Leksykalna sfera wyborów stylistycznych



Morfem – elementarna jednostka znaczeniowa.



Leksyka stanowi tworzywo zdań.



Syntagma – łączenie wyrazów w większe całości znaczeniowe, które polega na zastosowaniu

wielu zabiegów słowotwórczych, fleksyjnych, składniowych.



Słowo – jednostka znaczeniowa tekstu.



Jednostka leksykalna - oznacza klasę desygnatów, np. wyraz „uniwersytet” nie oznacza UŁ,

ale wszystkie uniwersytety.



Słownik ma char. klasyfikacyjny i posługuje się szerokimi zakresami semantycznymi, co
nazywane jest SŁOWNIKOWE znaczenie słowa  my raczej rzadko się tym posługujemy.



Kontekst = słowo nie występuje w izolacji, ale w towarzystwie innych słów.

Znaczenie kontekstowe – znaczenie słów pośród innych wyrazów.

Oddziaływanie kontekstu na słowo polega na:

a) zawężeniu znaczenia wyrazu, np. „Dzieci idą do szkoły.” ogranicza się do „dzieci” w wieku

szkolnych oraz „szkoła” – taki typ szkół, których uczniami są dzieci, a nie np. dorośli.

b) poszerzeniu znaczenia wyrazu, co następuje wtedy, gdy np. zamiast „uniwersytet” mówimy

„szkoła”, czyli pojęcia o szerszym znaczeniu

c) przeniesieniu znaczenia, gdy używa się wyrazu w jakimś konkretnym kontekście i ustala jego

nowe znaczenie, np. „białe szaleństwo” nie oznacza szaleństwa, ale sport narciarski, ale także
w kontekście szkolnej stołówki oznacza (uwaga!) makaron!

Leksyka dzieli się na:



wyrazy pełnoznaczne („znaczą” rzeczownik, czasownik, przymiotnik)



wyrazy niepełnoznaczne(„nie znaczą” spójnik, przyimek)

„DOM”  denotacja(ustalone i respektowane znaczenie) = budynek mieszkalny, mieszkanie

 konotacje (jakość i subiektywne wyposażenie semantyczne słowa) = nasz dom, dom
rodzinny, rodzina, szczęśliwe dzieciństwo…

Charakterystyka ilościowa słownika



ułożenie wyrazów wg częstotliwości ich pojawiania się w tekstach = słownik
FREKWENCYJNY



najczęściej używane wyrazy wykazują największe możliwości łączenia z innymi wyrazami
to tłumaczy częściowe większą lub mniejszą frekwencję danego wyrazu; ale nie tylko,
ponieważ decyduje o tym też: określona, i w końcu mniejsza, niż się na ogół wydaje, liczba
sytuacji komunikacyjnych oraz ograniczona liczba związków składniowych, w jakie mogą
wchodzić ze sobą wyrazy tudzież niezmienność leksykalna zw. frazeologicznych

Funkcja kontekstu – bardzo istotna i polega na wybraniu jednego z wielu znaczeń wyrazu przez
ograniczenie, poszerzenie lub oderwanie go od związku z desygnatem (przeniesienie znaczenia).

Oryginalność stylistyczna w zakresie leksyki uzyskuje się przez wprowadzenie do kontekstu
wyrazów rzadkich, ale NIE TYLKO!, bo także przez wynajdywanie oryginalnych połączeń
wyrazowych i sytuowanie ich w coraz to innych kontekstach.

tajemnica poezji = umiejętność zestawiania słów prostych w celu wyrażenia uczuć
(wzruszenia)



Stosunek indywidualnego użytkownika języka do słownika języka może przejawiać się w:

o

preferowaniu niektórych słów

o

unikaniu niektórych kategorii słów

o

przenoszeniu znaczeń wyrazów, czyli odrywaniu ich do przypisanych im prze społ.
umowę desygnatów

o

sięganiu do zasobów leksykalnych j. epok dawniejszych (czyli co? używam
archaizmów, by być fajna?? oo ,pamiętam, że chłopcy w gimnazjum lubili mówić
„zacne” ;p)

o

sięganiu po słownictwo pochodzące z rozmaitych podsystemów języka

o

tworzeniu nowych wyrazów



Można uznać, że pisarz też używa jakichś słów częściej a innych rzadziej. Te, które są
najczęściej nazywamy słowami-kluczami.



Słowa-klucze mogą pomóc badaczowi stylu pisarza, gdyż słowa-klucze organizują jakości
estetyczne tekstu, a ich konteksty mówią, czy słownik danego autora jest
bierny(przyjmowanie słowa ze słownika bez żadnych ingerencji w jego znaczenie i używanie
go zgodnie z powszechnie przyjętym zwyczajem językowym) lub czynny(wynajdywanie
nowych kontekstów dla słowa, a czasem nawet tworzenie nowych słów) <znam i takich, co
nie są pisarzami a tworzą neologizmy, ach, złośliwość…>



stosunek użytkownika do leksyki języka może przejawiać się również w preferowaniu słów o
zabarwieniu emo(cjonalnym) dodatnim lub ujemnym oraz w „kompromitującym” połączeniu
słów np. „serwus madonna”



Zwiększona frekwencja słów – uzależniona od wyobraźni twórcy oraz tematu wypowiedzi.

na marginesie: Gałczyński = nasycenie terminologią muzyczną, Herbert = terminologia naukowa, Różewicz =
prozaizmy



można poznać ich po stylu pisania

Kręgi semantyczne – wyrazy szukają dodatkowego oparcia semantycznego i tworzą w obrębie
poszczególnych tekstów charakterystyczne grupy wyrazów.