wolodyjowski (2)


Henryk Sienkiewicz "Pan Wołodyjowski"

Powieść drukowana w latach 1887-1888, wydanie osobne - 1888 r.
Akcja toczy się na kresach wschodnich podczas wojny polsko-tureckiej za
panowania Michała Wiśniowieckiego
Kompozycja i fabuła
Początkowe rozdziały pełnią funkcję ekspozycyjną zarówno w stosunku do całości
powieści jak i do jej części pierwszej:
Wstęp:
narrator relacjonuje losy Michała Wołodyjowskiego (pozostał kawalerem, ponieważ
wpierw wyjechał do Wiednia, by uzyskać zgodę na ślub od opiekunki narzeczonej,
księżnej Wiśniowieckiej, a następnie walczył na Ukrainie i posłował na Krym),
I rozdz.:
jesień 1668, Wodokty, Kmicicowie spodziewają się pierwszego dziecka. Przybyły z
wizytą pan Charłamp opowiada o rozpaczy "małego rycerza" wywołanej
niespodziewanym zgonem Anusi Borzobohatej Krasieńskiej i prosi o pomoc,
Oleńka wysyła męża za Skrzetuskimi i Zagłobą, którzy udali się w podróż w
Kaliskie,
pan Andrzej odnajduje ich w Burzcu. Zagłoba postanawia ratować przyjaciela,
podróż przedłuża się, ponieważ cieszący się autorytetem szlachty Zagłoba raz po
raz natrafia na rozpolitykowane grupy podążające na sejm konwokacyjny (5
listopada). W Mińsku dowiaduje się, że wybrany na posła Bogusław Radziwiłł ma
zamiar ubiegać się o tron. Wstrząśnięty postanawia udaremnić jego plany,
w Warszawie spotyka Hasslinga-Ketlinga, który ofiarowuje mu gościnę w swym
dworku na Mokotowie i przyrzeka pomoc w udaremnieniu planów Radziwiłła,
w czasie obrad sejmu Ketling zgłasza wątpliwość, co do prawomocności wyboru
księcia na posła, a z galerii Zagłoba zarzuca Radziwiłłowi zdradę,
w obecności Jana Sobieskiego dochodzi do utarczki słownej pomiędzy Zagłobą a
księciem. Dowcip pana Onufrego i jego nieprzejednanie wobec zdrajcy budzi
sympatię hetmana, zaś przysłuchujący się dyskursowi kasztelan krakowski, pan
Warszycki informuje Zagłobę, że Wołodyjowski zamierza wstąpić do klasztoru,
Zagłoba odwiedza w klasztorze brata Jerzego i sprytnie nakłania do wizyty u
"śmiertelnie chorego" Ketlinga,
w dworku czekają już dawni przyjaciele i hetman Sobieski, który ostatecznie
odwodzi rycerza od zamiaru złożenia ślubów zakonnych

Trzy kręgi fabularne związane z różnymi miejscami pobytu głównych postaci;
każdy stanowi odrębną całość o spójnej i zamkniętej kompozycji oraz własnej
tematyce:
Opowieść o miłości - 20 pierwszych rozdziałów, (dworek Ketlinga na Mokotowie) -
środowisko średniozamożnej szlachty. Wydarzenia koncentrują się wokół perypetii
miłosnych: Basi, Krzysi, Ketlinga, Wołodyjowskiego. W prowadzeniu intrygi
niemałą rolę odgrywa Zagłoba.
w dworku zamieszkuje siostra Wołodyjowskiego, żona stolnika latyczkowskiego,
pana Makowieckiego z dwu podopiecznymi, Krystyną Drohojewską i Barbarą
Jeziorkowską,
pan Zagłoba, upodobawszy sobie pełnego werwy trzpiota, Basię, postanawia
wyswatać ja z panem Michałem, ale Wołodyjowskiemu do serca przypada stateczna
Krzysia,
hetman przysyła do Wołodyjowskiego Adama Nowowiejskiego z poleceniem, by rycerz
objął na Ukrainie komendę po panu Ruszycu,
rychłe rozstanie zbliża młodych, podczas kuligu pan Michał i Krzysia składają
sobie śluby wierności, oficjalnie jednak nie ogłaszają zaręczyn,
z Kurlandii powraca Ketling i od pierwszego wejrzenia zakochuje się w Krzysi.
Zagłoba patronuje jego zamiarom. Panna odwzajemnia uczucie pięknego rycerza,
ale dręczy się wcześniejszym przyrzeczeniem danym Wołodyjowskiemu,
podczas zwiedzania zamku królewskiego Ketling oświadcza się Drohojewskiej, ale
ta oświadcza, że choć miłuje go z całej duszy, postanawiał wstąpić do
klasztoru,
do Zagłoby przybywa ksiądz podkanclerzy Olszowski. Znakomity gość zyskuje
przychylność pana Onufrego w planach osadzenia na tronie "Piasta" - Michała
Korybuta Wiśniowieckiego,
do Warszawy powraca pan Wołodyjowski. Dowiaduje się o planach Krzysi, ale całą
prawdę wyznaje mu Basia, rozżalona obojętnością "małego rycerza", którego
skrycie kocha. Pan Michał rusza, by zabić rywala. Szybko jednak okazuje się, że
opanował gniew i usuwa się z drogi zakochanym. Impulsywna Basia oświadcza mu
się, a wzruszony rycerz z wdzięcznością przyjmuje ofiarowaną sobie rękę

Opowieść o wojenno-awanturniczych przygodach (Dzikie Pola, stanica w
Chreptiowie). Na tle życia i wojennych uwikłań mieszkańców szczególnie wyraźnie
rysuje się wątek tajemniczego Tatara - Azji. Jest on siłą sprawczą i przyczyną
ciągu wydarzeń mających sensacyjno-przygodowy przebieg.
młoda para osiadła nieopodal Kamieńca, a jedynym zmartwieniem szczęśliwych
małżonków jest brak oczekiwanego od trzech lat potomka,
lato 1671 r., wieś Sokołów. Zagłoba przywozi Wołodyjowskiemu rozkaz objęcia
komendy w Chreptowie. Rusza sam, ale obiecuje rychło przysłać po żonę.
po trzech tygodniach po Basię przybywa oddział dowodzony przez Tatara, Azję
Mellechowicza. Podczas podróży młodzieńcowi zdarza się wypadek, a troskliwa
opieka pani Wołodyjowskiej staje się początkiem afektu Azji do Basi,
obecność pana Wołodyjowskiego przywróciła spokój w okolicy, a Basia organizuje
przyjęcia i zabawy przy muzyce,
podczas jednej z uczt pan Nienaszyc opowiada o wyprawie na Krym w poszukiwaniu
uprowadzonej przez Tatarów siostry i porwaniu przezeń trzyletniego Azji
Tuhaj-bejowicza. Dziecko odebrano panu Nienaszyńskiemu na terenie
Rzeczypospolitej (uczynili to zbójcy, z którymi podjął wyprawę w tatarskie
ziemie). Dalszy los małego Azji nie był znany,
żołnierze zatrzymują tatarskiego posła z listami do Mellechowicza. Okazuje się,
że Tatar prowadzi potajemne pertraktacje z dowódcami oddziałów, którzy zbiegli
na stronę turecką, w sprawie ich ewentualnego powrotu do służby. Ma na to zgodę
hetmana (jest postacią tajemniczą, unika spotkania z Nowowiejskim, porusza go
historia porwanego synka Tuhaj-beja),
Basia bierze udział w likwidacji bandy Azja-beja,
przybyły w odwiedziny do syna pan Nowowiejski rozpoznaje w Azji parobka
przygarniętego jako bezdomne dziecko (umknął, kiedy szlachcic zorientował się,
że romansuje z jego córka, Ewa). Dumny Tatar wyznaje, że to on jest zaginionym
synem Tuhaj-beja i snuje plany pozostania tatarskim hetmanem na Ukrainie (pan
Bogusz rusza oznajmić jego plany hetmanowi Sobieskiemu),
Basia planuje doprowadzić do związku pomiędzy Azją a Ewą,
młody Adam Nowowiejski zakochuje się w przebywającej z matką młodziutkiej Zosi
Boskiej,
hetman odrzuca plany Azji. Zawiedziony Tatar postanawia przejść na stronę
sułtana. Zwodzi Basię zgoda na ślub z Ewą i w czasie wyprawy do Raszowa porywa
panią pułkownikową,
Basia ucieka, a okaleczony Azja morduje starego Nowowiejskiego, znęca się nad
Ewa i Zosią Boską,
Basia długie tygodnie walczy o życie, a do Chrieptowa zjeżdżają Ketlingowie.
Mąż Krzysi objął dowództwo nad artylerią Kamieńca (Sobieski przygotowuje
twierdzę do obrony),
młody Nowowiejski podejmuje się misji zdobycia wieści o ruchach wojsk
tureckich. Chwyta Azję i z pomocą okrutnego Luśni, mści się za doznane krzywdy,
zadając Tuha-bejowiczowi straszliwą śmierć na palu,
Wołodyjowski, na rozkaz hetmana, zasila obronę Kamieńca.
Opowieść o oblężeniu i obronie Kamieńca. Obszernie wskazane tło wydarzeń oraz
stosunki panujące w twierdzy, do której bohaterowie przenoszą się z woli
Sobieskiego. Los bohaterów z części pierwszej splatają się ponownie, a wspólna
śmierć Ketlinga i Wołodyjowskiego stanowi jakby klamrę spinająca wątki.
konflikt Wołodyjowskiego z generałem podolskim, Potockim (pan Michał sprzeciwia
się narzucanej przez generała zasadzie zbiorowego dowództwa, "małego rycerza
wspiera biskup Lanckroński),
punktem kulminacyjnym wątku jest scena złożenia przysięgi w kościele przez
Wołodyjowskiego i Ketlinga (obiecują bronić twierdzy do ostatniej kropli
krwi),
pobratymiec, Haberskuł (stary perkułap chocimski) za pośrednictwem sekretarza,
radzi Wołodyjowskiemu opuścić Kamieniec, sugeruje, że miasto na pewno zostanie
zdobyte,
walki o Żwaniec i zdobycie miasta przez Turków,
obfitość wojsk z jakim pod mury Kamieńca przybywa wezyr skłaniają starszyznę do
poddania miasta,
Wołodyjowski postanawia bronić się w starym zamku, a w noc poprzedzającą
ostatnią walkę żegna się z żona i Zagłoba,
miasto poddaje się, a Wołodyjowski i Ketling, wierni złożonej przysiędze,
wysadzają się w zamku,
uroczysty pogrzeb bohaterów, na który przybywa hetman Sobieski, odbywa się w
Stanisławowie.
Powieść kończy epilog. Narrator naświetla wydarzenia, które nastąpiły w rok po
upadku Kamieńca (zwycięstwo Sobieskiego pod Chocimiem).

Wątek romansowy a tło historyczne powieści
Watek romansowy stanowi podstawę powieści, jest więc znacznie obszerniejszy niż
w poprzednich częściach Trylogii. Tłem dla niego są wydarzenia historyczne:
okres bezkrólewia po nagłej abdykacji Jana Kazimierza. Elekcja w wyniku której
an tronie zasiada (1669) Michał Korybut Wiśniowiecki;
atak Tatarów i Turków (1672 r.), upadek Kamieńca
opis zwycięstwa pod Chocimiem i wzmianka o zwycięstwie pod Wiedniem (1683 r.)
osłabiają wrażenie klęski kamieńskiej.
Bohaterowie
Michał Wołodyjowski ma swój historyczny pierwowzór w Jerzym Wołodyjowskim,
pochodzącym z drobnej szlachty podolskiej, znakomity rycerz kresowy, mąż
Krystyny Jeziorkowskiej, 40-letniej wdowy po trzech mężach. Odbywał służbę w
stanicy w Chrieptowie i zginął w obronie Kamieńca Podolskiego, gdy z
niewiadomych przyczyn nastąpił wybuch zgromadzonych w podziemiach zamkowych
prochów. Pozostałe szczegóły z dziejów "małego rycerza" są fikcją literacką.
Prawy Polak, patriota, dzielny rycerz, odważny i karny, "pierwszy żołnierz
Rzeczypospolitej". Mistrz w pojedynkach i na polu bitwy, szczególnie w
prowadzeniu walk podjazdowych, niezrównany szermierz i dowódca. Postać niekiedy
zabawna (niski wzrost, poruszanie wąsikiem);
Typowy reprezentant XVII-wiecznej szlachty kresowej, przyzwyczajony od
najmłodszych lat do trudów wojennych.
Ma wrodzona łagodność i dobroć, która pomaga mu w zdobyciu przyjaciół;
Nie zna się na sprawach publicznych, potrafi natomiast wiernie wykonywać
rozkazy. Służąc pod komendą Jeremiego Wiśniowieckiego, staje się zwolennikiem
prowadzonej przez niego polityki;
"gospodarka, wojna i miłość" są trzema porządkami "jego żywota";
Kocha się w wojnie, dysponuje dużym doświadczeniem, z jego porad wojskowych
korzystają starsi ranga rycerze;
Broniąc Kamieńca woli wysadzić się wraz z przyjacielem w powietrze, by nie
oddać zamku Turkom. Czyni to zgodnie ze złożonym ślubem. Indywidualne szczęście
składa na ołtarzu ojczyzny;
Uroczysty pogrzeb zostaje uświetniony wkroczeniem do kościoła hetmana
Sobieskiego, powitanego przez księdza okrzykiem "Salvator" (scena ta jest
zapowiedzią zwycięskiej bitwy pod Chocimiem);
Sienkiewicz nazywa Michała "Hektorem Kamienieckim", nawiązując do wojny
trojańskiej (Hektor - najdzielniejszy obrońca Troi) i podnosząc w ten sposób
rangę Wołodyjowskiego do wymiarów symbolicznych, czyniąc zeń reprezentantem
każdej epoki i zapewniając mu uniwersalne trwanie.
Basia "hajduczek" to wymarzona kandydatka na żonę Wołodyjowskiego. Wychowana
wśród stepów na wschodnich kresach Rzeczypospolitej, ma żołnierską naturę
(zabija Tatara, bierze udział w prawdziwej bitwie, dzielnie broni się przed
Azją).
Szlachetna, dzielna, o żywym temperamencie, trzpiot, patrzy na świat z humorem
i daje sobie radę w każdej opresji;
Ma w sobie wiele godności i delikatności (ukrywa swą miłość), kiedy jednak
Krzysia zawodzi nadziejom Michała, sama się mu oświadcza i komunikuje o tym
rodzinie;
Po wyjściu za mąż nie odstępuje rycerza świadoma niebezpieczeństw, które jej
grożą.
Ketling, Szkot osiadły w Polsce.
Rycerz, żołnierz, namiętny i rzewny kochanek. Żyje miłością i dla niej, potrafi
swoje uczucie ująć w słowa, czym zyskuje sobie przychylność płci niewieściej;
Służy wiernie nowej ojczyźnie i nie waha się złożyć życia w ofierze.
Krzysia w przeciwieństwie do Basi ma naturę bierną.
Delikatna, szlachetna i poważna.
Rozdarta pomiędzy nagłym uczuciem do pięknego Ketlinga, a obowiązkiem wobec
Michała, któremu przyrzekła swą rękę, gotowa jest iść do klasztoru. Gdyby nie
interwencja Basi nigdy nie zaznałaby krótkiego szczęścia w małżeństwie.
Azja, syn Tuhaj-beja, wychowany wśród Tatarów litewskich, przyjął nazwisko
Melechowicza. Służy w chorągwi Lipków, zdobywa stopień oficerski, osiada na
Ukrainie i marzy, by zostać hetmanem tatarskim.
Dziki, porywczy i mściwy zdolny jest do największych okrucieństw;
Pokochawszy Basię zapomina o względach etycznych i moralnych, gotowy jest siłą
przymusić ją do odwzajemnienia uczuć;
Ponosi straszliwą karę na palu śmierci.
Zagłoba to typowy Sarmata, w "Panu Wołodyjowskim" jest już starcem (ma ok. 90
lat). Postać sympatyczna, choć prezentująca wiele cech negatywnych.
Urodzony żartowniś i łgarz, mistrz forteli, samochwałą i spryciarz (jego
wybiegi często ratują z opresji bohaterów powieści, zaś dowcipy wprowadzają do
akcji elementy komizmu).
Z natury tchórzliwy, potrafi zdobyć się na prawdziwe bohaterstwo.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pan Wolodyjowski Rozdzial 12
Pan Wolodyjowski Rozdzial 17
Pan Wolodyjowski Rozdzial 55
Pan Wolodyjowski Rozdzial 32
Pan Wolodyjowski Rozdzial 23
Pan Wolodyjowski Rozdzial 49
Pan Wolodyjowski Rozdzial 07
Pan Wolodyjowski Rozdzial 15
Pan Wolodyjowski Rozdzial 41
Pan Wolodyjowski Rozdzial 57 Epilog
Pan Wolodyjowski Rozdzial 18

więcej podobnych podstron