Nazwa przedmiotu:
Konserwacja zabytków archeologicznych
Typ przedmiotu:
Obowiązkowy
Rok studiów, semestr:
II rok, I semestr
Kierunek i tryb studiów:
archeologia, studia licencjackie stacjonarne i niestacjonarne
Imię i nazwisko prowadzącego (prowadzących):
dr Marcin Biborski
Liczba godzin zajęć dydaktycznych, formuła przedmiotu:
30 godzin konwersatorium (stacjonarne), 15 godzin konwersatorium (niestacjonarne)
Punktacja ECTS: 2
Czy przedmiot stanowi podstawę obliczania średniej ważonej: NIE
Forma i warunki zaliczenia, w tym zasady dopuszczania do egzaminu:
zaliczenie na podstawie obecności
TREŚCI MERYTORYCZNE PRZEDMIOTU:

Cykl wykładów dotyczy problematyki związanej z konserwacją i ochroną zabytków
archeologicznych i rzemiosła artystycznego, wykonanych przede wszystkim z żelaza i metali
kolorowych ale także dotycząca konserwacji zabytków wykonanych z innych materiałów,
zwłaszcza organicznych. Chodzi tu m.in. o obiekty zrobione z drewna, kości i kości
słoniowej. Zajęcia prowadzone są metodami audio-wizualnymi, które dodatkowo
urozmaicane są pokazami oryginalnych obiektów konserwowanych oraz pokazami niektórych
prostych sposobów konserwacji w laboratorium Instytutu.
Pierwsze wykłady mają na celu zapoznanie studentów z historią i rozwojem badań
konserwatorskich, z definicją omawianej dyscypliny, programem i badaniami naukowymi w
szeroko pojętym zakresie konserwacji. Do ważnych zagadnień poruszanych na wykładach jest
zapoznanie słuchaczy naszego kierunku z nowymi technikami i współczesną aparaturą
wykorzystywaną w procesach konserwatorskich.
Kolejnym etapem dydaktycznym jest omówienie podstaw zjawisk korozyjnych i definicja
korozji, terminologia zjawisk korozyjnych oraz podstawowy podział procesów korozyjnych.
Wykład ten stanowi wstęp do prezentowanych dalej metod konserwacji.
Formułując zasady postępowania konserwatorskiego w pierwszej kolejności omawiane są
badania diagnostyczne (np. obserwacje makro i mikroskopowe spektrometria rentgenowska i
laserowa), które, m.in. pozwalają nam określić stan zachowania zabytku, jego pierwotną
formę, skład chemiczny metalu i znajdujących się w nim zanieczyszczeń, grubość i charakter
patyny oraz skład chemiczny produktów korozji. Czynności te są podstawą do wyboru
odpowiedniej metody konserwatorskiej.
Omawiane są klasyczne, podstawowe procesy konserwatorskie, w tym:
1.metody mechaniczne, 2.metody chemiczne, 3.metody redukcyjne,4.metody fizyczne,
których zastosowanie nie może powodować zniszczeń obiektu. Podkreśla się, że każdy obiekt
wymaga odrębnego traktowania a zakres prac, wybór metody i środków zależą od rodzaju
obiektu, stopnia jego zachowania, technologii wykonania, charakteru produktów korozji i
przyczyny ich powstania. Dotyczą one w pierwszym rzędzie konserwacji archeologicznych
zabytków żelaznych, następnie z miedzi i jej stopów, ze srebra i złota oraz niektórych
obiektów wykonanych z materiałów organicznych i ceramicznych.
Końcowe wykłady poświęcone są ogólnym zasadom zabezpieczania zabytków metalowych
przed korozją. Omawiane są następujące zagadnienia: 1. dotyczące wyłączenia ze środowiska
czynników stymulujących lub podtrzymujących korozję. 2. ochronę przez wytwarzanie

warstewek odpornych na korozję lub nakładanie powłok izolujących powierzchnie od
szkodliwych wpływów otoczenia. 3. przeciwdziałanie aktywności stymulatorów korozji
zawartych w produktach korozji.
W zakończeniu poruszone zostają metody związane z zabezpieczaniem zabytków
archeologicznych zaraz po wydobyciu ich z ziemi. (Konserwacja pasywna). Omawiane są
zwłaszcza sytuacje, w których obiekty są bardzo źle zachowane i, którym grozi całkowite
zniszczenie.
Przy podsumowaniu cyklu wykładów zwraca się uwagę na kolejność postępowania
konserwatorskiego przy obiektach metalowych tj. w kolejności na: 1.badania diagnostyczne,
2.usuwanie nawarstwień korozyjnych lub stabilizację produktów korozji, 3.wymywanie
ś

rodków aktywnych użytych do konserwacji, 4.zobojętnianie powierzchni, 5.suszenie, 6.ew.

klejenie i uzupełnianie ubytków, 7.polerowanie, 8.odtłuszczenie, 9. końcowe zabezpieczenie
powierzchni.
Ponadto wykłady dotyczą postępowania konserwatorskiego względem zabytków
archeologicznych pozyskiwanych w trakcie prowadzonych prac wykopaliskowych.
Szczególny nacisk kładzie się na sposoby ich wydobycia a następnie zabezpieczenia, które
potem determinują powodzenie konserwacji i ich późniejszy stan zachowania.
Omawiane są metody bez zabezpieczeń i osłon oraz przy użyciu osłon. W przypadku tych
ostatnich szczegółowo traktowane są : a. osłony wierzchnie, b. spodnie, c. przestrzenne.
W formie dyskusji słuchacze są zachęcani do dyskusji mającej na celu określenie końcowych
wniosków związanych z postępowaniem względem zabytków archeologicznych
pozyskiwanych w trakcie prowadzonych wykopalisk, m.in. że: 1/ Zabytki po wykopaliskach
a w niektórych przypadkach nawet w trakcie ich trwania należy dostarczyć jak najszybciej do
pracowni konserwatorskiej. 2/Należy zakładać, że wszystkie zabytki wydobyte z ziemi trzeba
poddać procesowi konserwacji (nawet te, które wyglądają na zachowane w dobrym stanie). 3/
W pierwszym rzędzie bezwzględnego zabezpieczenia wymagają zabytki wykonane z
materiałów organicznych.

Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej