Zoologia kręgowców

Jacek M. Szymura

2015

11.

Fig. 3.16

Sarcopterygii

Crossopterygii

Dipnoi

=

Dipneusti

Sarcopterygii -

mięśniopłetwe

-

dominujące r. kościste - dewon

cechy wspólne Spt. -

odróżniające od Actinopterygii:

płetwa ogonowa - pierwotnie epicerkiczna

→

symetryczna

rozrost górnego płata

(

homocerkiczna u zaawansowanych Act.-

rozrost dolnego płata)

płetwy parzyste - na umięśnionych podstawach

dwie płetwy grzbietowe

wydłużony pysk

łuski pokryte "kosminą"

Obie grupy S. niewiele form;

kilkanaście rodzajów

-

mało zmieniły się w przeciągu setek mln lat

podział tradycyjny
dwudyszne Dipnoi

trzonopłetwe Crossopterygii

Actinistia
Rhipidistia

Dipnoi

-

przejście do przydennego życia, wody słodkie

wtórnie zmienione
redukcja kosminy

płetwa ogonowa dificerkiczna

zmiany w czaszce -

odżywianie się twardym pokarmem

szczęka górne nieruchomo połączona z puszką mózgową

czaszka "autostyliczna"

zmiana płetw nieparzystych

niekt. -

? zasadność tworzenia Sarcopterygii

wszystkie cechy wyróżniające - plezjomorfie lub homoplazje:

kosminopodobne pokrywy kostne o niekt.

† Agnata;

podobne płetwy parzyste u niekt. Chondrichthyes czy Actinopterygii

Badania molekularne: Actinistia (Latimeria) - gr. siostrzana dla
[dwudyszne + czworonogi]

nie ma podstaw łącznia Actinistia z Rhipidistia w jedną grupę

(trzonopłetwych)

nie ma podstaw łączenia Actinistia z Rhipidistia w jedną grupę - trzonopłetwe

staw w puszcze mózgowej Actinistia
słabo skostniały szkielet osiowy
dobrze wykształcona struna grzbietowa
-

tu szukać przodków Tetrapoda nie należy

Rodz. Neoceratodontidae -

już wśród kopalnych sprzed 245 mln lat

Latimeridae - sprzed 204 mln l. t.
Sphenodontidae (hatterie) sprzed - 235 mln l. t.
Rhipidistia - bezpowrotny zanik koniec permu [251 mln l.t.]

Actinopterygii -

wielkie radiacje z końcem plaeozoiku i mezozoiku,

szczególnie Teleostei (mezozoik)
Chondrichthyes - brak takiej dynamiki ewolucyjnej,

ale > grup niż mięśniopłetwe

Ryby dwudyszne (

Dipnoi = Dipneusti)

współczesne: 6 gat. 3 rodz.

wymarłe: 280 gat. 60 rodz.

Dzisiejsze -

słodkowodne, paleozoik - także w morzach

najliczniejsze: dewon 85 gat
trias 45 gat.

od innych mięśniopłetwych Dipnoi różniła m. in.

budowa czaszki

redukcja zębów na krawędziach szczęk

rozwój zębów na kościach podniebienia

zęby te - kształt płaskich płytek; wymieniane

jamka miazgi szczególnie twarda tkanka
petrodentyna

na podst. ich wyjątkowej i charakt. budowy - opisano 125 gat. †

uzębienie i usztywnienie czaszki - adaptacja pokarmowa - oskorupione org.
-

tak u współczesnych ryb dwudysznych

szkielet postkranialny najstarszych Dipnoi - podobny do innych

paleozoicznych ryb mięśniopłetwych

płetwa ogonowa - epicerkiczna, pł. parzyste - na umięśnionych trzonkach
podwójna pł. grzbietowa

Fig. 3.16

Sarcopterygii

Crossopterygii

Dipnoi

=

Dipneusti

gat. współczesne:

prapłetwce - Protopterus - Afryka

prapłaziec - Lepidosiren - S Ameryka

rogoząb - Neoceratodus - Australia

od kenozoiku wyłącznie na płk. południowej

Pęcherz pławny funkcjonuje jako płuca
Ukł. krwionośny - bardzo przypomina ukł. krw. płazów
Przebieg rozwoju zarodkowego r.d. + obecność w rozwoju larwy,
przeobrażającej się (prapłetwiec i prapłaziec) - przypominają cechy
płazów

Mimo to > badaczy -

przodkowie czworonogów byli bliżej spokrewnieni

z innymi przedstawicielami paleozoicznych mięśniopłetwych

prapłetwiec i prapłaziec - zdolne przetrwać suszę (estywacja)

w śluzowym kokonie

dane kopalne - karbon -

zdolność tę r.d. już posiadały

Protopterus aethiopicus

Protopterus annectens

współczesne dwudyszne -

w por. z

† formami

wtórna redukcja skostnienia szk. wewnętrznego

od górnego dewonu -

puszka mózgowa i trzony kręgów - chrzęstne

redukcja liczby kości czaszki

grube kosminowe łuski zastąpione cykloidalnymi

kosmina zniknęła z łusek jak i z kości czaszki

2 płetwy grzbietowe - przesunięcie doogonowe → połączenie z pł. ogonową

podobnie pł. odbytowa

płetwa ogonowa → staje się symetryczna

zmiany morfologii -

pojawiają się w karbonie

zapewne związane

z przejściem

z życia w wodach otwartych

do życia w wodach bagien karbońskich

gat. współczesne:
prapłetwiec - Protopterus - Afryka
prapłaziec - Lepidosiren - Ameryka Płd
rogoząb - Neoceratodus - Australia

Lepidosiren paradoxa

Lepidosiren paradoxa

Neoceratodus

Trzonopłetwe - Crossopterygii
-

tradycyjnie 2 grupy:

Rhipidistia - dolny dewon - dolny perm

†

Coelacanthiformes (=Actinistia) celakanty
szereg ryb kopalnych + Latimeria

Współczesne badania filogenetyczne - zmiana poglądu na

pokrewieństwa ryb mięśniopłetwych;

Trzonopłetwe nie są grupa naturalną,

Bliskie pokrewieństwo celakantów z innymi rybami wątpliwe

Pokrewieństwa Rhipidistia i celakantów

-

jedynie pewne szczegóły budowy czaszki;

inne to cechy wspólne dla wszystkich ryb mięśniopłetwych

celakanty wyłączono z trzonopłetwych

ryby dwudyszne bliżej spokrewnione z pozostałymi trzonopłetwymi

niż celakanty.

Celakanty - Celacanthiformes = Actinistia

grupa ryb trzonopłetwych - 50 rodzajów, ok. 125 gat.

z wyj. 2 latimerii, c. to formy wymarłe †

-

osady środkowy dewon - górna kreda

największa rozmaitość - dolny trias

c. grupa monofiletyczna - liczne synapomorfie:

wykształcenie płetw:

przednia płetwa grzbietowa bez umięśnionej podstawy

tylna płetwa grzbietowa i pł. odbytowa - osadzone na trzonach

umięśnienie i szkielet wewn. podobne do pł.parzystych

płetwa ogonowa symetryczna, dificerkiczna + mały płat końcowy

narząd rostralny na szczycie pyska - elektroreceptory

łuski c. b. cienkie, brak grubej kosminy

także wiele cech prymitywnych:

np. dobrze wykształcona struna grzbietowa

-

c. z dewonu -

w osadach morskich i słodkowodnych

wiele gat. w wodach słonawych

mezozoik > gatunków występowała w morzach

ryby zwykle < niż Latimeria

koniec paleozoiku/mezozoik - niemal kosmopolityczne

niekt

. podważają tezę o bliskim pokrewieństwie c. z innymi

trzonopłetwymi

większość - wśród c. nie było bliskich przodków czworonogów

rok 1938 -

ryba złapana u ujścia rz. Chalumna do O. Indyjskiego,

Afryka płd.

Latimeria chalumnae

inne okazy -

wybrzeża Komorów

1992 -

pojedyncze okazy wybrzeża Mozambiku, i płd. Madagaskaru

1998 - zaskoczenie L.

u wybrzeży Colebesu (Sualesi) k. wyspy Manado Tua

(dotychczas 2 okazy) -

10 tys km od stanowisk afrykańskich

mtDNA -

odrębne formy Latimeria menandoensis

Latimeria - wiele cech wspólnych z kopalnymi c.
cechy szczególne: duże rozmiary ciała - niemal 2 m

narząd rostralny - jama połączona ze środowiskiem

3. pary niewielkich otworów
struna grzbietowa -

główny szkielet osiowy

tkanki przesycone tłuszczem - pływność

narząd rostralny

The extant coelacanth Latimeria chalumnae during the CT
scanning process in the Villeneuve-Saint-Georges Hospital (Paris, France)

Nature 496, 311–316 (18 April 2013)

1987 na żywo obserwowana 120 - 700 m ppm

wiosłowate ruchy płetwami parzystymi, synchronicznie i naprzemiennie

używane też jako pow. nośne (prądy morskie)

często pływa głową w dół

w jelicie zastawka spiralna (por. rekiny i jesiotry)
w tkankach mocznik

rybożerna

jaja do 9 cm średnicy; zarodki do 30 cm -

rozwój zarodkowy 3 lata -

rekord wśród kręgowców !

samce nie mają narządów kopulacyjnych

samice dojrzewają po 16 latach, pełne wymiary po 40 latach

dane kopalne -

przynajmniej niektóre celakanty też były żyworodne

Fig. 3.17 FAV

Batrachomorpha

Lissamphibia

TETRAPODA

Janvier 1996

H

2

0