45

1. Uczniowie przeczytali tekst Leszka Ko∏akowskiego O podró˝ach zamieszczo-

ny w podr´czniku. Pytamy, do jakiego gatunku zaliczyliby ten utwór. Odpo-
wiedê znajdà, rozwiàzujàc krzy˝ówk´.

Sprawdê, czy uwa˝nie przeczyta∏eÊ tekst Leszka Ko∏akowskiego O podró-
˝ach. Has∏o g∏ówne – nazwa gatunku, którym jest ten tekst.

1. Tekst Leszka Ko∏akowskiego O podró˝ach rozpoczyna si´ od szeregu zapytaƒ.

Jakiego typu sà to pytania?

2. Autor, opisujàc ró˝ne podró˝e, wskazuje na te, które – tak naprawd´ – nie sà

podró˝ami. Kto – wed∏ug niego – nie podró˝uje?

3. Autor w tekÊcie przywo∏uje zdanie: Niebo, nie umys∏ tacy odmieniajà, którzy

za morza po màdroÊç biegajà. Jak nazywa to zdanie?

4. Podró˝ inaczej.

2. Dzielimy klas´ na grupy, ka˝da z nich ma z okreÊlonych fragmentów eseju

wybraç najwa˝niejsze zagadnienia i zapisaç je na pasku papieru jednego ko-
loru, zaÊ te treÊci, które odbiegajà od g∏ównego toku rozwa˝aƒ – na paskach
drugiego koloru.

3. Na tablicy przypinamy karteczki. Powstaje notatka, np.:

E

1

2

3

4

T

R

S

M

E

N

Z

I

B

K

E

Z

R

O

P

J

A

O

O

E

A

˚

R

N

D

¸

O

W

Y

C

Z

N

E

I

„MàdroÊç, która chadza w parze ze skromnoÊcià
i poczuciem humoru”.
Esej Leszka Ko∏akowskiego

O podró˝ach

46

Wst´p

Szer

eg pytaƒ o charakterze

retor

ycznym zar

ysowujàcych

pr

oblematyk´ r

ozwa˝aƒ

P

o

co podró˝ujemy?

Dlaczego lubimy podró˝owaç?

Czy podró˝owanie jest to zachowanie

instynktem wiedzione...?

Dlaczego w dzieciƒstwie czytamy

z zapa∏em ksià˝ki podró˝nicze?

Dlaczego ludzie, ledwo zlikwidowali

bia∏e plamy na mapach, r

zucili si´ do

niedawno jeszcze niewyobra˝alnych

woja˝y po wielkiej pr

zestr

zeni...?

skojarzenie

dygr

esja

skojarzenie

Biznesmeni

urzàdzajàcy

konfer

encje

na lotniskach

i po za∏atwieniu

inter

esów

wracajàcy

do siebie –

nie podr

ó˝ujà.

Anglicy wybierajàcy

si´ do Hiszpanii

w poszukiwaniu

s∏oƒca, sto∏ujàcy si´

w angielskich barach,

przesiadujàcy

w angielskich

pubach – te˝ nie

podr

ó˝ujà.

P

odr

ó˝ nie s∏u˝y

zdobywaniu wiedzy

.

angielskie

jedzenie

P

o

˝al si´, Bo˝e

star

e porzekad∏o,

prze∏o˝one

z ∏aciny:

Niebo, nie umys∏

tacy odmieniajà,

któr

zy za mor

za

po màdroÊç

biegajà

47

skojarzenie

skojarzenie

Bodêcem

do podr

ó˝owania jest

ciekawoÊç – potrzeba

bezinter

esownego

badania otoczenia.

dygr

esja

Uczeni mówià,

˝e to swoiÊcie

ludzka zdolnoÊç.

skojarzenie

Sprawa odkr

ycia

Amer

yki.

dygr

esja:

Gdyby mieszkaƒcy

Amer

yki pospieszyli si´

z post´pami nawigacji

i pier

wsi do Eur

opy

zawitali, wolno by

by∏o powiedzieç,

˝e Eur

op´ odkr

yli.

skojarzenie

P

o

dr

ó˝ujemy

, bo

chcemy doÊwiadczyç

nowoÊci, odwiedzamy

r

ó

˝ne miejsca.

P

y

tanie:

Czy podr

ó˝e

sentymentalne –

podr

ó˝e w czasie,

mieszczà si´

w definicji

podr

ó˝owania?

¸

aciƒskie

porzekad∏o:

Czar

na tr

oska

za jeêdêcem

siada.

Nie podr

ó˝ujemy

,

aby zapomnieç

o codziennych

tr

oskach i k∏opotach.

Z ciekawoÊci

ludzie podejmujà

ró˝ne niebezpieczne

dzia∏ania; za ciekawoÊç

zostaliÊmy wyp´dzeni

z raju; bez tego

grzesznego pop´du

nie by∏oby zmian

w ˝yciu ludzkim.

48

skojarzenie

Bodêcem do podr

ó˝y

jest potrzeba nowoÊci,

która nas wabi.

dygr

esja

skojarzenie

W ludzkim Êwiecie

dzia∏ajà dwie

przeciwstawne si∏y:

potrzeba tr

wa∏oÊci

i potrzeba nowoÊci.

skojarzenie

Instynkt ciekawoÊci

zak∏ada, ˝e Êwiat

jest czegoÊ war

t.

dygr

esja

ChcielibyÊmy byç zawsze

u poczàtk

u, mieç poczucie,

˝e Êwiat jest dla nas otwar

ty

.

dygr

esja:

L

udzkie charakter

y

ró˝nià si´ udzia∏em

tych ener

gii.

BuddyÊci

myÊlà inaczej.

GdybyÊmy wierzyli

jak buddyÊci, ˝e Êwiat

nie jest niczego war

t

i jest tylko monotonnym

powtarzaniem tego

samego nieszcz´Êcia,

nie doÊwiadczalibyÊmy

˝adnej potrzeby nowoÊci.

Zapewne dlatego

ludzie zmieniajà

˝ony i m´˝ów;

majà pr

zez chwil´

pr

ze˝ycie nowego

czasu, doÊwiadczenie

Zakoƒczenie nie jest

definitywne, ur

ywa si´;

autor przewr

otnie

stwier

dza,

˝e zastanawianie si´

nad racjami buddystów

,

by∏oby przejÊciem do

tematów metafizycznych,

a takich nie wypada

podejmowaç przy okazji

„lekkich” r

o

zwa˝aƒ

o podr

ó˝y

.

49

4. Wprowadzamy poj´cie dygresji. Uczniowie odczytujà informacje ze s∏ownika

terminów literackich.

dygresja – odejÊcie od zasadniczego tematu narracji i wprowadzenie
w obr´b wypowiedzi zjawisk luêno z nim zwiàzanych lub wr´cz niezale˝-
nych.

5. Odszukujemy inne cechy eseju. Uczniowie – dla przypomnienia wiadomo-

Êci – wykonujà çwiczenie dotyczàce Êrodków stylistycznych, a nast´pnie od-
szukujà przyk∏ady w tekÊcie.

W eseju cz´sto pojawiajà si´ Êrodki stylistyczne charakterystyczne dla
literatury.

Poni˝sze poj´cia po∏àcz z odpowiednimi definicjami.

u˝ycie s∏ów w nowym znaczeniu, przekszta∏cajà-
cym znaczenie podstawowe

zestawienie dwóch przeciwnych myÊli lub sàdów

wzmianka, sygna∏, który wywo∏uje okreÊlone sko-
jarzenie; poruszenie jakiejÊ sprawy nie wprost

pytanie, które zadaje si´ nie po to, by uzyskaç od-
powiedê, ale po to, by podkreÊliç przekonanie, opi-
ni´ nadawcy s∏ów

niezwyk∏e, zaskakujàce, wewn´trznie sprzeczne,
ale jednoczeÊnie trafne sformu∏owanie

krótka, zwykle jednozdaniowa wypowiedê wyra-
˝ajàca ogólnà prawd´, màdroÊç dotyczàcà ˝ycia
cz∏owieka

aluzja – do biblijnej historii wygnania pierwszych ludzi z raju

antyteza – Biznesmeni …….. nie podró˝ujà, lecz za∏atwiajà swoje interesy.
Nie ˝àdza wiedzy nas gna ani ochota ucieczki, ale ciekawoÊç…

aforyzm – przytoczone maksymy z ∏aciny: Czarna troska za jeêdêcem sia-
da. Niebo, nie umys∏ tacy odmieniajà, którzy za morza po màdroÊç biegajà.

paradoks – Bez tego grzesznego pop´du nie by∏oby zmian w ˝yciu ludzkim
i niewiele post´pu.

przenoÊnia – Te dwie sk∏onnoÊci k∏ócà si´ ze sobà, ale obie sà niezb´dne,
byÊmy ludzki ˝ywot wiedli.

pytanie retoryczne – Po co podró˝ujemy? Dlaczego lubimy podró˝owaç?
Czy podró˝owanie jest to zachowanie instynktem wiedzione? Czy dozna-
jemy satysfakcji stàd, ˝e doÊwiadczamy czegoÊ, co jest po prostu nowe, ˝e
nowoÊç jako taka nas przyciàga?

6. Odszukujemy równie˝ przyk∏ady j´zykowe ujawniajàce narratora i jego su-

biektywne oceny (np. angielskie jedzenie, po˝al si´ Bo˝e).

aluzja

antyteza

aforyzm

paradoks

przenoÊnia

pytanie retoryczne

50

7. Tworzymy notatk´ na temat eseju, np.:

8. Mo˝na zabawiç si´ w wymyÊlenie b∏yskotliwego zdania ujmujàcego istot´

eseju, np.

●

Odwaga myÊlenia i poezja myÊli.

●

Oryginalna myÊl w pi´knej formie.

●

Sztuka argumentów po∏àczona ze sztukà s∏owa.

9. Wskazujemy, czym si´ ró˝ni esej od rozprawki. Na zadanie uczniowie majà

przekszta∏ciç swoje poprawione rozprawki w wypowiedê eseistycznà.

Zadania dodatkowe:

PrzenieÊ si´ w czasy i przestrzenie jeszcze niepoznane. Przedstaw podró˝
fantastycznà cz∏owieka XXI wieku.

„Podró˝e kszta∏cà… wykszta∏conych” – tak powiedzia∏ S. Wróblewski. Co ty
sàdzisz na ten temat?