Podstawowe wiadomo

ś

ci z zakresu nowego nazewnictwa

zwi

ą

zków chemicznych

Nazwy, symbole i układ okresowy pierwiastków chemicznych

Tablica układu okresowego pierwiastków

Przyj

ę

t

ą

przez IUPAC tablic

ą

układu okresowego pierwiastków jest jej tzw.

posta

ć

długa, w której poszczególne grupy s

ą

numerowane tylko kolejnymi liczbami

arabskimi od 1 do 18.
Nazwy grup pierwiastków tworzy si

ę

konsekwentnie od nazwy pierwiastka czołowego

ka

ż

dej grupy (z wyj

ą

tkiem grupy 1, która nazywa si

ę

litowce, a nie wodorowce).

Dodatkowo lantanowce i aktynowce tworz

ą

grupy (3) i (3) i nie stanowi

ą

kolejnej

(oznaczonej cyfr

ą

) grupy. Ponadto sam lantan i aktyn nale

żą

do grupy skandowców.

Grupa 2 to berylowce a 4 to tytanowce.

Oznaczenia liczby atomowej i masowej atomu oraz ładunku jonu

y

x

Z

A

X

Z

−

liczba masowa,

A

−

liczba atomowa (porz

ą

dkowa),

x

−

liczba atomów w cz

ą

steczce,

y

−

ładunek jonu (najpierw warto

ść

, potem znak).

Zasady zapisu wzorów zwi

ą

zków chemicznych

Wzór zwi

ą

zku rozpoczyna si

ę

od symbolu składnika elektrododatniego, a

nast

ę

pnie podaje si

ę

symbol składnika elektroujemnego. Za składnik elektrododatni

nale

ż

y uwa

ż

a

ć

ten, który jest kationem lub atomem o elektroujemno

ś

ci mniejszej ni

ż

elektroujemno

ść

drugiego składnika zwi

ą

zku. Np. NaCl, a nie ClNa. Je

ż

eli zwi

ą

zek

zawiera kilka składników elektrododatnich lub kilka elektroujemnych, wówczas
kolejno

ść

w ka

ż

dej z tych klas powinna odpowiada

ć

kolejno

ś

ci alfabetycznej ich

symboli. Np. KMgF

3

lub MgNH

4

PO

4

.

Zasady systematycznego słownictwa zwi

ą

zków nieorganicznych

Przedrostki zwielokratniaj

ą

ce

Wg zalece

ń

IUPAC powinno si

ę

stosowa

ć

te przedrostki w postaci liczebników

greckich lub łaci

ń

skich. Niezale

ż

nie od tego dopuszcza si

ę

stosowanie przedrostki

liczebnikowe polskie. Np. C

3

O

2

- ditlenek triw

ę

gla – dwutlenek trójw

ę

gla

N

2

O

5

- pentatlenek diazotu – pi

ę

ciotlenek dwuazotu

Fe

3

O

4

– tetratlenek tri

ż

elaza – czterotlenek tró

ż

elaza

Tworzenie nazwy zwi

ą

zku nieorganicznego

Stosowany

dotychczas

system

rzeczownikowo-przymiotnikowy

jest

zast

ę

powany obecnie systemem rzeczownikowo-rzeczownikowym. Np. NaCl to

chlorek sodu a nie, jak dot

ą

d chlorek sodowy.

Tworzenie nazwy cz

ęś

ci elektroujemnej zwi

ą

zku

Je

ż

eli ko

ń

cówka elektroujemna zwi

ą

zku składa si

ę

tylko z jednego pierwiastka

uzyskuje ko

ń

cówk

ę

„-ek” np. fluorek, chlorek. Natomiast ko

ń

cówk

ę

„-an” stosuje si

ę

w celu oznaczenia cz

ęś

ci elektroujemnej zwi

ą

zku, składaj

ą

cej si

ę

z ró

ż

nych atomów

np. fosforan, siarczan.

Okre

ś

lenie stechiometrii zwi

ą

zku

Stosowany jest system Stocka. W systemie tym przy nazwie cz

ęś

ci

elektrododatniej lub elektroujemnej podaje si

ę

w nawiasie (bezpo

ś

rednio po jej

nazwie, bez odst

ę

pu) stopie

ń

utlenienia pierwiastka, wyra

ż

ony cyfr

ą

rzymsk

ą

. Np.

FeCl

2

– chlorek

ż

elaza(II) (dichlorek

ż

elaza); MnO

2

– tlenek manganu(IV) (ditlenek

manganu. Nie stosuje si

ę

wi

ę

c ko

ń

cówek „-owy”, „-awy”.

Słownictwo kwasów

Niezale

ż

nie od stopnia utlenienia atomu centralnego wchodz

ą

cego w skład

danego kwasu stosuje si

ę

ko

ń

cówk

ę

„-owy” a jego stopie

ń

utlenienia podaje w

nawiasie. Np. HClO – kwas chlorowy(I) (a nie kwas podchlorowy),

HClO

2

– kwas chlorowy(III) (a nie kwas chlorawy ),

HClO

3

– kwas chlorowy(V) ( a nie kwas chlorowy),

HClO

4

– kwas chlorowy(VII) ( a nie kwas nadchlorowy).

HNO

3

– kwas azotowy(V)

Nazwy anionów

Stopie

ń

utlenienia atomu centralnego charakteryzowano dotychczas przez

stosowanie przedrostków „nad-„ i „pod-„ oraz ko

ń

cówek „-yn” i „-an”. Obecnie stosuje

si

ę

wył

ą

cznie ko

ń

cówk

ę

„-an” a w nawiasie podaje stopie

ń

utlenienia atomu

centralnego. Np.

NO

2

−−−−

- azotan(III) (a nie azotyn),

NO

3

−−−−

- azotan(V) (a nie azotan),

SO

3

2

−−−−

- siarczan(IV) (a nie siarczyn),

SO

4

2

−−−−

- siarczan(VI) (a nie siarczan)

Nazwy soli

Nazwy soli zawieraj

ą

cych wodór kwasowy tworzy si

ę

przez dodanie

przedrostka „wodoro-” przed nazw

ą

anionu, np. NaHSO

3

– wodorosiarczan(IV) sodu

KH

2

PO

4

– diwodorofosforan(V) potasu

K

2

HPO

4

−

wodorofosforan(V) dipotasu

Nazwy soli podwójnych, potrójnych itp., zawieraj

ą

cych kilka ró

ż

nych kationów

lub anionów tworzy si

ę

, podaj

ą

c nazwy jonów w kolejno

ś

ci alfabetycznej. Przy czym

kolejno

ść

jonu we wzorze odpowiada kolejno

ś

ci alfabetycznej symboli chemicznych,

natomiast w nazwie zwi

ą

zku kolejno

ść

wynika z porz

ą

dku alfabetycznego nazw, w

zwi

ą

zku z czym kolejno

ś

ci te nie musz

ą

by

ć

takie same, np.

MgNH

4

PO

4

- fosforan(V) amonu i magnezu,

KNaCO

3

- w

ę

glan potasu i sodu.

Sole zawieraj

ą

ce wod

ę

krystalizacyjn

ą

nazywa si

ę

hydratami. Na pocz

ą

tku

nazwy soli (lub innego zwi

ą

zku) podaje si

ę

nazw

ę

„hydrat” wraz z liczb

ą

cz

ą

steczek

wody, np.

Na

2

CO

3

⋅

10H

2

O - 10

⋅

hydrat w

ę

glanu sodu (dziesi

ę

ciohydrat),

MgNH

4

PO

4

⋅

6H

2

O - 6

⋅

hydrat fosforanu(V) amonu i magnezu (sze

ś

ciohydrat),

AlK(SO

4

)

2

⋅

12H

2

O - 12

⋅

hydrat siarczanu(VI) glinu i potasu (dwunastohydrat),

Nazwy tlenków oraz okso- i hydroksosoli

Nazwy tlenków prostych tworzy si

ę

według zasad podanych dla zwi

ą

zków

binarnych, czyli np. Fe

2

O

3

to tritlenek di

ż

elaza (trójtlenek dwu

ż

elaza) lub tlenek

ż

elaza(III). W przypadku tlenków podwójnych lub potrójnych nie stosuje si

ę

nazwy

tlenki mieszane. Istniej

ą

dwa przypadki struktury tlenków i wynikaj

ą

ce st

ą

d ró

ż

nice

ich nazw. Zwiazek mo

ż

e zawiera

ć

okre

ś

lony anion, którego ładunek jest

kompensowany przez kation, np. w reakcji CaO i CO

2

powstaje zwi

ą

zek o strukturze

jonowej Ca

2+

CO

3

2

−

, a wi

ę

c jest to w

ę

glan wapnia. Czasami jednak powstaj

ą

zwi

ą

zki,

w których trudno wyodr

ę

bni

ć

kation i anion, np. w reakcji miedzy CaO i TiO

2

powstaje

zwi

ą

zek o wzorze sumarycznym CaTiO

3

. Tego typu zwi

ą

zek to podwójny tlenek,

wyst

ę

puj

ą

cy w przyrodzie, jako minerał perowskit. CaTiO

3

– tritlenek tytanu(IV) i

wapnia (perowskit).

Z tych samych powodów w przypadku podwójnych wodorotlenków, których

struktura nie jest znana stosuje si

ę

nazwy nie zawieraj

ą

ce hydroksyanionów, lecz

nazwy metali w kolejno

ś

ci alfabetycznej i okre

ś

la si

ę

zwi

ą

zek, jako wodorotlenek, np.

AlCa

2

(OH)

7

– heptawodorotlenek (lub siedmiowodorotlenek) glinu i diwapnia. Je

ż

eli

poło

ż

enie jonów wodorotlenkowych w strukturze zwi

ą

zku jest znane, nale

ż

y to

uwzgl

ę

dni

ć

w jego nazwie, np. Ca

3

[Al(OH)

6

]

2

– bis(heksahydroksoglinian) triwapnia.

opracował dr TBajda