dla początkujących

BASH

64

październik 2006

dla początkujących

BASH

65

www.lpmagazine.org

a

ut

or

zy

@

lpm

ag

az

ine

.o

rg

Skrypty powłoki

w systemie Linux

Wykonywanie codziennych czynności w systemie operacyjnym jest męczące, gdy za każdym razem
trzeba wpisywać te same zestawy komend. Znacznie wygodniej byłoby zapisać je w plikach, które
możemy później uruchomić w dowolnej chwili. Pod Linuksem, dzięki możliwości tworzenia skryptów
powłoki (shella) wykonamy te zadania bez problemu; co więcej, znajomość shella bywa konieczna,
gdyż opiera się na nim duża część konfiguracji systemu....

Łukasz Sosna

S

krypty powłoki (shella) to ciągi jego instruk-
cji zapisane w postaci zwykłych plików teksto-
wych, które mogą zostać uruchomione w po-
włoce i wykonać za nas określone operacje. Taki

skrypt może też zawierać instrukcje warunkowe, pozwa-
lające m.in. przeprowadzić wybrane działanie po wpisa-
niu odpowiedniego parametru w linii poleceń (po nazwie
skryptu), pętle wykonujące zapisane przez nas instrukcje
określoną ilość razy czy wspomniane już argumenty po-
dawane w linii poleceń, które przekształcimy na zmienne,
którymi z kolei będzie można dowolnie manipulować.

Ponieważ powłoka traktuje skrypty jako zwykłe ko-

mendy, po każdym zapisanym w skrypcie poleceniu musi
być znak nowej linii: w przeciwnym razie skrypt zakończy
się niepowodzeniem. Ta sama zasada dotyczy instrukcji
warunkowych, pętli, itd, które wstawiamy do pliku. Po-
między instrukcją, a otaczającymi ją znakami bądź zmien-
nymi powinien też zostać zachowany odpowiedni odstęp.
Przykładowo, ten skrypt będzie zapisany prawidłowo:

#!/bin/bash
vdir /home

Natomiast ten jest nieprawidłowy, gdyż linia została zła-
mana w nieodpowiednim miejscu:

#!/bin/bash
vdir
/home

Pierwsza linia każdego skryptu musi zawierać wywołanie
shella, pod którym skrypt będzie wykonywany. Najpopu-
larniejszą powłoką dla systemu Linux jest bash, znajdujący
się najczęściej w katalogu z plikami binarnymi (/bin).
W podanych przykładach przedstawiliśmy zawartość tej
linii dla basha (

#!/bin/bash

). Pamiętajmy, że niezależnie

od typu shella, linia ta zaczyna się zawsze od znaku „#”.

Aby skrypt wykonywał się na naszym komputerze,

trzeba mu nadać odpowiednie uprawnienia. Ustawiamy
je za pomocą polecenia

chmod

i muszą one mieć wartość

7

dla osoby, która będzie wykonywała skrypt (owner, group
lub other). W naszych przykładach ustawimy te prawa na
7 dla wszystkich użytkowników, więc każdy będzie mógł
je uruchamiać; pamiętajmy jednak, że nie zawsze jest to
zalecane; czasem ze względów bezpieczeństwa warto wy-

dla początkujących

BASH

64

październik 2006

dla początkujących

BASH

65

www.lpmagazine.org

łączyć uprawnienia np. dla użytkowników
oznaczonych jako other. Oto przykładowe
wywołanie

chmod

:

chmod 777 skrypt

.

Nasz skrypt zapiszemy w pliku o nazwie

skrypt. Aby go wywołać, nie wystarczy wpisać
jego nazwy nawet będąc w tym samym kata-
logu, gdyż powłoka będzie szukała polecenia
o tej nazwie w ścieżce PATH i jeżeli go nie znaj-
dzie, zwróci błąd. Musimy podać pełną ścież-
kę dostępu do skryptu, zaczynającą się od /
– jeżeli jesteśmy w tym samym katalogu, wpi-
sujemy ./skrypt:

[lukasz@localhost ~]$ ./skrypt

Inną możliwością uruchomienia skryptu jest
wywołanie powłoki i wpisanie pliku ze skryp-
tem jako jej argumentu:

bash skrypt

Zamiast wpisywać nazwę powłoki, może-
my też użyć znaku kropki: wywołana zo-
stanie powłoka, w której aktualnie jesteśmy:

[lukasz@ localhost ~]$ . skrypt.

My będziemy korzystali z pierwszej me-

tody, gdyż jest ona najbardziej przystępna
i najczęściej używana przez programistów
w środowisku Linux.

Zmienne

Zmienne to oznaczone nazwami miejsca
w pamięci przechowujące pewne warto-
ści, które do nich przypiszemy. W powło-
ce istnieją zmienne mogące przechowywać
wartości logiczne, tekst i liczby. Zmien-
ne w bashu deklarujemy na bieżąco, przy-
pisując wartości za pomocą znaku „=”:

zmienna="tekst"

. Jeżeli chcemy przypisać

do zmiennej wartość zawierającą spacje, na-
leży ją umieścić w cudzysłowach (warto to
robić niezależnie od tego, czy tekst zawie-
ra spacje, bo zapobiega to wielu potencjal-
nym błędom) – inaczej mogą wystąpić błę-
dy. Przy deklarowaniu nie poprzedzamy
zmiennej żadnym znakiem specjalnym.

Jeżeli chcemy wyświetlić zawartość zmien-

nej, musimy poprzedzić jej nazwę znakiem do-
lara „$”:

#!/bin/bash
zmienna="tekst"
echo $zmienna

W innym wypadku nazwa zmiennej będzie po-
traktowana jako zwykły tekst i po prostu wy-
świetlona:

#!/bin/bash
zmienna="tekst"
echo zmienna

Wypisywanie tekstu na ekranie

Do wyświetlania tekstu na ekranie służy kil-
ka poleceń powłoki, z których najczęściej uży-
wamy

echo

:

#!/bin/bash
echo To jest tekst

Po wywołaniu skryptu ujrzymy napis

To jest

tekst

.

Wartości logiczne

Tak, jak w każdym innym języku programo-
wania, w bashu występują wartości logiczne:

TRUE

(prawda) i

FALSE

(fałsz). Są one reprezen-

towane za pomocą cyfr (

0

- prawda i 1 (lub ja-

kakolwiek inna niż

0

) – fałsz). Są one zwracane

przez różne polecenia i umieszczane w specjal-
nej zmiennej

$?

:

#!/bin/bash
vdir /home/lukasz
echo $?

Skrypt spróbuje wylistować katalog (może
się to nie powieść, jeśli nie mamy odpowied-
nich uprawnień dostępu) i pokaże informacje
o tym, czy udało się to wykonać:

[lukasz@localhost ~]$ ./skrypt
drwx------ 5 lukasz lukasz 4096 gru
29 19:50 Desktop
drwxrwxr-x 2 lukasz lukasz 4096 lis
24 2005 Dokumenty
0

Oto parametry polecenia

echo

, które nale-

ży podawać (w linii poleceń lub skrypcie)
przed tekstem do wypisania:

•

-n

na końcu linii nie będzie wypisywany

znak przejścia do nowej linii, więc tekst
wypisany przez kilka kolejnych

echo

zo-

stanie wyświetlony “ciurkiem”,

•

-e

pozwala zinterpretować wszystkie

znaki specjalne, które wpisujemy, po-
przedzając je znakiem backslash “\”,

•

-E

powoduje, że w wyświetlanym tek-

ście nie będą interpretowane znaki spe-
cjalne. Zostaną one pominięte, a powło-
ka wyświetli jedynie ich symbole,

•

\a

spowoduje pojawienie się alarmu

dźwiękowego na naszym komputerze
(głośniczek),

•

\b

po wyświetleniu tekstu cofa kursor

(pozycję końca tekstu) o jeden znak w le-
wo,

•

\n

powoduje pojawienie się nowego

wiersza po zakończeniu wypisywania
bieżącego,

•

\c

wypisuje znak nowego wiersza na

końcu linii,

•

\r

powoduje powrót karetki do począt-

ku wiersza po wypisaniu odpowiednie-
go fragmentu tekstu,

•

\t

powoduje pokazanie się znaku tabu-

lacji w poziomie,

•

\v

powoduje pokazanie się znaku tabu-

lacji w pionie,

•

\

powoduje pokazanie się znaku back-

slasha (\). Używamy dwóch backslashy
(\), aby wypisać jeden, gdyż normalnie
jest on znakiem sterującym,

•

\'

wypisuje znak pojedynczego apo-

strofu (analogicznie jak w przypadku
backslashy: apostrof jest z kolei ogra-
nicznikiem tekstu w zmiennych),

•

\”

pozwala wypisać podwójny cudzy-

słów (analogicznie jak w przypadku apo-
strofów),

•

\nnn

pozwala na wypisanie znaku z ta-

beli kodów ASCII o ósemkowej notacji
(gdzie

nnn

to kod znaku),

Parametry polecenia echo

Listing 1.

Blok instrukcji warunkowej if

z użyciem else

#!/bin/bash
a = 3
if [ “$a” = 3 ]
then
echo Wartosc zmiennej a wynosi 3
else
echo Wartosc zmiennej a jest
rozna od 3
fi

Listing 2.

Blok instrukcji warunkowej if

z użyciem elif i else

#!/bin/bash
a = 3
if [ “$a” = 3 ]
then
echo Wartosc zmiennej a wynosi 3
elif [ “$a” = 4 ]
echo Wartosc zmiennej a wynosi 4
else
echo Wartosc zmiennej a jest rozna
od 3 i od 4
fi

66

październik 2006

dla początkujących

BASH

67

www.lpmagazine.org

dla początkujących

BASH

Polecenie test

Polecenie

test

służy do testowania wyrażeń

logicznych, czyli porównywania wartości.
Ma ono wiele możliwości, np. pozwala
sprawdzić, czy

a

jest mniejsze od

b

, czy wy-

brany plik jest katalogiem lub czy łańcuch
tekstowy ma długość większą od

0

. Na przy-

kład efektem działania skryptu:

#!/bin/bash
test 2 -gt 3
echo $?

Będzie sprawdzenie, czy

2

jest większe (

-gt

od ang. greater) od

3

i zwrócenie wyniku, któ-

ry oczywiście jest fałszywy (

1

) i który wyświe-

tlimy używając

echo $?

. Większą listę para-

metrów

test

zamieszczamy w Ramce Parame-

try polecenia test.

Instrukcja if

If

to podstawowa instrukcja warunkowa

w bashu: testuje podane przy słowie

if

wy-

rażenie i jeżeli ono jest prawdziwe, wykonuje
blok kodu zawarty pomiędzy

then

a

fi

(

fi

jest

zakończeniem całego bloku

if

). Przykład:

#!/bin/bash
if [ 1 = 1 ]

then
echo Wartosci sa takie same
fi

Bardzo ważne są odstępy pomiędzy nawiasa-
mi kwadratowymi a instrukcją

if

i wyraże-

niem. Pamiętajmy też o konieczności ich za-
chowania z lewej i prawej strony znaku

=

. Nie-

stety, bash jest pod tym względem bardzo wy-
magający (możnaby powiedzieć, że sztywny
i nieprzyjazny) i niestosowanie się do tych za-
sad może zaowocować błędami. Pomiędzy
blokiem kodu wykonywanym przy spełnio-
nym wyrażeniu a słowem

fi

można wstawić

instrukcję

else

: zamieszczony w jej ramach

blok kodu zostanie wykonany przy niespeł-
nieniu wyrażenia podanego przy

if

. Oczywi-

ście, sprawdzanie wyrażeń typu

1 = 1

nie ma

żadnego sensu – lepiej jest użyć zmiennych czy
nazw plików, stosując te same operatory, co
w poleceniu

test

. Spójrzmy na Listing 1: spraw-

dzamy, czy zmienna a jest równa

3

. W wyraże-

niu używamy nazwy zmiennej poprzedzo-
nej znakiem

$

. Co więcej, otaczamy ją cudzy-

słowem, co zapobiega wielu przykrym niespo-
dziankom związanym ze specyficznym trakto-
waniem zmiennych przez basha.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w jednym

bloku

if

zawrzeć więcej warunków: służy do

tego słowo

elif

(Listing 2), które pozwala do-

dawać kolejne wyrażenia (u nas: czy a jest równe
4?). Blok zapisany pod else zostanie wykonany
jedynie wtedy, gdy żadne z wymienionych
wyrażeń nie będzie spełnione (u nas: gdy

a

jest

różne zarówno od

3

, jak i od

4

).

Instrukcja case

Instrukcja

case

jest podobna do instrukcji

if

, ale różni się od niej składnią. Nic nie stoi

na przeszkodzie, aby używać obu instrukcji
zamiennie (

if

zamiast case i vice versa). Oto

składnia

case

:

case warunek in
odpoweidz1)
pierwszy blok kodu
;;
Esac

Spójrzmy na Listing 3, na którym zamieściliś-
my przykład użycia

case

. Jak widzimy, blok

case

zaczyna się od słowa

case

, a kończy na

esac

. Poszczególne warunki są oznaczone

prawymi nawiasami okrągłymi (np.

1)

,

2)

)

i oddzielone od siebie podwójnymi znakami
średnika (

;;

). Przy słowie

case

wymieniamy

zmienną (ponownie ze znakiem

$

na początku

i otoczoną cudzysłowami), której wartość bę-
dziemy sprawdzali oraz słowo kluczowe

in

.

Użycie gwiazdki (

*

) pozwala nam uwzględ-

nić wartości niewymienione w kolejnych wa-
runkach (u nas np.

67

).

Pętla while

Pętla

while

służy do powtarzania czynno-

ści w niej zawartych, a jej struktura jest na-
stępująca:

While polecenie
do
blok czynności do wykonania
done

Czynności zapisane w bloku kodu pomiędzy
słowami

do

i

done

będą powtarzane (iterowa-

ne) tak długo, aż warunek postawiony pętli nie
zostanie spełniony. Spójrzmy na Listing 4: zde-
finiowana na nim zmienna

i

ma początkową

wartość

0

. Następnie wartość ta jest wyświetla-

na w pętli

while

instrukcją

echo

i zwiększana

(inkrementowana) o 1 z każdym przebiegiem
pętli. Zawarte w nagłówku while wyrażenie

[ $i -lt 5 ]

powoduje, że instrukcje w pętli

będą wykonywane, aż zmienna

i

osiągnie

wartość

5

.

Pętla for

Pętla

for

, której konstrukcja jest inna niż

whi-

le

, powtórzy czynności zapisane w bloku po-

między

do

a

done

wobec każdego elementu li-

sty, którą jej podstawimy (może być nią też np.
tablica albo katalog na dysku). Jej konstrukcja
jest następująca:

Listing 3.

Przykład skryptu sprawdzającego jaką

wartość ma zmienna

#!/bin/bash
wartosc=1
case "$wartosc" in
1)
echo Liczba ma wartosc 1
;;
2)
echo Liczba ma wartosc 2
;;
*)
echo Liczba ma inna wartosc
;;
Esac

Listing 4.

Pętla while, która wyświetla liczbę

i zwiększa jej wartość o 1, aż do osiągnięcia 5

#!/bin/bash
i=0
while [ $i -lt 5 ]
do
echo $i
i=`expr $i + 1`
done

Listing 5.

Pętla for wyświetlająca w kolejnych

liniach nazwy systemów operacyjnych

#!/bin/bash
for system in Linux Windows MacOS
do
echo $system
done

Listing 6.

Polecenie continue nie pokazuje napi-

su „kolejny system” po systemie Linux

#!/bin/bash
for system in Windows Linux MacOS
do
echo $system
if [ "$system" = "Linux" ]
then
continue
fi
echo kolejny system
done

68

październik 2006

dla początkujących

BASH

For zmienna in lista
do
blok_kodu_do_wykonania
done

Spójrzmy na Listing 5. Przedstawiona tam pę-
tla

for

przypisze zmiennej

system

kolejne war-

tości. Każdą z nich wypiszemy używając

echo

,

uzyskując tym samym listę popularnych syste-
mów operacyjnych (każda nazwa w osobnej li-
nijce). Możemy też używać innej składni pętli

for

, przypominającej tę z języka C/C++:

for ((wyrażenie1; wyrażenie2;
wyrażenie3))

Przykładowo:

for ((licznik=5; licznik <= 23;
licznik++))
do
echo wartosc zmiennej licznik:
$licznik
done

W tym przypadku, w pierwszym przebiegu
pętli

for

zmiennej

licznik

zostanie przy-

pisana wartość

5

, która będzie wzrastać

z każdym kolejnym przebiegiem (decyduje
o tym

wyrażenie3

, w naszym przypadku

licznik++

), aż osiągnie wartość

23

.

Instrukcje continue i break

Polecenie

continue

wymusza przejście do na-

stępnego kroku w pętli (iteracji). Polecenia te-
go używamy z warunkiem, po którym ma się
ono wykonać, gdyż inaczej pętla się w ogóle
nie wykona. Spójrzmy na Listing 6. Po natra-
fieniu na nazwę

Linux

, pętla

for

przeskoczy

do następnego elementu, więc nie ujrzymy na-
pisu kolejny system. Polecenie

break

może za-

kończyć działanie dowolnej pętli, jeżeli poda-
my warunek jej zakończenia, np. liczbę po-
wtórzeń dla pętli. Przykład użycia

break

za-

mieściliśmy na Listingu 7: tym razem, po na-

Polecenie

test

wykorzystuje parametry

i operatory pozwalające wykonywać za-
awansowane porównania, np.:

•

-d

sprawdza, czy plik jest katalogiem

(

test -d nazwa_pliku

)

•

-f

sprawdza, czy plik ma prawa do wy-

konywania (

test -f nazwa_pliku

)

•

-L

informuje, czy plik jest dowiązaniem

symbolicznym do innego miejsca (

test

-L nazwa_pliku

)

•

-r

sprawdza, czy plik istnieje i czy są

mu nadane prawa do odczytu (

test -r

nazwa_pliku

)

•

-w

sprawdza, czy plik istnieje i są mu

nadane prawa zapisu (

test -w na-

zwa_pliku

)

•

-x

sprawdza, czy plik istnieje i czy są

mu nadane prawa do jego uruchomie-
nia (

test -x nazwa_pliku

)

•

-s

sprawdza, czy plik istnieje i czy jego

wartość nie jest zerowa (

test -s na-

zwa_pliku

)

•

-nt

porównuje daty zapisu i sprawdza,

czy czy

plik1

jest nowszy (ang. newer

than) od

plik2

(

test plik1 -nt plik2

)

•

-ot

sprawdza, czy plik1 jest starszy

(ang. older than) od plik2 (

test plik1

-ot plik2

)

•

=

sprawdza, czy ciągi znaków, zmien-

ne bądź liczby są identyczne, czyli rów-
ne sobie (

test liczba1 = liczba2

).

UWAGA: pomiędzy porównywanymi
wartościami a znakiem “=” muszą być

odstępy o długości jednej spacji z każ-
dej strony,

•

!=

sprawdza, czy ciągi znaków lub licz-

by po jego końcach nie są identyczne
(analogicznie jak

=

)

•

-z

sprawdza, czy ciąg znaków podany

po nim ma zerową długość (

test -z

ciąg_znaków

)

•

-n

sprawdza, czy ciąg podany za nim

ma niezerową długość (analogicznie
jak

-n

)

•

-eq

sprawdza, czy wartości liczbowe

(wyłącznie one) podane po jego obu
stronach są sobie równe (

test war-

tość1 -eq wartość2

)

•

-ne

sprawdza, czy wartości liczbowe po-

dane po jego obu stronach nie są iden-
tyczne (analogicznie jak

-eq

)

•

-gt

sprawdza, czy pierwsza wartość

liczbowa jest większa od drugiej (

test

liczba1 -gt liczba2

)

•

-ge

sprawdza, czy pierwsza wartość

liczbowa jest większa lub równa drugiej
(

test liczba1 -ge liczba2

)

•

-lt

sprawdza, czy pierwsza wartość

liczbowa jest mniejsza od drugiej (

test

liczba1 -lt liczba2

)

•

-le

sprawdza, czy pierwsza wartość

liczbowa jest mniejsza lub równa drugiej
(

test liczba1 -le liczba2

)

• Wykrzyknik (

!

) to znak przecze-

nia: stosujemy go, gdy chcemy uzy-
skać wynik odwrotny do wyniku tekstu
(TRUE zamiast FALSE lub vice versa)

Parametry polecenia test

Listing 7.

W tym skrypcie polecenie break koń-

czy działanie pętli po natrafieniu na słowo Linux

#!/bin/bash
for system in FreeBSD Linux Windows
do
echo $system
if [ "$system" = "Linux" ]
then
break
fi
done

trafieniu na nazwę

Linux

, pętla

for

zakończy

swoje działanie.

Argumenty z linii poleceń

Jak już wiemy, do skryptu bashowego może-
my przekazać argumenty, które umieszcza-
my za nazwą pliku ze skryptem (w linii po-
leceń albo innym skrypcie, gdyż możliwe jest
wywoływanie jednych skryptów z drugich).
Przykład:

./ulubiony_system super.

Do przekazanych wartości odwołujemy

się za pomocą specjalnych zmiennych numer-
cznych oznaczanych jako

$1

,

$2

,

$3,

itd. W na-

szym przykładzie, wartością

$1

będzie

super

.

Oto skrypt ulubiony_system:

#!/bin/bash
echo "System Linux jest $1”

W efekcie działania skryptu uzyskamy napis:

System Linux jest super

.

Podsumowanie

W tym artykule przedstawiliśmy podsta-
we możliwości tworzenia skryptów powło-
ki, które pomogą Ci zacząć przygodę z ba-
shem. Na omówienie wszystkich aspektów
tego shella nie wystarczyłoby miejsca nawet,
gdyby zajmował on cały magazyn Linux+.
Dodajmy, że skrypty bashowe są nie tylko
przydatne w automatyzowaniu powtarzal-
nych czynności (np. montowania i odmon-
towywania dysków, kasowania pamięci ca-
che przeglądarek internetowych czy porząd-
kowania plików tymczasowych), ale rów-
nież są wykorzystywane w instalacji i kon-
figuracji systemu Linux i jego elementów
(np. sieci). Warto się więc ich nauczyć, do
czego potrzebna jest długotrwała prakty-
ka: znając basha wykonasz każdą czynność
w Linuksie i cały system będzie pod Two-
ją komendą.