Opracowanie koncepcji

funkcjonalnej klastra (inicjatywy

klastrowej) w zakresie

odnawialnych źródeł energii

Autorzy:
Michał Przybyłowski
Piotr Tamowicz

Współpraca:
Tomasz Richert

Niniejsze opracowanie zostało sporządzone przez konsorcjum badawcze w składzie Instytut Badań

nad Gospodarką Rynkową oraz ICG – Piotr Tamowicz, w ramach projektu Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Zachodniopomorskiego dotycząceo rozwoju i animacji klastrów na obszarze

województwa.

Gdańsk, maj 2011

2

SPIS TREŚCI

1. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII W EUROPIE I POLSCE...................................................... 3

2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA......................................................................................... 4

3. ROZKŁAD PRZESTRZENNY I PODMIOTOWY KLASTRA....................................................... 8

4. SPECYFICZNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE........................................................................... 14

5. WKŁAD KLASTRA W GOSPODARKĘ REGIONU ..................................................................... 16

6. POTENCJAŁ EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA.................................. 17

7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU I ANIMACJA KLASTRA ............................................. 19

8. INNOWACJE I WSPÓŁPRACA Z SEKTOREM B+R ................................................................... 20

9. KIERUNKI AKTYWNOŚCI I PLAN DZIAŁAŃ POTENCJALNEJ INICJATYWY
KLASTROWEJ..................................................................................................................................... 21

SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 24

SPIS RYSUNKÓW............................................................................................................................... 24

SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................. 24

ZAŁĄCZNIK 1 KLASTRE OZE W GÓRNEJ AUSTRII – STUDIUM PRZYPADKU................... 25

Załącznik 2 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU Z
ZAKRESU OZE.................................................................................................................................... 28

3

1.

ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII
W EUROPIE I POLSCE

Od początku obecnego stulecia w krajach EU-25 odnotowywany jest systematyczny wzrost ilości
energii pierwotnej pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych. W okresie 2001-2008 było to średnio
rocznie około 6,9%. Ponieważ w tym samym okresie wystąpił spadek produkcji energii pierwotnej (z
893,8 Mtoe w roku 2001 do 803,6 Mtoe w roku 2008 ) udział energii odnawialnej w bilansie
energetycznym Europy zwiększył się z niecałych 11% (rok 2011) do 17,6% (rok 2008)

1

.

Ilość energii pierwotnej pozyskanej ze źródeł odnawialnych oraz jej udział w pozyskaniu energii
ogółem jest bardzo zróżnicowana w skali Europy. Do europejskich liderów rynku odnawialnych

ź

ródeł energii należą takiej kraje jak Łotwa gdzie całość wytwarzanej energii pochodzi ze źródeł

odnawialnych Austria z udziałem na poziomie 78%, Finlandia 56% i Szwecja 49% (dane dla roku
2008). Najsłabiej odnawialne źródła energii są eksploatowane w Czechach i Polsce gdzie udział ten
wynosi 7,6%

2

.

Podstawowym źródłem energii odnawialnej w skali Unii Europejskiej jest biomasa stała (np. odpady
drzewne, słoma, rośliny energetyczne). Paliwo to jest obecnie źródłem około 46% produkowanej
energii odnawialnej. Drugim źródłem energii jest woda (hydroelektrownie), których udział wynosi
18,6%. W następnej kolejności występuje energia pozyskiwana z odpadów komunalnych (biogaz) –
10,5% oraz energia wiatru – 7,2%. Ze względów klimatycznych i geograficznych takie źródła jak
promieniowanie słoneczne czy geotermia należą do źródeł praktycznie nieistotnych.

Z uwagi na odmienne warunki klimatyczne i geograficzne struktura energii odnawialnej wytarzanej w
poszczególnych krajach wykazuje znaczne zróżnicowanie. Dominuje energia pozyskiwana z biomasy
stałej, której udział w roku 2008 wynosił od 35% w Niemczech do 98% w Estonii. Największymi
producentami energii pierwotnej z biomasy są Niemcy, Francja, Szwecja, Finlandia i Polska. W
przypadku hydroenergetyki zróżnicowanie jest jeszcze większe i wynosi od 0,3% w Estonii do 39,4%
w Austrii. Energetyka solarna największy udział osiąga w Niemczech – 2,5%.

Jednym z kluczowych celów UE w zakresie rozwoju energetyki odnawialnej jest zwiększenie udziału
OZE w produkcji energii elektrycznej. W latach 2004-2008 udział energii elektrycznej wytworzonej z
nośników odnawialnych zawierał się w przedziale 13,7% – 16,6%. Bardzo duże zróżnicowanie
występowało na poziomie poszczególnych krajów gdzie udział odnawialnych nośników w produkcji
energii elektrycznej wahał się od 2% - 4% w przypadku Estonii i Polski do co najmniej 50% w
przypadku Austrii i Szwecji.

W krajach UE-25 głównym źródłem energii elektrycznej wytwarzanej z nośników odnawialnych jest
woda. Udział tego nośnika w roku 2008 wyniósł około 56,6% i był niższy o około 10 punktów
procentowych niż cztery lata wcześniej. Dla poszczególnych krajów udział energii wody w produkcji
energii elektrycznej z nośników odnawialnych wahał się do 14% (Estonia) do 97% (Łotwa). Do
największych rynków pod względem zainstalowanej mocy w przypadku tego źródła należą takie kraje
jak Włochy (2,5 tys. MW), Francja (2 tys. MW), Hiszpania (1,9 tys. MW) i Niemcy (1,6 tys. MW).
Ze względu na bardzo zróżnicowane warunki hydrologiczne ilość wytwarzanej energii elektrycznej
nie jest ściśle powiązana z wielkością zainstalowanych mocy wytwórczych. Z tego powodu

1

Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 roku. GUS. Warszawa 2010.

2

Tamże, str. 20.

4

największym wytwórcą energii są Włochy (10,3 tys. MWh), a następnie Niemcy (6,3 tys. MWh),
Francja (6,1 tys. MWh) i Austria (4,6 tys. MWh)

3

.

Drugie miejsce pod względem wykorzystania zajmuje energia elektryczna wytwarzana z wiatru. Jej
udział w okresie 2004-2008 w krajach UE-25 wzrósł z 13,5% do 21,8%. Obecnie energetyka wiatrowa
jest najszybciej rozwijającym się segmentem rynku energetyki odnawianej. W roku 2009 po raz drugi
z rzędu odnotowano bardzo szybki przyrost instalowanych mocy wytwórczych – zainstalowano 10
tys. MW, co oznacza wzrost do roku poprzedniego o 23%. W efekcie na energetykę wiatrową
przypada obecnie około 9% wszystkich mocy wytwórczych energetyki odnawialnej w Europie. Do
największych europejskich rynków energetyki wiatrowej należą obecnie Niemcy i Hiszpania. Ich
udział w rynku pod względem wielkości zainstalowanej mocy wynosi odpowiednio 34% i 25,5%. Oba
kraje dominują też w zakresie produkcji energii elektrycznej z udziałami wynoszącymi odpowiednio
28,6% i 28,8%. Kraje te najwcześniej zaczęły inwestować w energetykę wiatrową co spowodowało,

ż

e znacznie wyprzedziły pozostałe kraje. W efekcie moc zainstalowana we Włoszech (4,8 tys. MW)

znajdujących się na trzecim miejscy w Europie jest blisko pięciokrotnie mniejsza w stosunku do mocy
posiadanej przez Hiszpanię. Na dalszych miejscach w Europie pod względem zainstalowanej mocy
znajdują się takie kraje jak: Francja (4,6 tys. MW), Wielka Brytania (4,4 tys. MW), Dania (3,5 tys.
MW).

Biomasa sucha, która jest podstawowym źródłem ciepła jest także istotnym paliwem do produkcji
energii elektrycznej. Udział tego paliwa w bilansie energii elektrycznej wynosi obecnie około 10,2%
(r. 2008) wobec 8,6% w roku 2004. Ilość energii elektrycznej wyprodukowanej z biomasy suchej w
okresie 2001-2009 średniorocznie rosła o około 14,7%. Tradycyjnie największymi producentami
energii elektrycznej z biomasy są kraje skandynawskie, Niemcy oraz Polska.

Polska z dużym opóźnieniem przystąpiła do inwestycji w odnawialne źródła energii skutkiem czego
pomimo posiadania znacznego potencjału (biomasa, wiatr) zajmuje bardzo odległe miejsce w
rankingach europejskich. W efekcie udział źródeł odnawialnych w produkcji energii pierwotnej
wynosił w roku 2009 - 9% przy średniej dla UE-25 - 17,6%, a w przypadku energii elektrycznej -
4,2% przy średniej dla UE-25 - 16,6% (rok 2008). Pod względem zainstalowanej mocy Polska
zajmowała w Europie (dane dla roku 2008) 13 miejsce w przypadku elektrowni wiatrowych, 12
miejsce w produkcji energii pierwotnej z biogazu czy 10 miejsce pod względem mocy
zainstalowanych kolektorów słonecznych.

Mimo znacznego zapóźnienia znaczenie i udział źródeł odnawialnych w bilansie energii
systematycznie rośnie. W przypadku produkcji energii elektrycznej głównym paliwem odnawialnym
jest biomasa stała (56,5% całej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w roku 2009), woda,
której udział spadł jednak z 68% w roku 2004 do 27,4% w 2009 r. oraz wiatr (udział w roku 2009
wynoszący 12,4% wobec 4,6% w roku 2004). Szczególnie dynamicznie rozwija się produkcja energii
elektrycznej z wiatru. W ciągu ubiegłej dekady zwiększyła się ona blisko 78 razy.

2.

ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA

Pod pojęciem klastra odnawialnych źródeł energii (OZE) rozumiemy zlokalizowaną na terenie regionu
zachodniopomorskiego zbiorowość podmiotów gospodarczych działających w zakresie wytwarzania
energii elektrycznej i cieplnej z tzw. źródeł odnawialnych, adekwatne instytucje otoczenia biznesu
oraz regionalne i ponadregionalne instytucje B+R. Pod pojęciem OZE będziemy rozumieć takie źródła
odnawialne jak:

3

The State of Renewable Energies in Europe. 10th EurObserv’ER Report. Paris 2010.

5

a)

energia wiatru

b)

energia spadku wody

c)

energia otrzymywana ze spalania biomasy/biogazu

Ze względu na znaczne zróżnicowanie warunków funkcjonowania poszczególnych „podsektorów”
energetyki odnawialnej, głównym składnikiem klastra OZE w zachodniopomorskim jest energetyka
wiatrowa.

Z zebranych danych oraz przeprowadzonych wywiadów wynika, że podmioty współtworzące klaster
OZE i realizowane przez nie procesy inwestycyjne oraz wytwórcze charakteryzuj się bardzo dużą
komplementarnością, tj. zakresem i liczbą powiązań wewnątrz- i międzysektorowych. Zasięg
powiązań można scharakteryzować następująco:

a)

powiązania międzysektorowe

z przemysłem przetwórczym:

i.

przemysł stalowy, wyrobów z metalu, hutniczy (konstrukcja wież, gondoli, piast
wirników turbin, itd.)

ii.

przemysł elektromaszynowy (generatory, transformatory, układy regulacji, itd.)

iii.

przemysł maszynowy (sprzęgła, hamulce, łożyska, itd.)

iv.

przemysł wyrobów z metalu (kotły do spalania biomasy).

z sektorem budownictwa

i.

budowa farm, wykonywanie instalacji, przyłączeń

z sektorem usług

i.

usługi developerskie

ii.

usługi specjalistyczne (ekspertyzy środowiskowe, energetyczne)

iii.

usługi projektowe

przemysł drzewny (dostawcy biomasy suchej)

rolnictwo (dostawcy hodowlanych roślin energetycznych)

z sektorem nauki i szkolnictwa wyższego (ZUT, AM)

i.

zlecenia badawcze

ii.

kształcenie w wybranych specjalnościach

b)

powiązania wewnątrz-sektorowe

inwestorzy

i.

wytwórcy energii

ii.

spółki dystrybucyjne

Należy wyraźnie zaznaczyć, że zasięg i intensywność tego typu powiązań będzie się zmieniać
(rozszerzać) wraz z rozwojem rynku OZE (liczbą zainstalowanych megawatów mocy wytwórczej).
Szczególnym impulsem dla klastra będzie rozwój farm wiatrowych na morzu (tzw. offshore). Projekty
tego typu ze względu na specyficzne miejsce lokalizacji wymagają znacznie silniejszego włączenia do

6

macierzy powiązań przemysłu produkcji środków transportu (statki do budowy farm offshore, statki
do bieżącego dozoru/obsługi), producentów wyrobów z metalu (konstrukcje wież/platform),
szkolnictwa specjalistycznego

4

.

4

Można oczekiwać, że pierwsze korzyści dla zachodniopomorskiego klastra OZE związane z rozwojem farm

offshore będą wynikać z rozwoju tego typu energetyki po stronie niemieckiej (perspektywa 3-4 najbliższych lat)
niż polskiej (perspektywa 7-10 lat).

7

Rysunek 1 Struktura klastra OZE (w zakresie energetyki wiatrowej)

Ź

ródło: opracowanie własne.

WNIOSKI

Klaster OZE to:

struktura o wąskiej specjalizacji produktowej (wspólnota produktu – energia

elektryczna/cieplna), dużej rozległości podmiotowej i zakresie powiązań wewnątrz- i
międzysektorowych

podmioty zajmujące się głównie wytwarzaniem czystej energii z wiatru, energetyka oparta o

biomasę czy siłę spadku wody jest znacznie mniej reprezentowana w strukturze klastra

podmioty dostarczające produktów i usług komplementarnych niezbędnych w procesie

inwestycji

i

eksploatacji

(usługi

projektowe,

instalacyjne,

developerskie,

producenci/dostawcy maszyn i urządzeń)

Przemysł

przetwórczy

Budownictwo

Usługi

P

rz

em

y

sł

s

ta

lo

w

y

P

rz

em

y

sł

el

ek

tr

o

m

as

zy

n

o

w

y

P

rz

em

y

sł

m

as

zy

n

o

w

y

B

u

d

o

w

a

fa

rm

M

o

n

ta

ż

i

n

st

al

ac

ji

U

sł

u

g

i

d

ev

el

o

p

er

sk

ie

U

sł

u

g

i

e

k

sp

er

ck

ie

U

sł

u

g

i

p

ro

je

k

to

w

e

Inwestorzy

Inwestorzy

Inwestorzy

Operatorzy farm

Operatorzy farm

Rynek
regionalny

Rynek
krajowy

8

3.

ROZKŁAD PRZESTRZENNY
I PODMIOTOWY KLASTRA

Analizując rozkład przestrzenny podmiotów współtworzących klaster należy wyraźnie rozróżnić
pomiędzy podmiotami gospodarczymi (firmami), a instalacjami wytwórczymi gdyż te dwa
zagadnienia nie są tożsame. Jakkolwiek w energetyce odnawialnej najczęściej stosowanym
rozwiązaniem operacyjnym jest powoływanie do realizacji określonego zadania/projektu tzw. spółek
celowych, zlokalizowanych regionalnie nie oznacza to, że stojące za nimi podmioty (spółki matki) są
również zlokalizowane regionalnie.

W przypadku energetyki wiatrowej rozkład przestrzenny wskazuje na koncentrację instalacji w
północnej części województwa (powiaty: kamieński, kołobrzeski, sławieński, białogardzki). Z kolei
energetyka wodna to głównie powiaty koszaliński, gryficki i łobeski (tabela 1). Rozkład ten, choć nie
w pełni pokrywa się z siatką podmiotów tworzących klaster (w mniejszym stopniu dotyczy to
energetyki wodnej), pokazuje gdzie będą się koncentrować korzyści w postaci wpływów podatkowych
i czynszów dzierżawnych. Lokalizacje te mogą też mieć znaczenie dla lokalnych rynków pracy.

Tabela 1 Rozkład przestrzenny instalacji sektora OZE (stan na kwiecień 2011)

Elektrownie wiatrowe

Elektrownie wodne

Elektrownie

biogazowe

Powiaty

Liczba

instalacji

Moc

zainstalowa

na

Liczba

instalacji

Moc

zainstalowa

na

Liczba

instalacji

Moc

zainstalowa

na

Białogardzki

1

90

2

0,6

-

-

Choszczeński

1

6

1

0,03

-

-

Drawski

-

-

1

0,1

-

-

Goleniowski

1

0,2

1

0,01

-

-

Gryficki

1

29,9

9

3,4

-

-

Gryfiński

-

-

4

0,2

-

-

Kamieński

3

90,6

-

-

-

-

Kołobrzeski

2

71,5

1

0,02

-

-

Koszaliński(*)

2

50

10

4,4

3

1,3

Łobeski

-

-

10

0,6

-

-

Myśliborski

1

0,1

6

0,7

-

Policki

1

0,6

1

0,02

3

1,2

Pyrzycki

-

-

-

-

-

-

Sławieński

6

77,2

5

0,7

-

Stargardzki

2

34,6

6

0,3

1

0,2

Szczecinecki

-

-

3

0,2

1

0,2

Ś

widwiński

-

-

3

0,06

-

-

m. Świnoujście

-

-

-

-

1

0,3

Wałecki

2

5

1

0,1

m. Szczecin

-

-

1

0,04

3

1,3

Ź

ródło: na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki.

(*) wraz z miastem Koszalin

9

W poniższej tabeli (2) zaprezentowano listę i ogólną charakterystykę podmiotów operujących w
sektorze OZE (głównie energetyka wiatrowa). Mając na uwadze przedstawioną wcześniej
charakterystykę powiązań w ramach klastra – szczególnie tych międzysektorowych – łatwo zauważyć,

ż

e lista nie jest ani kompletna ani wyczerpująca. Liczne powiązania międzysektorowe sprawiają, że

taką kompletną listę trudno byłoby w sposób wiarygodny ustalić gdyż dla wielu podmiotów sektor
OZE jest jednym z kilku obszarów specjalizacji (np. firmy budowlane, producenci konstrukcji
stalowych, itp.).

Podmioty wymienione w tabeli (2) można generalnie podzielić na trzy grupy. Po pierwsze mamy tu
szereg spółek developerskich (a więc de facto firm usługowych), zajmujących się realizacją projektu
uruchomienia farmy (od wyboru lokalizacji aż po prace budowlano-montażowe i przyłączeniowe). Są
to podmioty własnościowo powiązane z developerami międzynarodowymi (Niemcy, Hiszpania,
Dania), jak również podmioty o kapitale polskim. Wiele z tych spółek starając się być jak najbliżej
rynku lokalizuje swoje biura na terenie regionu. Ponieważ działalność developerów często wykracza
także poza samo uruchomienie farmy wielu z nich prowadzi także – pośrednio poprzez spółki celowe
– operacyjne zarządzanie farmami. Stąd też w zależności od podejścia do struktury klastra można
zaliczać spółki celowe lub tylko tzw. podmioty dominujące.

Druga kategoria to spółki dostarczające maszyn i urządzeń. Jest ona najmniej liczna bo zawiera
zasadniczo dwa podmioty: spółkę Vestas (dostawca turbin) i LM Wind Power (producenta łopat
wirników). Dużą korzyścią jest fakt zlokalizowania tych firm na terenie regionu (głównie ze względu
na oddziaływanie na rynek pracy zważywszy na przytaczane dane dotyczące struktury zatrudnienia w
sektorze energetyki wiatrowe).

Trzecia grupa to inwestorzy czyli podmioty będące właścicielami farm. W roli tej występują
praktycznie wyłącznie duże koncerny energetyczne posiadające koncesje na wytwarzanie i obrót
energią. Najczęściej są to zarówno krajowe firmy państwowe (np. KE ENERGA) i prywatne, jak i
filie koncernów międzynarodowych (RWE, E.ON) rejestrowane poza województwem.

Tabela 2. Podmioty wchodzące w skład klastra OZE (energetyka wiatrowa)

Podmiot (adres)

L

o

k

al

iz

ac

ja

n

a

te

re

n

ie

r

eg

io

n

u

d

ev

el

o

p

er

O

p

er

at

o

r

fa

rm

y

D

o

st

aw

ca

u

rz

ą

d

ze

ń

/

k

o

m

p

o

n

en

tó

w

P

ro

d

u

k

cj

a

/

o

b

ró

t

en

er

g

ią

/

in

n

e

u

sł

u

g

i

Uwagi

Akuo Energy Sp. z o.o
70-419 Szczecin, Pl. Rodła
8

X

X

X

Spółka córka międzynarodowej
korporacji

AOS Sp. z o.o. S.K.
75712 Koszalin
ul. Wojska Polskiego 24-
26

X

X

Prywatna, polska spółka doradczo-
inżynierska.

Anemos Bau Polska Sp. z
o.o , ul. Słowiańska 57
66-400 Gorzów Wlkp.

X

X

Spółka zależna firmy niemieckiej.

Bałtyckie Elektrownie
Wiatrowe S.A, 76-113
POSTOMINO 97

X

X

Operator farmy wiatrowej

DOMREL Sp z o.o.

X

X

Developer

10

71-502 Szczecin
ul. Odzieżowa 12c/1

Dr Barzyk Consulting
72-006 Szczecin,
ul. Teresy 5

X

X

kompleksowe usługi doradcze
związane z przygotowaniem i
prowadzeniem inwestycji

Elektrownie Wiatrowe
Lubiechowo Sp z o.o.
71-023 Szczecin, ul.
Chobolańska 29

X

X

Operator farmy wiatrowej

Energia ECO
ul. Gotarda 9, 02-683
Warszawa

X

Operator parku wiatrowego w
gminie Darłowo

Energia Wiatrowa Strzelce
Sp. z o.o. , 71-622
Szczecin, ul. J. Ch. Paska 6

X

X

Operator farmy wiatrowej

E.ON Energie Odnawialne
Sp. z o.o., Szczecin, Pl.
Rodła 8

X

X

Spółka córka niemieckiego
koncernu energetycznego

EPA Wind Sp. z o.o. s.ka.,
71-324 Szczecin,
Al. Wojska Polskiego 154.

X

X

Podmiot wchodzący w skład grupy
kapitałowej; kompleksowe
przygotowanie projektów farm
wiatrowych (włączając w to
pomiary siły wiatru) na terenie
regionu i kraju.

EWE Polska Sp. z o.o.
ul. Małe Garbary 9
61-756 Poznań

X

X

Spółka córka niemieckiego
koncerny EWE AG.,

GSG Towers
ul. Na Ostrowiu 15/20,
80-873 Gdańsk

X

Grupa Stocznia Gdańsk S.A;
producent sprzętu offshore dla
energetyki wiatrowej (wieże
wiatrowe, konstrukcje stalowe,
statki).

Int. Transport - Production
- Wind Energy Jens Chr.
Siig - ul. Pełczycka 17, PL
74-320 Barlinek

X

X

Firma transportowa (przewozy
ponadgabarytowe, specjalizacja w
przewozach elementów
wiatraków), dostawca elementów
konstrukcyjnych do farm
wiatrowych

KDE Energy Polska
Pl. S. Batorego 5/19
00-207 Szczecin

X

X

X

Projektowanie, budowa i
eksploatacja farm wiatrowych.

LM Wind Power Blades
Sp. z o.o. 72-100
Łozienica, ul. Nowa 3

X

X

Renomowany, globalny producent
łopat do turbin wiatrowych; firma
zlokalizowana na terenie
Goleniowskiego Parku
Przemysłowego.

Nordex Polska Sp. z o.o. ,
ul. Pulawska 182
02-670 Warszawa

X

Podmiot wchodzący w skład
międzynarodowej grupy
kapitałowej; renomowany
producent turbin wiatrowych.

Polish Energy Partners

X

podmiot zajmujący się także

11

S.A., ul. Wiertnicza 169
02-952 Warszawa

outsourcingiem zarządzania
dostawami energii; spółka
notowana na GPW.

Renpro Sp. z o. o.
ul. Małopolska 43
70-515 Szczecin

X

X

X

Projekty z zakresu energetyki
wiatrowej i biogazu.

RP Global Poland Sp. z
o.o. 70-481 Szczecin,
Al. Wojska Polskiego 70

X

X

realizacja projektów
developerskich z zakresu
elektrowni wodnych i wiatrowych.

Sevivon Sp. z o.o.
75- 712 Koszalin
ul. Wojska Polskiego 24-
26

X

X

Spółka doradcza; zajmuje się
kompleksowym przygotowaniem,
projektowaniem i nadzorem nad
budową farm elektrowni
wiatrowych.

Windpol Servis Sp. z o.o.
S.ka., Al. Wojska
Polskiego 70, 70 – 479
Szczecin

X

X

Firma developerska

Wiatropol International Sp.
z o.o
ul. Jaśkowa Dolina 81
80-286 Gdańsk

X

X

Spółka zależna duńskiej firmy
Greentech Energy Systems A/S;
developer, realizacja projektów
związanych z budową oraz
eksploatacją elektrowni
wiatrowych.

Windhunter S.C.
75-664 Koszalin, ul.
Zielona 29

X

X

firma usługowo-konsultingowa;
wykonywanie pomiarów wiatru,
usługi szkoleniowe

Vatenfall Poland
00-120 Warszawa
Ul. Złota 59

X

X

Spółka należąca do Grupy
Kapitałowej Vattenfall AB;
czwarty producent energii
elektrycznej w Europie; właściciel
farmy wiatrowej w Zagórzu

Vestas – Poland Sp. z o.o.,
70-812 Szczecin,
ul. Pomorska 61-65

X

X

Wiodący w świecie dostawca
nowoczesnych turbin wiatrowych;
B+R, produkcja, sprzedaż,
marketing i serwisowanie
elektrowni wiatrowych.

Vortex Polska
Management sp. z o.o.
Vortex Polska sp.k.
70 - 437 Szczecin
ul. Jagiellońska 89/5

X

X

X

Podmiot należący do niemieckiej
grupy kapitałowej VORTEX
ENERGY; renomowany developer;
zajmuje się planowaniem,
finansowaniem, budową i
zarządzaniem parkami
wiatrowymi.

Ź

ródło: opracowanie własne.

12

Tabela 2 Dane finansowe wybranych podmiotów sektora OZE

Podmiot

Przychody ze sprzedaży

(mln zł)

Wynik finansowy netto

(mln zł)

EPA Sp. z o.o.

2009
2008
2007

50,5
64,3
42,5

+1,9

+12,8

+4,3

EWE Polska Sp. z o.o.

2007
2006

85,2
42,2

-13,2
-16,1

Int. Transport - Production - Wind Energy
Jens Chr. Siig

2007
2006

22,9
17,2

+2,9
+0,1

Polish Energy Partners

2010
2009
2008

175,9
106,1

96,1

61,7
46,9
33,3

Vestas Poland

2008
2007

582,2
164,1

40,9
11,3

Ź

ródło: sprawozdania finansowe poszczególnych spółek.

Równie liczna jest zbiorowość podmiotów z obszaru energetyki wodnej. W tym przypadku
praktycznie zawsze mamy do czynienia z powiązaniem własności obiektu z lokalnie działającym
podmiotem gospodarczym. W poniższej tabeli przedstawiono podmioty posiadając aktualne koncesje
na wytwarzanie energii elektrycznej (energetyka wodna lub biogazownie).

Tabela 3 Podmioty z terenu regionu zachodniopomorskiego posiadające licencje na wytwarzanie

energii

Nazwa firmy

Adres

Powiat

Energetyka

wodna

Biomasa

/biogaz

EKOBIOGAZ s.c.

Trzebiatów, ul.
Nowotki 8A

Gryficki

X

Mała Elektrownia Wodna
Leon Momot

Brojce, Mołostówko
1

Gryficki

X

Elektrownia Wodna i Usługi
Elektryczne WEMAK

Łobez, ul. H.
Sawickiej 18a

Łobeski

X

Mała Elektrownia Wodna
STORKOWO, K. Babiak, J.
Ortmann s.c.

Grzmiąca, Storkowo
32

Szczeciniecki

X

Mała Elektrownia Wodna
Zbigniew Szychulski

Czarnogłowy,
Derkacz 44

Goleniowski

X

Elektrownia Wodna

Kolin, Kolin 13

Stargardzki

X

Przedsiębiorstwo Produkcji
Energii Elektrycznej
EKOPRĄD Krzysztof Kawa

Łobez, ul. Drawska
29

Łobeski

Mała Elektrownia Wodna w
Strachocinie Andrzej
Dutkiewicz

Stargard
Szczeciński, ul.
Sadowa 32

Stargardzki

X

13

Elektrownia Wodna
Troszczyno

Resko, ul. B. Prusa
59 m.3

Łobeski

X

Elektrownia Wodna śerzyno Resko, ul. B. Prusa

59 m.3

łobeski

X

Eko Energia 97 Tomasz
Michno

Dębno, Barnówko
49C

Myśliborski

Mała Elektrownia Wodna

Gryfino, śurawki,
ul. Stokrotki 2

Gryfiński

X

MEW - PROMO Piotr Letki

Szwecja, ul. Górna 1

Wałecki

ECOENERGIA A.
Kamiński, A. Barański, M.
Wójcik spółka cywilna

Łobez, ul.
Niepodległości 44

Łobeski

X

Kamiński - Barański
Elektrownia Wodna s.c.

Łobez, ul. Gen.
Bema 17

Łobeski

Małe Elektrownie
Ekologiczne Zommer - Fiske
s.c.

Szczecin, ul.
Włodkowica 23/4

Szczeciński

X

Elektrownia Nowy śytnik –
Sultana Wojciechowicz

Ostrowiec, Nowy
ś

ytnik 3

Myśliborski

X

MAŁE ELEKTROWNIE
WODNE Zbigniew Mosiądz

Łobez, ul. Kamienna
3

Łobeski

X

Barbara Złotowicz Mała
Elektrownia Wodna

Bobolice, Kępsko 7

koszaliński

X

BOJKO Firma Produkcyjno
Usługowa Regina Bojko

Darłowo, ul.
Zamkowa 3B

Sławieński

Zakład Przerobu Surowców
Mineralnych MINERAŁ Sp.
z o.o.

Gwda Mała 15,
Szczecinek

Szczecinecki

Ź

ródła Energii Odnawialnej

BIOENERGIA Remigiusz
Cudo

Szczecin, ul.
Grodzka 14/14

Szczecin

Mała Elektrownia Wodna
Janina Sak i Spółka s.c.

Koszalin, ul.
Jagoszewskiego 8/4

Koszaliński

X

ELEKTROWNIA WODNA
Jan Nowicki

Koszalin, ul.
Walerego
Wróblewskiego 24/2

Koszalin

X

Mała Elektrownia Wodna
POPIELAWY s.c.

Rąbino, Rzęcino 9/1

Ś

widwiński

X

Przedsiębiorstwo
Produkcyjno Handlowe
UNIRAD Sp. z o.o.

Szczecin, ul.
Mickiewicza 155/1

Szczecin

Przedsiębiorstwo Inżynierii
Ś

rodowiska EKOWODROL

Sp. z o.o.

Koszalin, ul.
Słowiańska 13

Koszalin

Wereszka Dorota Firma
Transportowo-Handlowa

Malechowo,
Niemica 45

Sławieński

EKOWAT Karol Zwoliński

Szczecin, ul.
Przestrzenna 19A/1

Szczecin

Elektrownia Wodna INA s.c.
Mieczysław Karaczun,

Stargard
Szczeciński, ul.

Stargard

Szczeciński

X

14

Mirosław Karac

Limanowskiego 44

Firma Produkcyjno -
Handlowa BIOZET
Krystyna Kwiatkowska

Kołobrzeg, ul.
Chodkiewicza
26A/20

Kołobrzeski

TERRA Przedsiębiorstwo
Handlowo-Usługowe

Gryfino, ul.
Henryka
Sienkiewicza 6/3

Gryfiński

BETA Sp. z o.o.

Szczecin, ul. Wojska
Polskiego 156

Szczecin

SYMBIOS Sp. z o.o.

Straszyn, ul.
Modrzewiowa 37

Myśliborski

MEGAWAT POLSKA
Przedsiębiorstwo
Wielobranżowe s.c. Andrzej
Ordon, Kazimierz Ordon

Postomino, Tyń 48

Sławieński

Teresa Malinowska Mała
Elektrownia Wodna

Polanów, ul.
Sławieńska 7

Koszaliński

X

Goldap 2007 Management
GmbH EW Gołdap Sp.k.

Szczecin, ul.
Jagiellońska 89

Szczecin

Helena Sokalska

Stargard Szcz., ul.
Różyckiego 4

Stargard Szcz.

Megawatt Baltica Sp. z o.o.

Szczecin, Al.
Wojska Polskiego
70

Szczecin

ACOMASS EKOŹRÓDŁA
ENERGII Robert Matera
AMS

Szczecin, ul. Boh.
Getta
Warszawskiego
11/10

Szczecin

Windpark Sniatowo
Management GMBH EW
Ś

niatowo Sp.k.

Szczecin, ul.
Jagiellońska 89

Szczecin

Grzegorz Barzyk DR
BARZYK CONSULTING

Szczecin, Mierzyn,
ul. Teresy 5

Szczecin

ETG - EKO s.c. Ernest
Gołębiowski, Teresa
Janicka, Grażyna Płońska

Trzebiatów, ul.
Marcelego Nowotki
8A

Gryficki

Ź

ródło: Urząd Regulacji Energetyki.

4.

SPECYFICZNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE

Warunkiem rozwoju energetyki odnawialnej jest występowanie specyficznych czynników
geograficzno-środowiskowych. W przypadku poszczególnych źródeł energii są to:

a)

występowanie wiatrów o określonej sile i częstotliwości

b)

występowania rzek o odpowiedniej sile spadku wody

c)

dostęp do paliwa (biomasa)

15

Odpowiednia konfiguracja tych czynników stanowi podstawę podejmowania decyzji inwestycyjnych i
lokalizacyjnych. Brak ciągłości rozkładu czynników w przestrzeni może stanowić o szczególnej
atrakcyjności inwestycyjnej danego regionu/obszaru.

Energetyka wiatrowa

Według analizy Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) region zachodniopomorski charakteryzuje się
najlepszymi, w porównaniu do reszty kraju, warunkami inwestycyjnymi dla rozwoju energetyki
wiatrowej (region uzyskał 37 punktów na 40 możliwych w rankingu opracowanym przez IEO)

5

. Są to:

a)

położenie regionu w I i II strefie siły wiatru (powyżej 6,5 - 7 m/s),

b)

występowanie znacznych terenów użytków rolnych charakteryzujących się niską
szorstkością podłoża i brakiem obiektów zaburzających przepływ powietrza (1,1 mln ha
co stanowi 49% powierzchni regionu),

c)

wskaźnik wykluczenia (obszary, na których nie jest możliwe prowadzenie inwestycji w
energetykę wiatrową ze względu na występowanie stref ochronnych – np. natura 2000)
kształtujący się na poziomie 41% obszarów (użytków rolnych) jedynie nieznacznie
przekraczający średnią krajową (38%),

d)

bardzo korzystna struktura agrarna gospodarstwa rolnych: najwyższy w kraju odsetek
największych gospodarstw rolnych – 5,9% gospodarstw ma powyżej 50ha; bardzo mało
gospodarstw najmniejszych o pow. poniżej 10ha (struktura taka oznacza znaczne
uroszczenie procesu inwestycyjnego – mniejsza trudność z pozyskaniem praw do gruntu;
mniejsza liczba zainteresowanych stron w procesie negocjowania warunków
lokalizacyjnych).

Energia z biomasy

Dominacja na terenie regionu upraw roślinnych stwarza stosunkowo korzystne warunki dla budowy
instalacji opartych o biomasę. Według danych Instytutu Energetyki Odnawialnej region posiada
aktualnie jedną z największych w kraju nadwyżek słomy (piąta co do wielkości) w wysokości około
456 tys. ton (w skali roku). Korzystna struktura agrarna sprzyja też powstawaniu dużych plantacji
roślin energetycznych (choć należy zaznaczyć że będzie tu istniała konkurencja o ziemię ze strony
rolnictwa zorientowanego na uprawy roślinne; opłacalność upraw energetycznych będzie też
uzależniona od ceny płaconej przez odbiorców – np. elektrociepłownie).

Możliwości rozwoju energetyki opartej o tzw. suchą biomasę (np. odpady w produkcji drzewnej)
pomimo posiadania przez region znacznych obszarów leśnych są bardzo ograniczone. Wynika to z
ograniczeń środowiskowych nakładanych przez Unię Europejską, wysokich kosztów produkcji tego
typu energii oraz konkurencję o surowiec ze strony przemysłu meblarskiego (akurat bardzo dobrze
rozwiniętego na terenie regionu).

Energetyka wodna

Bardzo dobre warunki do funkcjonowania energetyki wodnej występują w rejonie Koszalina gdzie
istnieje dużo rzek o znacznej szybkości przepływu. Czynnikiem negatywnym jest to, że budowa
nowych instalacji natrafia na duże ograniczenia środowiskowe; również efektywność instalacji jest
uzależniona od warunków klimatycznych – wielkość opadów deszczu.

5

Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w województwie

zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa, kwiecień 2011.

16

WNIOSKI

Unikalne czynniki lokalizacyjne (środowiskowe) sprzyjające powstaniu struktury klastra OZE:

bardzo dobre warunki wiatrowe !

duże obszary możliwe do wykorzystania inwestycyjnego!

korzystna struktura agrarna regionu (duża liczba gospodarstw o pow. powyżej 10 ha!)

znaczne nadwyżki słomy możliwe do wykorzystania w produkcji ciepła!

5.

WKŁAD KLASTRA W GOSPODARKĘ
REGIONU

Według danych GUS (rejestr REGON) na terenie województwa zachodniopomorskiego w sekcji PKD
„wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz…” zarejestrowanych jest 448 podmiotów
(stan na 31.12.2010). Rok wcześniej w sekcji tej znajdowały się 393 podmioty (przyrost o 14%).
Podmioty te stanowią 2% wszystkich podmiotów zarejestrowanych na terenie regionu.

Praktycznie niemożliwe jest dokładne określenie liczby podmiotów ściśle powiązanych z OZE
(komplementarne usługi, producenci maszyn, urządzeń), ale pod względem klasyfikacyjnym (PKD)
nie zaliczanych do sektora energetycznego. Mamy tu na myśli np. takie podmioty jak LM Wind Power
(produkcja wirników), EPA (developer), Vestas (producent turbin), jak również różnego rodzaju
podwykonawców (firmy budowlane, instalacyjne) i poddostawców działających na ich rzecz.
Szacunkowo można założyć, że populacja tego typu podmiotów może liczyć do kilkudziesięciu
podmiotów.

Większość firm (91%) należących do sekcji „wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną…”
to firmy o zatrudnieniu w przedziale 0-9 pracowników. W sektorze działa też 27 firm małych i 10 firm
o zatrudnieniu ponad 50 pracowników.

Liczba pracujących w tej sekcji PKD wynosi (stan na 31.12.2009) 7514 osób co stanowi 1,5%
wszystkich pracujących. W porównaniu do roku wcześniejszego odnotowano nieznaczny spadek
liczby pracujących (o 253 osoby). Należy zaznaczyć, że jest to liczba obejmująca także wytwórców
energii konwencjonalnej. Z danych publikowanych przez „EurObserv’ER Report”

6

wynika, że w roku

2009 w Polsce w sektorze energetyki wiatrowej było zatrudnionych około 3000 osób (blisko dwa razy
więcej niż rok wcześniej). Oznaczałoby to, że faktyczny wpływ OZE (i de facto klastra) na rynek
regionalny rynek pracy jest znacznie mniejszy niż wskazują to statystyki GUS (gdyż traktują one
sektor OZE i energetykę konwencjonalną łącznie).

Obecna liczba pracujących w sektorze jest stosunkowo mała z punktu widzenia bilansu całego rynku
pracy. Dostępne dane i szacunki wskazują jednak, że sytuacja w tym względzie będzie się zmieniać z
korzyścią dla regionu. Z prognoz Europejskiego Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej

6

10th „EurObserv’ER Report”. Str. 109. Raport ten podaje, że w Polsce w roku 2009 w sektorze energii

słonecznej (fotovoltaika i wytwarzanie ciepła) zatrudnionych było 2100 osób, w sektorze małych elektrowni
wodnych - 300 osób, energii geotermalnej – 565 osób, biogazowni – 950 osób, wytwarzania energii z biomasy –
7000. Łącznie według tych danych włącznie z sektorem wytwarzania biopaliw w sektorze OZE pracuje ok. 19
tys. osób.

17

(wskazujących, że w roku 2020 w Europie zatrudnienie w energetyce wiatrowej wyniesie 350 tys.
miejsc pracy; a na każdy 1 MW mocy będzie bezpośrednio i pośrednio przypadało 15 pracujących)
oraz szacunków IEO wynika, że w Polsce w roku 2020 energetyka wiatrowa będzie dawała ok. 66 tys.
miejsc pracy. Ponieważ obecnie zachodniopomorskie posiada około 1/3 tego rynku (pod względem
zainstalowanej mocy) byłoby ono jednocześnie największym beneficjentem wzrostu podaży nowych
miejsc pracy. Szacuje się, że instalacja na terenie regionu nowych farm wiatrowych dających w
perspektywie roku 2020 przyrost mocy do 4100 MW będzie wiązała się z szacunkowym wzrostem
liczby miejsc pracy o 11 tys.

7

. Jakkolwiek przyrost ten będzie obejmował także miejsca pracy

wygenerowane poza regionem (poddostawcy, podwykonawcy) duża jego część przypadnie na region.
Stworzenie na terenie regionu dogodnych warunków (parki przemysłowe, SSE) do lokalizacji
inwestycji komplementarnych może przyczynić się do przechwycenia jeszcze większej części
przyrostu miejsc pracy

8

.

Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów przedsiębiorstw sekcji „wytwarzanie
i zaopatrywanie w energię elektryczną…” w całym roku 2010 wyniosły 309 mln zł co stanowiło 2,2%
przychodów przetwórstwa przemysłowego; wynik finansowy brutto dla tej sekcji (dane dla okresu I-
IX 2010) wyniósł 20,7 mln zł czyli 3,6% wyniku całego przetwórstwa przemysłowego.

Niewielka zyskowność tego sektora nie przekłada się na korzyści podatkowe (CIT) dla gmin. Istotnym

ź

ródłem przychodów są i będą jednakże dochody z podatku od nieruchomości, które mogą sięgnąć 7-

10% (nominalnie 90-130 mln zł) aktualnych dochodów własnych wszystkich gmin wiejskich i
wiejsko-miejskich. Źródłem korzyści mikroekonomicznych będzie także niewątpliwie wzrost
dochodów rolników z tytułu dzierżawy terenów pod farmy (około 100 mln zł rocznie w skali całego
kraju).

6.

POTENCJAŁ EKONOMICZNY I
MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA

Według danych Urzędu Regulacji Energetyki na terenie regionu działają obecnie 23 instalacje
wiatrowe (farmy), a ich łączna moc wynosi ok. 456 MW. Stanowi to 34% mocy krajowej energetyki
wiatrowej (tabela 5). Moc zachodniopomorskich elektrowni wiatrowych jest jednocześnie ponad
dwukrotnie większa od drugiego najsilniejszego pod tym względem regionu czyli Wielkopolski gdzie
wynosi ona 211 MW (około 60 instalacji).

Tabela 4 Sektor OZE w zachodniopomorskim na tle kraju

Polska

Zachodniopomorskie

Energetyka wiatrowa

Liczba instalacji

Moc zainstalowana (MW)

453

1351,9

23

455,9

Energetyka wodna

Liczba instalacji

Moc zainstalowana (MW)

737

946,3

65

11,76

Biogazownie

7

Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w województwie

zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa, kwiecień 2011.

8

Z danych Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej wynika, że w strukturze zatrudnienia sektora

energii wiatrowej dominują miejsca pracy związane z produkcją turbin (37%), wytwarzaniem komponentów
(22%) i działalnością developerską (16%).

18

Liczba instalacji

Moc zainstalowana (MW)

168

480,7

12

4,54

Ź

ródło: na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki.

Z projekcji rozwoju energetyki wiatrowej wykonanych przez IEO wynika, że przy kontynuacji
obecnych kierunków inwestowania, koncentracji na inwestycjach w najlepszych lokalizacjach i przy
najlepszych parametrach opłacalności (wysokowydajne turbiny) wartość zainstalowanej mocy w
regionie w roku 2020 może wynieść około 4100 MW, a w roku 2030 ok. 5000 MW. Zarówno w
jednym jak i drugim wariancie prognozy, region pozostanie w kraju niekwestionowanym liderem
(rysunek 2).

Wykres 1 Potencjał rynkowy energetyki wiatrowej w regionach Polski w perspektywie

2020/2030

Ź

ródło: Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w

województwie zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa,

kwiecień 2011.

Warunki środowiskowe panujące na terenie regionu zachodniopomorskiego sprzyjają także rozwojowi
małej energetyki wiatrowej. Małe elektrownie wiatrowe mogą być wykorzystywane do podgrzewania
ciepłej wody użytkowej, oświetlania miejsc (ulice, parkingi) i obiektów (znaki drogowe, reklamy).
Ponieważ instalacje takie nie mają charakteru zarobkowego głównym motywem takich inwestycji jest
oszczędność kosztów pozyskania energii elektrycznej. Zainteresowanie tego typu instalacjami
dynamicznie rośnie szczególnie ze strony rolników, przedsiębiorców i jednostek samorządu
terytorialnego. Dużą sprzedaż instalacji notuje się w regionach gdzie energia elektryczna jest
najdroższa lub też dynamika jej wzrostu jest największa (Pomorskie, Dolnośląskie).

Dobre warunki wiatrowe w zachodniopomorskim mogłyby sprzyjać lokowaniu tego typu instalacji
jako sposobu na zapewnienie lokalnej samowystarczalności energetycznej. Wymagałoby to jednak
szeregu działań wspierających proces inwestycyjny jak i promowanie tego typu inwestycji.

Mimo posiadania na terenie regionu znacznych nadwyżek słomy nie jest ona wykorzystywana jako
paliwo energetyczne. Możliwości rozwoju energetyki w oparciu o biomasę – szczególnie tzw.
uprawową – są jednak dość znaczne. Biorąc pod uwagę areał uprawowy oraz warunki klimatyczne,

19

jak wynika z szacunków IEO zachodniopomorskie posiada piąty w kraju potencjał ekonomiczny
biomasy uprawowej umożliwiający wytworzenie 690 GWh co odpowiadałoby 85 MW mocy
zainstalowanej w regionie.

Na pierwszym miejscu w kraju pod tym względem znajduje się województwo lubelskie, następnie
mazowieckie, kujawsko-pomorskie i podkarpackie. Należy jednak zauważyć, że dystans do tych
dwóch ostatnich regionów jest bardzo mały (praktycznie pozycje ex-equo).

Czynnikami utrudniającymi rozwój energetyki opartej o biomasę na terenie regionu, obok kwestii
opłacalności upraw energetycznych, będzie także duże regionalne znaczenie wielkotowarowej
produkcji roślinnej, której opłacalność ulega poprawie.

Mimo istnienia na terenie regionu 12 instalacji elektrowni biogazowych (gdzie biogaz pozyskiwany
jest głównie ze składowisk odpadów komunalnych) o łącznej mocy 4,5 MW ten kierunek rozwoju
energetyki jest najmniej perspektywiczny. Główną przeszkodą jest tu podaż paliwa (odpady rolnicze z
hodowli zwierzęcej), która w warunkach nastawienia gospodarstw na produkcję roślinną jest bardzo
mała. W efekcie szacuje się, że na terenie regionu będzie możliwość zainstalowania biogazowni o
mocy ok. 20 MW. Daje to regionowi 12 pozycję w kraju (na pierwszym miejscu znajduje się
Wielkopolska i Mazowsze).

Warunki środowiskowe regionu nie sprzyjają istotnie (z powodów o których wspomniano powyżej)
rozwojowi małej energetyki wodnej. Na terenie regionu jest obecnie zlokalizowanych 65 elektrowni
wodnych o mocy do 5 MW, dających łącznie 11,7 MW mocy (1,2% mocy krajowej); w zakresie
najmniejszych moc tj. do 0,3 MW na terenie regionu działa 59 elektrowni.

WNIOSKI

Potencjał i perspektywy rozwoju klastra:

szczególnie duży potencjał i korzystne prognozy w zakresie energetyki wiatrowej !

region jest niekwestionowanym liderem i prawdziwym zagłębiem energii wiatrowej!

duży potencjał rozwoju energetyki opartej o biomasę uprawową (piąte miejsce w kraju)

małe szanse na istotniejszy rozwój energetyki opartej o biogaz (jedno z ostatnich miejsc w

kraju)

duże choć lokalne znaczenie energetyki wodnej

7.

INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU
I ANIMACJA KLASTRA

Wokół firm z sektora OZE powstaje szereg instytucji otoczenia biznesu. Są to głownie inicjatywy
oddolne, funkcjonujące w formie stowarzyszeń, fundacji czy izb gospodarczych. Na podstawie
kwerendy różnych źródeł informacji należy tu wymienić takie instytucje, jak (w kolejności
alfabetycznej):

1)

Bałtycka Agencja Poszanowania Energii (80-298 Gdańsk, ul. Budowlanych 31)

2)

Polska Izba Biomasy (Warszawa, ul. Chmielna 100)

3)

Polska Izba Energii Odnawialnej (02-683 Warszawa, ul. Gotarda 9)

20

4)

Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej (70-440 Szczecin, ul. Księcia Bogusława
X, 1/m.11-12)

5)

Polskie Towarzystwo Biomasy (02-532 Warszawa, ul. Rakowiecka 32, p. 136)

6)

Polskie Towarzystwo Energetyki Wiatrowej (80-286 Gdańsk, ul. Jaśkowa Dolina 75)

7)

Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych (86-300 Grudziądz, ul. Królowej
Jadwigi 1)

9

.

Spośród wymienionych instytucji do najaktywniejszych należy Polskie Stowarzyszenie Energetyki
Wiatrowej (PSWE) z siedzibą w Szczecinie. Powstało ono w roku 1999 i w ciągu ponad 10 letniej
działalności skupiło wokół siebie wszystkie liczące się w tym sektorze podmioty (członkami
stowarzyszenia jest około 100 osób fizyczny; w roli członków wspierających występują wszystkie
wiodące firmy tego sektora). Swoją działalność stowarzyszenie koncentruje na trzech obszarach:

a)

lobbingu na rzecz zmian regulacyjnych sprzyjających rozwojowi energetyki wiatrowej
(np. Stowarzyszeniu udało się doprowadzić do korzystnych zmiany w Prawie
Budowlanym i Ustawie o podatku od nieruchomości)

b)

promocji tematyki energetyki wiatrowej na formach publicznych

c)

działaniach informacyjnych i integracyjnych branży (organizacja dwóch stałych
corocznych imprez: Forum Energetyki Wiatrowej, Konferencja „Rynek energetyki
wiatrowej w Polsce”).

PSWE ze względu na swoją aktywność i posiadane zasoby organizacyjne już obecnie pełni rolę
naturalnego animatora klastra. Słabością takiego rozwiązania jest jednak zdominowanie aktywności
przez tematykę energetyki wiatrowej czy też skoncentrowanie się na lobbingu. Dla ograniczenia tego
typu słabości czy ryzyk bardzo korzystne było by włączenie w proces animacji klastra także instytucji
zorientowanych na inne specjalności OZE (przede wszystkim energetyka oparta na biomasie). Tu z
kolei problemem jest nieobecność tego typu partnerów na terenie regionu, jak i ich słabość finansowo-
organizacyjna. Prawdopodobnie jedynym racjonalnym rozwiązaniem zakładającym poszanowanie
niezależności PSWE byłoby zawiązanie konsorcjum kilku podmiotów i realizowanie wspólnych
projektów zorientowanych na rozwój klastra. Uważamy, że powoływanie nowego podmiotu
mającego pełnić rolę animatora (w formie fundacji czy stowarzyszenia) nie jest konieczne (może być
wręcz niepożądane).

8.

INNOWACJE I WSPÓŁPRACA Z SEKTOREM
B+R

Sektor OZE charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem innowacyjności. Wynika to z konieczności
ponoszenia wysokich nakładów na B+R w zakresie rozwoju technologii związanych z wytwarzaniem
energii: turbiny wiatrowe, turbiny wodne, elementy konstrukcyjne turbin (np. śmigła), urządzenia
kontrolno–pomiarowe, nowoczesne systemy informatyczne.

Ze względu na wieloletnie opóźnienie w rozwoju krajowej myśli naukowej w zakresie energetyki
odnawialnej kluczowe urządzenia wykorzystywane do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych są
importowane (dostawcą turbin jest np. duński Vestas, niemiecki Enercon czy hiszpańska Gamesa).
Głównym źródłem innowacyjności dla krajowego sektora OZE są zatem zagraniczne ośrodki
naukowe.

9

Ogólna charakterystyka tych instytucji została zamieszczona w załączniku nr 2.

21

Z zebranych danych wynika, że jedynie kilka krajowych ośrodków naukowych – i to w wąskim
zakresie – prowadzi prace analityczne i badawcze dotyczące OZE (głównie tzw. małej energetyki
wiatrowej, bioenergii). Są to:

a)

Akademia Górniczo-Hutnicza (Kraków),

b)

Politechnika Warszawska (Wydział Mechaniczny, Energetyki i Lotnictwa, Instytut
Elektroenergetyki),

c)

Politechnika Gdańska (Wydział Elektrotechniki i Automatyki),

d)

Politechnika Łódzka (Instytut Elektroenergetyki),

e)

Instytut Elektrotechniki (Warszawa),

f)

Politechnika Wrocławska (Zakład Inżynierii Lotniczej)

Do grona tego trzeba też zaliczyć Ośrodek Szkoleniowo-Badawczy w Zakresie Energii Odnawialnej w
Ostoi (k/Szczecina) należący do Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego. Prowadzi
on prace analityczne i badawcze w zakresu OZE jednak ich skala jest stosunkowo ograniczona.

Jak na razie największe przedsięwzięcie badawcze dotyczące energii z biomasy zostało uruchomione
w połowie 2010 roku. Jest to projekt o wartości około 110 mln zł pn.: „Opracowanie zintegrowanych
technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadów rolniczych i innych”. Projekt ten będzie
realizowany przez konsorcjum naukowo-przemysłowe stworzone przez Grupę Energa S.A. i Instytut
Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku. Projekt obejmuje badania naukowe i
prace rozwojowe, których celem jest: opracowanie i udoskonalenie innowacyjnych technologii
wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z biomasy i odpadów, wykorzystujących metody konwersji
biologicznej (zgazowania fermentacyjnego), zgazowania termicznego i pirolizy, opracowanie
technologii ukierunkowanych na wykorzystanie ogniw paliwowych zintegrowanych z układami
kogeneracyjnymi do produkcji prądu i ciepła, opracowanie efektywnej technologii produkcji paliw
płynnych z biomasy rolniczej i odpadowej, opracowanie i wykonanie 12 pilotażowych instalacji
demonstracyjnych.

Stosunkowo słabe bieżące zaadresowanie problematyki B+R w zakresie OZE przez polskie ośrodki
naukowe nie powinno być przeszkodą dla potencjalnej inicjatywy klastrowej do wypracowanie
strategii zmian w tym zakresie. Jest to tym bardziej realne, że istnieje stosunkowo duża dostępność

ś

rodków finansowych na badania nad OZE na poziomie Unii Europejskiej (w ramach priorytetu

piątego 7 Programu Ramowego Badań i Rozwoju podejmowane są badania dotyczące wytwarzania
energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych: wzrost ogólnej wydajności przetwarzania, efektywności i
niezawodności oraz zmniejszenie kosztów produkcji energii elektrycznej z lokalnych odnawialnych

ź

ródeł energii, w tym odpadów).

9.

KIERUNKI AKTYWNOŚCI I PLAN DZIAŁAŃ
POTENCJALNEJ INICJATYWY
KLASTROWEJ

Kierunki działania potencjalnej inicjatywy klastrowej powinny być kontynuacją i uzupełnieniem
aktywności obecnych instytucji otoczenia biznesu, powinny mieć na uwadze problemy ogólno-
sektorowe (horyzontalne) oraz zagadnienia perspektywiczne (np. rozwój offshore). Na podstawie
analizy zebranego materiału i przeprowadzonych wywiadów można wskazać następujące kierunki
aktywności i adekwatny katalog działań/zagadnień:

22

Tabela 5 Ogólny plan działania dla potencjalnej inicjatywy klastrowej

Kierunki aktywności (uwagi)

Możliwe działania

Działania lobbingowe
cel: wprowadzenie zmian prawnych
ułatwiających prowadzenie inwestycji i
eksploatowanie OZE. Pomimo iż tematyka OZE
jest szeroko dyskutowana na forum publicznym
w odczucie naszych respondentów kwestia
zmian regulacyjnych nie stanowi priorytetu
politycznego pomimo istnienia określonych
wymogów prawa unijnego.

1. Organizacja cyklu/seminariów dedykowanych
dla regionalnych i lokalnych decydentów
politycznych (np. radni) celem przedstawienia
korzyści z rozwoju OZE w regionie oraz
wskazania barier regulacyjnych (plany
zagospodarowania przestrzennego),

Promocja OZE i klastra
Jakkolwiek region zachodniopomorski jest
niekwestionowanym liderem pod względem
energetyki wiatrowej duże możliwości rozwoju
i jednocześnie duże zapóźnienie występuje w
przypadku pozostałych źródeł odnawialnych.
Szczególnie ważne jest tu propagowanie
wykorzystania biomasy (potencjał regionu to
85MW mocy).

1. Organizacja cyklicznych kampanii
promocyjnych (radio, media) ukierunkowanych
na gospodarstwa domowe i MSP; intensywna
promocja bioenergetyki.

2. Organizacja w ogólnodostępnym miejscu (np.
Park naukowy Szczecinie i Koszalinie, Ośrodek
Naukowo-Badawczy w Ostoi)
„Eksperymentatorium” OZE (zespół stanowisk
wyposażonych do przeprowadzania prostych
doświadczeń i zabawy edukacyjnej) jako atrakcji
edukacyjnej i turystycznej promującej OZE
szczególnie wśród młodzieży (tzw. park
tematyczny).

3. Wydawanie regionalnego newslettera OZE o
charakterze informacyjno-promocyjnym.

4. Promowanie regionalnych firm OZE
(szczególnie MSP) na imprezach zagranicznych
(targi, wystawy, konferencje); przygotowanie
materiałów promocyjnych, prezentacji
tematycznych.

Działalność szkoleniowa i edukacyjna
Diagnozowanie potencjalnego popytu na
określone specjalności zawodowe i
uruchamianie adekwatnej podaży w oparciu o
zasoby edukacyjne i szkoleniowe dostępne w
regionie. Z przeprowadzonych wywiadów
wynika, że dynamiczny rozwój zainstalowanych
mocy będzie (zasadniczo już to się dzieje)
generował znaczny popyt na
wysokokwalifikowane kadry inżynierskie z
takich specjalności jak obsługa sprzętu
pływającego offshore. Szczególnym źródłem
popytu będzie energetyka offshorowa. Już
obecnie PSEW prowadzi wstępne rozmowy z
Zachodniopomorskim Uniwersytetem

1. Organizacja we współpracy z
przedsiębiorstwami i sektorem szkolnictwa
wyższego nowych specjalności zawodowych na
uczelniach regionu oraz różnych form kształcenia
podyplomowego i specjalistycznego (działania
takie są już podejmowane przez Akademię
Morską),

2. Prowadzenie analizy rynku pracy (popyt i
podaż) w zakresie OZE w formie
„obserwatorium rynku pracy OZE”.

23

Technologicznym oraz Akademią Morską na
temat wdrożenia programów nauczania oraz
programów szkoleniowych dotyczących
specjalności związanych z obsługą farm
pływających.

Promocja BIZ
Promocja regionu w celu przyciągania
inwestycji green field. Ponieważ kluczowy
wzrost liczby pracujących w sektorze OZE
będzie dotyczył produkcji urządzeń i
komponentów istotne jest aby działać w
kierunku przyciągania na obszar regionu
kolejnych firm produkcyjnych (tak jak LM
Wind Power). Potrzebne jest do tego
przygotowanie zintegrowanej oferty
lokalizacyjnej przede wszystkim z
wykorzystaniem takich instytucji jak parki
przemysłowe.

1. Działania promocyjne w kierunku akwizycji
BIZ (we współpracy z PAIZ),

2. Ukierunkowanie oferty instytucji otoczenia
biznesu (szczególnie parków przemysłowych) na
inwestorów OZE.

Promocja kontaktów z B+R

1.Stworzenie punktu kontaktowego promującego
udział regionalnych firm w programach
badawczych (międzynarodowych) dotyczących
OZE,

2. Stworzenie systemu stypendiów oraz grantów
badawczych dla doktorantów w zakresie nauk
ś

cisłych piszących prace o walorach

aplikacyjnych w obszarze OZE.

Ź

ródło: opracowanie własne.

24

SPIS TABEL

Tabela 1 Rozkład przestrzenny instalacji sektora OZE (stan na kwiecie

ń

2011).....................8

Tabela 2 Dane finansowe wybranych podmiotów sektora OZE ............................................12
Tabela 3 Podmioty z terenu regionu zachodniopomorskiego posiadaj

ą

ce licencje na

wytwarzanie energii..............................................................................................................12
Tabela 4 Sektor OZE w zachodniopomorskim na tle kraju....................................................17
Tabela 5 Ogólny plan działania dla potencjalnej inicjatywy klastrowej ..................................22

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Potencjał rynkowy energetyki wiatrowej w regionach Polski w perspektywie
2020/2030 ............................................................................................................................18

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Struktura klastra OZE (w zakresie energetyki wiatrowej) ......................................7

25

ZAŁĄCZNIK 1

KLASTRE OZE W GÓRNEJ AUSTRII
– STUDIUM PRZYPADKU

Rok powołania inicjatywy

2000

Liczba uczestniczących firm

150

Łączna liczba zatrudnionych

6200

Łączne przychody firm

€1,7 mld

Udział eksportu w przychodach

>50%

Liczba zrealizowanych projektów B+R

74

Liczba mieszkańców Górnej Austrii

1,4 mln

Inicjatywa klastrowa została utworzona w roku 2000 z inicjatywy władz municypalnych regionu
Górnej Austrii. Jej głównym celem jest wsparcie rozwoju przedsiębiorstw funkcjonujących w zakresie
wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych (głównie biomasa, energia słońca), wytwarzania
technologii i urządzeń stosowanych w sektorze energetyki odnawialnej oraz przedsiębiorców
zajmujących się optymalizacją zużycia energii (zarządzanie). Region posiadający bardzo dobre
warunku geograficzne i należy obecnie do czołowych krajowych producentów energii ze źródeł
odnawialnych (32% energii pierwotnej pochodzi z OZE w tym 13,9% z wody, 13,6%, wiart i słońce
łącznie 3,7%). Funkcję animatora klastra pełni regionalna agencja ds. energii O.O.
Energiesparverband.

Do głównych zadań animatora należy:

Prowadzenie działań informacyjnych i komunikacyjnych (dystrybucja informacji w ramach

klastra i na zewnątrz, prowadzenie punktu kontaktowego i informacyjnego na temat
dostępnych źródeł finansowania publicznego, uruchamiania wspólnych projektów, itd.)

Programowanie i organizowanie szkoleń i innych form dokształcania dla pracowników firm

członkowskich; dystrybucja informacji rekrutacyjnej

Inicjowanie kontaktów i współpracy w ramach krajowych i międzynarodowych projektów

współpracy i projektów badawczych pomiędzy członkami klastra a innymi firmami oraz
instytucjami naukowymi

Wsparcie członków klastra w udziale w projektach badawczych

Wsparcie działalności eksportowej poprzez organizację wyjazdów zagranicznych (targi,

konferencje, prezentacje), nawiązywanie kontaktów z zagranicznymi rynkami, organizacjami,
sieciami,

Opracowywanie materiałów promocyjnych na temat OZE, prowadzenie kampanii

edukacyjnych.

26

27

Załącznik 2

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA
BIZNESU
Z ZAKRESU OZE

Nazwa podmiotu

Rok

powstania

Liczba

Członków

Cele działania

Dorobek

Opis

Bałtycka
Agencja
Poszanowania
Energii

1996

Brak danych

Działania służące racjonalizacji
przetwarzania, przesyłania i
wykorzystania energii oraz
promocję odnawialnych źródeł
energii.

Wiele zrealizowanych projektów,
niektóre z nich otrzymały wyróżnienia
i nagrody.

Spółka zajmuje się projektowaniem,
planowaniem oraz audytem systemów
energetycznych. Działa głównie w celach
zarobkowych.

Polska Izba
Biomasy

2004

Około 100

podmiotów

Wzrost energetycznego
wykorzystania biomasy
wszędzie tam, gdzie jest to
ekonomicznie i społecznie
uzasadnione, wzrost produkcji
urządzeń do przetwarzania i
energetycznego wykorzystania
biomasy, wsparcie dla rozwoju
rynku biomasy w Polsce dla
energetyki rozproszonej.

Członek konsorcjum projektu
badawczego zamówionego przez
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego.

Polska Izba Biomasy działa na rzecz
integracji środowiska producentów biomasy
jak i producentów urządzeń do przetwórstwa
i wykorzystania biomasy. Promuję energię z
biomasy na różnorakich targach
wystawienniczych.

29

Polska Izba
Energii
Odnawialnej

2004

kilkadziesiąt

firm

Integracja przedsiębiorców,
zmiana prawa, zwiększenie i
ułatwienie dostępu inwestorów
do źródeł finansowania
przedsięwzięć OZE, promocja
przedsięwzięć OZE.

Aktywnie uczestniczy w działaniach
legislacyjnych dotyczących OZE
zarówno na poziomie krajowym jak i
lokalnym. Współpraca na poziomie
międzynarodowym z podobnymi
organizacjami europejskimi i
ś

wiatowymi.

Polska Izba Gospodarcza Energii
Odnawialnej aktywnie działa na rzecz
korzystnych zmian legislacyjnych. Zrzesza
wiele firm z sektora OZE i nie tylko.
Wspólnie z Wojskową Akademią Techniczną
prowadzi studia podyplomowe z zarządzania
projektami wykorzystującymi OZE.

Polskie
Towarzystwo
Biomasy

1999

około 60

członków

Promocja informacji o
korzyściach użycia biomasy,
integruje środowisko
producentów i odbiorców
biomasy, opracowuje strategię
wprowadzania biomasy do
krajowych i lokalnych planów
energetycznych.

Udział w targach i nieliczne
publikacje.

Towarzystwo poprzez swoje działania dąży
do zwiększenie produkcji energii z biomasy.
Inicjuje i wspiera badania naukowo-
badawcze dotyczące wykorzystania biomasy
w sektorze przemysłu.

Polskie
Towarzystwo
Energetyki
Wiatrowej

1997

około 30

podmiotów

Promocja, publikacje i lobbing
dotyczący Morskiej Energetyki
Wiatrowej (MEW).

Prowadzi kilka projektów
dotyczących morskiej energii
wiatrowej przy wybrzeżach Bałtyku.

Organizacja wspiera rozwój energetyki
morskiej u wybrzeży Bałtyku. Swoje
działania prowadzi również na poziomie
międzynarodowym

Towarzystwo
Rozwoju
Małych
Elektrowni
Wodnych

1988

Brak danych

Reprezentowanie małej energetyki wodnej na arenie politycznej poprzez czynny udział w procesach legislacyjnych,
działalność integrującą branżę MEW poprzez organizowanie spotkań branżowych, konferencji, szkoleń oraz
działalność edukacyjną w zakresie małej energetyki wodnej oraz pozostałych odnawialnych źródeł energii.