia roztopionej mieszaniny tych substancji.
Faktysa  produkt reakcji olejów roślinnych z siarką w temperaturze 130  170oC z
przedmuchiwaniem powietrza. Stosuje się ją jako dodatek do mieszanek gumowych.
Fumiganty  środki owadobójcze i grzybobójcze działające w fazie gazowej.
Fuzle  pozostałość po oddestylowaniu alkoholu etylowego z surowego spirytusu.
Galalit  sztuczny róg, jedno z najstarszych tworzyw kazeinowych, stosowany do
wyrobów galanteryjnych.
Garbniki  substancje chemiczne (mineralne lub organiczne) wiążące się z kolagenem
(białkiem) skóry, mające zdolność garbowania.
Getery  substancje wykazujące duże zdolności do pochłaniania gazów.
Glutyna  produkt długotrwałego działania wrzącej wody na kolagen. Bezpostaciowa
masa pęczniejąca w zimnej wodzie, z gorącą wodą tworzy liofilowy roztwór koloidowy,
zastygający w postaci galaretowego żelu.
Gudron  ciekła pozostałość po destylacji próżniowej ropy naftowej; w wyniku dalszego
przerobu otrzymujemy z gudronu benzynę i inne paliwa płynne.
Guma  produkt wulkanizacji kauczuku naturalnego, syntetycznego lub ich mieszanin,
odznaczający się zdolnością dużych odwracalnych odkształceń (do 1000%).
Hemikoloidy  półkoloidy  substancje, które w określonym rozpuszczalniku tworzą
roztwory zawierające obok cząsteczek lub jonów również cząsteczki koloidalne  micele.
Heterocykliczne związki  organiczne związki cykliczne zawierające w pierścieniu obok
atomów węgla jeden lub kilka atomów innych pierwiastków wielowartościowych (np.
furan, tiofen, pirol, pirazol, tiazol, pirydyna, pirazyna).
Homologi  związki należące do jednej grupy chemicznej.
Hydrolit  nazwa techniczna wodorku wapniowego (CaH2).
Inhibitor  katalizator ujemny  katalizator, który powoduje zmniejszenie szybkości
reakcji chemicznej.
Izotopy  atomy o tej samej liczbie protonów (należące do tego samego pierwiastka), ale
o różnej liczbie neutronów, a w związku z tym o różnej masie. Większość pierwiastków
chemicznych występuje jako mieszanina izotopów, co tłumaczy dlaczego masy atomowe
nie stanowią całkowitych wielokrotności jednostki względnej masy atomowej, która
praktycznie odpowiada masie protonu lub neutronu. Chlor składa się z izotopu 35
(75,5%) i izotopu 37 (24,5%). Względna masa atomowa mieszaniny tych izotopów
wynosi 35,453.
Jady  substancje trujące o różnej budowie chemicznej, wytwarzane przez grzyby,
drobnoustroje i zwierzęta. Najmocniejsze ektotoksyny, słabsze to endotoksyny, np.
falloidyna  wytwarzana przez muchomory, akonityna  wytwarzana przez rośliny.
Jodyna  roztwór jodu w alkoholu etylowym  zawiera ok. 3% jodu i ok. 1% jodku potasu
w 95% spirytusie. Stosowana jest jako środek odkażający.
Jonity  wymieniacze jonowe  substancje stałe, najczęściej bezpostaciowe,
porowate, zdolne do wymiany osadzonych na nich jonów na jony z roztworu.
Karotenoidy  lipochromy  czerwone lub żółte barwniki pochodzenia roślinnego,
rozpuszczalne w tłuszczach (karoteny, ksantofile).
Katalizator  substancja, która wpływa na szybkość reakcji na ogół ją zwiększając, a nie
wchodzi w skład produktu końcowego, np. mieszanina wodoru i tlenu (gaz piorunujący)
zapala się już w temperaturze pokojowej, gdy jako katalizatora użyjemy drobno
sproszkowanej platyny. Szybkość reakcji w tej samej temperaturze bez udziału
katalizatora jest tak mała, że nie dochodzi do zapłonu.
Kationy  jony naładowane dodatnio, które podczas elektrolizy wędrują do katody (do
bieguna ujemnego). Ważniejszymi kationami są jony H3O+, NH+4, jony metali np. K+,
Mg2+, Fe3+.
Kaustobiolity  z gr. kaustos = palny + bios = życie + lithos = kamień  skały i minerały
pochodzenia organicznego: torf, węgiel brunatny i kamienny, antracyt, bituminy, żywice,
ropa naftowa.
Klatrat  nazwa substancji, która w pustych przestrzeniach sieci krystalicznej ma
uwięzione izotopy promieniotwórcze gazów szlachetnych (argonu, ksenonu, najczęściej
kryptonu).
Kleje  substancje stosowane do łączenia różnorodnych materiałów. Rozróżnia się kleje
pochodzenia naturalnego (obecnie coraz mniej stosowane) i syntetyczne.
Koagulant  środek chemiczny, sól nieorganiczna (np. siarczan glinu lub żelaza)
wywołujący koagulację zanieczyszczeń zawartych w tej wodzie.
Koloidy  rozproszone układy niejednorodne składające się z ośrodka ciągłego (zw.
fazą rozpraszającą) i tzw. fazy rozproszonej, którą stanowią drobne cząstki, cząsteczki
związków wielocząsteczkowych lub asocjaty cząsteczkowe.
Podział koloidów
Faza rozpraszana
Faza
rozpraszająca
gaz ciecz ciało stałe
mieszaniny są zawsze
gaz aerozole, mgła (gazozole), dym
jednorodne
ciecz piana emulsja zol (lub żel)
ciało stałe stała piana stała emulsja stały zol
Kongo  organiczny barwnik w postaci soli sodowej używany jako wskaz
nik (w
roztworach kwaśnych daje barwę niebieskofioletową, w alaklicznych 
czerwonopomarańczową.
Kontakty  specjalnie preparowane substancje służące jako katalizatory reakcji
chemicznych w układach niejednorodnych.
Kopal  żywice pochodzenia naturalnego.
Kopolimer  produkt polimeryzacji mieszaniny dwóch lub więcej monomerów.
Kruszce  rudy  minerały, w szczególności siarczki metali, które służą jako surowce do
otrzymywania metali na skalę techniczną.
Krystalit  ciało stałe o prawidłowej (sieciowej) budowie wewnętrznej, różniące się od
kryształu tym, że ograniczone jest przypadkowymi, nierównymi powierzchniami, a nie
płaskimi ścianami.
Kryształ  ciało stałe o prawidłowej budowie wewnętrznej, fizycznie i chemicznie
jednorodne.
Kryształ ciekły  stan skupienia materii o charakterze pośrednim między cieczą a
ciałem stałym. Ma wszystkie własności cieczy, nie jest jednak izotropowy, lecz
anizotropowy. Tworzy krople nie kuliste, ale w kształcie brył regularnych o silnie
zaokrąglonych krawędziach.
Kumuleny  związki organiczne, w których występują co najmniej dwa wiązania
podwojne bezpośrednio ze sobą sąsiadujące np. allen CH2 = C = CH2.
Kupror  złoto amerykańskie  stop miedzi z aluminium, o złotym kolorze
odznaczający się dobrą plastycznością, lecz stosunkowo małą twardością i małą
wytrzymałością na rozciąganie  używany do wyrobu biżuterii.
Kwasy  pierwotne określenie związków chemicznych zawierających atomy wodoru,
które można wymienić atomami metali, przy czym w wyniku tej wymiany powstają sole i
wodór, np. Mg + H2SO4 = MgSO4 + H2. Zgodnie z ogólną definicją Br�nsteda kwasy są to
substancje, które odszczepiają protony jony H+.
Lak  łatwo topiąca się mieszanina kalafonii, szelaku i terpentyny.
Lakmus  naturalny barwnik organiczny, używany w laboratoriach chemicznych w
postaci papierków lakmusowych nasyconych jego roztworem. Pod wpływem kwasów
nabiera koloru czerwonego, a pod wpływem zasad  niebieskiego.
Lanolina  wosk zwierzęcy wydzielany z tłuszczopotu z wełny owczej. Mazista,
jasnożółta, o swoistym zapachu, nierozpuszczalna w wodzie.
Lipidy  ogólna nazwa tłuszczów właściwych oraz substancji tłuszczopodobnych,
nierozpuszczalnych w wodzie, tylko w rozpuszczalnikach organicznych.
Lofiks  kulki sprasowanego naftalenu nasycone pakiem, stosowane do rozpalania w
piecu.
Lód suchy  zestalony dwutlenek węgla, szeroko stosowany w chłodnictwie; przy
normalnym ciśnieniu ma temperaturę  78,5oC, nie przechodzi w stan ciekły, lecz
sublimuje odbierając ciepło z otoczenia.
Luminofory  mieszaniny związków nieorganicznych i związki organiczne wykazujące
zdolność do emisji promieniowania elektromagnetycznego w zakresie fal długich 
luminescencję (np. fluorescencję, fosforoscencję).
A
ugi  techniczna nazwa roztworów mocnych zasad.
Metabolity  związki chemiczne powstające w organizmach żywych w wyniku przemiany
materii, substraty i produkty reakcji enzymatycznych, często kolejno po sobie
następujących.
Metale  pierwiastki chemiczne, których atomy mogą zastępować ulegające dysocjacji
atomy wodoru w kwasach, tworząc sole.
Mgła  aerozol  drobne kropelki cieczy utrzymujące się w gazie.
Micela  cząstka koloidalna naładowana elektrycznie i otoczona warstwą związanych z
nią cząstek rozpuszczalnika.
Mieszaniny  układy dwóch lub więcej substancji. W odróżnieniu od związków
chemicznych mieszaniny nie mają jednolitej temperatury topnienia ani wrzenia. Składniki
mieszaniny można mieszać w dowolnym stosunku. Rozróżniamy mieszaniny jednorodne
np. mieszaniny gazów, roztwory, stopy), w których wszystkie części dające się
mechanicznie rozdzielić wykazują jednakowe własności i mieszaniny niejednorodne, w
których pozostają nie zmienione charakterystyczne własności składników. Mieszaniny
jednorodne można rozdzielić przez destylację, sublimację i krystalizację. Mieszaniny
niejednorodne rozdziela się przez przesiewanie, osadzanie, sączenie.
Monokryształ  pojedynczy kryształ o strukturze wewnętrznej możliwie bliskiej idealnej.
Większość ciał stałych spotykanych w naturze stanowi zlepek zrośniętych ze sobą
monokryształów.
Monomer  ogólna nazwa związku organicznego, którego cząsteczka dzięki
podwójnemu lub potrójnemu wiązaniu jest zdolna do polimeryzacji lub polikondensacji.
Monomerami są np. styren, chlorek winylu, etylen, butadien.
Mydła  sole wyższych kwasów tłuszczowych naturalnych i syntetycznych, sole kwasów
żywicznych (kalafonii) i kwasów naftalenowych o ogólnym wzorze (R " COO) Me+.
Nadciecz  ciecz charakteryzująca się tzw. nadciekłością (nadpłynnością), tzn. bardzo
małą lepkością, bardzo dużą przewodnością cieplną oraz szczególną właściwością
pełzania; nadciecz pełznie po ściankach naczynia, w którym się znajduje i przelewa
przez brzeg tego naczynia; przykładem nadcieczy jest odmiana ciekłego helu (He II)
poniżej określonej temperatury, bliskiej zera bezwzględnego.
Nadtlenki  związki chemiczne zawierające tlen w postaci grupy  O  O 
odznaczające się znaczną aktywnością, łatwo ulegają rozkładowi (niekiedy w sposób
wybuchowy), występują w procesach utleniania.
Niemetale  pierwiastki nie mające własności metalicznych.
Nośnik  kolektor  substancja dodawana do roztworu i strącana z niego w postaci
osadu, na którym współtrącają się oznaczone substancje śladowe.
Odczynnik  substancja reagująca zwykle w roztworze z określonym jonem, rodnikiem
lub związkiem z wytworzeniem charakterystycznego produktu (osad, zabarwienie, woń,
wydzielanie gazu); stosowany w analizie chemicznej do wykrywania lub oznaczania tego
jonu lub związku.
Oligomer  substancja złożona z cząsteczek zawierających niewiele jednakowych lub
różnych jednostek konstytucyjnych (atomów lub grup atomów)  połączonych ze sobą;
cząsteczki oligomerów mają takie rozmiary, że własności fizyczne oligomeru różnią się
zarówno od własności odpowiedniego monomeru, jak i polimeru.
Organozol  zol, w którym fazą rozpraszajacą jest ciecz organiczna.
Organożel  żel, w którym fazą rozpraszającą jest ciecz organiczna.
Osad  bardzo rozdrobnione ciało stałe wydzielające się z cieczy jednorodnej po
dodaniu odczynnika strącającego. Osad tworzy się w roztworach wodnych najczęściej na
skutek przekroczenia iloczynu rozpuszczalności.
Para  stan gazowy substancji w warunkach równowagi fazy gazowej z fazą ciekłą lub
stałą tej substancji. Para może być nasycona, nienasycona, przesycona, sucha,
wilgotna, mokra, ostra i zdławiona.
Parafina  mieszanina stałych węglowodorów nasyconych. Substancja mało
higroskopijna, rozpuszczalna w benzynie, gęstość 0,85  0,90 g/cm3, temperatura
topnienia 50  55oC.
Pektyny  złożone mieszaniny związków wielkocząsteczkowych, zaliczanych do
wielocukrów lub ich pochodnych, występujące w roślinach, owocach i jarzynach.
Peptydy  substancje pośrednie między aminokwasami, a bardziej złożonymi związkami
naturalnymi jakimi są białka. Występują licznie w przyrodzie (czerwone ciałka krwi,
mięśnie, wątroba, mocz) i uważane są za końcowe produkty metabolizmu. Rozróżnia się
wśród nich enzymy, hormony, antybiotyki.
Piana  układ dyspersyjny, utworzony ze znacznej liczby pęcherzyków gazu,
oddzielonych stosunkowo cienkimi błonkami cieczy.
Pierwiastek  substancja prosta, której drogą chemiczną nie można rozłożyć na inne
ciała. Zbiór atomów o tej samej liczbie atomowej.
Pirofory  substancje, które w postaci rozdrobnionej zapalają się samorzutnie pod
wpływem powietrza atmosferycznego.
Plastomery  tworzywa sztuczne (np. polistyren, polichlorek winylu, poliamidy) mające
trwałą zdolność przechodzenia w podwyższonej temperaturze w stan plastyczny i nie
ulegające odkształceniu po powrocie do normalnej temperatury  termoplasty.
Pochłaniacze  gettery  substancje, które umieszcza się w przyrządzie próżniowym w
celu wiązania i pochłaniania gazów i par pozostałych po procesie pompowania albo
wydzielających się w czasie pracy przyrządu. Duża zdolność pochłaniania tlenu, tlenku
węgla i innych gazów.
Polimery  organiczne (rzadziej nieorganiczne) związki wielocząsteczkowe zbudowane
z regularnie lub nieregularnie powtarzajacych się ugrupowań atomów o jednakowej
budowie, zwanych merami, połączonych kowalencyjnymi wiązaniami chemicznymi.
Porofory  substancje chemiczne, które w temperaturze pokojowej i w środowisku
obojętnym są trwałe, a w temperaturze podwyższonej (85  230oC) lub pod działaniem
odpowiednich chemikaliów (nawet wody) rozkładają się z wydzieleniem dużych ilości
produktów gazowych.
Prowitaminy  związki, z których w organizmie tworzą się witaminy, np. karoteny,
ergosterol, cholesterol.
Pseudokwasy  związki organiczne mające zasadniczo charakter obojętny, ale w
odpowiednich warunkach przechodzą w postać kwasową.
Reduktory  wszystkie substancje, które oddają elektrony innym substancjom.
Rezole  żywice termoutwardzalne, produkty kondensacji fenolu z nadmiarem
formaldehydu.
Rodentycydy  substancje (środki) chemiczne zaliczane do pestycydów stosowane do
zwalczania szkodliwych gryzoni.
Rozpuszczalniki  nieorganiczne lub organiczne ciecze, które mogą rozpuszczać ciała
stałe, ciecze lub gazy, to znaczy mogą tworzyć z tymi substancjami mieszaniny
jednorodne. Najbardziej rozpowszechnionym rozpuszczalnikiem jest woda. Do
najważniejszych rozpuszczalników organicznych zaliczamy niektóre; węglowodory,
halogenoalkany, alkohole, etery, ketony, estry, związki siarki. Rozróżniamy
rozpuszczalniki polarne i niepolarne, które nie mieszają się ze sobą.
Roztwory mieszaniny o jednakowym składzie w całej swojej masie (mieszaniny
jednorodne). Zalicza się do nich także roztwory gazu w gazie i ciał stałych w ciałach
stałych. Roztwory w zakresie nasycenia dzielą się na nasycone, nienasycone i
przesycone.
Roztwory buforowe  roztwory mieszanin, których pH (stężenie jonów wodorowych)
niewiele zmienia się po dodaniu ograniczonych ilości kwasu lub zasady.
Roztwory normalne  roztwory zasad, kwasów, soli (także utleniaczy i reduktorów)
zawierające dokładnie 1 mol reagujących cząstek w litrze.
Roztwór mianowany  używany w analizie objętościowej roztwór o znanym stężeniu,
który reaguje z badanym roztworem.
Sadza  proszek z drobnych kryształków grafitu o wielkości 20  60� ,
nierozpuszczalnych w wodzie.
Saletra  nazwa ważnych technicznie azotanów, potasowców i wapniowców.
Saponiny  naturalne substancje wywołujące pienienie się roztworów wodnych.
Scyntylatory  organiczne lub nieorganiczne substnacje bądz
ich roztwory, w których
pod wpływem działania promieniowania jonizującego powstają błyski światła tzw.
scyntylacje. Znajdują one zastosowanie w licznikach scyntylacyjnych.
Silikony  grupa krzemoorganicznych związków wielocząsteczkowych, odpornych na
czynniki chemiczne i wysoką temperaturę.
Sintina  związek o własnościach zbliżonych do ropy naftowej, otrzymywany jest w
czasie zgazowywania (częściowe utlenianie) węgla.
Skalenie  minerały najbardziej rozpowszechnione w skorupie ziemskiej.
Skała  naturalny zespół minerałów, będący wynikiem określonego procesu
geologicznego.
Sole  w szerokim pojęciu związki, których sieć krystaliczna składa się z kationów i
anionów. W wąskim znaczeniu są to związki powstające z metali, tlenków i kwasów lub
bezwodników kwasowych. Sole mogą także powstawać bezpośrednio z metali i niemetali
np. 2Na + Cl2  : 2NaCl. Rozróżniamy sole obojętne, kwaśne lub zasadowe.
Spiek  półwyrób lub wyrób gotowy otrzymywany z proszków metali przez sprasowanie
w formach pod wysokim ciśneniem i spiekanie kształtek w wysokich temperaturach (2/3
 4/5 ich temperatury topnienia).
Spiż  stop miedzi, cyny i cynku, często z domieszką innych metali, np. ołowiu, używany
do wyrobu części maszyn, wyrobów zdobniczych  częściej nazywany brązem cynowo
cynkowo ołowiowym.
Substraty  substancje, które wstępują w reakcje chemiczne.
Stabilizatory  substancje chemiczne, które dodane w małej ilości zapobiegają
niepożądanym procesom chemicznym.
Stellit  odlewniczy stop kobaltu, chromu, wolframu i molibdenu odznaczający się wielką
odpornością na ścieranie i korozję oraz dużą żaroodpornością.
Steroidy  grupa związków organicznych biologicznie czynnych, do której należą
sterole, kwasy żółciowe, saponiny i hormony płciowe.
Stopy  substancje metaliczne składające się z dwóch lub więcej składników, z których
co najmniej jeden jest metalem. Metal stanowiący największą część masy całkowitej
nazywa się metalem podstawowym, a pozostałe składniki dodatkami stopowymi.
Sykatywa  suszka, związek chemiczny, którego dodatek przyspiesza schnięcie
wyrobów lakierniczych.
Sylity  sility  spieki zawierające głównie karborund SiC (do 95%) z nadmiarem
krzemu, mają wysoką teperaturę topnienia.
Tlenki  dwuskładnikowe związki tlenu. Każdy produkt spalania (utleniania) jest
tlenkiem.
Tłuszcze  produkty naturalne, mieszaniny estrów, gliceryny i wyższych kwasów
tłuszczowych, głównie kwasu palmitynowego, stearynowego i oleinowego.
Utleniacze  są to substancje, które odbierają elektrony innym substancjom, aby
osiągnąć w ten sposób trwalszy stan, np. w pełni obsadzoną powłokę ośmioelektronową.
Węglowodory  związki organiczne zbudowane tylko z atomów węgla i wodoru.
Wodorotlenki  substancje, które zawierają w swej cząsteczce grupę wodorotlenową
OH. Przeważnie powstają przez połączenie tlenków metali z wodą.
Wskaz
niki  indykatory  (z łac. indicare = wskazywać)  substancje stosowane w
analizie miareczkowej ulegające widocznej zmianie w punkcie równoważnikowym.
Zmiana wywołana przez wskaz
niki ujawnia się najczęściej przez zmianę barwy.
Zasady  zasadami są substancje o cząsteczkach z wolnymi parami elektronów, do
których mogą się przyłączać protony. Są substancjami protonobiorczymi (akceptorami
protonów), kwasy natomiast są donorami protonów.
Zol  sol  substancja znajdująca się w stanie koloidowego roztworu.
Związki chemiczne  substancje występujące w stanie naturalnym albo wytworzone
sztucznie, które składają się z dwóch lub więcej pierwiastków. Atomy pierwiastków
wchodzące w skład związków łączą się w cząsteczki albo sieci jonowe. W odróżnieniu od
mieszanin pierwiastki zawarte w związkach chemicznych są połączone w stałych i
niezmiennych proporcjach, na czym opiera się cały ilościowy opis procesów
chemicznych. Związki chemiczne można rozdzielić na substancje proste jedynie przez
poddanie ich odpowiednim reakcjom chemicznym, a nie metodami fizycznymi (jak
sączenie, rozpuszczanie, destylacja).
Związki kompleksowe  związki złożone, powstające przez połączenie cząsteczek,
podczas gdy związki proste są zbudowane z atomów.
Żel  gel  zestalony koloidowy zol w postaci galarety. Przejście zolu w galaretowaty żel
nazywamy koagulacją a proces odwrotny peptyzacją.
Żywice  bezpostaciowe substancje, najczęściej ciecze o bardzo dużej lepkości,
zbliżone pod względem właściwości fizycznych do soków drzew. Dzielą się na żywice
naturalne i sztuczne.
Stopy pierwiastków powszechnie stosowane
Nazwa stopu Pierwiastki % udział Zastosowanie
1. Au + Ni + Cu + Zn + Mn +
Białe złoto Cd biżuteria, dentystyka
2. Au(80) + Pd(40)
Platynit Ni + Fe narzędzia
1. Cu + Al monety
Brąz 2. Cu + Pb łożyska
3. Cu + Sn dzwony
Mosiądz Cu (80) + Zn(20) ozdoby
Nowe srebro
zwane też: Cu(33 77) + Zn(12 44) + Ni
biżuteria
Alpaka, (11 26)
Argentan lub Packfong
Cu(90) + Zn(10) czerwony
Tombak przemysł artystyczny
Cu(72) + Zn(28) żółty
Konstantan Cu(60) + Ni(40) opory elektryczne
Nikielin Cu(55) + Zn(18) + Ni(27) opory elektryczne
Cu(3) + Si(1) + Mn(1,5) + Mg
Duraluminium wyroby prasowane, naczynia
(0,5) + Al(94)
Silumin Si(13) + Al(87) odlewy
Magnewin Zn(5) + Mg(95) wyroby prasowane
Chronin Ni(84) + Cr(16) elektryczne elementy grzejne
Ni(58) + Cu(30) + Fe(6) + Mn
Monel aparatura chemiczna
(6)
Manganin Cu(85) + Mg(12) + Ni(3)
Platynorod Pt(90) + Rh(10)
Cr(20) + Co(40) + W(15) + C narzędzia do obróbki
Stellit
(3) + Fe(22) skrawaniem
narzędzia do obróbki
Widia C(5) + Co(6) + Ti(1) + W(88)
skrawaniem
C(0,5 1,6) + Si(0,15 0,25) +
Stal narzędzia
Mn(0,1 0,3) + Fe
Występują jeszcze takie stopy jak: Alni, Alsifer, Alumel, Armco, Chromel, Hastelloy,
Hiperco, Hipersil, Izoperm, Kowar, Nimonik, Hipernik, Perlamoj, Perminwar, Tikonal,
Alniko, Leizna, Żeliwo, Staliwo.
 Inwar  stop odznaczający się zerowym współczynnikiem rozszerzalności składa się
z: Ni(36) + Mn(0,5) + C(0,5) + Fe(63)
 Amalgamat  stop  rtęć z innym metalem (np. ołowiem, srebrem, cynkiem, cyną,
złotem i platyną (platynorod)) tworzy stopy już w zwykłej temperaturze, z tego powodu
metale te należy chronić przed rtęcią.
 Bimetale  połączone paski metali o różnej rozszerzalności, zwykle inwaru z innym
metalem.
 Metale platerowane:
Double  srebro lub miedz
platerowane złotem
 Kupal  glin platerowany miedzią
Ferran  żelazo platerowane glinem