Higiena

Krótki rys historyczny

rozwoju wiedzy o zdrowiu

Poj cie zdrowia
Promocja zdrowia i

edukacja zdrowotna

Wprowadzenie

Człowiek od zarania dziejów usilne i wielokierunkowo d ył poprzez

wieki do:

jak najdłu szego utrzymania zdrowia,

jak najszybszego i najskuteczniejszego przywracania zdrowia w

razie jego osłabienia lub utraty,
opanowywania zagro e zdrowotnych oraz
zachowania odpowiedniej jako ci i długo ci ycia.

Wielowiekowe dociekania i wysiłki w kierunku zdecydowanej

poprawy sytuacji zdrowotnej społecze stw naszego globu

dowodz , e zagadnienie to jest niezmiernie skomplikowane i

trudne.

Wprowadzenie

Zainteresowanie człowieka własnym zdrowiem, zwykle

ros

ł

o w obliczu zagra aj cej lub zaistnia

ł

ej choroby.

Trudno okre li , ile w trosce o zdrowie w

ł

asne, czy

najbli szych, by

ł

o i jest obawy przed mierci , a ile

d enia do utrzymania lub odzyskania pe

ł

nej

sprawno ci fizycznej, psychicznej i spo

ł

ecznej

umo liwiaj cej normalne ycie.

Dzisiejsze pogl dy na temat uwarunkowa zdrowia s

podobne do tych, jakie prezentowano ju w

najdawniejszych czasach.

L SKA WY SZA SZKOŁA

MEDYCZNA W KATOWICACH

MANDALA ZDROWIA

Higiena – (grec. higiei os) = leczniczy, przynosz cy

zdrowie, lub od imienia bogini zdrowia Hygiei, córki

Asklepiosa, opiekuna medycyny

Higiena jest nauk , która od

najdawniejszych czasów zajmuje si

badaniem

i obserwacj ró nych czynników

wpływaj cych na stan zdrowia człowieka.

Higiena to nauka o sposobach

zachowania zdrowia

Higiena stanowi gał

działaj cej w

szerokim wymiarze nauki jak jest

Zdrowie Publiczne

.

Zdrowie Publiczne obejmuje obszar działa

dotycz cych niemal wszystkich aspektów

zdrowia społecze stwa.

Wpływa na kształt polityki społecznej i

zdrowotnej pa stwa, współdziała ze wszystkimi

sektorami społeczno-gospodarczymi,

organizacyjnymi społecznymi oraz samymi

lud mi.

Krótki rys historyczny rozwoju wiedzy

o zdrowiu

Staro ytno

W prawodawstwie i religiach Egipcjan, Babilo czyków,

ydów, Greków czy Rzymian istniej liczne przepisy

sanitarne z których wynika docenianie warto ci jakim

jest zdrowie.

W Biblii min. Znajdujemy wskazania jak post powa w

przypadku chorób zaka nych – stosowanie izolacji.

W Koranie znajdujemy m.in.. Nakazy i zakazy dotycz ce

produktów ywno ciowych, wymagania dotycz ce

budowy miast, studni, ust pów cmentarzy.

Staro ytno

Hipokrates

(400 p.n.e. – 377 p.n.e.):

traktat: „O powietrzu, wodach i klimatach” w którym podkre lał znaczenie

czynników rodowiskowych na zdrowie ludzkie.

Nakazywał, by:
„…lekarze brali pod uwag zarówno pokarm, którym człowiek si od ywiał,

wod , któr pił, klimat, w którym ył, jak i wpływ wywierany na człowieka

przez greck wolno

lub wschodni despotyzm”.

Dostrzegał znaczenie dla zdrowia zarówno:

- rodowiska naturalnego
- rodowiska społecznego

Staro ytno

Galen ( 1300 –200 n.e) – zebrał i

uporz dkował w sze ciu ksi gach „ De sanitate

tuenda” wiedz higieniczno – medyczn Grecji

i Rzymu. Zwracał uwag na rol gimnastyki,

i dietetyki, na stan równowagi fizycznej i

psychicznej, na organizm osób młodych oraz

w wieku starczym

redniowiecze (V- XV wiek)

Kultura chrze cija ska tamtej epoki nie

przyczyniła si do podniesienia poziomu

technicznego urz dze sanitarnych, stanu

sanitarnego, czy higieny osobistej.

W cywilizacji europejskiej tamtego okresu jest

widoczny regres w zakresie medycyny i higieny

redniowiecze (V- XV wiek)

Kultura arabska – stała w tym czasie na

wysokim poziomie. Znane s osi gni cia

naukowców z tego regionu np.. Avicenny, który

w dziele „El Kanun” (Kanony medycyny) w

jedne z 5 ksi g poruszył zagadnienia higieny

ywienia, mieszkania, odzie y, czysto ci ciała,

prawidłowego trybu ycia. Zwrócił uwag na

mo liwo

rozprzestrzeniania si chorób za

po rednictwem wody i gleby.

O wiecenie XVIII wiek ( wiek

rozumu)

Bernardo Ramazzini

(1653 – 1714)

– „De morbis artificum diatriba” –

prekursor medycyny i higieny pracy oraz higieny społecznej.

Antony Leeuwenhoek

(1632-1723)

– wynalazca mikroskopu,

pierwszy opisał krwinki, plemniki, struktur ko ci i mi ni.

Gotfryd Wilhelm Leibniz

(1664-1716)

– domagał si stworzenia

publicznej opieki zdrowotnej.

Johan Graunt

( 1620- 1674)

– prekursor epidemiologii opisał sytuacj

zdrowotn populacji w oparciu o analiz urodze i zgonów.

William Farr

(1807- 1883)

– rozwin ł system statystyki medycznej i

sformułował podstawowe zasady obowi zuj ce w epidemiologii.

Johana Petera Franka

(1745-1821) –

w dziele pt.

„

System einer vollständingen medicinischen Polizei” (Całkowity system policji

lekarskiej)

zawarł podstawy nowoczesnego na owe czasy zdrowia

publicznego, organizacji pa stwowej ochrony zdrowia.

Jennera

– w 1798 r. zastosował krowiank do szczepie p/ospie,

Semmelweisa

– w 1847 r. wprowadził aseptyk ,

Pasteura

– pioniera bakteriologii, który w 1878 r. ogłosił teori o

bakteryjnym pochodzeniu wielu chorób, wprowadził szczepienia

ochronne p/w glikowi i w ciekli nie,

Kocha

– odkrywcy laseczki w glika, pr tka gru licy, przecinkowca

cholery,

Pettenkofera

– zało yciela pierwszego w wiecie laboratorium

higieny do wiadczalnej,

Snowa

– prekursor nowoczesnej epidemiologii, który w 1848 r.

udowodnił, ze nawet nie znaj c swoistego czynnika

chorobotwórczego mo na opanowa szerz ca si epidemi przez

przerwanie dróg zaka enia b d likwidacj

ródła zaka enia,

Listera

- twórca antyseptyki.

Poj cie zdrowia

Zdrowie było i jest jedn z najwa niejszych warto ci w

hierarchii warto ci społecznych. Postrzegane jest jako

co wa niejszego ni bogactwo, stanowi podstaw do

osi gania celów yciowych, realizacji zamierze ,

pragnie i ambicji. Jest jednym z podstawowych

zasobów społecznych i ekonomicznych. Tylko zdrowe

społecze stwo mo e tworzy dobra materialne i

kulturalne, rozwija si i osi ga odpowiedni poziom

jako ci ycia.

Zdrowie

było w ro ny sposób definiowane na przestrzeni

dziejów.

DEFINICJA ZDROWIA wg wiatowej Organizacji

Zdrowia (WHO- 1946)

Zdrowie to pozytywny stan samopoczucia

fizycznego, psychicznego i społecznego,

a nie tylko brak choroby.

Rozszerzone i uzupełnione poj cie

zdrowia przedstawił w w 1960 roku

prof.Marcin Kacprzak:

Zdrowiem nazywamy nie tylko brak

choroby lub niedomaga , ale i dobre

samopoczucie oraz taki stopie

przystosowania si biologicznego

i społecznego, jaki jest osi galny dla

danej jednostki w najkorzystniejszych

warunkach.

Najnowsza definicja zdrowia

Ottawa - 1986 r.

Zdrowie jest zasobem, potencjałem

indywidualnym i społecznym, jednym z

bogactw naturalnych kraju, determinuj cych

rozwój społeczny, gospodarczy czy

indywidualny. Sprzyjaj mu lub szkodz

czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne,

kulturowe, rodowiskowe, biologiczne oraz

sposób post powania, wreszcie styl ycia.

Promocja zdrowia

– krótka historia

-

1974 - Marc La Londe przedło ył parlamentowi kanadyjskiemu dokument pod

nazw „Nowa perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków" (A New Perspective

on the Health of Canadians) - fakt ten uznajemy za wydarzenie wyzwalaj ce

dalszy rozwój działa , które w 4 lata pó niej otrzymały nazw promocji

zdrowia.

- 1977 - wiatowe Zgromadzenie Zdrowia w Ałma – Acie - powstanie

pierwszego poj cia promocji zdrowia w uj ciu współczesnym . Wskazano na

potrzeb przywi zywania wi kszej wagi do zachowania zdrowia poprzez jego

promowanie, przy równoległym rozwijaniu podstawowej opieki zdrowotnej,

która realizuje swoje zadania najbli ej społecze stw lokalnych, a wi c tam,

gdzie człowiek zdrowie otrzymuje, pozyskuje lub traci

- 1984 - Kopenhaga- W Regionie Europejskim WHO pierwszym dokument który

rozpowszechnił ide promocji zdrowia to był ,,Dokument dyskusyjny na temat

promocji zdrowia ‘’ w którym poddano pod dyskusj rozwa ania na temat

rozwoju tej idei w regionie oraz zamieszczono projekt definicji promocji

zdrowia.

- 1986 – Pierwsza - Mi dzynarodowa Konferencja na temat promocji zdrowia w

Ottawie – rezultatem , której była ,,Karta Ottawska” – podstawowy

dokument w zakresie promocji zdrowia

CZYNNIKI WPŁYWAJ CE NA

ZDROWIE CZŁOWIEKA

Termin

PROMOCJA ZDROWIA

został pierwszy raz

sformułowany w 1977 roku na wiatowym

Zgromadzeniu Zdrowia w Ałma – Acie.

Rozumiano go jako:

P

roces podejmowania decyzji w sprawach

zachowania ludzkiego zdrowia opartego

przede wszystkim na aktywno ci rodowisk

lokalnych

i współpracy mi dzysektorowej, a wiec tam

gdzie człowiek zdrowie otrzymuje,

pozyskuje lub traci

Promocja Zdrowia wg Karty

Ottawskiej

Promocja Zdrowia to proces umo liwiaj cy

ka demu człowiekowi zwi kszenie kontroli nad

czynnikami determinuj cymi zdrowie w celu

jego utrzymania

i poprawy

czyli:

Promocja zdrowia to proces

umo liwiaj cy ludziom zwi kszenie

kontroli nad własnym zdrowiem i jego

ulepszanie.

Definicja Promocji Zdrowia wg

WHO z 1993 r.

Promocja zdrowia to działanie społeczne i polityczne na

poziomie indywidualnym i zbiorowym, którego celem

jest
podniesienie stanu wiadomo ci zdrowotnej

społecze stwa,
krzewienie zdrowego stylu ycia
tworzenie warunków sprzyjaj cych zdrowiu.

Jest to proces aktywizacji społeczno ci lokalnych, polityków,

profesjonalistów, laików, podejmowany dla osi gni cia trwałych

zmian zachowa ( redukcji zachowa b d cych czynnikami

ryzyka i rozpowszechniania zachowa prozdrowotnych) oraz

wprowadzenia zmian w rodowisku, które zmniejszyłyby lub

eliminowały społeczne i rodowiskowe przyczyny zagro enia

zdrowia,.

Podstawowe cele promocji zdrowia

Zmniejszenie zachorowalno ci i przedwczesnej

umieralno ci,
Redukcja czynników ryzyka chorób przewlekłych,
Zmiany zachowa zdrowotnych,
Wzrost wiedzy społecze stwa na temat czynników

kształtuj cych zdrowie,
Zmniejszenie absencji chorobowej
Obni enie kosztów opieki zdrowotnej

Działania w zakresie promocji zdrowia

musz by podj te w nast puj cych

rodowiskach:

-

Miejscu zamieszkania (habitat)

-

Rodziny (family)

-

Pracy (work)

-

Starzenia si (ageing)

-

Przemocy (violence)

-

Rynku (market)

-

Porozumiewania si (communication)

Narodowy Program Zdrowia

Narodowy Program Zdrowia

oficjalny dokument pa stwowy w zakresie

promocji zdrowia, oparty na zasadzie

integracji działa mi dzyresortowych na

rzecz poprawy

i utrzymania zdrowia społecze stwa

I wersja – listopad 1990
II wersja – sierpie 1993

III wersja – wrzesie 1996

IV wersja – wrzesie 2005 - NPZ

na lata 2006 - 2015

Cel strategiczny NPZ:

Poprawa zdrowia i zwi zanej z nim

jako ci ycia ludno ci

Dla osi gni cia tego celu wytyczono trzy główne kierunki

działa :
Zmniejszenie ró nic w zdrowiu i dost pie do wiadcze

zdrowotnych w tym rehabilitacji,
Kształtowanie prozdrowotnego stylu ycia,
Tworzenie rodowiska ycia, pracy i nauki

sprzyjaj cego zdrowiu.

NPZ – na lata 206- 2015 funkcjonuje w oparciu o
20 celi operacyjnych.

Schemat wielosektorowego modelu

promocji zdrowia

Najwa niejsze poziomy działania

promocji zdrowia

rodowiskowy – oddziaływanie na rodowisko ycia i

pracy (akcje promocyjne)
Społeczny – oddziaływanie na grupy społeczne i

elementy struktury społecznej
Organizacyjny (instytucjonalny) – tworzenie kultury

prozdrowotnej w rodowisku pracy pracy
Indywidualny (samoedukacja) – samodzielne

zdobywanie wiedzy na temat wpływu ró nych

czynników na zdrowie.

L SKA WY SZA SZKOŁA

MEDYCZNA W KATOWICACH

Elementy składowe promocji

zdrowia

Edukacja zdrowotna to główne narz dzie za pomoc którego

formowane s zachowania zdrowotne. W Karcie Ottawskiej okre la
si to jako

„

rozwijanie umiej tno ci indywidualnych”

Propozycji zdefiniowania edukacji zdrowotnej jest bardzo

wiele.

Zdecydowana wi kszo

z nich zgodna jest w trzech

podstawowych punktach, a mianowicie:

1)

S to dzia

ł

ania zaplanowane czy co najmniej

zamierzone,

2)

S adresowane do zbiorowo ci (grup) lub jednostek,

3)

Ich celem jest nauczenie i sk

ł

onienie do

podejmowania okre lonych zachowa s

ł

u cych

zdrowiu.

Definicja edukacji zdrowotnej

wg L. W. Greena

Zespó

ł

zaplanowanych

przedsi wzi

ucz cych

(planned,

learning experiences),

które maj

u

ł

atwi

[jednostce]

podj cie

dobrowolnych dzia

ł

a

sprzyjaj cych zdrowiu.

Edukacja zdrowotna skupia si na:

1.

Wiedzy – zwi kszenie lub korekta wiedzy dotycz cej

zagro e dla zdrowia, chorób, metod zapobiegania i

leczenia, specyficznych problemów zdrowotnych.

2.

Postawach – kształtowanie pozytywnych postaw

wobec zdrowia.

3.

Umiej tno ciach – kszta

ł

towanie umiej tno ci

umo liwiaj cych w

ł

a ciwe zachowanie zdrowotne, ich

zmian , radzenie sobie w nowych sytuacjach

yciowych (zmiana szko

ł

y, urodzenie dziecka,

bezrobocie, rozwód).

Edukacja zdrowotna to proces, w trakcie którego ludzie ucz si , jak dba

o zdrowie w

ł

asne i otaczaj cej ich spo

ł

eczno ci.

Koncentruje si ona na u wiadomieniu zwi zków mi dzy zdrowiem

cz

ł

owieka a jego stylem ycia, oraz rodowiskiem fizycznym i

spo

ł

ecznym.

Sk

ł

ada si z kilku etapów - od u wiadomienia sobie problemów zdrowia

do decyzji osobistych i dzia

ł

a w celu zmiany zachowa zdrowotnych.

Przyczynia si do wszechstronnego wychowania, stanowi wk

ł

ad w

podnoszenie ogólnej kultury spo

ł

ecze stwa

Polega na przekazaniu wiedzy, wykszta

ł

ceniu umiej tno ci, a tak e

mobilizacji do aktywnej troski o w

ł

asne zdrowie, aktywnego uczestnictwa

w procesie leczenia i samodzielnego pog

ł

biania wiedzy. Jest procesem

ci g

ł

ym, wymaga sprawdzania, przypominania, poszerzania wiedzy i

umiej tno ci.

Edukacja zdrowotna to proces, w trakcie którego ludzie ucz si , jak dba

o zdrowie w

ł

asne i otaczaj cej ich spo

ł

eczno ci.

Koncentruje si ona na u wiadomieniu zwi zków mi dzy zdrowiem

cz

ł

owieka a jego stylem ycia, oraz rodowiskiem fizycznym i

spo

ł

ecznym.

Sk

ł

ada si z kilku etapów - od u wiadomienia sobie problemów zdrowia

do decyzji osobistych i dzia

ł

a w celu zmiany zachowa zdrowotnych.

Przyczynia si do wszechstronnego wychowania, stanowi wk

ł

ad w

podnoszenie ogólnej kultury spo

ł

ecze stwa

Polega na przekazaniu wiedzy, wykszta

ł

ceniu umiej tno ci, a tak e

mobilizacji do aktywnej troski o w

ł

asne zdrowie, aktywnego uczestnictwa

w procesie leczenia i samodzielnego pog

ł

biania wiedzy. Jest procesem

ci g

ł

ym, wymaga sprawdzania, przypominania, poszerzania wiedzy i

umiej tno ci.

Cechy edukatora – promotora

zdrowia

Wiarygodno

– osobista kompetencja, bezstronno

i bezinteresowno
Umiej tno

dostrzegania cudzej perspektywy –

problem którego przekaz dotyczy powinien by

problemem yciowo wa nym dla adresata, edukator

uwzgl dnia to co sami adresaci na dany temat wiedza i

my l
Umiej tno

stosowania pozytywnych wzmocnie -

bod ce zwi zane z korzy ciami jakie mo e osi gn

jednostka realizuj c okre lone zachowania zdrowotne

PROFILAKTYKA

(gr. phylax – stró )

prewencja, zapobieganie

S to wszystkie działania podejmowane w celu

zapobiegania pojawieniu si i/lub rozwojowi

niepo danych zachowa , stanów lub zjawisk

w danej populacji.

Istot tych działa jest przeciwdziałanie

zagro eniom (w tym chorobom), których

wyst pienie lub nasilenie si jest w przyszło ci

prawdopodobne.

Profilaktyka zdrowotna

(zapobieganie chorobom)

Poziomy profilaktyki:

Profilaktyka pierwszej fazy (pierwotna)– zapobieganie wyst powaniu

chorób poprzez metody profilaktyki
swoiste (zapobieganie konkretnej chorobie – szczepienia ochronne)
i nieswoiste (zapobieganie wielu chorobom np. karmienie piersi ,

racjonalne ywienie)

Polega na zapobieganiu chorobom poprzez zmiany rodowiska człowieka,

zmian jego stanu zdrowia, zmian zachowa niszcz cych na

wspieraj ce zdrowie.
Profilaktyka drugiej fazy (wtórna) - zapobieganie rozwojowi choroby

poprzez mo liwe wczesne rozpoznanie oraz wczesne i skuteczne

leczenie;(badania profilaktyczne)
Profilaktyka trzeciej fazy – zapobieganie utrwalaniu niepomy lnych

skutków choroby poprzez rehabilitacj i resocjalizacj ,

Literatura:

1. Murawska – Ciałowicz E., Zawadzki M., Higiena

Podr cznik dla studentów wydziałów kosmetologii,

Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005

2.Karczewski J.K.(red.): Higiena Podr cznik dla

studentów piel gniarstwa, Czelej, Lublin, 2002,

3.

Karski J.B.(red.): Promocja Zdrowia, Ignis, Warszawa,

1999,

4.Karski J.B: Promocja Zdrowia. Teoria i Praktyka,

CeDeWu, Warszawa 2003

5. Marcinkowski J.T.: Podstawy higieny, Volumed,

Wroc

ł

aw, 1997,