84

p

prrzze

ew

wo

od

dn

niikk lekarza

d i a b e t o l o g i a

Znaczenie edukacji terapeutycznej w leczeniu chorych na cukrzycę

The role of therapeutic education in patients with diabetes

Małgorzata Bernas, Zofia Szczeklik-Kumala

S

S tt rr e

e s

s z

z c

c z

z e

e n

n ii e

e

Cukrzyca nale¿y do chorób przewlek³ych. Wa¿nym elementem leczenia jest edukacja terapeutyczna. W tym procesie
na zasadzie partnerstwa musz¹ wspólnie uczestniczyæ zarówno chory, jak i zespó³ terapeutyczny. Istniej¹ ró¿ne formy
edukacji terapeutycznej – indywidualna, grupowa, w œrodkach masowego przekazu. Propozycja strategii edukacyjnych
ma wyraz w psychologii przewlek³ego chorowania i leczenia, umocnienia osobowoœci jako celu nauczania. Stworzono
odpowiednie standardy u³atwiaj¹ce stosowanie edukacji terapeutycznej.

S

S³³oow

waa k

kllu

ucczzoow

wee:: edukacja terapeutyczna, cukrzyca, jakoœæ ¿ycia, standardy edukacji terapeutycznej.

A

A b

b s

s tt rr a

a c

c tt

Diabetes mellitus is a chronic disease. Therapeutic education belongs to the most important part of treatment.
The patients and therapeutic team ought to collaborate. There are different forms of therapeutic education –
individual, group and through the mass media. There are therapeutic standards which improve the quality
of a diabetic’s life.

K

Keeyy w

woorrd

dss:: therapeutic education, diabetes mellitus, quality of life, efficacy of therapeutic education.

Wstęp

Badania dotycz¹ce edukacji terapeutycznej maj¹ boga-

t¹ tradycjê zarówno w Polsce, jak i na œwiecie. W naszym
kraju ich prekursorem by³ F.W. Znaniecki (1882–1959),
profesor uniwersytetu w Poznaniu, a póŸniej Uniwersy-
tetu Illinois. Stworzy³ on humanistyczny kierunek w ba-
daniach psychologicznych i socjologicznych. Kontynuato-
rami jego dzie³a byli znani socjolodzy: J. Doroszewski
(Terapia wychowawcza), Z. Soko³owska (Socjologia zdro-
wia), Z. Sêkowska (Pedagogika w leczeniu) i K. Osiñska
(Twórcza obecnoœæ cz³owieka) [1].

Opieka nad chorym na cukrzycê rozpoczyna siê w mo-

mencie rozpoznania choroby. Oznacza to wdro¿enie nad-
zoru tak medycznego, jak i psychologicznego, ze szcze-
gólnym zwróceniem uwagi na edukacjê pacjenta, naukê
samokontroli, zwiêkszenie motywacji oraz wzbogacanie
postaw ¿yciowych.

Wykonanie tych zadañ wymaga od zespo³u lecz¹cego

dog³êbnej wiedzy na temat kontrolowania choroby, zapo-
biegania jej powik³aniom i metod leczenia stosowanych
w celu spowolnienia jej przebiegu. Pacjent cierpi¹cy
na schorzenie przewlek³e musi równie¿ uczestniczyæ
w procesie terapeutycznym. Do osi¹gniêcia tego celu po-
trzebna jest mu wszechstronna znajomoϾ choroby, zasad
samokontroli oraz postêpowania w stanach jej zaostrze-
nia. Znajomoœæ zasad postêpowania w ró¿nych sytuacjach
pozwoli mu na realizacjê planów rodzinnych, zawodowych
oraz spo³ecznych. Chory na cukrzycê powinien zachowaæ
dobr¹ jakoœæ i d³ugoœæ ¿ycia mimo pewnych niedogodno-
œci wynikaj¹cych np. z koniecznoœci sta³ego stosowania
diety i przyjmowania leków. Jak zatem spowodowaæ mo-

bilizacjê si³ psychicznych do przeciwdzia³ania chorobie,
jak uœwiadomiæ choremu potrzebê wiedzy o chorobie ja-
ko warunku jej ujarzmienia oraz podtrzymywaæ wiarê
w mo¿liwoœæ jej kontroli? Jest to zadanie edukacji tera-
peutycznej ca³ego zespo³u lecz¹cego.

Cele edukacji terapeutycznej chorych na cukrzycę

Edukacyjne przygotowanie pacjenta do osi¹gniêcia po-

¿¹danej jakoœci i d³ugoœci ¿ycia dziêki ci¹g³emu i d³ugo-
trwa³emu leczeniu ma na celu:
• przekazanie wiedzy i umiejêtnoœci, które umo¿liwi¹

partnersk¹ interakcjê pacjenta i lekarza oraz skutecz-
niejsze leczenie cukrzycy, a tak¿e zmianê nastawienia
i psychoemocjonalnych motywacji pacjenta;

• wskazanie, ¿e cukrzyca i jej ci¹g³a kontrola nie stano-

wi¹ drogi do katastrofy, ale odwrotnie – mog¹ staæ siê
szans¹ racjonalnej przebudowy osobowoœci, odkrywa-
nia nowych wartoœci, których dot¹d pacjent nie zna³ lub
sobie nie uœwiadamia³; tworzy to podstawy do ukszta³-
towania prozdrowotnego zachowania (behawior);

• przeciwdzia³anie lêkowi, znu¿eniu, depresji, frustracji,

zagubieniu sensu ¿ycia dziêki wykszta³ceniu twórcze-
go podejœcia do problemów zwi¹zanych z cukrzyc¹;

• zwiêkszenie psychicznej odpornoœci pacjenta dziêki

uœwiadomieniu mu mechanizmów zjawisk zwi¹zanych
z chorob¹ oraz przysposobienie go do roli pacjenta, wy-
zwolenie jego kreatywnoœci w stosunku do siebie;

• zbudowanie i wzmocnienie kontaktu z otoczeniem,

zmianê nastawienia z egoistycznego na altruistyczne;

• umo¿liwienie podejmowania zadañ wa¿nych z punktu

widzenia spo³ecznej roli pacjenta, osi¹gania poczucia

86

p

prrzze

ew

wo

od

dn

niikk lekarza

d i a b e t o l o g i a

dobrej jakoœci ¿ycia, godnoœci i autonomii, eliminacjê
dyskryminacji spo³ecznej i autodyskryminacji [5].

Postawy pacjentów wobec faktu chorowania
na cukrzycę

Fakt zachorowania na chorobê przewlek³¹, jak¹ jest cu-

krzyca, stwarza sytuacjê stresotwórcz¹.

Do czynników nerwicorodnych u chorych na cukrzy-

cê nale¿y zaliczyæ m.in. koniecznoœæ ci¹g³ego kontaktu
z placówkami s³u¿by zdrowia.

Depresja dotyka ok. 30% pacjentów choruj¹cych na cu-

krzycê. Wyniki badañ jednoznacznie wskazuj¹, ¿e depre-
sja i stany depresyjne s¹ problemem zwi¹zanym z chorob¹
przewlek³¹. W sposób istotny wp³ywaj¹ na jakoœæ ¿ycia oraz
utrudniaj¹ wspó³pracê lekarza z pacjentem w zakresie prze-
strzegania zasad terapii, czyni¹c j¹ mniej efektywn¹.

Jak pomóc cz³owiekowi cierpi¹cemu na schorzenie to-

warzysz¹ce mu do koñca ¿ycia, jakim jest cukrzyca?

Wiek XX by³ okresem rozdrobnienia specjalizacyjne-

go w medycynie. Przyniós³ niezaprzeczalne sukcesy na po-
lu diagnostyki i terapii, ale równie¿ w zakresie poprawy
jakoœci ¿ycia i jego wyd³u¿ania. Wyzwaniem XXI wieku
jest wielokompleksowe, wielop³aszczyznowe podejœcie
do opieki nad pacjentem. Przydatnym narzêdziem do oce-
ny stanu kondycji psychicznej jest Skala depresji Becka, czy-
li skala samooceny pacjenta. Zadaniem lekarza jest
zmobilizowanie chorego do rzetelnego wype³nienia kwe-
stionariusza w dowolnym dla niego czasie i miejscu. Wy-
nik > 12 punktów z du¿ym prawdopodobieñstwem wska-
zuje na istnienie depresji czy stanu depresyjnego i obliguje
do dalszego postêpowania psychoterapeutycznego, a na-
wet farmakologicznego [4].

Kszta³cenie osobowoœci odbywa siê pod ci¹g³ym nad-

zorem œwiadomoœci obecnoœci ciê¿kiej choroby, zmniej-
szenia roli w œrodowisku rodzinnym, szkolnym, spo³ecz-
nym. Powinnoœci¹ edukatora jest nie tylko przekazanie
wiedzy, ale równie¿ wzmacnianie osobowoœci, nauka umie-
jêtnoœci radzenia sobie ze stresem.

Przebieg tych przeobra¿eñ psychoemocjonalnych mo¿-

na zobrazowaæ nastêpuj¹co:
• wstrz¹s po pierwszym rozpoznaniu cukrzycy,
• negowanie choroby,
• bunt przeciw chorobie,
• czêœciowe ustêpstwa wobec rzeczywistoœci,
• rezygnacja z subiektywnego oporu i zaakceptowanie

faktów i koniecznoœci,

• adaptacja, powrót dominacji wartoœci pozytywnych, roz-

wojowych, skuteczne radzenie sobie z chorob¹, zaak-
ceptowanie faktu przewlek³ej choroby [7].

Istnieje tak¿e szkodliwa dla procesu leczenia pseudo-

akceptacja, powoduj¹ca opór wobec zaleceñ leczniczych,
œwiadome nieprzestrzeganie zaleceñ, depresjê, rezygna-
cjê z celów ¿yciowych [4].

W koncepcji edukacji psychoterapeutycznej w choro-

bach przewlek³ych wyró¿nia siê akceptacjê ¿ycia z choro-
b¹, stresem codziennego leczenia, badañ, ograniczeñ izo-
lacji przez:

• zrozumienie choroby i sposobów jej kontroli – rzeteln¹

wiedzê,

• wykorzystanie przez chorego wszelkich mo¿liwoœci tech-

nicznych kontroli – czyli nabywanie umiejêtnoœci,

• wzbogacenie osobowoœci, zaszczepienie nowych warto-

œci i celów ¿yciowych, zachowañ spo³ecznych, kryteriów
oceny – wytworzenie motywacji.

W procesie edukacji terapeutycznej wœród chorych

na cukrzycê wyró¿nia siê dwa typy osobowoœci:
1) pacjenta biernego – ucz¹cego siê z zewn¹trz, z wyko-

rzystaniem: opisu, zapamiêtywania i stosowania metod
behawioralnych;

2) pacjenta aktywnego – ucz¹cego siê od wewn¹trz, ma-

j¹cego w³asne przemyœlenia, zadaj¹cego pytania, wyko-
rzystuj¹cego kreatywne metody pedagogiki.

Emancypacja i autonomia chorego na cukrzycę

Fakt ostrego pogorszenia stanu zdrowia z powodu

przewlek³ej choroby wyzwala emocje, które przedstawia-
j¹ siê jako: nowe metody spe³niania zadañ i podjêcie no-
wej roli ¿yciowej. Pojawiaj¹ siê nowe reakcje emocjonal-
ne, nowe motywy dzia³añ, zmianie ulega struktura
osobowoœci, zmienia siê skala wartoœci oraz potrzeb in-
telektualnych. Wszystko to stanowi reakcjê przystoso-
wawcz¹ do stresu. Ma ona na celu przystosowanie
do stresu, jaki nios¹ ze sob¹ negatywne wp³ywy choro-
wania na ¿ycie i rozwój jednostki. Przeobra¿enia emo-
cjonalne i psychiczne powodowane przez zaburzenia so-
matyczne bêd¹ ju¿ na d³u¿ej warunkowaæ zachowanie
siê chorego i jego spo³eczne funkcjonowanie w ró¿nych
rolach [7].

Taktykê i sposoby kszta³towania emancypacji chorego

na cukrzycê przedstawiono w tab. 1.

W tym zakresie niezbêdna jest pomoc psychologów,

specjalnie wykszta³conych edukatorów. Ostatnio odby³y
siê dwa kongresy poœwiêcone edukacji terapeutycznej pa-
cjentów z chorobami przewlek³ymi. W ostatnim z nich,
pod has³em O now¹ jakoœæ, wartoœci i styl opieki medycznej
dla osób z cukrzyc¹, wziêli udzia³ wybitni specjaliœci, m.in.
prof. Jean-Philippe Assal z uniwersytetu w Genewie,
prof. Jan Doroszewski z Centrum Kszta³cenia Podyplo-
mowego w Warszawie i prof. Jan Tatoñ z Katedry i Kli-
niki Chorób Wewnêtrznych i Diabetologii Warszawskie-
go Uniwersytetu Medycznego.

Formy edukacji terapeutycznej

Edukacja pacjenta mo¿e byæ prowadzona indywidual-

nie, jako integralna czêœæ osobistych kontaktów miêdzy
pacjentem a lekarzem, lub grupowo. Ma³e, 6–10-osobo-
we grupy s¹ najkorzystniejsze. Mniejsze podgrupy (3–5
osób) mog¹ byæ tworzone do æwiczeñ praktycznych. Le-
karz powinien rozwa¿yæ zalety i wady ka¿dego z typów
nauczania przed wyborem rodzaju szkolenia dla ka¿dego
pacjenta indywidualnie.

Podczas przygotowywania programu edukacyjnego na-

le¿y pamiêtaæ, ¿e w sk³ad procesu wchodz¹:

p

prrzze

ew

wo

od

dn

niikk lekarza

87

d i a b e t o l o g i a

• wstêpna orientacja programowa – zakres nauczania, je-

go cele i organizacja a potrzeby medyczne,

• treœci nauczania – wybór periodyków, œwiadome uk³a-

danie proporcji tematów, uwzglêdnienie doœwiadczeñ
pacjenta,

• zaanga¿owanie pacjentów – tworzenie sytuacji emocjo-

nalnych, a przez to zwiêkszenie motywacji,

• monitorowanie zrozumienia – ukryte zadania kontrol-

ne dla ucz¹cego siê, wydobywanie znaczenia nowych
zjawisk, tworzenie jakoœciowej ró¿nicy w pojmowaniu
zdarzeñ – przygotowanie do samokontroli i decyzji te-
rapeutycznych.

Badania wykazuj¹, ¿e istnieje zwi¹zek miêdzy pozio-

mem edukacji chorego na cukrzycê i poziomem kontroli
metabolicznej. Osoby leczone pomp¹ insulinow¹ oraz me-
tod¹ intensywnej insulinoterapii musz¹ mieæ wy¿szy po-
ziom edukacji, co przek³ada siê na wiêkszy odsetek osób
osi¹gaj¹cych HbA

1c

< 7,5% [2].

Edukacja indywidualna

Korzyœci¹ tej metody jest mo¿liwoœæ jej dostosowania

do indywidualnych potrzeb, umiejêtnoœci, zainteresowañ
i wiedzy pacjenta. Do wad nale¿y jednak czasoch³onnoœæ
oraz brak chêci do s³uchania i nauki podczas rutynowych
wizyt. Zaleca siê, aby edukacjê indywidualn¹ stosowaæ ja-
ko swego rodzaju pierwsz¹ pomoc w momencie rozpo-
znania choroby. Indywidualne podejœcie jest tak¿e wa¿ne
w celu ulepszania i powtarzania edukacji w ci¹gu dalszej
obserwacji pacjenta (aktualizacja informacji oraz weryfi-
kacja posiadanej wiedzy).

Do istotnych tematów, które nale¿y uwzglêdniaæ w edu-

kacji indywidualnej, nale¿¹:

• problemy i zagro¿enia wynikaj¹ce z cukrzycy,
• odczucia i afektacja,
• cele bliskie i dalekie,
• stopieñ zaanga¿owania w leczenie cukrzycy,
• plan postêpowania,
• refleksje dotycz¹ce zmian behawioralnych, stylu ¿ycia

i wartoœci ¿yciowych,

• ocena wyników leczenia.

Edukacja grupowa

Metoda ta jest najlepszym sposobem planowego pog³ê-

biania wiedzy. Pozwala na zwiêkszanie motywacji oraz zmia-
nê zachowañ. Nauczaj¹cy powinien byæ przygotowany
do modyfikacji programu ad hoc w zale¿noœci od potrzeb
pacjentów i ich wczeœniejszego przygotowania. Zaleca siê,
aby grupy terapeutyczne liczy³y nie wiêcej ni¿ 10 osób. Ko-
rzyϾ z tej metody to przede wszystkim obecnoϾ innych
uczestników szkolenia sprzyjaj¹ca bezpoœredniej wymianie
wiedzy i doœwiadczeñ. Przebywanie w grupie chorych
na cukrzycê zmniejsza ponadto napiêcie emocjonalne, po-
maga oswoiæ siê z chorob¹, a chorzy przebywaj¹cy w miej-
scach specjalnie przygotowanych do edukacji (szko³a) le-
piej odczuwaj¹ cele spotkañ. Ten typ szkolenia oszczêdza
czas. Mo¿e byæ ono prowadzone wg planu strukturalnego.

Szko³a cukrzycowa to jedna z metod edukacji grupo-

wej. Podczas zajêæ, które odbywaj¹ siê np. przez 9 dni po
4 godz. dziennie, pacjent ma mo¿liwoœæ uczestniczenia
w wyk³adach, przedyskutowania nurtuj¹cych go proble-
mów zwi¹zanych z chorob¹, doskonalenia metod samo-
kontroli i oceny wyników wyrównania cukrzycy, a tak¿e
korzystania z poradników, Internetu, materia³ów eduka-
cyjnych. Prowadzone s¹ tak¿e zajêcia praktyczne – zaku-

Taktyka

Sposoby

nauczanie przez zawodowych nauczycieli metod postępowania

nauczanie w małych grupach – szkoła dla chorych na cukrzycę

zdrowotnego

samokształcenie

programy strukturalne

działanie edukacyjne w stosunku do rodziny i środowiska

pomoce audiowizualne, poradniki i poradnictwo, ćwiczenie
umiejętności

stowarzyszenie chorych na cukrzycę

grupy samopomocy i wsparcia

programy sanatoryjne

działanie, w które chory jest osobiście zaangażowany

organizacja nauczania oraz gromadzenie i dystrybucja
pomocy do samokontroli

wymiana praktycznych informacji o żywieniu, sposobach
i środkach leczenia oraz przepisach prawnych i administracyjnych

organizacja samopomocy i wizyt w domu u chorych,
którzy nie mogą opuszczać mieszkania

organizacja odpoczynku, imprez kulturalnych itd.

współpraca w popieraniu badań diabetologicznych

T

Taab

b.. 1

1.. Emancypacja chorego na cukrzycê

88

p

prrzze

ew

wo

od

dn

niikk lekarza

d i a b e t o l o g i a

py w sklepie spo¿ywczym, æwiczenia na sali gimnastycz-
nej, organizacja wzorcowej kuchni.

Czynnikami kszta³tuj¹cymi program edukacji s¹ czas

trwania cukrzycy, wiek i poziom intelektualny pacjentów
oraz cel, który chce siê osi¹gn¹æ za pomoc¹ edukacji. Wa-
runkuj¹ one w³aœciwy wybór informacji i sposób realiza-
cji procesu edukacyjnego. Nale¿y uwzglêdniæ sytuacje
specjalne, takie jak:
• ograniczenia intelektualne, emocjonalne, percepcyjne,

kognitywne, pamiêciowe, zrêcznoœciowe, poczucia w³as-
nej wartoœci,

• upoœledzenia psychologiczne, rodzinne i spo³eczne, ma-

terialne oraz prawne,

• charakter i osobowoœæ – chwiejnoœæ pacjenta i glikemii,

konfliktowoϾ, nieufnoϾ, nielojalnoϾ,

• z³e nawyki kulturowe, ¿ywieniowe, na³ogi (alkohol, pa-

pierosy), narkomania.

Edukacja w środkach masowego przekazu

Ten rodzaj edukacji wp³ywa na kszta³towanie siê opinii

publicznej. Z natury rzeczy jest to edukacja bardzo ogól-
na, mniej nadaj¹ca siê do kszta³towania indywidualnych
umiejêtnoœci i motywacji. Wad¹ tego rodzaju szkolenia jest
brak komunikacji interpersonalnej. Œrodki masowego prze-
kazu mog¹ pomagaæ w edukacji pacjentów, szczególnie
z ni¿szych warstw ekonomiczno-spo³ecznych, nak³aniaæ
ich do poszukiwania podstawowej pomocy i opieki.

Profilaktyka realizowana poprzez media obejmuje sze-

roki zakres odbiorców oraz chorób cywilizacyjnych. Punkt
ciê¿koœci opieki zdrowotnej przesuwa siê z opieki szpital-
nej w kierunku profilaktyki i promocji zdrowia w spo³e-
czeñstwie i w domu.

W przypadku telemedycyny mo¿na mówiæ o jej reali-

zacji za pomoc¹ dodatkowych sieci medycznych b¹dŸ te¿
za pomoc¹ sieci o zasiêgu ogólnoœwiatowym, czyli Inter-
netu. Dynamicznie rozwijaj¹ce siê serwisy internetowe
zwi¹zane z profilaktyk¹ i leczeniem chorób cywilizacyj-
nych s¹ skierowane zarówno do lekarzy, jak i pacjentów.

Serwis www.cukrzyca.pl utworzony zosta³ dla pacjen-

tów i lekarzy przez Polskie Stowarzyszenie Diabetologicz-
ne. Podano w nim odnoœniki dla chorych na cukrzycê
do serwisów WWW na ca³ym œwiecie. Jest wœród nich cie-
kawy symulator insulinoterapii, który pozwala wypróbo-
waæ w³asne umiejêtnoœci w korygowaniu dawek insuliny.

Opublikowano standardy dotycz¹ce edukacji terapeu-

tycznej, okreœlaj¹ce jej program, cele, metody oraz oce-
niaj¹ce wyniki [3].

Standardy celów i wyników

S

Sttaan

nd

daarrd

d 1

1..

Chorzy na cukrzycê nabywaj¹ wiedzê w sposób najlep-

szy w odniesieniu do ich zdolnoœci:

W jaki sposób cukrzyca zmienia funkcjonowanie or-

ganizmu?

Jak zmiany powodowane przez cukrzycê wp³ywaj¹

na organizacjê leczenia i ¿ycia?

Jak osi¹gn¹æ „zdrowie uwarunkowane” kompletnym

leczeniem?

S

Sttaan

nd

daarrd

d 2

2..

Chorzy na cukrzycê podejmuj¹ racjonalne, oparte

na wiedzy decyzje i akcje umo¿liwiaj¹ce u³atwianie dobrej
jakoœci leczenia i ¿ycia – æwiczenia.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 3

3..

Osoby ze stanem przedcukrzycowym uzyskuj¹ wiedzê

o czynnikach ryzyka cukrzycy i akcjach o znaczeniu
profilaktycznym w odniesieniu do cukrzycy i jej powi-
k³añ.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 4

4..

Œrodowisko, w którym ¿yj¹ chorzy na cukrzycê,

poznaje ich potrzeby ¿yciowe i udziela aktywnego
wsparcia.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 5

5..

Chorzy na cukrzycê stosuj¹ dostêpne œrodki w sposób

w³aœciwy, d¹¿¹c do wczesnej identyfikacji czynników ry-
zyka i zapobiegania powik³aniom w sposób ograniczaj¹-
cy koszty opieki medycznej.

Standardy procesu edukacyjnego

S

Sttaan

nd

daarrd

d 6

6..

Edukacja terapeutyczna opiera siê na bie¿¹cej ocenie

konkretnych potrzeb chorych na cukrzycê w zdefiniowa-
nym œrodowisku.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 7

7..

Plan i realizacja edukacji jest ukierunkowana na zde-

finiowane potrzeby chorych na cukrzycê – indywiduali-
zacja.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 8

8..

Organizatorzy edukacji terapeutycznej i psychospo-

³ecznej wspó³pracuj¹ z innymi osobami i instytucjami,
które mog¹ wesprzeæ diabetyków i lecznictwo cu-
krzycy.

Standardy struktury

S

Sttaan

nd

daarrd

d 1

10

0..

Skutecznoœæ i jakoœæ edukacji terapeutycznej nale¿y

oceniaæ planowo i regularnie, ³¹cznie z wizytacj¹ miejsc
edukacji.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 1

11

1..

Edukacja terapeutyczna i psychospo³eczna jest uzna-

na za metodê leczenia i odpowiednio finansowana przez
ubezpieczyciela – NFZ.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 1

12

2..

Instytucje opieki medycznej zapewniaj¹ odpowied-

nie pomieszczenia i œrodki do edukacji terapeutycznej.

p

prrzze

ew

wo

od

dn

niikk lekarza

89

d i a b e t o l o g i a

S

Sttaan

nd

daarrd

d 1

13

3..

W³aœciwa organizacja i administracja dzia³ów eduka-

cji terapeutycznej i psychospo³ecznej nale¿y do podstawo-
wych obowi¹zków instytucji medycznych.

S

Sttaan

nd

daarrd

d 1

14

4..

Edukacja terapeutyczna i psychospo³eczna uznaje

wsparcie lokalnych spo³ecznoœci i instytucji administra-
cyjnych tak¿e poza opiek¹ medyczn¹.

W programach edukacji terapeutycznej d¹¿y siê

do przeobra¿eñ osobowoœci, do jej wzmocnienia. Tworzy
siê w ten sposób skuteczniejsz¹ terapeutyczn¹ postawê ¿y-
ciow¹ wobec cukrzycy. Celem leczenia jest nie tylko uzy-
skanie stê¿enia glukozy we krwi zbli¿onego do normy, ale
przede wszystkim osi¹gniêcie normalnej d³ugoœci oraz wy-
sokiej jakoœci ¿ycia. Dlatego bardzo wa¿ne jest zapobie-
ganie powik³aniom cukrzycy – hipoglikemii oraz powi-
k³aniom naczyniowym, czyli zawa³owi serca, udarowi
mózgu czy amputacji stopy [6].

G³ówne dzia³ania lecznicze to ¿ywienie uœwiadomione,

wysi³ek fizyczny, stosowanie leków normalizuj¹cych me-
tabolizm, samokontrola, samoopieka, samodzielna ada-
ptacja dawek leków. Konieczne jest prowadzenie prozdro-
wotnego trybu ¿ycia maj¹cego na celu zapobieganie
póŸnym powik³aniom cukrzycy. Fundamentem jest w tym
przypadku edukacja terapeutyczna. Daje ona podstawy
wiedzy, umiejêtnoœci, psychologii choroby przewlek³ej
– prowadzi do umocnienia osobowoœci, zmian behawio-
ralnych, postawy ¿yciowej, w koñcu egzekwowania swo-
ich praw.

Podsumowanie

Edukacja terapeutyczna jest sprawdzon¹ i skuteczn¹

form¹ komunikowania siê zespo³u lecz¹cego z chorymi
na cukrzycê. Umo¿liwia zmobilizowanie potencja³u sa-
mego pacjenta i jego rodziny do uzyskania po¿¹danych
celów leczenia i u³atwia realizacjê zadañ prewencyjnych.
Pacjent staje siê bardziej odporny na stres zwi¹zany
z chorowaniem i leczeniem. Edukacja terapeutyczna sta-
nowi wiêc fundament dla wszystkich innych metod le-
czenia i zas³uguje na pe³ne upowszechnienie. Funkcjê
nauczycieli powinni spe³niaæ lekarz lub pielêgniarka.
Jest to zadanie wymagaj¹ce profesjonalnego przygoto-
wania. Z tego wzglêdu potrzebne jest wprowadzenie
do ich kszta³cenia specjalizacji edukatora terapeutycz-
nego.

Piśmiennictwo

1. Tatoñ J, Czech A. Podrêcznik edukacji terapeutycznej w cukrzy-

cy – nauczanie samoopieki. Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
szawa 2000.

2. Lacroix A, Assal JP. Therapeutic education of patients. Vigot,

Paris 2000.

3. International Diabetes Federation. International standards for dia-

betes education. IDF, Brussels 2003.

4. Young-Hyman D. Psychosocial factor affirming adherence, quali-

ty of life, and wellbeing: helping patients cope. In: Medical mana-
gement of type 1 diabetes. Bode BW (ed.). American Diabetes As-
sociation, Alexandria 2004; 162-82.

5. Tatoñ J. Filozofia w medycynie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2003.

6. Czech A. Zasady edukacji terapeutycznej w cukrzycy. Wydawnic-

two Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.

7. Tatoñ J, Czech A, Bernas M. Diabetologia kliniczna. Wydawnic-

two Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.

dr n. med. Małgorzata Bernas

dr n. med. Zofia Szczeklik-Kumala

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

kierownik Katedry i Kliniki prof. dr hab. n. med. Anna Czech