1

Epidemiologia chorób zakaźnych.

Miejsce lekarza dentysty w triadzie

epidemicznej. Zasady i wytyczne

opracowania ogniska choroby

zakaźnej.

Definicje

•

Choroba zakaźna – choroba spowodowana i rozwijająca się w wyniku
zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym.

• Czynnik zakaźny = patogen - Czynnik biologiczny, którego wniknięcie do
organizmu prowadzi do wystąpienia choroby.

-

posiadające zdolność wywoływania objawów chorobowych drobnoustroje
komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty,

-

zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka lub wytwarzane przez nie
produkty,

-

cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału
genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe
lub wytwarzane przez nie produkty

•

Czynnik etiologiczny - biologiczny, chemiczny, fizyczny lub inny czynnik
wywołujący określoną chorobę (również niedobór lub nadmiar jakiegoś
czynnika). Element konieczny do wywołania ciągu zdarzeń prowadzących do
wystąpienia choroby.

•

Źródło zakażenia – człowiek,

zwierzę,

roślina lub materia

nieożywiona, z

której biologiczny czynnik chorobotwórczy został przeniesiony na osobę wrażliwą.

•

Rezerwuar zarazka – człowiek, zwierzę, roślina lub wyjątkowo inne środowisko, w
którym żyje i rozmnaża się drobnoustrój.

•

Drogi szerzenia się zakażenia – sposób przenoszenia drobnoustrojów ze źródła
zakażenia na wrażliwych ludzi lub zwierzęta za pośrednictwem żywności, wody,
powietrza lub przez bezpośrednią styczność.

•

Odporność populacji – niewrażliwość zbiorowiska ludzkiego lub zwierzęcego na
szerzenie się choroby, najczęściej w wyniku uodpornienia dużej części osobników.

•

Okres wylęgania choroby – czas od wniknięcia do organizmu biologicznego
czynnika chorobotwórczego do wystąpienia pierwszych objawów choroby.

•

Okres zakaźności – czas, w którym osobnik zakażony może być źródłem zakażenia.

•

Nosiciel – osobnik, wydalający zarazki chorobotwórcze, które bytując w jego
ustroju nie wywołują objawów choroby (gdy proces chorobowy przeszedł
w stan utajony lub zakażenie bezobjawowe). Nosicielstwo: bezobjawowe,
okresu wylęgania, ozdrowieńców.

Definicje

Definicje

•

Endemia – występowanie zachorowań na daną chorobę wśród
ludności na określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez
wiele lat na podobnym poziomie..

•

Epidemia – wystąpienie zachorowań na daną chorobę w liczbie
wyraźnie większej od średnich wartości oczekiwanych dla danego
terenu.

•

Pandemia – epidemia obejmująca duże obszary, np. cały kraj,
kontynent.

•

Ognisko epidemiczne – chory człowiek lub zwierzę wraz z jego
otoczeniem, w którym istnieją warunki do przenoszenia czynnika
chorobotwórczego na osobniki wrażliwe.

Proces epidemiczny

1. Źródło zakażenia

- człowiek chory lub nosiciel

- zakażone zwierzę

- woda, gleba

2. Drogi szerzenia się zakażenia

-

kontaktowa (przez błony śluzowe, horyzontalnie, wertykalnie)

-

naruszenia ciągłości powłok

-

inhalacyjna

-

pokarmowa

-

żywi przenosiciele

3. Populacja wrażliwa na zakażenie
-aby mogło dojść do rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej w populacji
musi być odpowiednia liczba osób wrażliwych na zakażenie.
- określenie wystarczającego odsetka osób wrażliwych w populacji zależy od
rodzaju choroby.

STRATEGIA ZWALCZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

1. działania przeciw rezerwuarowi (potencjalnemu źródłu zakażenia)

•

zwierzęta; ubój lub leczenie chorych osobników, szczepienia ochronne

•

ludzie; izolacja osób zakażonych, leczenie chorych, czynny nadzór
epidemiologiczny, kwarantanna

2. przerwanie dróg szerzenia się zakażenia

•

dezynfekcja (niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów)

•

sterylizacja (niszczenie wszelkich form drobnoustrojów)

•

dezynsekcja (likwidowanie owadów)

•

deratyzacja (likwidowanie gryzoni)

•

uzdatnianie wody do spożycia

•

higieniczna produkcja i obrót żywności

•

...

3. zmniejszenie podatności osobniczej na infekcję

•

uodpornienie bierne

•

uodpornienie czynne

•

chemioprofilaktyka

2

Podstawowe cele analizy

przeprowadzonej

w ognisku epidemicznym:

1.

Ustalenie przyczyn i źródła powstania ogniska
epidemicznego

2. Wygaszenie ogniska – zapobieżenie pojawianiu się

nowych zakażeń w ognisku

3. Zapobieżenie pojawianiu się w przyszłości ognisk

podobnego typu

Wytyczne do opracowania ogniska epidemicznego

choroby zaka

ź

nej

Z a d a n i e

C z y n n o

ś ć

1.

Rozpoznanie epidemii

weryfikacja rozpoznania choroby,

porównanie obserwowanych
współczynników

zapadalności z oczekiwanymi

2.

Wyszukiwanie w terenie nowych

oraz nie zgłoszonych zachorowań

izolowanie chorych, przeprowadzenie
dezynfekcji,

badania w kierunku nosicielstwa, zmiana
pracy

3.

Wstępny opis epidemii

Uporządkowanie zachorowań według
czasu zachorowania (krzywa epidemii),
ustalenie rozmieszczenia terytorialnego
zachorowań (naniesienie zachorowań na
mapę terenu), obliczenie współczynników
zapadalności według płci, wieku itp.

Wytyczne do opracowania ogniska

epidemicznego

choroby zakaźnej cd.

4. Sformułowanie wstępnych hipotez o źródle(łach) epidemii

5. Sformułowanie badań
zmierzających do weryfikacji
hipotez

Opracowanie planu badań
(materiał, metody),

badania terenowe

6. Analiza wyników i ustalenie źródła oraz sposobu szerzenia się
zachorowań

7. Przeprowadzenie działań mających na celu opanowanie
epidemii

8. Przygotowanie sprawozdania z przeprowadzonego
dochodzenia

Oddziaływanie na elementy procesu epidemicznego wzw typu B

1.

Unieszkodliwienie źródła zakażenia:

-

obowiązkowe badania na obecność HBsAg: krwiodawców, chorych na wzw,
ozdrowieńców

po wzw, osób ze styczności z chorym na wzw i z otoczenia

nosicieli HBsAg, kobiet w ciąży, personelu i pacjentów ośrodków dializ,

-

zawieszenie jako krwiodawców na okres 6 miesięcy osób które:

były w ścisłej styczności z chorym na wzw lub żółtaczkę niewiadomego
pochodzenia, poddawały się zabiegowi tatuażu, posiadaja ślady po świeżych
wkłuciach,

-

zalecenie w czasie hospitalizacji umieszczenia nosicieli HBsAg na osobnej
sali

i

zachowanie przy nich reżimu przeciwepidemicznego, szczególnie w

zakresie sprzętu do zabiegów związanych z naruszeniem ciągłości tkanek,

-

zalecenie przeprowadzania dializ u chorych z HBsAg w osobnych salach,
przy użyciu wydzielonej aparatury, z zachowaniem szczególnej ostrożności,

-

objęcie nadzorem lekarskim osób z otoczenia chorych na wzw B w okresie 6
miesięcy od ostatniego dnia styczności z chorym w celu rozpoznania
przypadków

bezżółtaczkowych

i

wczesnego

wykrycia

przypadków

pełnoobjawowych.

Oddziaływanie na elementy procesu epidemicznego wzw typu B cd.

2.

Przecięcie dróg szerzenia:

-

nie pobieranie krwi do przetoczeń lub produkcji preparatów krwiopochodnych
od :

•

nosicieli HBsAg,

•

osób, które przebyły wzw,

•

osób podejrzanych o to, że przetoczenie ich krwi spowodowało zachorowanie na
wzw,

•

pracowników oddziałów hemodializy, oddziałów chorób zakaźnych, poradni
hepatologicznych,

-

prawidłowe mycie rąk przez personel medyczny przed i po zabiegu,

-

używanie rękawic i innego sprzętu ochrony osobistej,

-

stosowanie do zabiegów związanych z naruszeniem ciągłości tkanek sprzętu
jednorazowego użytku lub sprzętu wielokrotnego użytku, sterylizowanego
gorącą parą w autoklawie. Skuteczność sterylizacji powinna być potwierdzona
każdorazowo testami chemicznymi i okresowo biologicznymi.

Oddziaływanie na elementy procesu epidemicznego wzw typu B cd.

3.

Zwiększenie odporności populacji:

-

uodpornienie bierne przez podanie swoistej immunoglobuliny anty-HBs:

noworodków urodzonych przez matki HBsAg+ (łącznie z I dawką
szczepionki),

nieuodpornionych osób dorosłych, eksponowanych na zakażenie HBV,

-

uodpornienie czynne przez szczepienia:

•

obowiązkowe – noworodków, gimnazjalistów, pracowników medycznych o
szczególnym ryzyku zakażenia, uczniów szkół medycznych i studentów
uczelni medycznych, osób z bliskiego otoczenia chorych na wzw B i nosicieli
HBsAg, przewlekle chorych o wysokim ryzyku zakażenia

•

zalecane – pacjentów przygotowywanych do zabiegów operacyjnych, kobiet w
wieku

rozrodczym,

dzieci

i

młodzieży

nie

objętych

szczepieniami

obowiązkowymi.