ROK 2003 – „SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE – OSTROŻNIE”
Bezpieczeństwo pracy w zakładach o dużym i zwiększonym ryzyku
wystąpienia poważnej awarii przemysłowej
W programie długofalowych zadań Państwowej Inspekcji Pracy na lata 2001
– 2003 ujęto problematykę przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy w zakładach o dużym i o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej. W 2001 r. przeprowadzono kontrole w 33 bazach paliw
ropopochodnych oraz w 41 rozlewniach gazu płynnego i bazach magazynowych
LPG. W 2002 r. kontrolami objęto 54 zakłady, w których zagrożenie wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej wiąże się z wytwarzaniem, stosowaniem lub
magazynowaniem takich niebezpiecznych substancji chemicznych jak: amoniak,
chlor, fosgen, wodór itp. W 2003 roku przeprowadzone zostaną rekontrole, których
celem będzie stwierdzenie stanu realizacji decyzji inspektorów pracy i ich wpływu
na poprawę bezpieczeństwa w zakładzie.
Podczas realizacji drugiego etapu zadania przeprowadzono kontrole 80
instalacji technologicznych zlokalizowanych w 54 zakładach pracy, w których
zagrożenie wystąpienia awarii wiąże się z wytwarzaniem, magazynowaniem lub
stosowaniem znacznych ilości niebezpiecznych substancji chemicznych tj.:
amoniaku (20 instalacji), chloru (14 instalacji), kwasu fluorowodorowego (6
instalacji), ropy naftowej i paliw płynnych (6 instalacji), toluenodiizocyjanianu (5
instalacji), gazu płynnego propan-butan (4 instalacje), acetylenu (3 instalacje), tlenu
(3 instalacje), metanolu i etanolu (3 instalacje), arszeniku (3 instalacje) oraz
azotanu amonu, materiałów wybuchowych, tlenku etylenu, cykloheksanonu,
benzenu, benzolu, biogazu, fosgenu i fosforu (po 1 lub 2 instalacje). Większość
instalacji pochodzi z lat 70. i
90. ubiegłego stulecia, część z nich była
modernizowana i poddawana remontom, mimo to 33 instalacje (41,2%) nie zostały
dotychczas wyposażone w nowoczesne (komputerowe) systemy sterowania
1
procesami technologicznymi oraz kontroli, rejestracji i archiwizacji parametrów
technologicznych, co wywierać może wpływ na stan bezpieczeństwa pracy.
Kontrole miały na celu likwidację stwierdzonych nieprawidłowości (lub ich
maksymalne ograniczenie) oraz rozpoznanie stopnia przygotowania tych zakładów
do nowych wymogów, wynikających ze zmienionych przepisów prawnych.
Przeprowadzono je w 4 blokach tematycznych: identyfikacja zagrożeń; stan
bezpieczeństwa technicznego; stan bezpieczeństwa eksploatacyjnego oraz
zapobieganie stanom awaryjnym. Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono w
mniejszych zakładach, dotychczas niekontrolowanych szczegółowo.
Najmniej uchybień odnotowano w sferze identyfikacji zagrożeń i gotowości
do zapobiegania sytuacjom awaryjnym. Kontrolujący nie stwierdzili
nieprawidłowości (lub jedynie sporadyczne) w ponad 60% objętych kontrolą
zagadnień z obszaru identyfikacji zagrożeń, przygotowania pracowników obsługi
do awaryjnego zatrzymywania instalacji w warunkach bezpośredniego zagrożenia
awarią chemiczną; zapewnienia skutecznego systemu ostrzegania pracowników o
sytuacjach awaryjnych, zapewnienia dojazdów do instalacji dla pojazdów jednostek
ratowniczo-gaśniczych straży pożarnej oraz wymaganego zaopatrzenia wodnego,
niezbędnego do ograniczania skutków pożarów. Szczególnie wysoki poziom
gotowości przeciwdziałania sytuacjom awaryjnym odnotowano w dużych
zakładach chemicznych, dysponujących odpowiednim potencjałem technicznym,
stabilną, doświadczoną kadrą inżynieryjno-techniczną i doświadczonymi
pracownikami obsługi instalacji (Zakłady Azotowe w Tarnowie - Mościcach S.A.,
włocławski ANWIL S.A. i Firma Chemiczna „Dwory” S.A. w Oświęcimiu).
W czterostopniowej skali ocen (instalacja szczególnie niebezpieczna,
niebezpieczna, dostatecznie bezpieczna i bezpieczna) żadna ze skontrolowanych
instalacji nie została oceniona jako szczególnie niebezpieczna. Inspektorzy pracy uznali
32 instalacje za bezpieczne (40%), 43 za dostatecznie bezpieczne (53,8%) i 5 za
niebezpieczne (6,2%).
Najwyższym poziomem bezpieczeństwa charakteryzowały się instalacje
zbudowane po 2000 r. oraz instalacje producentów amoniaku i chloru. Właściwa
2
identyfikacja zagrożeń na etapie projektowania nowych instalacji oraz dobre
i nowoczesne wykonawstwo w zasadzie likwidują lub minimalizują ryzyko awarii
przemysłowej, pod warunkiem zapewnienia kwalifikowanej obsługi i nadzoru
przez osoby posiadające wymagane doświadczenie zawodowe. Natomiast w
zakładach istniejących od wielu lat - w których (ze względu na wysokie koszty) istnieje
ograniczona możliwość wprowadzania korzystnych zmian konstrukcyjnych
i technologicznych - dobre efekty w zakresie zapobiegania poważnym awariom
przemysłowym oraz minimalizacji ich skutków przynosi świadomość istniejących
zagrożeń oraz wdrożenie postępowania mającego na celu zmniejszenie
prawdopodobieństwa ich uaktywnienia się.
W ocenie pracodawców, u których stwierdzono najwięcej nieprawidłowości,
radykalny wzrost poziomu bezpieczeństwa pracy obecnie nie jest w pełni możliwy.
Powodem są szczególnie: przestarzałe technologie i rozwiązania konstrukcyjne (mimo
modernizacji wielu z nich, nadal nie posiadają nowoczesnych, skutecznych
zabezpieczeń występujących w nowych rozwiązaniach technologicznych); brak
środków finansowych, pozwalających na przeprowadzenie w zaplanowanych
terminach generalnych remontów obiektów i wprowadzenie nowoczesnych
technologii; niska rentowność produkcji i sezonowość pracy niektórych instalacji (np.
amoniakalnych instalacji chłodniczych).
W ocenie inspektorów pracy, obok wymienionych wyżej przyczyn, stanowiących
źródło występowania wielu nieprawidłowości, istnieją także inne przyczyny, m.in.:
• nie w pełni skuteczne działania pracodawców na rzecz ograniczenia zagrożeń
zawodowych, w tym mało skuteczny nadzór nad wykonawstwem prac
niebezpiecznych, co niejednokrotnie wynika z rutyny i niechęci do przyswajania
nowych metod działania lub z braku znajomości obowiązujących przepisów,
• świadome unikanie przez pracodawców wysokich nakładów związanych
z wykonaniem projektów modernizacyjnych, dostosowujących istniejące instalacje
do wymogów wynikających z obowiązujących przepisów bezpieczeństwa pracy,
3
• niedostateczna znajomość obowiązujących wymogów wskutek częstych zmian
w kierownictwach nowo powstałych zakładów pracy.
Uwzględniając informacje pozyskane m.in. z Państwowej Straży Pożarnej
i Inspekcji Ochrony Środowiska, Państwowa Inspekcja Pracy w 2002 r. dokonała –
na podstawie kryteriów wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Gospodarki z
dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych,
których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o
zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej (Dz. U. nr 58, poz. 535) - aktualizacji listy zakładów stwarzających
zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Znalazło się na niej 311
zakładów. Do zakładów o dużym ryzyku poważnej awarii przemysłowej
zakwalifikowano 149, pozostałe 162 - to zakłady o zwiększonym ryzyku awarii.
Lista jest otwarta i podlega stałej weryfikacji.
Największą grupę zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej stanowią w Polsce rozlewnie i bazy
przeładunkowo-magazynowe gazu płynnego propan-butan oraz bazy magazynowe
ropopochodnych paliw płynnych i ropy naftowej.
4