18 marca 2014, Pietrzyk

CYRYL I METODY przygotowali alfabet, który przez nas znany jest jako

staro-cerkiewnosłowiański

język. Obok tego języka istniała głagolica (głagoł – słowo).

Jednym z najstarszych kodeksów jest kodeks zografski (982 rok).

Na terenach dzisiejszej Chorwacji gdzie był katolicyzm było pismo łacińskie.

Głagolica była wyparta przez język łaciński tam gdzie był katolicyzm. Cyrlica była oparta na majuskule
greckiej (majuskula = duże pismo greckie; duże litery) z dodatkiem niektórych liter z alfabetu
greckiego. Chodziło o to żeby dźwięki z języka słowiańskiego były oddane przez konkretne znaki,
których w greckim języku nie było.

Św. Klemens Ochrycki – niektórzy uważają że to on wymyślił cyrylicę

Początkowo cyrylica składała się z 38 znaków; w dawnych tekstach pisanych cyrylicą i głagolicą nie
było interpunkcji co utrudnia czytanie i tym bardziej zrozumienie tekstu.

Od 10 w. cyrylica znana była na Rusi, m.in. zachowały się napisy na garnkach.

Najstarszą formą cyrylicy jest ustaw – używane 11.-15 w.

(USTAW

Najstarsza forma pisma, używana od XI-XV w., a w księgach liturgicznych
również później. Był pismem artystycznym, czytelnym i czystym z małą ilością
skrótów. W XV w. wprowadzono doń pewne zasady ortografii. )

HISTORIA PISMA -

http://www.ap.krakow.pl/whk/pismo/cyryl/cyrylica.html

Skoropis – pismo używane w życiu codziennym (skorost (ros.) – szybkość), był to odpowiednik
kursywy, były przede wszystkim używane do piśmiennictwa świeckiego. Były to pismo pełne skrótów,
ligatur. (Ligatura – zrost liter. )

Kultura Izraela

Izrael leży nad morzem Śródziemnym, rozciąga się od gór Libanu . Całą podstawą gospodarki była
hodowla owiec i kóz. Nie hodowano świń, które uważano za zwierzę nieczyste. W 15 w.p.ne
plemiona hebrajskie zajęły Kanaan. Na przełomie X/XI w. powstało państwo izraelskie i był tam ustrój
niewolniczy; podstawą społeczną było niewolnictwo. Królowie Izraelscy: Samuel, Saul, Dawid (10w.),
W 720 r. p. n. e Izrael został podbity przez Sargona II; zdobył on Jerozolimę a Żydów uprowadzono w
niewolę Babilońską. W 6 i 4 wieku p.n.e. Izrael był podbity przez Persów i tam przede wszystkim duża
rolę odgrywali kapłani, mimo podboju przez Asyryjczyków i później Persów to jednak dalej rozwijała
się religia Izraelczyków. W 332 roku cała Palestyna została podbita przez Aleksandra wielkiego i
weszła pod wpływy greckie. Nastąpiła hellenizacja wyższych warstw społeczeństwa izraelskiego. za
czasów Antiocha IV Epifanesa wprowadzono zakazy zw. z wyznawaniem religii żydowskiej, zakaz
szabasów, obrzezania i zakaz kuchni koszernej . umocniło to tylko religię żydowską.

Hasydzi (pobożni) – ta grupa przetrwała do naszych czasów; są to najbardziej pobożni żydzi żyjący
według tradycji.

Następna grupą byli

Sadyceusze

– arystokracja; za podstawę wiary uznawali Biblię.

Następna grupa to

Faryzeusze

; rolnicy, drobni kupcy, uczeni w piśmie ; podstawą była Tora

(pięcioksiąg) i tradycja ustna . Jednocześnie wyznawali regoryzm religijny: nie czyń drugiemu tego co
tobie niemiłe

Następna grupa to

Zeroci

(z hebrajskiego – żarliwi) radykalny odłam faryzeuszy, bardzo krytyczny

wobec kapłanów. Wśród zelotów byli sykariusze – sztyletniczy, czyli ludzie którzy prowadzili czynną
walkę z rzymianami ponieważ Rzym zajął Palestynę. I posuwano się nawet do metod skrytobójstwa,
doprowadziło to do powstań żydowskich; rzymianie zajęli Palestynę w latach 30. I wieku p.n.e. a
później zajeli także Egipt.

Teksty Qumran (zwoje kumrańskie) – w 1945 roku Beduini którzy zamieszkiwali na terenie
dzisiejszego Izraela (wtedy Palestyny ) trafili do groty i znaleźli kawałki pergaminu (albo skóry), który
użyli na stworzenie sandałów . Były tam jakieś dziwne znaki; w 1947 roku Beduini próbowali w
Betlejem sprzedać kilka zwoju na targu za dużą cenę szewcowi. Zwoje odnaleźli w garnkach
glinianych. Szewc zawiadomił metropolitę że Beduini zaoferowali mu zwoje skórzane i jak już zaczęto
patrzeć że to nie są zwykłe zwoje skórzane tylko są tam napisy; chciano się skontaktować z tymi
Beduinami, ale oni już odjechali. Wówczas skontaktowano się z tymi Beduinami którzy sprzedali już
następne 5 zwojów . Odczytano ze jest tam reguła, księga Izajasza i apokalipsa więc zaczęto
wypytywać Beduinów skąd to mają. Okazało się że z grot w pobliżu miejscowości Qumran, zaczęło się
tam poszukiwanie następnych zwojów. Była to swego rodzaju „gorączka złota”. Wszystkie groty na
tamtym terenie zostały przeszukane. Później tymi zwojami zainteresował się profesor muzeum w
Jerozolimie i na targu w Betlejem kupił kolejne zwoje od Beduinów (m.in. księga Izajasza) w 1948
roku wybuchła na terenie Palestyny wojna, która wstrzymała badania i poszukiwania dalszych
zwojów, z drugiej strony nastąpił podział i było tak, że profesor spotkał się z tym metropolitą i
najpierw chciał kupić, (ale nie miał pieniędzy) więc pożyczył od profesora zwoje i w ciągu kilu dni
zostały skopiowane.

Po publikacji uważano, że jest to oryginalny tekst biblii. Później amerykanie zaczęli badać co tak
naprawdę jest w tych zwojach kumrańskich. Zwojów było coraz więcej , badania szły do przodu.

Później ustalono na przełomie lat 40 i 50 dokładną cenę za te zwoje. Za cm2 żądano funt. Wcześniej
za cały zwój płacono 5 funtów. W tym czasie spenetrowano groty w pobliżu Kumran. Znaleziono koło
40 tys. rękopisów i ich fragmentów. Były pisane na różnym materiale : skóra, pergamin, papirus,
ceramika, taśma miedziana. Mimo tych 40 tys. Fragmentów zachowała się 11 pełnych zwojów.
Wynikało to m.in. z tego że po prawie 2000 lat po rozwinięciu one pękały(Beduinom zależało na cm2
nie na całych zwojach).

Jednym z najciekawszych zwojów był zwój miedziany. Miał 2,4 cm wysokości 30 cm długości i
grubości 7 mm. Znajduje się opis szczegółowy 60 kryjówek skarbów gminy w Palestynie. Wg analizy
tego odczytanego zwoju miedzianego skarb kumrańczyków miał liczyć 6 tysięcy talentów. Po
przeliczeniu na dzisiejszą wagę skarb liczył 200 ton złota. Od razu nastała następna „gorączka złota” –
poszukiwanie skarbu. Jeśli chodzi o opisy tych kryjówek, były dość schematyczne – dane

geograficzne, topograficzne, głębokość dołu i wykaz przedmiotów i ich waga.
np. na ganku gładkiej skały na północ gdzie przy wyjściu są grobowce. Po 1800 latach topografia się
zmieniła . Do dziś nie odnaleziono żadnego skarbu kumrańczyków. 66-73 n.e. – datowanie zwoju
miedzianego.

Następny ciekawy zwój to tzw.

zwój wojny

który zawiera wiadomości na temat wojny synów

światłości z synami ciemności. Ma 2,90 m długości i 16 cm wysokości. Apokaliptyczna wykładnia
dualizmu połączona z realistycznym opisem strategii, taktyki i technik walki dobra ze złem. Wg tego
zwoju Bóg przesądził wynik, dlatego należy tak działać by zło zwyciężyć. Są również modlitwy jak
pokonać wroga, jak odbywać ćwiczenia. Główną sprawą jest modlitwa i wiara. Wówczas można
pokonać wroga.

Następny zachowany zwój to

reguła zrzeszenia

. Jest to tekst gdzie są podane reguły

kumrańczyków.

Oprócz tekstów kumrańskich znajdywano gdzie indziej podobne teksty, m.in.

dokument damasceński

znaleziony w synagodze w Kairze. Później dopiero połączono dokument z tym co było w tekstach
kumrańskich, jest to historia do 556 roku, reguły życia. Są to analogiczne teksty do tego co
odnaleziono w tekstach kumrańskich. Jeśli chodzi o analizę tekstów, głównie reguł zrzeszenia, jak
opisywano gminę kumrańską, nie ma tam śladów działalności misyjnej.

Kumrańczykami rządziła rada, był tam sąd, wielkie znaczenie miało zgromadzenie całości.

Żeby zostać członkiem grupy trzeba było przejść przez nowicjat, były to 3 etapy : najpierw praca w
zespołach wiekowych(praca od świtu do zmroku), oprócz pracy była pora na czytanie (naukę), stad
wysunięto wniosek, ze byli zwolennikami pisma świętego i zwolennikami nauki. Następowało
rytualne obmywanie to co później robili baptyści, nie było ofiar. Od członków żądano posłuszeństwa.

Biblia

Stała się na wiele lat (praktycznie 2000 lat) podstawą naszej kultury, wykładnią wszystkich procesów
także trochę wstrzymywała naukę , dopiero galileusz postawił pytanie : co ma biblia do matematyki a
matematyka do biblii? Biblia jest tym podstawowym tekstem wokół którego praktycznie się
obracamy. Z czego składa się biblia: stary i nowy testament. Stary testament był redagowany w
okresie starożytnym i składa się z :



Pięcioksięgu,



ks. Proroków,



pisma 13 ksiąg



Nowy Testament (uznawany tylko przez chrześcijan, nie Izraelitów.)

:

Pięcioksiąg



Genesis(rodzaju),



Exodus, (wyjścia),



Księga kapłańska,



Księga Licz



Księga powtórzonego prawa.

To jest podstawa biblii z której najczęściej brane są przykłady. Następną częścią są pisma proroków:



Jozuego,



Sędziów,



2 księgi Samuela,



2 księgi królewskie. – prorocy starsi.



Ks. Izajasza,



Księga Ezakiela,



Księga proroków.

3 część:



Księga psalmów,



Przypowieści



Księga Hioba,



Piesni nad pieśniami,



Księga rut,



1 i 2 księga kronik,



Księga eklesiasta,



Księga Estery,



Księga Ezdrasza i



Księga Nechemiasza.

Pięcioksiąg:

Genesis zawiera opis stworzenia świata, potop, wieża Babel, niewola babilońska (Abraham) , marsz
do ziemi obiecanej, Józef w Egipcie, sprowadzenie Jakuba i braci do Egiptu. Kończy się Genesis na
tym jak izraelici osiadają w Egipcie.

Exodus (Księga Wyjścia) – opisana sytuacja żydów w Egipcie, narodziny Mojżesza, nakaz wyjścia z
Egiptu, opisane są plagi jakie spadały na Egipt kiedy faraon nie pozwolił wyjść (krew, żaby muchy
bydło itp.), samo wyjście, przejście przez morze czerwone, wędrówka żydów przez Synaj, manna z
nieba, przybycie na górę Synaj, X przykazań

Księga kapłańska (księga światłości) – przepisy jak sprawować ofiary, jakie powinny być zachowane
zwyczaje, zakazy i nakazy związane z religią żydowską, kary, święta, jubileusze

Księga liczb – spisy plemion Izraela na Synaju i jest jak żydzi wyruszają do dolina Kanaam(dzisiejsza
Palestyna) , jest opisany bunt przeciwko Mojżeszowi i również kara za ten bunt , Mojżesz wyznacza
Jozuego na przywódcę który ma wkroczyć do Kanaam

Księga powtórzonego prawa – opis wędrówki po Synaju , opis śmierci i pogrzebu Mojżesza,

Księgi proroków:

Ks. Jozuego – w jaki sposób żydzi podbili Kanaam pod wodzą Jozuego, jak przekroczono jordan,
zdobyto Jerycho, walki, przydziały ziem dla poszczególnych plemion, śmierć i pogrzeb Jozuego

Księga sędziów – dzieje Izraela od Jozuego do powstania królów izraelskich, przede wszystkim dalszy
podbój Kanaam, sytuacja po śmierci Jozuego, i poszczególne plemiona i ich losy są opisane

Księga Samuela – od narodzin Samuela do utworzenia monarchii poprzez Saula i Dawida, walka króla
Saula, utworzeniu królestwa, Dawid zostaje królem, Dawid walczy z goliatem

Druga księga Samuela – Dawid jest królem, Arka przymierza; jak żył Dawid, Apsalon, spis ludności i
plemion Izraela

1 księga królów – ostatnie dni panowania Dawida, namaszczenie Salomona, budowa świątyni,
królowa Saba, podział Izraela na plemiona w Izraelu i Judei. Izrael podzielił się na 2 królestwa: Judei i
Izraela

2 księga królów: królowie Izraela i Judei, walki między nimi, upadek Izraela po najeździe
Asyryjczyków, najazd króla Sancherybana – króla Asyryjczyków

1 księga kronik – król Dawid

2 księga kronik – Salomon i niewola babilońska

Księga proroków

Biblia była używana jako podstawowe dzieło w liturgii, od biblii powstało wiele innych pism,

szczególnie pism ojców kościoła, które były wytwarzane od 3,-5 roku n.e.. przede wszystkim powstała

przetłumaczona przez św. Hieronima. I ta biblia latina nazywa się wulgata.

Biblia Latia

Biblia dla świata chrześcijańskiego stała się podstawą dalszego rozwoju kultury. Jeśli chodzi o

rozwój piśmiennictwa chrześcijańskiego są tzw. ojcowie kościoła: Ambroży, św. Augustyn, św
Hieronim, św. Grzegorz z Nazjanzu, św. Jan Chryzostom złotousty.

Piotr Lombard, św. Albert wielki, św. Tomasz z Akwinu – ludzie którzy pisali komentarze do biblii,
wprowadzenia, stali się tymi którzy zrobili podwaliny pod literaturę średniowieczną, która była
przede wszystkim literaturą użytkową dla kościoła. Były to księgi liturgiczne, hagiograficzne,
historiografia w mniejszym zakresie; na tą literaturę składały się także : literatura z zakresu literatury
pięknej a także wytwarzano dokumenty. Najważniejszymi wówczas dziełami były dzieła liturgiczne,
które służyły do odprawiania liturgii, były pięknie oprawiane, np. mszały, brewiarze, pontyfikały,
rytuały i matyrologium.

C

o to są za księgi?

W

szystkie te księgi były swego rodzaju księgami użytkowymi w zakresie liturgii

chrześcijańskiej, były używane przy odprawianiu mszy.

C

o to był sakramentarz?

Jest to to co kapłan wygłasza w czasie mszy, wprowadzony przez Grzegorza wielkiego w 604 roku a
później został dopełniony przez Alkuina (za czasów Karola Wielkiego), który doprowadził do rozkwitu
kultury w państwie franków. Najstarszym sakramentarzem który był znany na ziemiach polskich jest
tzw

sakramentarz tyniecki

który powstał po 1966 roku. Następnym rodzajem ksiąg liturgicznym

były antyfonarze – księgi zawierające śpiewy chóralne w czasie mszy, .

Następne to lekcjonarze – zawierał ustępy z pisma świętego, te ustępy z PŚ, są to tzw. lekcje (od
lekcjo – czytać), przygotowane wcześniej przez teologów scholastycznych fragmenty z podziałem na
dni tygodnia i święta. W lekcjonarzu było przygotowane co ksiądz w czasie odprawiania mszy ma
czytać lub odśpiewać

Były także ewangeliarze : zawierały pełne teksty ewangelii z zaznaczeniem miejsc stosowanych do
poszczególnych świąt, poszczególnych dni

Były także księgi martyrologii(później: hagiograficzne); wspominały w jakim dniu jest święto jakiego
świętego. Odczytywano lub mówiono o martyrologii jakiegoś świętego.

Brewiarze – zawierały psalmy, modlitwy, lekcje na określone dni a także godziny.

Orginales – zawierały czynności rytualne i ich kolejność. Były także teksty modlitw które należy
odmawiać na poszczególne święta.

To prowadziło do tego, że w każdym kościele powstawały biblioteki.

Jak powinna działać biblioteka w średniowieczu -

Humbert de Romanis

, De vita regullari, 13.

rozdział tego dzieła dotyczy urzędu bibliotecznego. Główne zasady to:



Książka była bronią duchowną.



Bibliotekarz ma znaleźć miejsce do którego będzie dostęp świeżego powietrze, ale będzie
zabezpieczone przed deszczem.



W taki pomieszczeniu powinny być szafy.



Szafy powinny mieć odpowiednie oznaczenia.



Bibliotekarz powinien pilnować kluczy do tego pomieszczenia = nie dopuszczanie obcych
osób do biblioteki.



Bibliotekarz w bibliotece powinien być zawsze, że to jest najlepsza metoda ochrony zbiorów.



Wszystkie książki musza być spisane. Książka która istnieje w bibliotece a nie jest
uwzględniona w inwentarzu nie powinna istnieć.



Na każdej książce należy podać jej właściciela (ew. poprzedniego właściciela) szczególnie
wtedy gdy pochodzi z darów.



Nie powinno być żadnych dubletów. (W tych czasach są tylko i wyłącznie książki
rękopiśmienne).



Pomieszczenie biblioteczne powinno być zlokalizowane w miejscu dogodnym dla czytających
= nie ma hałasów, wyziewów, miejsce gdzie można ustawić pulpity.



Na pulpitach powinna znajdować się :

 biblia glossata – biblia z notatkami;
 biblia sine glossis – czysty tekst biblii bez jakichkolwiek zapisków,
 konkordanzia biblijna – przewodnik po biblii, dzieła związane z interpretacją

biblii.



Korzystanie z biblioteki powinno odbywać się w stałych pora. W praktyce z biblioteki można
było korzystać 2-3 godziny dziennie, kiedy było wystarczające światło dzienne.



Udostępniać tak, ale unikać wypożyczeń. Jak już się wypożycza to tylko temu, który ma zgodę
magistra (przełożonego), który bierze odpowiedzialność za tą osobę, która wypożycza
książkę. Zaleca się, żeby bibliotekarz zanotował komu wypożyczył, co wypożyczył i żeby
pilnował terminu zwrotu. Punkt 4 w tym rozdziale – dotyczy samego korzystania z biblioteki.



Dla części czytelników stałych, znacznych powinny być przeznaczone stałe pulpity. W
bibliotece oprócz ksiąg powinny być przybory do pisania: atrament, pióra, ołówki, linijki,
nożyki do temperowania piór oraz czysty pergamin który można udostępniać tylko tym
osobom, które mają na to zgodę magistra.

Klasztory które miały wpływ na rozwój bibliotek klasztornych:

Wiwarium w Kalabrii (nazwano akademią)

Monte Cassino (Włochy)

Św Izydor z Sewilli napisał dzieło (Etymologie) w 12 księgach. Znał dorobek Kasiodora, choć

jemu nie wszytsko podobało się to co pisał Kasiodor ponieważ poszeł w trochę innym kierunku.
Bardziej dogmatyczno-zamkniętym. Jego dzieło (Etymologie) jest to swego rodzaju encyklopedia
świata wczesno średniowiecznego. Kiedy wynaleziono druk Etymologii Izydora z Sewilli była jednym z
dzieł które było drukowane.

– działalność św. Kolumbana;

Nowa Korbea

, w

były wielkimi skryptoriami gdzie książki kopiowano

Biblioteka w Akwizgradie

Tur

(Przepisywano).

N

a czym polegała praca skryptorium?

Można powiedzieć, że to taka manufaktura gdzie było zatrudnionych po kilkadziesiąt osób,

nie wszyscy w skryptorium umieli czytać i pisać. Była to praca zbiorowa; najpierw przygotowywano
pergamin, następnie tworzono linie i przygotowano karty pergaminowe do przepisywania

Inne biblioteki średniowieczne :

, wielki klasztor benedyktyński w trini i leodium,

Hildeschain

,

(Mediolan) – 1441 rok powstania i to

biblioteka watykańska biblioteka kuźmy Medyceusza

również bibliotek w której było wiele wspaniałych dzieł pięknie iluminowanych.

B. Watykańską założył papież Mikołaj V w 15 w. . w watykanie zbiory biblioteczne istniały wcześniej
ale nie były w sposób biblioteczny skompletowane, opracowane. Najsłynniejsza biblioteka

średniowieczna którą znamy to : biblioteka króla węgierskiego Macieja Korwina. Zbierał on dzieła
luksusowe, pięknie oprawne i te korwiniana – (tak są nazywane) są na całym świecie.