2010.03.01, 2010.03.08, 2010.03.15

→ RÓŻNORODNOŚĆ ŚWIATA ROŚLIN

•

rośliny też wyszły z wody

•

organizmy:

•

bakterie

•

protisty

•

rośliny

•

zwierzęta

•

grzyby

•

[wirusy]

•

formy bezkomórkowe; nie mają własnego metabolizmu i większości innych
funkcji życiowych

•

twory będące czymś pośrednim między światem ożywionym i nieożywionym

•

takie dziwne i tajemnicze twory

→ Systematyczny podział królestwa roślin

•

Rośliny niższe

Glony (Phyrophyta) – zbiorcza grupa organizmów o podobnych właściwościach
morfologiczno-ekologicznych

•

plechowce jedno- lub wielokomórkowe

•

żyją w wodzie lub środowiskach wilgotnych

•

organizmy fotoautotroficzne

•

wykazują dużą różnorodność sposobów rozmnażania

Gromady: Glaukofity, Złocienice (=Chryzofity), Tobołki, Eugleminy (=Klejnotki),
Zielenice, Brunatnice, Krasnorosty

gdzie dużo glonów, tam może żyć dużo zwierząt → mają co jeść

•

Gromada: Glaukofity (Glaukophyta)

•

grupa organizmów jednokomórkowych

•

są wynimiem symbiozy prostych eukariontów z sinicami

•

obejmuje kilkanaście gatunków

•

np. Cynophora paradoxa

•

Gromada: Złocienice (Chryzophyta) = Chryzofity

•

większość z nich to glony jednokomórkowe, opatrzone jedną lub dwiema wiciami

•

niektóre są wielokomórkowe (do 2 cm)

•

ok. 1000 gatunków

•

np. Hydrurus cuchnący (Hydrurus foetidus)

•

Klasa: Okrzemki (Baccillariophyceae)

•

Jednokomórkowe lub kolonijne (do 2 mm)

•

otoczone ścianą komórkową w postaci pancerzyka krzemionkowego

•

komórki nie mają wici

•

ok. 12 000 gatunków

•

np. Pinnularia zielona (Pinnularia viridis)

1

•

Gromada: Tobołki (Pyrrophyta)

•

glony jednokomórkowe

•

opatrzone 2 wiciami

•

otoczone pancerzykiem celulozowym

•

ok. 1300 gatunków

•

np. Nocoświetlik (Noctiluca miliaris) – umie świecić

•

Gromada Eugleny (Euglenophyta) =Klejnotki

•

glony jednokomórkowe

•

opatrzone wiciami

•

ok. 1000 gatunków

•

np. Euglena zielona (Euglena viridis)
„poluje na organizmy, w ten sposób je przyswaja”

•

Gromada: Zielenice (Chlorophyta)

•

glony o różnej organizacji budowy ciała – od jednokomórkowych, często
wiciowcowych, do wielokomórkowych, tworzących złożone plechy

•

liczne formy kolonijne

•

okryte celulozową ścianą komórkową

•

ok. 10 400 gatunków

•

np. Chlorlla zwyczajna (Chlorella vulgaris)

•

Klasa: Sprzężnice (Conjugatophy ceae)

•

organizmy jednokomórkowe bezwiciowe

•

czasem tworzą wielokomórkowe nici

•

wystpuje rozmnażanie płciowe polegające na koniugacji nieruchomych gamet

•

ok. 5000 gatunków

•

np. Skrętnica (Spirogyra sp.)

•

Gromada: Brunatnice (Phaeophyta)

•

glony osiadłe, wielokomórkowe, często bardzo dużych rozmiarów (>60m)

•

plecha zróżnicowana na część chwytnikową, łodykokształtną i liściokształtną

•

rozmnażanie płciowe i bezpłciowe, z przemianą pokoleń

•

ok. 2000 gatunków

•

np. Morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus)

•

Gromada: Krasnorosty (Rhodophyta)

•

glony osiadłe wielokomórkowe, rzadko jednokomórkowe

•

ściany komórkowe niekiedy inkrustowane węglanem wapnia

•

plecha do 1 m

•

ponad 4000 gatunków

•

np. Szkarłatnica zimowa (Porphyra hiemalis)

→ Rośliny wyższe (=rośliny telomowe)

•

Gromada: Ryniofity (Rhyniophyta)

•

Gromada: Mszaki (Bryophyta):

2

•

Klasy: Glewniki, Mchy i Wątrobowce

•

Typ: Paprotniki (Pteriodophyta)

•

Gromady: Widłaki, Skrzypy, Paprocie, Psylofity i Porybliny

•

Typ: Nasienne (Spermatophyta)

•

Gromada: Nagonasienne = nagozalążkowe (Corniferophytina)

•

Gromada: Okrytonasioenne = okrytozalążkowe (Magnoliophytina)

•

Klasa: Dwuliścienne (Magnoliopsida)

•

Klasa: Jednoliścienne (Liliopsida)

•

Gromada: Ryniofity (Rhyniophyta)

•

najstarsze znane rośliny naczyniowe (psylofity)

•

żyły od górnego syluru do dolnego dewonu

•

ich pędy naziemne wznosiły się pionowo do góry i rozgałęziały widlasto

•

na szczycye pędów wyrastały zarodnie

•

organy podziemne miały charakter kłącza z licznymi chwytnikami

np. Rhynia maior

•

Gromada: Mszaki (Bryophyta)

•

rośliny lądowe związane z siedliskami wilgotnymi

•

wykazują heterotroficzną przemianę pokoleń

•

organizm jest plechowaty lub zróżnicowany na łodyżkę i liście, przytwierdzony do
podłoża chwytnikami

•

bywa już zróżnicowanie na (pseudo)tkanki: okrywającą, asymilacyjną, spichrzową
i bardzo prymitywną przewodzącą

•

ok. 26 000 gatunków

•

Klasa: Wątrobowce (Marchantiophyta)

•

organizm plechowaty, przymocowany do podłoża jednokomórkowymi chwytnikami

•

ok. 6000 gatunków

np. Porostnica wielokształtna (Marchantia polymorpha)

•

Klasa: Torfowce (Sphagnopsida)

•

postać ulistnionej łodyżki, która stale rośnie na długość, a dolne jej części stopniowo
obumierają

•

listki mają zdolność magazynowania dużej ilości wody

•

biorą udział w tworzeniu warstw torfu

•

ok. 350 gatunków

np. Torfowiec bagienny (Sphagnum palustra)

•

Torfowiska wysokie

•

tam, gdzie duża ilość opadów

•

gatunki charakterystyczne: mochwian (próchniczek) błotny [mech],
[wątrobowiec] Calyphogeria azurea, rosiczna okrągłolistna, [mech]
Sphagnum capilleceum i inne

3

•

Torfowiska niskie (rojsty)

•

w zagłębieniach terenu, gdzie woda stagnuje, także w wyniku zarastania
jezior od brzegów ku wnętrzu (torfowiska niskie pojeziorowe)

•

gatunki charakterystyczne: wełniczka alpejska, [mech] Calliergon
sarmentorum, słomiaczek złotawy [mech], siedmiopalecznik błotny i inne

•

są też torfowiska przejściowe – odcięcie wód gruntowych lub zarastanie jezior
ubogich w składniki mineralne (dystroficznych), zwłaszcza w wapń

•

torfowiska – środowiska silnie zakwaszone

•

Klasa: Mchy (Bryopsida)

•

ulistniona łodyżka,przytwierdzona do ziemi chwytnikami

•

mchy są rozpowszechnione we wszystkich środowiskach poza morzami

•

ok. 2000 gatunków

np. Płonnik pospolity (Politrychum commune)
Skrętek wilgociomierniczy (Funoria hygrometrica)

•

Typ: Paprotniki (Pteridophyta), dzieli się na 4 gromady: Widłaki, Skrzypy, Paprocie
i Porybliny

•

dawniej odgrywały dominującą rolę w historii Ziemi

•

w wyniku gromadzenia się ich zbutwiałych szczątków w dawnych epokach
geologicznych doszło do nagromadzenia się pokładów węgla

•

paprocie – byliny: Lepidodendron i Sigilaris

•

Gromada: Widłaki (Lycopodiophyta)

•

rośliny lądowe o heteromorficznej przemianie pokoleń

•

składają się z widlasto rozgałęzionych pędów i korzeni

•

pędy są pokryte drobnymi, spiralnie ułożonymi liśćmi

•

Sporofile (liście zarodnionośce) ułożone są na szczycie łodygi w sporofilostan (kłos
zarodnionośny)

•

ok. 1250 gatunków

np. Widłak goździsty (Lycopodium clavatum)
Widliczka ostrozębna (Selaginella selaginoides)

•

Gromada: Skrzypy (Equisetophyta)

•

lądowe byliny o heteromorficznej przemianie pokoleń

•

zróżnicowanie na łodygę, liście i korzenie

•

łodyga o budowie członowej (węzły, międzywęźla) z centralnym kanałem
powietrznym

•

w węzłach wyrastają okółki łuskowatych liści

•

na szczycie pędów zarodnionośnych szyszkokształtne sporofilostany

•

obecnie 30 gatunków

•

Gromada: Paprocie (Polypodiophyta)

•

lądowe rośliny zielne (rzadko drzewiaste) o heteromorficznej przemianie pokoleń

•

zróżnicowanie na łodygę, liście i korzenie

•

łodyga może być wzniesiona lub płożąca się w postaci kłącza

•

wykazuje ona anatomiczny poszał na tkanki: okrywającą, miękiszową, wzmacniającą

4

i przewodzącą

•

ok. 10 000 gatunków

np. Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare)
Długosz królewski (Osmunda regalis)

•

Gromada: Porybliny (Isoetopsida)

•

niewielkie rośliny o krótkiej, bulwiastej łodydze zwieńczonej szydlastymi liśćmi

•

zarodnie znajdują się u nasady liści

•

żyją w wodzie

•

rośliny rozdzielnopłciowe

•

ok. 140 gatunków

•

w olsce 2 gatunki rosnące w czystych jeziorach oligotroficznych na północy kraju:
poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris) i poryblin kolczasty (Isoëtes echinospora) – oba
coraz rzadsze ze względu na rosnące zanieczyszczenie

•

Rośliny nasienne (Spermatophyta)

2 gromady: Nagozalążkowe i Okrytozalążkowe

•

dominują w szacie roślinnej Ziemi

•

są to rośliny naczyniowe o najwyższym stopniu przystosowania do życia na lądzie

•

wykazują anatomiczny podział na tkanki: okrywającą, miękiszową, wzmacniającą
i przewodzącą oraz wiele innych wyspecjalizowanych

•

ok. 300 000 gatunków

•

nasienne – użytkowane przez człowieka

•

Gromada: Nagozalążkowe (=nagonasienne) – Pinophyta (=Gymnospermae)

•

lądowe drzewa lub krzewy o heteromorficznej przemianie pokoleń

•

zróżnicowane na zdrewniałą łodygę, liście o różnej morfologii i korzeń, tworzący
zwykle system palowy

•

kwiaty zazwyczaj rozdzielnopłciowe, szyszkokształtne, bez orrywy kwiatowej,
wiatropylne

•

zalążki i

nasiona są nieokryte

•

ok. 800 gatunków

•

Podgromada: Nagozalążnowe wielkolistne (Cycadophytina)

•

rośliny o dużych, silnie podzielonych liściach i słabym przyroście łodyg na grubość

•

dzielą się na 4 klasy: Paprocie nasienne, Sagowce, Benetyty, Gniotowe

•

Klasa: Paprocie nasienne (Lyginopteropsida)

•

żyły od górnego dewonu do jury

•

w tzw. okresie węglowym (karbon) stanowiły ważny składnik flory lądowej

•

miały pokrój paproci, ale wytwarzały zalążki i nasiona

•

Klasa: Sagowce (Cycadopsida)

•

tropikalne rośliny drzewiaste zazwyczaj o dużych liściach, często wyglądem
zewnętrznym przypominają palmy

•

kwiaty są rozdzielnopłciowe

•

ok. 100 gatunków

5

•

Klasa: Benetyty (Benettitopsida)

•

żyły w erze mezozoicznej, z wyglądu przypominające sagowce

•

kwiaty obupłciowe osłonięte listkami okrywy (okwiat)

•

np. Williamsonia gigas

•

Klasa: Gniotowe (Gnetopsida)

•

rośliny tropikalne, najczęściej krzewiaste, wykazujące szereg cech roślin
okrytonasiennych, jak owadopylność kwiatów

•

ok. 80 gatunków

np. Welwiczia przedziwna (Welwitschia mirabilis)

•

Podgromada: nagozalążkowe drobnolistne (Pinophytina)

•

rośliny drzewiaste o drobnych, przeważnie nie podzielonych liściach i o silnym
przyroście na grubość

•

dzielą się na 3 klasy: miłorzębowe, kordaitowe, szpilkowe (=iglaste)

•

Klasa: Miłorzębowe (Ginkgopsida)

•

rośliny drzewiaste o silnie rozgałęzionym pniu i o wachlarzowatych ogonkowych,
opadających na zimę liściach

•

kwiaty rozdzielnopłciowe

•

obecnie tylko jeden gatunek

Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) – nawywany mylnie japońskim (pochodzi

z Chin)

•

Klasa: Kordaitowe (Cordaitopsida)

•

kopalne rośliny drzewiaste, żyjące w karbonie i permie

•

miały długie lancetowate liście

•

kwiaty były zebrane w jednopłciowe kwiatostany

•

Klasa: Szpilkowe (Pinopsida) (=iglaste)

•

rośliny drzewiaste (rzadziej krzewy)

•

liście w formie igieł lub łusek

•

rośliny przeważnie zimozielone i silnym ksenomorfizmie postaci (postaci
ułatwiającej zatrzymywanie wody)

•

kwiaty rozdzielnopłciowe, szyszkokształtne

•

ok. 600 gatunków

•

wykorzystywane w Europie Środkowej głównie jako budulec, a także w medycynie
i magii

•

krzewy iglaste wykorzystywane do łuków, jako przyprawa, w medycynie i magii (np.
cis, jałowiec)

•

Gromada: Okrytozalążkowe (=okrytonasienne) (Magnoliophyta = Angiospermae)

•

rośliny zielne, krzewy i drzewa

•

wykazują heteromorficzną przemianę pokoleń

•

organy wegetatywne cechuje duża różnorodność budowy morfologicznej
i anatomicznej

•

kwiaty są przeważnie obupłciowe i często owadopylne

6

•

zalążki znajdują się wewnątrz zalążni słupka, a nasiona wewnątrz owoców

•

ok. 250 000 gatunków

•

dzieką się na 2 klasy: dwuliścienne i jednoliścienne

•

Klasa: Dwuliścienne (Magnoliophyta)

Podstawowe rośliny bytu człowieka

•

Rośliny drzewiaste lub zielne

•

zarodek z dwoma liścieniami

•

liście zwykle ogonkowe o nerwacji pierzastej

•

system korzeniowy najczęściej palowy

•

ok. 175 000 gatunków

•

stanowią o bioróżnorodności współczesnego lądowego życia roślinnego na Ziemi

•

dzielą się na 8 podklas: magnoliowe, oczarowe, jaskrowe, goździwkowe, ukęślowe,
różowe, astrowe, jasnotowe

•

Podklasa: Magnoliowe (Magnolidae)

•

jedyny przypadek ożywienia nasiona rośliny po 2000

lat! - magnolia japońska

(Magnolia kobus)

•

tulipanowiec amerykański

•

cynamonowiec

(Cinnamomum sp.) - ok. 250 gatunków

•

wawrzyn szlachetny (=laura) (Laurus nobilis)

•

muszkatołowiec korzenny (Myristica fragrans)

•

grążel żółty (Nuphar lutea)

•

grzybienie białe (Nymphaea alba)

•

Podklasa: Oczarowe (Hamamelididae)

•

Platan klonolistny (Platanus ×hispanica)

•

kasztan jadalny (Castanea sativa)

•

buk zwyczajny (Fagus sylvatica)

•

grab pospolity (Carpinus betulus)

•

dąb szypułkowy (Quercus robur)

•

topola osika (Populus tremula)

•

leszczyna pospolita (Coryllus avellana)

•

brzoza brodawkowata (Betula pendula)

•

konopie siewne (Cannabis sativa)

użytkowe: źródło włokna, oleju lub jako używka, stosowane w obrzędach

•

Podklasa: Jaskrowe (Ranunculidae)

•

knieć błotna (=kaczeniec)

•

piwonia krzewiasta

•

zawilec gajowy

•

mak lekarski

•

berberys zwyczajny

•

glistnik jaskółcze ziele

•

Podklasa: Goździkowe (Caryophylidae)

•

burak zwyczajny (Beta vulgaris)

7

•

mydlnica lekarska

•

szpinka warzywny

•

opuncja figa indyjska (pochodzi z Meksyku)

•

szczaw zwyczajny

•

gryka zwyczajna

•

Podklasa: Ukęślowe (Dilleniidae)

•

borówka brusznica

•

borówka czarna

•

krokus uprawny (=szafran uprawny)

•

dynia (Cucurbita sp.)

np. dynia zwyczajna (Cucurbita pepo)

•

kapusta (Brassica)

kapusta rzepak
kapusta warzywna
chrzan pospolity
rzodkiew zwyczajna

•

lnicznik siewny

(we florze Polski jest archeofitem, niezbyt pospolicie występującym na całym

niżu)

roślina włóknista

•

ślaz zygmarek – w dawnych wiekach uprawiany dla jadalnych nasion

•

ślazówka turyngska – jw.

•

bawełna (=bawełnica) – od 40 do 70 gatunków

•

figowiec właściwy (Ficus carica)

•

morwa biała (Morus alba) – liście stanowią jedyny pokarm jedwabników
morwowych, z których kokonów uzyskuje się jedwab

•

kauczukowiec (=hewea) (Hevea sp.) - uprawiana w celu pozyskania soku mlecznego
(lateksu)

•

maniok jadalny (Manihot esculenta)

•

Podklasa: Różowe (Rosidae)

•

malina właściwa

•

wiśnia pospolita typowa

•

śliwa domowa typowa (węgierka)

•

jabłoń domowa

•

śliwa migdał (migdałowiec)

•

cytrus (Citrus sp.)

np. cytryna zwyczajna

•

groch zwyczajny typowy

•

soja warzywna (Glycine max)

•

len (Linum sp.) - pochodzi zw Wschodniej Europy i z rejonu Morza Śródziemnego

np. len zwyczajny

•

baldaszkowate (Apiceae)

•

koper ogrodowy

•

kminek zwyczajny

•

marchew zwyczajna

8

•

oliwka europwjska

•

żeń-szeń właściwy (Panax ginseng)

•

sandałowiec

•

jemioła (Viscum) – ok. 70 gatunków

rośliny pasożytnicze lub częściowo pasożytnicze
rośliny lecznicze i trujące
np. jemioła pospolita (Viscum album)

•

Podklasa: Astrowe (Astercidae)

•

stokrotka pospolita

•

słonecznik zwyczajny

•

chryzantema ogrodowa

•

sałata siewna

•

Podklasa: Jasnotowe (Lamiidae)

•

kawowiec (=kawa) (Coffea sp.)

arabska – Coffea arabica
kongijska (robusta) – Coffea canephora

•

chinowiec (=drzewo chinowe) (Cinchona sp.) - ponad 50 tropikalnych gatunków

chinowiec lekarski (Cinchona pubescens) – leczono nim chorych na gorączkę

(febrę)

•

pomidor zwyczajny (Lycopersicon esculentum)

•

pochodzi z Ameryki Południowej lub Środkowej

•

w Europie od 1492

•

początkowo uważany za roślinę trującą i hodowano go w ogrodach w celach
dekoracyjnych

•

pomidor jest owocem

•

psianka ziemniak (=ziemniak, kartofel) (Solanum tuberosum)

pochodzi z zachodniej części Ameryki Południowej
popularny w państwie Inków – był przedmiotem kultu
po odkryciu Ameryki rozprzestrzenił się na całym świecie

•

papryka (=pieprzowiec) (Capsicum sp.)

•

pochodzi z Ameryki Południowej i Centralnej

•

po zdobyciu Meksyku przez Cortésa uprawa papryki dość szybko
rozprzestrzeniła się na całym świecie

•

macierzanka tymianek

•

z rejonu Morza Śródziemnego

•

znali go Egipcjanie i Samarytanie (do mumifikacji i jako środek
bakteriobójczy)

•

lebiodka pospolita (=oregano)

•

rośnie w Europie i Azji

•

farbowano nim tkaniny na czarno (zielem), kwiatami na pomarańczowo

•

w średniowieczu ziele miało zabezpieczać przed czarami

•

właściwości lecznicze znał Hipokrates i Arystoteles

•

mięta pieprzowa

•

znana w starożytnych Chinach i Egipcie do balsamowania zwłok

•

w medycynie Pliniusz (I w. n.e.) zalecał napar z mięty na szereg dolegliwości

•

średniowiecze – wykorzystywano wg zaleceń Awicenny (X/XI w.)

9

•

Klasa: Jednoliścienne (Lillopsida = Monocotyledonae)

PODSTAWOWE ROŚLINY BYTU CZŁOWIEKA – ZBOŻA
•

rośliny przeważnie zielne

•

zarodek z jednym liścieniem

•

liście przeważnie bezogonkowe o nerwacji równoległej

•

wiązkowy system korzeniowy

•

ok. 75 000 gatunków

•

gruga grupa stanowiąca o bioróżnorodności lądowego życia roślinnego na Ziemi

•

dzielą się na 3 podklasy: żabieńcowe, liliowe i palmowe

•

Podklasa: Żabieńcowe (Alismatidae)

•

moczarka kanadyjska

•

rdestnica pływająca

•

strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia)

•

Podklasa: Liliowe (Liliidae)

•

czosnek szczypiorek (szczypiorek)

Pochodzi z Azji i Europy, w Europie upowszechniony od XVI w.
znany od starożytnoci jako przyprawa i roślina lecznicza

•

czosnek cebula (Allium cepa)

pochodzi z Azji Środkowej, obecnie nie rośnie dziko
znana i ceniona w Egipcie, do Polski sprowadzona przez Benedyktynów

i Cystersów w XII w.

•

agawa (Agavae sp.)

•

ponad 100 gatunĸow

•

pochodzi z Ameryki

•

wykorzystywana do produkcji alkoholi (tequila, mezcal i pulque)

•

nadto: papier, liny, sznurki

•

jukka (Yucca sp.)

•

ok. 50 gatunków

•

Ameryka Północna i Środkowa i na Azorach

•

wykorzystywane przez ludy prekolumbijskie jako rośliny włóknodajne

•

wanilia (Vanilla sp.) - ok. 100 gatunków

•

u Azteków kwiatem wanilii płacono podatki

•

do Europy sprowadzona w XVI w. przez konkwistadorów

•

wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia)

•

ananas jadalny (=ananas właściwy)

•

na dziko występuje w Brazylii

•

roślina spożywcza i włóknodajna

•

banan zwyczajny (=banan właściwy)

•

podstawa wyżywienia w wielu regionach świata

•

roślina włóknodajna

•

ważna w wierzeniach religii hinduistycznej

•

manna jadalna

•

zbierana ze stanu dzikiego odgrywała znaczną rolę jeszcze w średniowieczu

•

kraje słowiańskie i z nimi bezpośrednio graniczące

10

•

cibora papirusowa (=papirus)

•

pochodzi z Afryki, głównie z Egiptu, wykorzystywana do produkcji papirusu
już w starożytnym Egipcie od III tysiąclecia p.n.e.

•

TRAWY

•

pozyskiwane ze stanowisk dzikich lub półdzikich (użytki ielone – łąki): trawy
i turzyce

•

wykorzystywane jako pasza i budulec

•

ZBOŻA

•

umiejętność uprawy – podstawa rewolucji neolitycznej

•

przekształcenie gospodarki pozyskującej na wytwórczą

Etapy udomowienia roślin:
1) zbieranie dzikich roślin, wśród których pojawiały się mutanty mające

właściwości form udomowionych

2) wysianie dzikich roślin połączone z nieświadomą lub świadomą selekcją

prowadzącą do dominacji tych mutantów

3) uprawę gatunku w pełni udomowionego
•

właściwości zbóż udomowionych

•

nie mogą egzystować w warunkach całkowicie normalnych, ponieważ
są ściśle przystosowane w swoich wymaganiach siedliskowych
i biologiirozsiewania do warunków stworzonych przez człowieka

•

w porównaniu z dzikimi trawami doszło do zaniku samorzutnej
łamliwości kłosa

•

zwiększenia wielkości ziarniaków

•

utrata okresu spoczynkowego, dzięki czemu wszystkie ziarniaki
w kłosie kiełkują w tym samym roku

•

większa zmienność form uprawnych

•

adaptacja do rozwoju w innych strefach klimatycznych

•

pszenica

•

rodzaj pochodzi z południowo-zachodniej i środkowej Azji

•

najstarsze zboże chlebowe (obok jęczmienia) uprawiane od co
najmniej 10 tys. lat

•

najstarsze stanowisko archeobotaniczne przenicy płaskurki pochodzi
z Syrii 10 150-9 950 BP

•

w starożytnym Egipcie ziarna pszenicy wykorzystywane były
w misteriach poświęconych Ozyrysowi

•

w mitologii greckiej kłosy pszenicy były atrybutem bogini Demeter

•

np. pszenica zwyczajna

•

użytkowane na pożywienie, a także jako pasza

•

pszenica samopsza – należała do podstawowych zbóż uprawianych na
Bliskim Wschodzie od neolitu preceramicznego

•

pszenica płaskurka – główne zboże uprawiane przez cały neolit na
Bliskim Wschodzie

•

jęczmień zwyczajny

•

do produkcji słodu jęczmiennego, kasz, roślina pastewna

•

krótki okres wegetacji (90 dni) umożliwia uprawę na terenach
o chłodniejszym klimacie

•

najstarsze: Bliski Wschód ok 9 500 BP

•

w uprawie najpierw jęczmień dwurzędowy, później wielorzędowy,

11

w formie nagiej i oplewionej

•

żyto zwyczajne

•

duża odporność na mróz, małe wymagania glebowe i cieplne

•

pasza dla zwierząt oraz do wyrobu żytniego chleba

•

wtórna roślina uprawna – pierwotnie chwast upraw pszenicy
i jęczmienia

•

z bliskiego Wschodu lub Azji Środkowej – do dziś dzikie gatunki

•

udomowienie jednocześnie na kilku obszarach ok. 11 000-10 000 BP

•

owies zwyczajny

•

najstarsze uprawy – Epoka Brązu

•

wcześniej pozyskiwano owies ze stanu dzikiego

•

wtórna roślin auprawna (podobnie jak żyto), która dotarła do
Środkowej Europy jako chwast w uprawach pszenicy i jęczmienia

•

proso zwyczajne

•

znane od neolitu w Chinach i Europie, najstarsze znalezisko – 8 500-
7 000 BP

•

niemal równolegle pojawienie się na Dalekim Wschodzie i w Europie
→ udomowienie mogło nastąpić niezależnie w różnych miejscach
stepowej Euroazji

•

włośnica ber

•

udomowiona w Afganistanie, Pakistanie lub środkowej Azji

•

najstarsze znaleziska neolityczne – Chiny 8 500-7 000 BP

•

turówka = żubrówka

•

trawa przyprawowa pozyskiwana ze stanu dzikiego

•

duża zawartość kumaryny

wartości przyprawowe
lek wzmacniający i żołądkowy
środek nasenny

•

nazwa gr. hieros – święty, chloe – trawa, ang. holy-grass

•

znaczenie kultowe

•

osetnica piórkowata (Stipa pennata)

•

wykorzystywana jako ozdoba (oci)

•

jako pokarm (ziarniaki)

•

pokrycie dachów, wypełnienie materaców i do wyrobu plecionek

•

uszczelnianie – łac. stupa, gr. styppe

•

pakuły, kłaki lniane i konopne

•

kłoski – jako igły do robienia dziurek lub grociki do strzał

•

cukrowiec lekarski (=trzcina cukrowa)

•

pochodzi z Indii

•

teraz w całym świecie tropikalnym

•

bambus – ok. 120 gatunków

•

występuje w klimacie monsunowym

•

tworzy lasy do 40 m wysokości, głównie w tropikalnej Azji

•

materiał budowlany, stolarski, galanteryjny, tkacki

•

młode pędy są jadalne, z ziaren wyrabia się chleb

•

kukurydza zwyczajna (Zea mays)

•

Meksyk – 5 000 lat p.n.e.

12

•

Andy – 4 300-2 500 lat p.n.e.

•

ryż siewny

•

Azja Południowo-Wschodnia

•

Chiny – ok. 9 000 BP

•

drugie po pszenicy najczęściej uprawiane zboże – podstawa wyżywienia
1/3 ludności świata

•

Podklasa: Palmowe (Arecidae) = Arekowe

•

pałka szerokolistna

roślina włóknodajna

•

rzęsa drobna

•

tatarak zwyczajny

•

pochodzi z Indii, w Europie od najazdów Tatarów

•

wykorzystywany na olej, żywność i w medycynie

•

daktylowiec właściwy

•

od ok. 5 000-6 00 lat: żywność, materiał budulcowy, tkaniny, sznury

•

olejowiec gwinejski (=palma olejowa)

•

pochodzi z Afryki i Madagaskaru

•

kokos właściwy

•

z Południowo-Wschodniej Azji lub Północno-Zachodniej Ameryki
Południowej

•

żywność, sznury, olej, w medycynie

13