Żeromski wobec pozytywizmu i romantyzmu
Twórczość Stefana Żeromskiego, powstająca w głównej mierze w czasach Młodej
Polski, niewiele miała wspólnego z modernistyczną koncepcją sztuki. Żeromski
konsekwentnie sięgał wprawdzie po ówczesne techniki artystyczne (symbolizm,
impresjonizm, ekspresjonizm), ale daleki był od akceptacji formuły "sztuki dla
sztuki". Jego utwory z uporem poszukiwały rozwiązania najbardziej palących
spraw narodowych i sięgały do przeszłości, aby uczyć na błędach historii.
podobnie jak twórcy romantyzmu i pozytywizmu, obarczał Żeromski literaturę
odpowiedzialnością za naród, nakazując jej poszukiwanie rozwiązań, tworzenie
wzorców i trudne wytykanie błędów. W dziele podporządkowania twórczości
narodowej pisarz miał za sobą dwie wielkie, przeciwstawione sobie propozycje:
romantyczną i pozytywistyczną. Nie akceptował w pełni każdej z nich. W
"Popiołach" konsekwentnie demaskował romantyczne mity, a w wielu opowiadaniach
("Doktor Piotr", "Siłaczka") pokazywał karlenie ideałów pozytywistycznych wobec
trudnych realiów rzeczywistości. Żeromski rozpoczynał więc twórczość w
momencie, w którym było wiadomo, że zarówno romantyzm, jak i pozytywizm nie
sprawdziły się w praktyce. Nie liczące się z realiami romantyczne "mierzenie
sił na zamiary" przyniosło więcej szkód niż korzyści. Rozsądny, ale na ogół
ograniczony program pozytywistów prowadził do lojalizmu i wprawiał bohaterów w
kapitalistyczną pogoń za pieniądzem. Skoro nie sprawdziły się dwie
przeciwstawne koncepcje, to można by wzorem dekadentów uznać, że trzeciej po
prostu nie ma i starać się uciekać od ponurej rzeczywistości w świat wartości
artystycznych i tajemnic duszy. Żeromski jednak takiej postawy nie akceptował.
Podjął więc jeszcze jedną próbę stworzenia programu narodowego, polegającą na
prostym pomyśle połączenia dodatnich wartości dwu wielkich propozycji.
Romantyzm przegrał, bo nie umiał liczyć się z rzeczywistością, pozytywizm, bo
minimalizował rolę czynnika psychologicznego. Skoro tak, Żeromski zaproponował,
aby pozytywistyczne koncepcje realizować z romantycznym oddaniem i
poświęceniem. Jego program łączył więc działalność gospodarczą i oświatową z
formułą osobowości, gotowych do najwyższych poświęceń w imię obranej sprawy.
Działania podejmowane przez jego bohaterów przypominały wzorce z literatury
tendencyjnej. Stanisława Bozowska ("Siłaczka",1891) ucząca dzieci na zapadłej
wsi i pisząca podręcznik dla ludu, realizowała przecież dokładnie program
"pracy u podstaw". Doktor Judym ("Ludzie Bezdomni") i tytułowy bohater
opowiadania "Doktor Piotr" (1894), przekonani o obowiązku spłacenia długu
środowiska z którego się wywodzili, bądź kosztem którego uzyskali
wykształcenie, dążący do zapewnienia najbiedniejszym opieki lekarskiej i
poprawy warunków sanitarnych też realizowali idee pozytywistyczne. Żeromski
pozostał zatem przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie
realiów i społecznych potrzeb. Proponował jednak zupełnie inny sposób ich
realizacji. W tych samych utworach, które nawiązywały do programu pozytywistów,
przedstawiał bowiem konformizm jego pierwszych realizatorów. Doktor Obarecki
("Siłaczka"), który zaczynał od szczytnych ideałów, szybko dostosował się do
warunków życia na prowincji i zajął się skutecznym pomnażaniem majątku.
Wykształcony inż. Bijakowski - modelowy niemal bohater wczesnej literatury
pozytywistycznej - okazał się w opowiadaniu "Doktor Piotr" bezwzględnym i
cynicznym dorobkiewiczem. Pokolenie Pozytywistów w swoim liczeniu się z
realiami zupełnie, zdaniem Żeromskiego zawiodło. Stąd też swoim bohaterom
nakazywał on romantyczne poświęcenie w realizacji społecznych działań.
Konsekwencja Stanisławy Bozowskiej w realizowaniu "pracy u podstaw" kosztowała
ją życie, Doktor Piotr zostawił ojca, Doktor Judym ("Ludzie bezdomni") skazywał
się na samotność , odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się, że
potrzeba ustabilizowania rodziny przeszkodzi mu w działaniu na rzecz
najbiedniejszych. Samotni, zbuntowani, konsekwentni, odrzucający szansę
stworzenia własnego domu i poświęcający wszystkie wartości z życiem włącznie
sprawie, którą uznawali za słuszną, bohaterowie Żeromskiego romantyczną formułę
działania wprzęgali więc do realizacji pozytywistycznego programu społecznego.
Połączenie dwu najbardziej wartościowych elementów powinno zatem dać rezultaty.
Tymczasem sam Żeromski zauważał, że jego bohaterowie są bezsilni w konflikcie z
resztą społeczeństwa. Innego rozwiązania jednak nie widział. Konsekwentny
moralista proponował więc szczytne wzory, zdając sobie sprawę, że mają
niewielką szansę na realizację. Konieczność wyjścia poza krąg tradycji
pozytywistycznej w tworzeniu programów społecznych zasugerował jednak dopiero w
"Przedwiośniu" (1984).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Sylwetka Stefana Żeromskiego jako ucznia kieleckiego gim~403Żeromski Stefan Anankeżeromski i sienkiewicz (4)! Dwudziestolecie międzywojenne przedwiosnie zycie i tworczosc zeromskiegoEbook Stefan Żeromski PrzedwiośnieZeromski Stefan Puszcza Jodlowa (m76)Żeromski wobec pozytywizmu i romantyzmuZeromski Stefan Legenda o bracie lesnym (m76)Listy Oktawii Żeromskiej Do Stefana Żeromskiego Oktawia Żeromska E bookTomasz Judym bohater Ludzi bezdomych Stefana ZeromskiegoŻeromski Stefan Trzy opowiadaniaŻeromski Stefan Rozdziobią nas kruki i wronyŻeromski Stefan Aryman mści sięwięcej podobnych podstron