„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Teresa Skała

Doskonalenie dykcji i fonetyki 313[06].O1.06

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Jolanta Rychlicka-Olas
mgr Katarzyna Solecka-Cieloch



Opracowanie redakcyjne:
mgr Teresa Skała



Konsultacja:
mgr inż. Joanna Stępień









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[06].O1.06
„Doskonalenie dykcji i fonetyki”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
Asystent operatora dźwięku 313[06]

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Przykładowe scenariusze zajęć

7

5.

Ćwiczenia

12

5.1.

Historia języka polskiego. Zasady poprawnej wymowy

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2.

Różnice między mową a pismem

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3.

Budowa aparatu oddechowego fonacyjnego i artykulacyjno-rezonacyjnego

17

5.3.1. Ćwiczenia

17

5.4.

Klasyfikacja samogłosek i spółgłosek. Sposób wymawiania i brzmienia

19

5.4.1. Ćwiczenia

19

5.5.

Zgłoski i grupy zgłosek

22

5.5.1. Ćwiczenia

22

5.6.

Składnia i styl. Rytm i rym

25

5.6.1. Ćwiczenia

25

5.7.

Zasady prawidłowego akcentowania

28

5.7.1. Ćwiczenia

28

5.8.

Oddychanie. Frazowanie

31

5.8.1. Ćwiczenia

31

6.

Ewaluacja osiągnięć ucznia

35

7. Literatura

49

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole
kształcącej w zawodzie Asystent operatora dźwięku 313[06].

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już
ukształtowane, aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−−−−

przykładowe scenariusze zajęć,

−−−−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–
uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,

−−−−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego,

−−−−

literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

313[06].O1.03

Rozpoznawanie trendów

muzycznych

313[06].O1.05

Rozpoznawanie

tradycyjnych

i elektronicznych

instrumentów muzycznych

313[06].O1

Podstawy zawodu

313[06].O1.04

Określanie właściwości

akustycznych różnych

pomieszczeń

313[06].O1.07

Stosowanie urządzeń

elektrycznych i sprzętu

dźwiękowego

313[06].O1.02

Analizowanie rynku

mediów w Polsce i na

ś

wiecie

313[06].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony

ś

rodowiska

313[06].O1.06

Doskonalenie dykcji

i fonetyki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać różne urządzenia do nagrywania i odtwarzania,

−

znać podstawowe pojęcia z zakresu gramatyki,

−

formułować wnioski,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie

−

czytać ze zrozumieniem,

−

znać podstawowe pojęcia z zakresu stylistyki,

−

znać zasady ortograficzne,

−

poprawnie pisać pod względem ortograficznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić historię języka polskiego,

−

rozróżnić rodzaje samogłosek i spółgłosek,

−

wyjaśnić zasady poprawnej wymowy,

−

wyjaśnić różnice pomiędzy mową a pismem,

−

wyjaśnić zasady poprawnej fonetyki i dykcji,

−

scharakteryzować zasady prawidłowego akcentowania,

−

wyjaśnić zasady prawidłowego oddechu oraz poprawnego frazowania,

−

rozpoznać i poprawić błędy językowe, fonetyczne i dykcyjne słyszane u innych osób,

−

posłużyć się poprawną polszczyzną,

−

wyjaśnić pojęcia: głoska, litera, ortografia, pisownia, wymowa, niejednolitość wymowy,
upodobnienia,

−

wyjaśnić budowę i funkcje aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjno-
-rezonacyjnego człowieka,

−

wyjaśnić sposób wymawiania oraz brzmienia samogłosek i spółgłosek,

−

scharakteryzować zgłoski i grupy zgłosek,

−

określić wpływ stylu i składni zdań na sposób wymowy,

−

określić wpływ rytmu i rymu wiersza na sposób wymowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

..............................................................................................

Modułowy program nauczania

Asystent operatora dźwięku 313[06]

Moduł

Posługiwanie się poprawną polszczyzną w zakresie dykcji
i fonetyki 313[06].O1

Jednostka modułowa

Doskonalenie dykcji i fonetyki 313[06].O1.06

Temat: Inscenizacja rozmowy z rodzicami na temat wyjazdu do pracy za granicę.

Konflikt racji.

Cel ogólny: Kształcenie umiejętności wypowiadania się, dyskusji.

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:

−

ocenić poprawność dykcji w zakresie podstawowym,

−

posłużyć się poprawną polszczyzną,

−

rozpoznać i poprawić błędy językowe,

−

przeprowadzić dyskusję,

−

umiejętnie argumentować.

Metody nauczania–uczenia się:

−

drama,

−

dyskusja,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w grupach.

Czas: 90 min.

Środki dydaktyczne:

−

magnetofon, dyktafon,

−

odtwarzacz.

Przebieg zajęć
1.

Wprowadzenie

2.

Uświadomienie celów zajęć.

3.

Przebieg zajęć.

A. Ćwiczenia wyjaśniające

−

wyjaśnienie niektórych technik dramowych, takich jak wejście w rolę,
improwizacja.

B. Nakreślenie sytuacji wyjściowej inicjującej fikcję dramatyczną

−

podanie zestawu pytań pomocniczych,

−

przygotowanie uczestników do wejścia w rolę w formie rozmowy, dyskusji,
scenariusza sytuacji, ewentualnie rozpisanie ról.

C. Inscenizacja rozmów

−

ukazanie konfliktu racji,

−

nagrywanie dialogów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

D. Analiza ćwiczeń

−

odtwarzanie nagrań,

−

ocena argumentów,

−

ocena sposobu dyskusji, wypowiadania się, słownictwa, dykcji, artykulacji,
intonacji.

E. Podsumowanie

Dyskusja na temat „Czy sposób mówienia w trakcie ma wpływ na adwersarzy i ich
reakcję”.

Zakończenie zajęć

Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ich zaangażowania.

Praca domowa

Sporządzenie sprawozdania z przebiegu zajęć

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od uczniów po zakończonych zajęciach:

−

wywiad.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

..............................................................................................

Modułowy program nauczania

Asystent operatora dźwięku 313[06]

Moduł

Posługiwanie się poprawną polszczyzną w zakresie dykcji
i fonetyki 313[06].O1

Jednostka modułowa

Doskonalenie dykcji i fonetyki 313[06].O1.06

Temat: Przygotowanie audycji radiowej.

Cel ogólny: Kształcenie umiejętności ustnego i pisemnego wypowiadania się w różnych

formach. Skuteczne komunikowanie się w różnych sytuacjach

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:

−

posłużyć się poprawną polszczyzną,

−

rozpoznać i poprawiać błędy językowe, fonetyczne i dykcyjne,

−

przeprowadzić wywiad,

−

poprowadzić dyskusję,

−

sformułować wnioski.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektu,

−

dyskusja,

−

ć

wiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w zespołach,

−

praca indywidualna.

Czas: 90 minut.

Środki dydaktyczne:

−

magnetofon,

−

dyktafon,

−

odtwarzacz.

Uczestnicy: Uczniowie technikum.

Przebieg zajęć:
1)

Wybór projektu, dobór tematyki

−

ć

wiczenia przygotowujące do pracy nad projektem,

−

sformułowanie problemu do rozwiązania,

−

zawarcie kontraktu z nauczycielem,

−

podział na grupy.

2)

Realizacja projektu

−

opracowanie przez uczniów planu działania, podanie terminów, sposobu realizacji
projektu.

3)

Samodzielna praca uczniów nad projektem. Analiza i wyciąganie wniosków.

4)

Pisanie raportu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Raport powinien zawierać:

−

cele projektu,

−

krótki wstęp teoretyczny, w którym powinny znajdować się niezbędne terminy,
pojęcia, definicje dotyczące projektu,

−

opis podjętych działań, dochodzenia do rozwiązania problemu,

−

uzasadnienie podjętych działań i rozwiązań zastosowanych w realizacji projektu,

−

wnioski,

−

streszczenie całości pracy,

−

podziękowania dla osób, które pomogły w realizacji projektu.

5)

Prezentacja.
Publiczna prezentacja opracowanego raportu oraz prezentacja audycji radiowej

6)

Ocena projektu.

−

dyskusja,

−

ustalenie kryteriów oceny.

Zakończenie zajęć
Ocena osiągnięć i aktywności uczniów.

Praca domowa
Sporządzenie tabeli samooceny wkładu własnej pracy.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończeniu zajęć

−

wywiad.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

KARTA OCENY

Grupa: ………
Temat: ……………………………………………...
Termin prezentacji: ………….
Etapy realizacji
projektu

Umiejętności

Ocena liczba

punktów 0–10

Temat projektu

Sformułowanie tematu
Określenie celów projektu
Oryginalność projektu

Realizacja projektu Dobór metod, źródeł i przetwarzania informacji

Sposób rozwiązywania problemów
Stopień osiągnięcia celu
Przestrzeganie harmonogramu prac
Współdziałanie w grupie

Opracowanie
raportu

Konstrukcja
Przejrzystość i czytelność
Jakość i estetyka

Prezentacja ustna
i medialna

Prosty i zrozumiały język
Właściwy dobór słownictwa
Poprawna artykulacja
Ciekawy sposób prezentacji

Wzór karty oparty na propozycji M. Grondasa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. Ćwiczenia

5.1.

Historia języka polskiego. Zasady poprawnej wymowy

5.1.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj kilka przykładów współczesnych wyrazów i form wyrazowych utrwalonych

w powszechnym zwyczaju, które jednak są błędne.

......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić cel tego

ć

wiczenia oraz podać sposób jego wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

sprawdzić w materiale nauczania jakie błędy językowe popełniają Polacy najczęściej,

2)

wyszukać w różnego rodzaju tekstach publicystycznych te formy wyrazów, które są
błędne,

3)

podać przykłady błędów językowych z zakresu fleksji morfologii,

4)

poprawić błędy,

5)

wpisać w tabelkę lub w oznaczone miejsce,

6)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenia,

−

dyskusja,

−

wykład.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

teksty publicystyczne,

−

słowniki,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Z podanego fragmentu „Chłopów” W. Reymonta wybierz formy i wyrazy gwarowe,

podaj ich odpowiedniki w języku ogólnym.
„- za późno! Oho, bydlątko ostatnią parę puszcza – rzekł uroczyście Ambroży – Nic to, ino
paskudnik albo co innego... trza było zaraz, kiej zachorzała ... ale te baby to ino juchy do
płakania są mądre, a jak trza radzić, to w bek kiej owce. – Splunął pogardliwie, obszedł
krowę, zajrzał jej w oczy, przyjrzał ozorowi, obtarł zakrwawione ręce o jej miękką, lśniącą
skórę i zabierał się do odejścia”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć cechy

najważniejszych gwar polskich, wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać uważnie tekst,

2)

wypisać osobno wyrazy gwarowe, osobno formy gwarowe,

3)

podać ich odpowiedniki w języku ogólnym.

Zalecane metody nauczenia–uczenia się:

−

wykład,

−

dyskusja,

−

praca indywidualna.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz do ćwiczeń,

−

„Słownik poprawnej polszczyzny” St. Szobera,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Ułóż słowniczek profesjonalizmów związanych ze swoim zawodem.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić zasady

tworzenia słowników i sposób ich opracowania oraz wyjaśnić znaczenie słowa „etymologia”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania,

2)

przygotować fiszki, na których wypisze znane profresjonalizmy, ich wyjaśnienie, oraz

etymologię wyrazu,

3)

ułożyć alfabetycznie,

4)

sporządzić słowniczek.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenia,

−

praca w grupie,

−

dyskusja

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

Słownik poprawnej polszczyzny, Słownik języka polskiego.

−

fiszki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2.

Różnice między mową a pismem

5.2.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z podanego tekstu wypisz różnice zachodzące między mową a pismem.

Powodzenie szkolnego czytania „Sennika współczesnego”, pozostaje w prostej

zależności od wcześniejszych doświadczeń czytelniczych. Młodzieżowi odbiorcy, mając za
sobą lekturę utworów prozatorskich o nowszej konwencji, nie będą usiłowali dokonać
streszczenia fabuły, układać jej w związki przyczynowe, szukać chronologii wydarzeń czy
autorytetu narratora stwierdzającego, co wydarzyło się „naprawdę”. Jeżeli jednak horyzont
uczniowskich oczekiwań będzie się rozwijał z dyrektywami konkretyzacyjnymi zawartymi
w utworze, przybliżenie powieści nastręczy wiele trudności. (T. Konwicki)

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien zapoznać uczniów

z systemem znaków pisowni fonetycznej, zaprezentować sposób zapisu na dowolnym
przykładzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zapoznać się z systemem znaków pisowni fonetycznej,

2)

przeczytać tekst i nagrać go,

3)

zapisać tekst fonetycznie,

4)

wypisać różnice i nazwać je,

5)

sprawdzić czy ćwiczenie zostało poprawnie wykonane, prezentując je na forum klasy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja,

−

wykład.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw ćwiczeń fonetycznych,

−

tabela systemu znaków pisowni fonetycznej,

−

prosty system do nagrywania i odtwarzania,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Zapisz fonetycznie następujący tekst:

„Wokół Henryka Pobożnego zebrało się pod Legnicą rycerstwo śląskie, krakowskie
i wielkopolskie, Wezwano również piechotę chłopską. Pierwsze uderzyło rycerstwo.
Walczyło ono na ciężkich koniach w żelaznych zbrojach, za rycerzami posuwali się uzbrojeni
słudzy, obok nich walczyła chłopska piechota. Wojsko polskie powitał deszcz strzał
olbrzymiej masy Tatarów. Przerażone konie rycerskie stanęły dęba. Tatarzy ponadto zaczęli
zachodzić tyły Polakom z prawa i z lewa. Bitwa skończyła się klęską, chociaż Polacy
walczyli bohatersko. Książę Henryk poległ. Część wojska polskiego zdążyła się schronić
w pobliskim zamku w Legnicy”. wg G. Markowskiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, przypomnieć system znaków pisowni fonetycznej,
przypomnieć zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dokładnie zapoznać się z systemem znaków pisowni fonetycznej,

2)

poprosić kolegę o podyktowanie tekstu,

3)

sprawdzić poprawność zapisu fonetycznego,

4)

poprawić błędy,

5)

odpowiedzieć na pytanie, czy stosowanie pisowni fonetycznej jest łatwiejsze niż pisanie
zgodne z istniejącymi przepisami ortograficznymi.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

system znaków pisowni fonetycznej,

−

Słownik poprawnej polszczyzny, słownik ortograficzny,

−

arkusze do ćwiczeń,

−

prosty system do nagrywania,

Ćwiczenie 3

Przeczytaj głośno niżej podany tekst gwarowy. Odpowiedz na pytanie, których

właściwości wymowy nie oddaje wiernie nasza tradycyjna pisownia.

„Prziśli hłopcy, straśnie mocni byli, kie krocyli, to jaze na polu słyhno beło ciupazkami

ik brzęceć, fcieli się dziewkom straśnie siumnie pokazać. Pomyślałek se, co onni hań na
zbójnickiego w sieni namówili, straśnie bukowanie się fcieli przed biołcanami z tańcami
pokazać”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału z poradnika, nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed
przystąpieniem do wykonania ćwiczenia należy przypomnieć najważniejsze cechy gwar
polskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać głośno, uważnie tekst, następnie go nagrać i odtworzyć,

2)

zapisać fonetycznie,

3)

odpowiedzieć na pytanie postawione w poleceniu ćwiczenia,

4)

wypisać różnice występujące między mową a pismem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

prosty system do nagrywania i odtwarzania,

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania,

−

system znaków pisowni fonetycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

5.3.

Budowa aparatu oddechowego fonacyjnego, artykulacyjno-
-rezonacyjnego

5.3.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymawiaj kilkakrotnie szeptem szereg spółgłosek przedniojęzykowych twardych

w połączeniu z samogłoskami: a, e, y, o, u, ą, ę.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić cel tego

rodzaju ćwiczeń oraz pokazać, w jaki sposób powinno być wykonane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wypisać spółgłoski przedniojęzykowe twarde,

2)

połączyć je z samogłoskami,

3)

wypisać wg wzoru: da - ta - sa - ...,

4)

wymieniać je kilkakrotnie,

5)

nagrać ćwiczenie i sprawdzić jego efekt.
Ć

wiczenie to ma usprawnić mięśnie języka i sprawić, że wymowa będzie wyrazista.

Ć

wiczenie wykonuj w tempie 1:2:4.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz ćwiczeń,

−

prosty system do nagrywania i odtwarzania.

Ćwiczenie 2

Wymyśl takie połączenie głosek, które pomogą Ci w usprawnieniu narządów mowy

i sprawią, że Twoja wymowa będzie wyraźna i jasna.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien objaśnić cel

ć

wiczenia oraz wytłumaczyć sposób jego wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wybrać te spółgłoski, których wymawianie sprawia mu kłopot,

2)

połączyć je z samogłoskami,

3)

wymawiać je szeptem w tempie 1;2;4,

4)

nagrać i sprawdzić jaki jest efekt ćwiczeń.
Połączenia głosek mogą być różne, nawet takie, które nie istnieją w mowie potocznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz do ćwiczeń,

−

prosty system do nagrywania i odtwarzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.4. Klasyfikacja samogłosek i spółgłosek. Sposób wymawiania

i brzmienia

5.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odpowiedz na pytanie: czy wiedza o mechanizmie powstawania głosek może mieć

zastosowanie w Twojej pracy zawodowej?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić, jaki jest

cel tego ćwiczenia oraz przeprowadzić pogadankę na temat specyfiki pracy w zawodzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dokładnie przeczytać materiał nauczania,

2)

opisać mechanizm powstawania głosek,

3)

odpowiedzieć pisemnie na pytanie,

4)

skonsultować swoją odpowiedź z nauczycielem zawodu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

arkusz ćwiczeń,

−

foliogramy przedstawiające aparat mowy.

Ćwiczenie 2

Na podstawie rentgenogramu i palatogramu określ dokładnie miejsce artykulacji i stopień

zbliżenia narządów mowy wybranych głosek.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, cel tego typu ćwiczeń oraz podać przykład.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wybrać kilka spółgłosek i samogłosek,

2)

wskazać na palatogramach i rentgenogramach miejsce artykulacji wybranych głosek,

3)

opisać miejsce artykulacji wybranych głosek,

4)

opisać stopień zbliżenia narządów mowy,

5)

zaprezentować ćwiczenie i dokonać ewentualnej korekty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

palatogramy i rentgenogramy,

−

materiał nauczania,

−

arkusz ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Wymawiaj szeptem kilkakrotnie w tempie 1:2:4 następujące wyrazy: szczapa, szczaw,

szczebel, szczecina, szczygieł, szczypce, Szczebrzeszyn, chrząszcz, chrabąszcz, świerszcz,
francuszczyzna, główszczyzna, oszczerstwo, oszczypek, parafiańszczyzna, swojszczyzna,
tatarszczyzna, dżdżystą, różdżka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić cel ćwiczeń

głosowych, a także zaprezentować sposób wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wymawiać kilkakrotnie poszczególne wyrazy szeptem,

2)

nagrać swój sposób wymawiania,

3)

po odtworzeniu, dokonać korekty.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania,

−

prosty system do nagrywania i odtwarzania,

−

komputer.

Ćwiczenie 4

Dokonaj wyboru wyrazów (około 30), w których występuje nagromadzenie spółgłosek

np. przymknięcie, rozdrażnienie, trznadel itp. Wymawiaj je kilkakrotnie głośno i wyraźnie, aż
artykulacja głosek będzie poprawna.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić cel tego

typu ćwiczeń a także zaprezentować sposób ich wykonania, czuwać również nad kondycją
uczniów i w momencie, kiedy zauważy zmęczenie ucznia, przerwać ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dokonać wyboru wyrazów (30),

2)

wypisać je,

3)

wymawiać głośno, artykułując głoski,

4)

nagrać, następnie odtwarzać.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

słowniki: Słownik języka polskiego pod redakcją St. Skorupki, Słownik poprawnej
polszczyzny pod redakcją St. Szobera lub Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod
redakcją A. Markowskiego.

−

arkusz ćwiczeń,

−

prosty system do nagrywania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

5.5

. Zgłoski i grupy zgłosek

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z podanego tekstu wypisz upodobnienia wewnątrzwyrazowe.
„Zajazd przed domem, posypany żwirem i ocieniony wzdłuż żelaznego parkanu kilkoma

klonami, przechodził w bok od bramy w niewielki ogródek, ręka gospodarza dbała widocznie
ostatnio tylko o to, by nie dać zarosnąć ścieżkom między grządkami. Mur z obu stron zajazdu
znikł już całkowicie pod zbyt rozkrzewionym pokrowcem bluszczu i dzikiego wina. Tylne,
zawsze ciemne pokoje wychodziły wprost na pochyłość zarośniętą na pół zwiędłymi
krzakami jeżyn i spalonymi przez słońce chaszczami” G. Herlin Grudziński „Wieża”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, podać przykłady upodobnień wewnątrzwyrazowych. Zalecić podobnie
ć

wiczenie jako pracę domową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać uważnie tekst,

2)

zapisać go fonetycznie,

3)

wypisać wyrazy, w których zachodzą upodobnienia,

4)

określić jaki to rodzaj upodobnień,

5)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

6)

dokonać ewentualnej korekty.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

system znaków pisowni fonetycznej,

−

prosty system do nagrywania,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Z podanego tekstu wypisz połączenia wyrazów, między którymi wystąpiły upodobnienia

międzywyrazowe.

„Judym szedł prędko, mrucząc coś do siebie. Mury o kolorze zasuszonego grynszpanu

albo jakiejś zrudziałej czerwoności, niby pstre, ubłocone gałgany, nasunęły mu się przed
oczy. Ciepła... Chodniki były jak niegdyś zdruzgotane, bruk pełen wędołów. Nie było tu już
ani jednego przechodnia w cylindrze rzadko trafiała się dama w kapeluszu. Ogół idących
podobny był do murów tej ulicy. Szli ludzie w ubraniach do pracy fizycznej, najczęściej bez
kołnierzyków. Przejeżdżająca dorożka zwracała uwagę wszystkich” St. śeromski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, podać przykłady upodobnień międzywyrazowych. Zalecić podobnego
typu ćwiczenie jako pracę domową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać uważnie tekst,

2)

wypisać upodobnienia międzywyrazowe,

3)

wpisać do tabeli,

4)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy,

5)

dokonać ewentualnej korekty.

Upodobnienia pod względem
dźwięczności

Upodobnienia pod względem
miejsca artykulacji

Upodobnienia pod względem
zbliżenia narządów mowy

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz do ćwiczeń,

−

materiał nauczania.

−

literatura.

Ćwiczenie 3

Wskaż w podanym niżej tekście wyrazy, w których nastąpiło uproszczenie grup

spółgłoskowych.

„Wszedłszy do gabinetu doktór Węglichowski zmierzył badawczym spojrzeniem (...)

wszystkie sprzęty, usiadł na podanym krześle z dala od stolika, strzepnął jakąś prószynkę
z klapy surduta, zmrużył powieki i wlepił w Judyma swe mądre oczy....

Był to człowiek lat pięćdziesięciu kilku, niski, bodaj za mały, chudy kościsty. Należał do

rasy jędrnych, zdrowych, zwinnych staruszków, którzy prawie nie zmieniają się w ciągu
piętnastu, dwudziestu lat od czasu, gdy posiwieli” St. śeromski.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego cel

i zaprezentować sposób jego wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać uważnie tekst,

2)

ponownie przeczytać go głośno,

3)

wypisać wyrazy, w których występują uproszczenia grup spółgłoskowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4)

zapisać je fonetycznie,

5)

podać przyczynę uproszczeń,

6)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy,

7)

dokonać ewentualnej korekty.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania,

−

tabela systemu znaków pisowni fonetycznej.

Ćwiczenie 4

W podanych wyrazach określ upodobnienia oraz uproszczenia grup spółgłoskowych.
Austriak,

barszcz,

bezdźwięczny,

bezwstyd,

brzdęk,

marszczyć,

mordka,

możnowładztwo, myślistwo, nadjeżdżać, najeźdźca, obsmażyć, odświętny, opatrzność,
parafiańszczyzna, pierwszyzna, podstarzały, przeciwstawić, Pszczyna, randka, rozkrzewić,
rozkwit, roztropny, roztwór, sąsiedztwo, sprzątaczka, sprzeczka, strzał, stwarzać trwać,
trwoga,

ujeżdżać,

uszczknąć,

wietrzny,

wszczynać,

zajeżdżać,

zmarszczka,

zmartwychwstanie.

Zanim przystąpisz do wykonania poleceń, nagraj sposób wymawiania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, podać przykłady, zalecić ćwiczenia głosowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

nagrać zestaw wyrazów,

2)

zapisać fonetycznie podane wyrazy,

3)

podkreślić upodobnienia i określić ich rodzaj,

4)

podkreślić uproszczenia grup spółgłoskowych,

5)

sporządzić tabelę,

6)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy,

7)

dokonać ewentualnej korekty.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

prosty system do nagrywania,

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania,

−

tabela systemu znaków pisowni fonetycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

5.6.

Składnia i styl. Rytm i rym

5.6.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z podanych zdań wypisz grupy podmiotu i grupy orzeczenia:
Ksiądz Robak po dziedzińcu wolnym chodził krokiem. – Właśnie dwukonną bryką

wjechał młody panek – Pan Wojski z Tadeuszem idą pod las drogą. – O dwa tysiące kroków
zamek stał za domem. – Śmiech młodzieży mowę Wojskiego zagłuszył. – Czasem do Litwy
kwestarz z obcego klasztoru przyszedł.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, podać przykłady odpowiednich grup. Nauczyciel powinien
przypomnieć wiadomości o częściach zdania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

w poszczególnych zdaniach wyszukać wyrazy, które stanowią podmiot i wyrazy, które są
orzeczeniem,

2)

odszukać wyrazy określające podmiot i orzeczenie, podać jakie to części zdania,

3)

wpisać do tabelki, którą sam sporządzi,

4)

zaprezentować na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 2

Na podstawie analizy niżej przytoczonego fragmentu prozy poetyckiej odpowiedz na

pytanie: od czego zależy stopień zrytmizowania języka?
„Nie przeto wyrzekam na ciebie, Poezjo, matko Piękności i Zbawienia. – Ten tylko
nieszczęśliwy, kto na światach poczętych, na światach mających zginąć, musi wspominać lub
przeczuwać ciebie – zginąć, musi wspominać lub przeczuwać ciebie – bo jedno tych gubisz,
którzy się poświęcili tobie, którzy się stali żywymi głosami twej chwały”
Z. Krasiński „ Nie – Boska komedia”

Sposób wykonania ćwiczenia

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, zaprezentować metodę na innym przykładzie, przygotować stanowisko
do nagrania tekstu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

uważnie przeczytać tekst,

2)

ponownie odczytać na głos,

3)

nagrać,

4)

odpowiedzieć pisemnie na pytanie postawione w ćwiczeniu,

5)

zaprezentować wynik na forum grupy.

Zalecane metoda nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz ćwiczeń,

−

prosty system do nagrywania,

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj strukturę rytmiczną fragmentu wiersza:

„Czyli łąki nietknięte tak gwarzą,

Czyli kwiaty wycięte się skarżą –
Czyli łąki i łany się kłonią
Czyli wiatru przygięte pogonią.

Czy to lasów stoki się chwieją,
Czy tak wieńce jodłowe wonieją ...
Czy to lasy sosnowe się kłonią,
Czyli wiatru przygięte pogonią „

St. Wyspiański „Kazimierz Wielki”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, odczytać fragment wiersza w taki sposób, by uwydatnić strukturę
rytmiczną wiersza. Zalecić wykonanie podobnego ćwiczenia jako pracę domową. Można
również zaprezentować nagrania wierszy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

podzielić poszczególne wersy na sylaby,

2)

zaznaczyć akcent,

3)

odpowiedzieć pisemnie na pytanie jaki to rodzaj wiersza (sylabiczny, sylabotoniczny,
toniczny),

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy

5)

dokonać korekty ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania

−

nagrania wierszy w wykonaniu artystów scen polskich.

Ćwiczenie 4

Odpowiedz na pytanie. Jakie rodzaje rymów występują w niżej podanych fragmentach

wierszy?
„Nie chciał, bo wszędzie tęsknił i czuł się niezdrowym,

Jeżeli nie oddychał powietrzem zamkowym”

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz”

„Sponad wiślanych leci fal

wiosenny, chłodny wiatr,
leci ku mojej ziemi w dal,
ku śnieżnym szczytom Tatr”.

K. Tetmajer. „Pozdrowienie”
„Wiosna! Wiosna!

Wieść radosna”

M. Ilnicka „Wiosna”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, podać przykłady rodzajów rymów. Nauczyciel powinien zalecić
wykonanie podobnego ćwiczenia jako pracę domową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dokładnie przeczytać materiał nauczania,

2)

określić symbolami rodzaj rymu,

3)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Zalecane metoda nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

5.7.

Zasady prawidłowego akcentowania

5.7.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podkreśl akcentowaną sylabę w niżej wymienionych wyrazach, określ rodzaj akcentu.

Mieliśmy, czesaliby, pisalibyśmy, walczyliby, rwaliśmy, ażeby, ofiara, gramatyka,
Waszyngton, muzyka, koncert, osiemset, w ogóle, polemika, dopiero, dobranoc, rozmaity, za
granicą, tysiące, zgubiłem, napad, nad morzem, lubię ją, pod oknem, wielowyrazowy,
polimorficzny.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania,

2)

nagrać i odtworzyć wymawiane wyrazy,

3)

podkreślić w poszczególnych wyrazach akcentowaną sylabę i nazwać rodzaj akcentu,

4)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

prosty system do nagrywania,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

W podanym niżej tekście wskaż wyrazy nieakcentowane. Określ, które z nich noszą

nazwę enklityk, a które proklityk.

„Niezgrabnie, potykając się na dywanach, zawadzając o meble, przyszedł wreszcie,

prowadzony przez Czernisza, do kozetki, z której podniosła się śliczna kobieta. Miała może
lat trzydzieści. Była ubrana bez elegancji, ale z takim wdziękiem, obłuczyły ją te proste
suknie, że Judym uczuł zaraz swoją wrodzoną szewską strachliwość i wprowadził w czyn nie
mniej szewskie ukłony oraz maniery. Pani Czerniszowa spostrzegła to jego stropienia się
i wnet nie tylko zrozumiała je z całą życzliwością natur szlachetnych, ale sama czuła się
równie zmieszana i nieszczęśliwa.” St. śeromski

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić uczniom

zagadnienia związane z akcentowaniem wyrazów oraz podać przykłady.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

poprosić o przeczytanie tekstu kolegę,

2)

podkreślić sylaby akcentowane i nieakcentowane,

3)

wpisać do tabelki,

4)

zaprezentować ćwiczenie do oceny.

enklityki

proklityki

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

dyskusja,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

materiał nauczania.

−

arkusz ćwiczeń,

Ćwiczenie 3

W podanym niżej fragmencie wiersza dokonaj analizy rozłożenia akcentów wyrazowych,

określając sylaby akcentowane przez „S”, nieakcentowane „s”.

„O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany ... płacz szklany ... i szyby w mgle mokną,
I światła szarego blask sączy się senny ...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...”

L. Staff

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić metodę

wykonania ćwiczenia na dowolnym przykładzie, zaprezentować nagranie wiersza
w wykonaniu profesjonalnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać kilkakrotnie fragment wiersza,

2)

podzielić poszczególne wersy na sylaby,

3)

zaznaczyć akcenty wyrazowe,

4)

określić jaki jest rozkład akcentów,

5)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne

−

materiał nauczania,

−

arkusz ćwiczeń.

Ćwiczenie 4

Podkreśl akcent logiczny w przytoczonym fragmencie „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza.
„Tadeusz z kilku gośćmi poszedł do stodoły.

A czuł się pomięszany, zły i niewesoły,
Rozbierał myślą wszystkie dzisiejsze wypadki,
Spotkanie się, wieczerzą przy boku sąsiadki,
A szczególniej mu słowo „ciocia” koło ucha
Brzęczało ciągle jako naprzykrzana mucha,
Pragnąłby u Wojskiego lepiej się wypytać
O pani Telimenie, lecz nie mógł go schwytać;
Wojskiego też nie widział, bo zaraz z wieczerzy
Wszyscy poszli za gośćmi, jak sługom należy,
Urządzając we dworze izby do spoczynku„

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, zaprezentować nagranie wiersza w wykonaniu profesjonalnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać kilkakrotnie wiersz,

2)

zaznaczyć akcent logiczny,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy,

4)

dokonać korekty.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

arkusz ćwiczeń,

−

płyta z nagraniem fragmentu Pana Tadeusza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

5.8.

Oddychanie. Frazowanie

5.8.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj szybko wdech. Zatrzymaj powietrze na 3 sekundy, następnie wydychaj je

powoli.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczeń nauczyciel przypomina zasady

prawidłowego oddechu. Nauczyciel demonstruje ćwiczenie uczniom, by pokazać metodę.
Czuwa nad przebiegiem i prawidłowością wykonanych ćwiczeń, przerywa je, kiedy
zaobserwuje zmęczenie uczniów. Ćwiczenia należy wykonywać na powietrzu lub w dobrze
przewietrzonym pomieszczeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Ć

wiczenie to powinno być wykonane przez kilka dni, następnie stopniowo należy

zwiększać pauzę, po trzech tygodniach do 10 sekund, a po upływie następnych 10 dni można
zwiększyć pauzę do 20 sekund.

Ćwiczenie 2

Wykonaj następujące ćwiczenie:

−

wykonaj 3 wydechy, wymawiając literę „s” z jednakową głośnością,

−

wykonaj 3 wydechy, wymawiając literę „s” jak najciszej,

−

wykonaj 3 wydechy, dmuchając na skrawek papieru trzymany w ręce. Odchylenie
papieru powinno być cały czas jednakowe,

−

wykonaj wydech i wymawiaj literę „s” raz ciszej, raz głośniej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczeń nauczyciel przypomina zasady

prawidłowego oddechu. Nauczyciel demonstruje ćwiczenie uczniom, by pokazać metodę.
Czuwa nad przebiegiem i prawidłowością wykonanych ćwiczeń, przerywa je, kiedy
zaobserwuje zmęczenie uczniów. Ćwiczenia należy wykonywać na powietrzu lub w dobrze
przewietrzonym pomieszczeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Ć

wiczenie to wykonaj kilkakrotnie, ma ono na celu wyrabianie równomierności siły

wydechu.

Ćwiczenie 3

Wykonaj następujące ćwiczenia:

1)

wykonaj wdech jednocześnie z szybkim wzniesieniem rąk do boku, a wydech
z powolnym przesuwaniem rąk do przodu, aż do ich skrzyżowania,

2)

wykonaj wdech z jednoczesnym wzniesieniem rąk bokiem do góry, a następnie opuszczaj
wolno ręce, wydychając powoli powietrze,

3)

połóż dłonie na karku, przy wdechu przesuń łokcie do przodu aż do ich zetknięcia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4)

wykonaj szybki wdech jednocześnie skręcając tyłów w bok, powoli wdychaj powietrze
i tułów wraca do pozycji wyjściowej,

5)

pochyl tyłów do przodu, ręce zwisają swobodnie, wyprostuj tułów i podnieś ręce do góry
wykonując jednocześnie wdech, powtórz skłon wykonując wydech,

6)

uklęknij, dłonie oprzyj na podłodze , przy wdechu unieść głowę i spójrz w sufit, przy
wydechu opuszczaj powoli głowę.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczeń nauczyciel przypomina zasady

prawidłowego oddechu. Nauczyciel demonstruje ćwiczenie uczniom, by pokazać metodę.
Czuwa nad przebiegiem i prawidłowością wykonanych ćwiczeń, przerywa je, kiedy
zaobserwuje zmęczenie uczniów. Ćwiczenia należy wykonywać na powietrzu lub w dobrze
przewietrzonym pomieszczeniu.

Ćwiczenie 4

Przeczytaj kilka razy następujący tekst:
Krótkie były Sędziego z synowcem witania,
Dał mu poważnie rękę do pocałowania
I w skroń ucałowawszy, uprzejmie pozdrowił,

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić cel

ć

wiczenia, a następnie pokazać, w jaki sposób wykonać to ćwiczenie uwzględniając przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać tekst na jednym oddechu. Zaczerpnąć głęboko powietrze i recytować nie
robiąc żadnych pauz,

2)

przeczytać tekst zużywając jeden oddech (wdech i wydech) na każdy wers,

3)

przeczytać cały tekst zużywając dwa oddechy (wdech i wydech),

4)

opisać swoje spostrzeżenia, wyciągnąć wnioski.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ćwiczenie 5

Sprawdź, czy twój sposób oddychania ma wpływ na zrozumienie czytanego tekstu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić sposób

wykonania ćwiczenia, uwzględniając przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dokonać wyboru kilku różnych tekstów (opowiadanie, artykuł naukowy, przemówienie,
wiersz),

2)

zaznaczyć miejsca, gdzie należy odetchnąć,

3)

przeczytać trzykrotnie:

−

pierwszy raz przestrzegając dokładnie oznaczonych miejsc,

−

drugi raz, czytać tak, by tekst był zrozumiany przez słuchaczy i dokonać korekty
oddechu, zaznaczając zmianę,

−

trzeci raz czerpiąc oddech w nowo oznaczonych miejscach,

4)

odpowiedzieć na pytanie, dlaczego należało zmienić miejsca zaczerpnięcia oddechu,

5)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

prosty system do nagrywania i odtwarzania,

−

arkusz ćwiczeń,

−

teksty (opowiadanie, artykuł naukowy, przemówienie, wiersz).

Ćwiczenie 6

Przygotuj tekst do recytacji stosując znaki konwencjonalne.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, zapoznać uczniów z systemem znaków konwencjonalnych
oraz zasadami przygotowania tekstu do wygłoszenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dokonać wyboru tekstu,

2)

opracować go wg następujących zasad:

−

dokonać analizy ideowej utworu,

−

zaznaczyć akcenty, zwłaszcza akcent logiczny,

−

zaznaczyć w jakich miejscach dokonać pauz, zmian tonu głosu, posłużyć się w tym
celu znakami konwencjonalnymi,

−

dokonać wyboru odpowiedniej barwy dźwiękowej głosu.

3)

wygłosić wybrany tekst,

4)

nagrać wybrany tekst,

5)

dokonać ewentualnej korekty,

6)

zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

−

ć

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja,

−

pokaz z objaśnieniem.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

prosty system do nagrywania,

−

tabela znaków konwencjonalnych,

−

arkusz ćwiczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

6.

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Doskonalenie dykcji
i fonetyki”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−−−−

zadania 1, 2, 3, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, są poziomu podstawowego,

−−−−

zadania 4, 5, 6, 9, 17, 20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−−−−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−−−−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 5 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. c, 3. b, 4. b, 5. a, 6. a, 7. a, 8. a, 9. a, 10. b, 11. a,
12. b, 13. a, 14. c, 15. a, 16. b, 17. c, 18. a, 19. d, 20. b

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Rozpoznać pochodzenie języka polskiego

A

P

c

2

Zdefiniować dialekt

A

P

c

3

Zdefiniować żargon

A

P

b

4

Odróżnić normę językową od systemu języka

C

PP

b

5

Określić na czym polegają zmiany językowe

C

PP

a

6

Rozpoznać przyczyny błędów językowych

A

P

a

7

Określić, na czym polega poprawność językowa

C

P

a

8

Określić zakres poszczególnych działów
gramatyki

B

P

a

9

Wyjaśnić budowę aparatu mowy i mechanizm
powstawania mowy

A

P

a

10 Wymienić rodzaje upodobnień i sklasyfikować je

A

P

b

11 Określić pojęcie i zakres składni

B

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

12 Zidentyfikować inwersję

A

P

b

13 Wskazać cechy dobrego stylu

A

P

b

14 Wskazać rytmizację języka

B

P

c

15 Zidentyfikować rym

B

P

a

16 Wyjaśnić zasady akcentowania

C

PP

b

17 Scharakteryzować proliktyki

C

PP

a

18 Zidentyfikować intonację

A

P

a

19 Zdefiniować termin „frazowanie”

A

P

d

20 Przypisać wyrazy do stylu

C

PP

d

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

5.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

6.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.

7.

Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

8.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

9.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie zbyt trudne odłóż jego rozwiązanie na później i wróć
do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Prajęzykiem, od którego wywodzi się język polski jest
a)

język starocerkiewnosłowiański.

b)

język indoeuropejski.

c)

język prasłowiański.

d)

język zachodnio-słowiański.

2.

Dialekt to
a)

narzecze.

b)

gwara.

c)

zespół gwar wiejskich.

d)

zespół gwar.

3.

ś

argon to

a)

gwara uczniowska.

b)

grypsera.

c)

gwary zawodowe.

d)

słownictwo fachowe.

4.

Uzus jest nazwą odnoszącą się do
a)

normy językowej.

b)

zwyczaju językowego.

c)

systemu języka.

d)

jednego z systemów języka.

5.

Największe zmiany w języku zachodzą w
a)

słownictwie.

b)

słowotwórstwie.

c)

we fleksji.

d)

w składni.

6.

Przyczyną błędów językowych jest
a)

nieznajomość norm językowych.

b)

zbyt szybkie mówienie.

c)

brak wykształcenia.

d)

zły sposób wymawiania.

7.

Poprawność językowa polega na
a)

zgodności tekstu mówionego i pisanego z przyjętymi normami.

b)

zgodności tekstu mówionego z przyjętymi normami.

c)

prawidłowej artykulacji głosek.

d)

sprawności językowej.

8.

Fonetyka – jednym z działów gramatyki, zajmuje się
a)

badaniem dźwięków mowy.

b)

odmianą wyrazów.

c)

budową wyrazów.

d)

badaniem cech dźwięków mowy ludzkiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

9.

Mechanizm mówienia polega na
a)

wzbudzaniu fal dźwiękowych w powietrzu.

b)

ruchu wiązadeł głosowych.

c)

ruchu warg.

d)

ruchu mięśni narządów mowy.

10.

Upodobnienie to
a)

ubezdźwięcznienie głosek.

b)

zmiana artykulacji głoski zależna od sąsiedztwa.

c)

uproszczenie grup spółgłoskowych.

d)

rozbieżność między mową a pismem.

11.

Składnia, jeden z działów gramatyki zajmuje się
a)

budową wypowiedzi.

b)

budową wyrazów.

c)

wzajemnym stosunkiem wyrazów w zdaniu.

d)

sposobem połączeń wyrazowych w zdaniu.

12.

Inwersja to
a)

szyk wyrazów w zdaniu.

b)

szyk przestawny w zdaniu.

c)

instrumentacja głosowa.

d)

sposób konstrukcji wypowiedzi.

13.

Podstawową cechą dobrego stylu jest
a)

komunikatywność.

b)

zwięzłość.

c)

odpowiedni dobór środków językowych.

d)

zgodność z regułami gramatyki.

14.

Zrytmizowanie języka szczególnie wyraźnie występuje w
a)

prozie publicystycznej.

b)

prozie poetyckiej.

c)

wierszach.

d)

przemówieniach.

15.

Rym to
a)

tożsamość brzmienia ostatnich głosek w wersie.

b)

całkowita zgodność brzmienia wyrazów.

c)

zbieżność brzmienia ostatnich sylab w wersie.

d)

całkowita identyczność ostatnich sylab w wersie.

16.

Akcent jest zjawiskiem fonetycznym, polegającym na
a)

zwiększeniu siły wydechu w czasie wymawiania wyrazów.

b)

zmianie w natężeniu głosu.

c)

zmianie intonacji.

d)

wyróżnieniu sylaby w wyrazie poprzez zmianę intonacji głosu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

17.

Proklityki to
a)

wyrazy pozbawione samodzielnego akcentu.

b)

wyrazy łączące się w jedną całość akcentową z wyrazem poprzedzającym.

c)

wyrazy łączące się w jedną całość akcentowaną z wyrazem następnym.

d)

przyimki stojące przed wyrazami wielosylabowymi.

18.

Intonacja to inaczej
a)

akcent toniczny.

b)

akcent emocjonalny.

c)

akcent zdaniowy.

d)

ton wypowiedzi.

19.

Frazowanie to
a)

odcinek tworzący całość wyrazową.

b)

prawidłowe rozłożenie akcentów w wierszu.

c)

sposób rozczłonkowania tekstu na grupy oddechowe.

d)

metoda przygotowania tekstu do wygłoszenia.

20.

Do jakiego stylu wypowiedzi należą wyrazy: dygnitarz, gigantyczny, zamierzchły,
nawałnica
a)

naukowego.

b)

artystycznego.

c)

publicystycznego.

d)

potocznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Doskonalenie dykcji i fonetyki

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Doskonalenie dykcji

i fonetyki”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 6, 7, 10, 11, 14 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 7 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. c, 4. b, 5. a, 6. b, 7. d, 8. b, 9. b, 10. c, 11. b,
12. a, 13. d, 14. c, 15. c, 16. d, 17. a, 18. b, 19. a, 20. b.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zidentyfikować cechy artykulacji
głosek

A

P

a

2

Wskazać narzędzie artykulacyjne przy
wymawianiu spółgłosek

A

P

c

3

Wskazać rezonans aparacie mowy

A

P

c

4

Nazwać metody badania artykulacji
głosek

A

P

b

5

Zdefiniować głoskę

A

P

d

6

Wymienić różnice w artykulacji
samogłosek i spółgłosek

C

PP

d

7

Sklasyfikować spółgłoski

C

PP

a

8

Zidentyfikować spółgłoski palatalne

A

P

b

9

Zidentyfikować zgłoskę

A

P

c

10 Określić rolę rytmu w wypowiedzi

B

PP

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

11 Określić środki rytmizacji wiersza

B

PP

c

12 Wyjaśnić funkcję rymu

B

P

c

13 Zdefiniować akcent inicjalny

A

P

a

14 Scharakteryzować mazurzenie

C

PP

c

15 Podać cechę normy językowej

B

P

a

16 Zdefiniować równoważnik zdania

A

P

b

17

Wskazać zdanie, w którym występuje
szyk przestawny

B

P

b

18 Zidentyfikować enklityki

A

P

b

19

Wyjaśnić, na czym polega szyk
wyrazów w zdaniu

A

P

B

20 Zidentyfikować akcent zestrojony

A

P

C

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Poinformuj uczniów o rodzajach zadań zawartych w zestawie oraz o zasadach
punktowania.

4.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

5.

Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.

6.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczany
na udzielanie odpowiedzi.

7.

Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

8.

Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

9.

Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

10.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

11.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

12.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mające na celu uniknięcia niepowodzeń
dydaktycznych

−

w przypadku słabych wyników przeprowadzonego sprawdzianu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Przeczytaj zestaw zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.

5.

Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.

6.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d i tylko jedna odpowiedź jest poprawna, i zaznacz
ją znakiem X.

7.

Staraj się wyraźnie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz
za poprawną.

8.

Pracuj samodzielnie.

9.

Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie
odpowiedzi.

10.

Na rozwiązanie zadań testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Artykulacja to
a)

ruchy i układ narządów mowy.

b)

współbrzmienie dźwięków.

c)

drganie wiązadeł głosowych.

d)

wypowiadanie się.

2.

Przy wymawianiu spółgłosek najważniejszym narzędziem artykulacyjnym jest
a)

podniebienie miękkie.

b)

podniebienie twarde.

c)

język.

d)

dolna szczęka.

3.

Rezonatorem w aparacie mowy są
a)

wiązadła głosowe.

b)

struny głosowe.

c)

nasada.

d)

krtań.

4.

Czynność języka bada metoda
a)

labiografii.

b)

lingwografii.

c)

patolografii

d)

kimografii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

5.

Głoska to
a)

sylaba.

b)

litera.

c)

samogłoska.

d)

najważniejszy element mowy.

6.

Najważniejszą różnicą przy wymawianiu spółgłosek i samogłosek jest
a)

różnica pod względem miejsca artykulacji.

b)

pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy.

c)

udział wiązadeł głosowych w artykulacji.

d)

artykulacja samogłosek wymaga większego, otwarcia kanału ustnego.

7.

Spółgłoski b, d, ź, g, r są głoskami
a)

dźwięcznymi.

b)

bezdźwięcznymi.

c)

ś

rodkowojęzykowo-dziąsłowymi.

d)

ś

rodkowojęzykowymi.

8.

Spółgłoski palatalne to
a)

spółgłoski dźwięczne.

b)

spółgłoski miękkie.

c)

zwarte.

d)

szczelinowe.

9.

Zgłoska to
a)

fonem.

b)

połączenie wyrazowe.

c)

sylaba.

d)

spółgłoska nie tworząca sylaby.

10.

Rytm wypowiedzi polega na
a)

regularnym powtarzaniu zespołów brzmieniowych.

b)

regularnie rozłożonych akcentach.

c)

regularnej ilości sylab.

d)

szczególnej instrumentacji głosowej.

11.

Najważniejszymi środkami rytmizacji wiersza są
a)

rozkład akcentów.

b)

zestroje akcentowe.

c)

sylaby.

d)

akcent.

12.

Rym na końcu wersu spełnia funkcję
a)

instrumentacyjną.

b)

wierszotwórczą.

c)

rytmizacyjną.

d)

stylistyczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

13.

Akcent inicjalny to akcent
a)

padający na pierwszą sylabę w wyrazie.

b)

padający na ostatnią sylabę w wyrazie.

c)

akcent ruchomy.

d)

padający na przedostatnią sylabę w wyrazie.

14.

Mazurzenie jest charakterystyczne dla dialektu
a)

wielkopolskiego.

b)

kaszubskiego.

c)

małopolskiego.

d)

podhalańskiego.

15.

Charakterystyczną cechą normy językowej jest
a)

zmienność.

b)

stałość.

c)

zgodność z systemem języka.

d)

zmiany w systemie fleksyjnym języka.

16.

Równoważnik zdania to
a)

drugorzędna część zdania,

b)

wypowiedź pozbawiona orzeczenia,

c)

układ wyrazów w zdaniu.

d)

najmniejsza cząstka zdania.

17.

Zdanie w którym występuje szyk przestawny to
a)

Schylił się jeszcze bardziej, zgarbił.

b)

Stałem w słońca zachodzie jak płomień.

c)

Jutro w południe pójdziesz do sklepu.

d)

Wokulski ocknął się z dawnych wspomnień.

18.

Enklityki to
a)

wyrazy pozbawione akcentu.

b)

wyrazy łączące się w jedną całość akcentowaną z wyrazem poprzedzającym.

c)

wyrazy łączące się w jedną całość akcentowaną z wyrazem następnym.

d)

przyimki stojące przed wyrazami wielosylabowymi.

19.

Szyk wyrazów w zdaniu w języku polskim przyporządkowany jest
a)

ś

ciśle wytyczonym regułom.

b)

swobodny.

c)

luźny.

d)

zależny od sąsiadujących ze sobą składników zespołu.

20.

Akcent zestrojowy to akcent
a)

wyrazowy.

b)

logiczny.

c)

zdaniowy.

d)

uczuciowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Doskonalenie dykcji i fonetyki

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Słownik
Akcent

– (od łac. accentus dźwięk, przycisk) zjawisko fonetyczne polegające na

wyróżnieniu sylaby za pomocną natężenia głosu.

Aparat fonacyjny – aparat głosowy.

Apostrofa

– figura retoryczna, polegająca na bezpośrednim zwróceniu się do kogoś.

Apostrof

– (z grec. apóstrophos’, odwracający) znak pisarski w postaci przecinka

nad linią pisma, oddzielający końcówkę polską w odmianie wyrazów
obcych.

Artykulacja

– (z łac. articulatio’, rozczłonkowanie) wymawianie, ruchy narządów

mowy oraz ich układ.

Asonans

– identyczność ostatniej samogłoski akcentowanej w kolejnych wersach

wiersza.

Dialekt

– (z grec. diálektos’, sposób mówienia) język właściwy ludności

wiejskiej jakiegoś regionu kraju.

Ekspresja

– uzewnętrznienie przeżycia.

Enklityka

– wyraz nie mający samodzielnego akcentu.

Fleksja

– dział gramatyki zajmujący się odmianą wyrazów.

Fonetyka

– dział gramatyki badający cechy artykulacyjne i akustyczne głosek.

Fonacja

– (z grec. phone’, głos, dźwięk) wymawianie dźwięków mowy za

pomocą ruchów artykulacyjnych, wydawanie głosu przez człowieka.

Frazeologia

– (z grec. phrasis’, mówienie + logos’ słowo, nauka), nauka o związkach

wyrazowych.

Fraza

– podstawowa jednostka frazeologiczna, ma postać zdania

Głoska

– najmniejsza, niepodzielna jednostka dźwiękowa.

Gwara

– mowa ludności mieszkającej na wsi.

Intonacja

– różnicowanie wysokości brzmienia dźwięków w mowie.

Konsonans

– współbrzmienie spółgłosek.

Metafora

– przenośnia

Morfologia

– (z grec. morphe’ kształt + forma + logos nauka) dział gramatyki

obejmujący fleksję i słowotwórstwo nauka o budowie i odmianie
wyrazów.

Neologizm

– (z grec. neos’ mowy + logos’ słowo) nowotwór językowy.

Norma językowa – (z łac. norma, wzór, model) zbiór wszystkich reguł gramatycznych

danego

języka,

określających

sposób

tworzenia

konstrukcji

językowych

Proklityki

– (z grec. prokliwo’ nachylam się ku przodowi), wyraz nieakcentowany,

łączący się w całość z wyrazem akcentowanym następującym po nim.

Rym

– tożsamość

brzmienia

ostatnich

głosek

lub

ich

zespołów

w zakończeniach wersów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Rytm

– zjawisko polegające na powtarzalności niektórych elementów

w obrębie jakiejś całości.

Słowotwórstwo

– dział językoznawstwa zajmujący się budową wyrazów

Synonim

– (z grec. synónymia’, równość imienia) wyraz bliskoznaczny.

Upodobnienie

– zmiana w artykulacji głoski zależna od sąsiedztwa fonetycznego.

Uzus

– (z łac. usus’ użycie, korzystanie, praktyka) przyjęty w danym

społeczeństwie zwyczaj posługiwania się środkami językowymi.

Wersyfikacja

– zasady, technika tworzenia wierszy.

Zgłoska

– sylaba

ś

argon

– (z franc. jargon) odmiana języka ogólnonarodowego, używana przez

poszczególne grupy społeczne, odznaczająca się specyficznym
słownictwem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

7. LITERATURA

1.

Bartnicka, Dąbrowska B.: Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej. PZ45,
Warszawa 1959

2.

Bąba S.: Na końcu języka. PWN, Warszawa 1992

3.

Buttler D.: Kultura języka polskiego. PWN, Warszawa 1992

4.

Doroszewski W, Wieczorkiewicz B. (red.).: Gramatyka opisowa języka polskiego.
Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1961

5.

Głowiński M.: Zarys teorii literatury. PZWS, Warszawa 1967

6.

Klemensiewicz Z.: Zarys składni polskiej. PWN, Warszawa 1963

7.

Klemensiewicz Z.: Składnia, stylistyka. PWN, Warszawa 1982

8.

Kuziak M.: Sztuka mówienia. Wyd. Park, 2006

9.

Mikuła M.: Kultura żywego słowa. PZWS, Warszawa 1963

10.

Milewski T.: Wstęp do językoznawstwa. PWN, Kraków 1962

11.

Miodek J.: Odpowiednie dać rzeczy słowo. PWN, Warszawa 1987

12.

Nogajowa M.: Słowo do słowa. WSP, Warszawa 1984

13.

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2002

14.

Sirotwiński S.: Słownik terminów literackich. Ossolineum, Wrocław 1970

15.

Styczek I.: Logopedia. PWN, Warszawa 1981

16.

Szletyńscy Z. i H.: Prawidłowe mówienie. LSW, Warszawa 1975

17.

Szober St.: Słownik poprawnej polszczyzny. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
1958

18.

Wieczorkiewicz B.: Sztuka mówienia. Wyd. Radia i Telewizji, Warszawa 1977