Katapulta

Najpowszechniejsza nazwa machin miotających, których działanie oparte było na

wyzyskiwaniu w rozmaity sposób sprężystości materiałów.

Powstanie katapulty wiąże się ponoć z szerokim programem udoskonalenia uzbrojenia,

jaki podjął Dionizjos Starszy, władca Syrakuz (Sycylia), w 399 roku p.n.e. przy udziale

specjalistów z różnych państw greckich. Użył on katapulty przy obleganiu Motii oraz

przeciw Kartagińczykom.

Pierwsze katapulty wyrzucały wielkie strzały. Zasadniczym ich elementem

konstrukcyjnym był potężny

łuk

, w późniejszych czasach sporządzany ze stali. Stosowano

te katapulty przeciw celom żywym. Użycie

kołowrotu

do napinania cięciwy katapulty

umożliwiło im osiąganie donośności do ok.500 metrów (

balista

). Pod koniec IV wieku

p.n.e. pojawiły się

katapulty

wyrzucające wielkie pociski kamienne lub ceglane (o

ciężarze 30-80 kilogramów i donośności do 200 metrów), przeznaczone do zwalczania

dużych obiektów, jak okręty,

wieże oblężnicze

itp.

Pierwsza wiadomość o tego rodzaju katapulcie dotyczy oblężenia Tyru przez Aleksandra

Macedońskiego (332 rok p.n.e.).

W morskich potyczkach używano niekiedy jako pocisku sieci wypełnionej kamieniami -

okręt trafiony takim ładunkiem w żagiel zazwyczaj się przewracał.

W ciągu III wieku p.n.e. pojawił się nowy typ katapulty, w którym łuk zastąpiony został

przez parę sztywnych ramion miotających, a energii dostarczyły motki skręconych strun

(czasami nawet włosów ludzkich ). Te katapulty rozpowszechniły się w czasach

rzymskich. Ich zasięg rażenia przewyższał donośność katapult łukowych. Rzymianie

najczęściej stosowali tzw. o n a g e r, wyposażony w "łyżkę" na sztywnym ramieniu,

wyrzucającą kamienny pocisk. Opracowano wtedy dokładne zasady konstruowania

katapult, ściśle przestrzegając wzajemnych proporcji poszczególnych ich elementów,

opartych o wyniki doświadczeń.

Witruwiusz podaje, że ówcześni artylerzyści musieli odznaczać się dobrym słuchem -

potrzebne im było do odpowiedniego "strojenia" motków, wg ich dźwięku. Ponieważ

motki rozluźniały się, np. pod wpływem wilgoci, specjalne urządzenia służyły do ich

naprężania.

Największe katapulty starożytności skonstruował podobno Archimedes podczas obrony

Syrakuz obleganych przez Rzymian (212 rok p.n.e.). Według tradycji miały one wyrzucać

pociski o ciężarze 250 kilogramów na odległość kilkuset metrów. Mechanik - wynalazca

aleksandryjski Ktesibios (III wiek p.n.e.) projektował katapulty oparte na działaniu strun

metalowych lub sprężonego powietrza, ale pomysły te nigdy nie doczekały się realizacji.

W średniowieczu stosowano najczęściej machiny miotające typu katapult rzymskich (o

sztywnym ramieniu) i ich modyfikacje.

W Europie pojawiły się po raz pierwszy w Hiszpanii w XII wieku (

trebusz

), dokąd

zapewne przynieśli je ze Wschodu Arabowie.

W Polsce używano machin miotających od początku XI wieku (obrona Niemczy 1017

rok). Katapulty zostały wyparte z uzbrojenia armii europejskich przez działa prochowe,

ale sporadycznie konstruowano je jeszcze w okresie odrodzenia. Z tych czasów zachowały

się projekty rozmaitych wymyślnych katapult pozostawione przez wybitnych inżynierów,

m.in.

Leonarda da Vinci

.