III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

1

Agnieszka Terelak
Politechnika Szczecińska

Ocena efektów działalności środowiskowej – wskaźniki

Streszczenie

W referacie przedstawiono korzyści wynikające z zastosowania wskaźników oceny efektów
działalności środowiskowej. Zwrócono szczególną uwagę na międzynarodową normę
narzędziową ISO 14031:1999, odnoszącą się do oceny efektów środowiskowych. Ponadto na
podstawie analizy procesów zachodzące w przedsiębiorstwach przemysłu energetycznego,
a także biorąc pod uwagę wskaźniki wykorzystywane w elektrowniach i elektrociepłowniach,
jak również aspekty środowiskowe, opracowano zestaw wskaźników oceny efektów
działalności środowiskowej.

1.

Model procesu oceny efektów działalności środowiskowej(EPE)

2.

Rodzaje wskaźników

3.

Opracowanie zestawu wskaźników EPE

4.

Przykłady zastosowania wskaźników EPE w branży energetycznej

5.

Korzyści z zastosowania wskaźników EPE

1.

Model procesu oceny efektów działalności środowiskowej(EPE)

Norma ISO 14031 ma na celu ułatwienie określania postępu na drodze do ograniczania

oddziaływania na środowisko poprzez stosowanie różnego rodzaju wskaźników, które mają
bardzo wiele zastosowań i mogą być wykorzystywane w kilku elementach Systemu
Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) zgodnego z normą ISO 14001.

Zgodnie z normą ocena efektów działalności środowiskowej (EPE – Environmental

Performance Evaluation), jest wewnętrznym procesem i narzędziem zarządzania,
zaprojektowanym w celu dostarczenia na bieżąco kierownictwu wiarygodnych
i sprawdzalnych informacji służących do określenia, czy efekty działalności środowiskowej
organizacji spełniają kryteria ustalone przez kierownictwo[1].

Ocena efektów działalności środowiskowej (EPE) jest jednym ze sposobów na

zrozumienie, wskazanie i doskonalenie efektów działalności środowiskowej. Kluczem do
osiągnięcia tego jest efektywne zarządzanie tymi elementami działań, wyrobów lub usług,
które mogą znacząco oddziaływać na środowisko. Ponadto EPE jest procesem ciągłego
gromadzenia i oceny danych oraz informacji w celu umożliwienia bieżącej oceny efektów
działalności, jak również trendów w czasie[1].

W odniesieniu do organizacji posiadających system zarządzania środowiskowego norma

zaleca ocenę działalności środowiskowej w odniesieniu do polityki, celów, zadań
ś

rodowiskowych oraz innych kryteriów dotyczących działalności środowiskowej danej

organizacji. Natomiast dla organizacji nie posiadających systemu zarządzania
ś

rodowiskowego ocena efektów działalności środowiskowej może być pomocna w:

• identyfikowaniu aspektów środowiskowych,
• określaniu znaczących aspektów środowiskowych,

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

2

• ustalaniu kryteriów dotyczących efektów jej działalności środowiskowej
• ocenie efektów jej działalności środowiskowej w odniesieniu do wcześniej ustalonych

kryteriów [1].

Ocena efektów działalności środowiskowej (EPE) jest wewnętrznym procesem

zarządzania, który wykorzystuje wskaźniki w celu porównania informacji dotyczących
efektów przeszłej i obecnej działalności środowiskowej z kryteriami efektów działalności
ś

rodowiskowej. Wskaźniki mogą dotyczyć pojedynczych procesów, zakładu lub

przedsiębiorstwa, w którego skład wchodzi kilka zakładów. Ponieważ opracowanie
wskaźników w długim okresie jest praco i czasochłonne to zaleca się stosowanie normy ISO
14031 opartej na cyklu Deminga:

1. planowanie – wybór wskaźników,
2. realizacja – zbieranie, analiza i konwersja danych właściwych dla wybranych

wskaźników,

3. sprawdzanie – przegląd wskaźników pod kątem przydatności w podejmowaniu

decyzji

4. poprawa – weryfikacja wskaźników.

Model PDCA oceny efektów działalności środowiskowej (EPE) przedstawia rysunek 1

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

3

Rysunek 1. Model PDCA oceny efektów działalności środowiskowej (EPE).
Planuj

Podstawą planowania w zakresie EPE jest wybór wskaźników, które powinny być oparte

na:

znaczących aspektach środowiskowych,

kryteriach efektów działalności środowiskowej zawierających zarówno własne kryteria

jak i standardy prawne

poglądach zainteresowanych stron[2].

Przegląd znaczących aspektów środowiskowych powinien być stosowany zarówno przez

organizacje posiadające SZŚ jak i przez organizacje nie posiadające takiego systemu.

Jeśli to tylko możliwe program EPE powinien być tak skonstruowany aby współgrać

z istniejącym SZŚ i systemem zbierania danych. Powinno się zwracać szczególną uwagę na
odpowiedni typ i ilość wskaźników, które zapewnią nam adekwatne informacje o efektach
działalności środowiskowej organizacji. Należy pamiętać, że zbyt duża liczba wskaźników
lub ich złe zdefiniowanie może tworzyć błędne informacje, które mogą przyczyniać się do
błędnych decyzji.

Planując EPE organizacja powinna brać również pod uwagę:

pełny zakres swoich działań, wyrobów i usług,

własną strukturę organizacyjną,

ogólną strategię organizacji,

politykę środowiskową,

informacje niezbędne do spełnienia wymagań prawnych i innych,

międzynarodowe uzgodnienia środowiskowe,

koszty i zyski środowiskowe,

informacje niezbędne do analizy efektów finansowych dotyczących działalności

ś

rodowiskowej,

potrzebę spójnych informacji dotyczących jej efektów działalności środowiskowej z roku

na rok,

informacje dotyczące lokalnego, regionalnego, krajowego i globalnego stanu środowiska,

czynniki kulturowe i społeczne [1,2].

Wykonaj – wykorzystanie danych i informacji

Wykorzystanie danych i informacji zawiera:

1.

Gromadzenie danych

W celu zapewnienia podstaw do obliczenia wartości wybranych wskaźników EPE

dane powinny być gromadzone systematycznie z odpowiednich źródeł z częstotliwością
zgodną z planowaniem.

Większość informacji niezbędnych do wspierania programu EPE mogą być

dostarczone z istniejących źródeł danych. Do źródeł tych należą m.in.: dane z monitoringu
i pomiarów wody, powietrza, odpadów itp., procedury i zapisy Systemu Zarządzania
Ś

rodowiskowego, raporty urzędów państwowych, agencji rządowych, informacje

z instytucji akademickich i organizacji pozarządowych, pozwolenia, dane i zapisy
z produkcji, informacje od pracowników, dokumenty finansowe i księgowe, dokumenty

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

4

ze szkoleń środowiskowych, dokumenty zakupu zarówno surowców jak i urządzeń, dane
z przeglądów środowiskowych, auditów lub raportów z wykonywanych ocen [1, 2].

Organizacji procesu zbierania danych wpływa na ich jakość, dlatego też dane powinny

być gromadzone i utrzymywane w uporządkowany i systematyczny sposób. Należy
zapewnić aby dane były wiarygodne tzn. były dostępne, adekwatne, naukowo
i statystycznie miarodajne oraz weryfikowalne. Norma ISO 14031 zaleca, aby
gromadzenie danych było wsparte praktykami sterowania jakością i zapewnienia jakości,
które zapewniają spełnienie wymagań dotyczących rodzaju i jakości danych niezbędnych
do wykonania EPE.

2.

Analiza i przetwarzanie danych

Pierwszym krokiem w przekształcaniu danych w informacje jest przedstawienie

zebranych danych w odniesieniu do odpowiednich jednostek. Np. zanieczyszczenie
powietrza SO

2

na jednostkę produkcji podaje nam więcej informacji niż całkowita ilość

wyemitowanego zanieczyszczenia SO

2

do powietrza. Analizę danych możemy

przedstawiać za pomocą obliczeń, oszacowań, metod statystycznych, technik graficznych
lub przez ustalenie wskaźników, agregację lub ważenie.

Aby uniknąć obciążenia wyników błędem norma ISO 14031 zaleca rozważenie

wszystkich istotnych i wiarygodnych danych, które zostały zgromadzone.

Analiza danych może obejmować rozważania dotyczące jakości, miarodajności,

adekwatności i kompletności danych, konieczne do opracowania wiarygodnej informacji
[1].

3.

Ocena informacji

Uzyskane z analizy informacje wyrażone w postaci wskaźników EPE powinny być

porównane z kryteriami efektów działalności środowiskowej organizacji. Wyniki mogą
być wykorzystane do sporządzenia specyfikacji prawnych, pozwoleń oraz do
benchmarkingu. Benchmarking ma istotne znaczenie dla przedsiębiorstwa, gdyż daje
możliwość porównywania wyników z innymi przedsiębiorstwami działającymi w tej
samej branży oraz pomaga w zdefiniowaniu „ najlepszej praktyki przemysłowej” [2].

Ponadto norma ISO 14031 zaleca, aby informacje opisujące działalność środowiskową

organizacji oraz wyniki porównania były przedstawiane kierownictwu dla wsparcia
odpowiednich działań kierownictwa w celu poprawy lub utrzymania poziomu efektów
działalności środowiskowej.

4.

Raportowanie i komunikowanie

Raportowanie i komunikowanie dostarcza informacji opisujących efekty działalności

ś

rodowiskowej organizacji zarówno zainteresowanym stronom wewnątrz organizacji

czyli, pracownikom i wykonawcom, jak również na zewnątrz organizacji na podstawie
oceny potrzeb określonych przez kierownictwo i odbiorców. Wewnętrzne raportowanie
i komunikowanie ma na celu pomoc pracownikom, wykonawcom i innym jednostką
związanym z organizacją w wypełnianiu swoich obowiązków, a organizacji
w osiągnięciu jej kryteriów efektów działalności środowiskowej. Natomiast zewnętrzne
raportowanie i komunikowanie efektów działalności środowiskowej może być pomocne
w organizacjach, które np. ze względu na posiadanie EMAS (Europejskiego Systemu
Eko-zarządzania i Audytu) są zobowiązane do sporządzania i wydawania raportów
zawierających informacje opisujące efekty jej działalności środowiskowej [3].

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

5

Ważne informacje jakie organizacja może zamieścić w raporcie zawierają:

opis działań organizacji, jej wyrobów i usług,

oświadczenie o zobowiązaniu się organizacji do EPE jako narzędzia zarządzania

ś

rodowiskiem,

oświadczenie o jej znaczących aspektach środowiskowych i odpowiednich

wskaźnikach EPE,

informacja o wynikach odniesionych do kryteriów jej efektów działalności

ś

rodowiskowej,

koszty i wyniki finansowe,

trendy w organizacji odnośnie efektów działalności środowiskowej,

legislacyjna i wykonawcza zgodność, oraz

opis działań wynikających z EPE [1,2].

Sprawdź i działaj

Wyniki EPE powinny być okresowo i systematycznie przeglądane w celu

zidentyfikowania możliwości doskonalenia. Organizacje z certyfikowanym Systemem
Zarządzania Środowiskiem są zainteresowane w rozpoznawaniu procesów doskonalenia tego
systemu. Niezależnie od tego czy organizacja posiada certyfikowany SZŚ, czy też nie,
przegląd wyników EPE powinien zawierać:

koszty i korzyści wynikające z zastosowania EPE;

postęp w osiąganiu kryteriów efektów działalności środowiskowej;

w jakim stopniu odpowiednie są kryteria efektów działalności środowiskowej;

jaka jest odpowiedniość wybranych wskaźników EPE;

jakość danych i metody gromadzenia danych [1, 2].

Przegląd wskaźników, poprawa wyników mogą mieć wpływ na doskonalenie jakości

danych, ich poprawność analityczną i możliwości oceny, rozwój nowych lub bardziej
użytecznych wskaźników działalności środowiskowej, oraz zmianę zakresu programu [2].

2.

Rodzaje wskaźników

Norma ISO 14031 wyróżnia następujące rodzaje wskaźników oceny efektów działalności

ś

rodowiskowej (EPE):

1. wskaźniki efektów działalności środowiskowej (EPI – Environmental Performance

Indicator), w tym;

wskaźniki efektów zarządzania (MPI – Management Performance Indicator)

wskaźniki efektów działalności operacyjnej (OPI – Operational Performance

Indicator)

2. wskaźniki stanu środowiska (ECI – Environmental Condition Indicator)

Wskaźniki efektów działalności operacyjnej OPI

Dostarczają one informacji o rzeczywistej efektywności działań przedsiębiorstwa.

Dotyczą one:

• elementów na wejściu, takich jak zużycie energii, surowców,

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

6

• dostawy elementów wejściowych do działań organizacji,
• projektu, instalacji, działania (włączając sytuacje awaryjne i nierutynowe operacje)

i utrzymania urządzeń technicznych oraz wyposażenia organizacji,

• elementów na wyjściu, takich jak produkty, odpady i emisje,
• odbiór elementów wyjściowych stanowiących wynik działań organizacji.

Innym typem wskaźników tej kategorii są wskaźniki dotyczące np.: efektywności

wykorzystania transportu lub poziomu technicznego wyposażenie.

Celem wskaźników tej kategorii jest zobrazowanie wielkości bezpośredniego wpływu

na środowisko danej organizacji oraz wyznaczenia pożądanych kierunków zmian [4,5].

Przykłady wskaźników efektów działalności operacyjnej OPI:


roczne zużycie energii elektrycznej;

zużycie energii na jednostkę produkcji;

zużycie energii cieplnej do ogrzewania na m

3

kubatury budynków;

udział wód podziemnych w całkowitym zużyciu wody;

udział opakowań zwrotnych w ogólnej masie opakowań;

zużycie materiałów na jednostkę wyrobu;

zużycie wody na jednostkę wyrobu;

ilość wody ponownie użytej;

liczba sytuacji awaryjnych lub nierutynowych operacji (np. wyłączeń) w ciągu roku;

całkowita powierzchnia gruntu wykorzystana do celów produkcyjnych;

powierzchnia gruntu wykorzystana do wytworzenia jednostki energii;

liczba godzin zapobiegawczej konserwacji wyposażenia w roku;

średnie zużycie paliwa przez pojazdy organizacji;

ilość jednostek wyrobów ubocznych wytwarzanych na jednostkę wyrobu;

ilość odpadów na jednostkę wyrobu;

ilość odpadów na rok;

ilość wytwarzanych w ciągu roku odpadów niebezpiecznych, poddawanych recyclingowi

lub przeznaczonych do ponownego użycia;

całkowity odpad do unieszkodliwienia;

ilość zgromadzonych odpadów;

ilość odpadów kontrolowana przez pozwolenia;

ilość emisji co, co

2

, so

2

, no

x

i innych związków do powietrza w skali roku;

ilość emisji co, co

2

, so

2

, no

x

i innych związków do powietrza na jednostkę produktu;

ilość emisji do powietrza mających wpływ na zubożenie warstwy ozonowej;

ilość ścieków w skali roku;

ilość ścieków na jednostkę wyrobu;

ilość materiału kierowanego na składowisko odpadów na jednostkę wyrobu;

poziom hałasu w ciągu dnia;

poziom hałasu w ciągu nocy;

poziom hałasu w określonych miejscach;

ilość uwolnionego promieniowania [1].

Wskaźniki efektów zarządzania MPI

Wskaźniki te dostarczają informacji o wysiłkach podejmowanych w zakresie zarządzania

w celu wpływania na efekty działalności środowiskowej organizacji [1].

Odnoszą się one do działań podejmowanych przez kierownictwo przedsiębiorstwa,

mających na celu poprawę efektywności działań na rzecz środowiska. Obrazują skuteczność

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

7

działań kadry kierowniczej. Dotyczą one m.in. kosztów związanych z wdrożeniem
i utrzymaniem SZŚ, przeszkoleniem pracowników, realizacji celów środowiskowych [4,5].

Wskaźniki MPI mogą być wykorzystane do śledzenia:

wdrażania i efektywności programów zarządzania środowiskowego,

działań kierownictwa, które wpływają na efekty środowiskowe działań organizacji

i ewentualnie na stan środowiska,

wysiłków o szczególnym znaczeniu dla sukcesu w zarządzaniu środowiskowym

organizacji,

zdolności organizacji w zakresie zarządzania środowiskowego, włączając w to

elastyczność reagowania na zmienne warunki, realizację określonych celów,
efektywną koordynację lub umiejętność rozwiązywania problemów,

zgodność z wymaganiami prawnymi oraz zgodność z innymi wymaganiami, które

organizacja przyjęła,

kosztów lub korzyści finansowych.[1]

Przykłady wskaźników efektów zarządzania MPI:


realizacja celów środowiskowych;

koszty ochrony środowiska;

udział opłat i kar środowiskowych w całkowitych kosztach działalności;

szkolenia pracowników;

udział poddostawców ocenionych pod względem oddziaływania na środowisko;

stopień zgodności systemu zarządzania środowiskiem z przepisami;

czas reagowania na incydenty środowiskowe, lub czas naprawy ich skutków;

procent przeprowadzonych ćwiczeń w zakresie sprawdzania gotowości i reagowania na

awarie w stosunku do planowanych, wykazujących planowaną gotowość;

zwrot nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięciach służących poprawie środowiska;

oszczędności

osiągnięte

przez

redukcję

zużycia

zasobów,

zapobieganie

zanieczyszczeniom lub recycling odpadów;

dochód ze sprzedaży związany z nowym wyrobem lub wyrobem ubocznym

zaprojektowanym dla osiągnięcia efektów działalności środowiskowej lub
projektowanych celów;

liczba publikacji prasowych o efektach działalności środowiskowej organizacji;

środki wykorzystane dla wsparcia programów środowiskowych lokalnych społeczności;

liczba przychylnych ocen społecznych w wyniku przeglądów [1].

Wskaźniki stanu środowiska ECI

Dostarczają one informacji o stanie środowiska w otoczeniu zakładu. Są one najczęściej

wykorzystywane przez organy administracji w celu określenie dopuszczalnych emisji.
Wskaźniki ECI nie są miarami wpływu na środowisko, ale ich zmiany mogą dostarczać
pomocnych informacji o współzależności pomiędzy stanem środowiska a działaniami,
wyrobami i usługami organizacji [4,6].

Wskaźniki ECI , w kontekście środowiskowym, mogą być pomocne organizacji przy:

identyfikacji i zarządzaniu znaczącymi aspektami środowiskowymi organizacji,

ocenie trafności kryteriów efektów działalności środowiskowej,

wyborze wskaźników MPI i OPI,

ustalaniu poziomu odniesienia dla określania zmian,

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

8

określaniu zmian środowiskowych w czasie w odniesieniu do realizowanego programu

ś

rodowiskowego,

badaniu możliwych zależności pomiędzy stanem środowiska, a działaniami

organizacji, wyrobami i usługami [1].

Przykłady wskaźników stanu środowiska (ECI):

• stężenie określonych zanieczyszczeń w otaczającym powietrzu w wybranych

punktach monitoringu;

• temperatura otoczenia w rejonie w określonej odległości od urządzeń organizacji;
• ważony średni poziom hałasu na granicy urządzeń organizacji;
• stopień przezroczystości powietrza od strony nawietrznej i zawietrznej urządzeń

organizacji;

• temperatura wody w odbiornikach wodnych [1].

Bardziej rozbudowany system podziału wskaźników efektywności działań

ś

rodowiskowych, w oparciu o normę ISO 14031, zaproponowały Niemieckie Federalne

Ministerstwo Ochrony Środowiska i Federalna Agencja Ochrony Środowiska w publikacji „A
Guide to Corporate Environmental Indicators” („Wskaźniki efektywności działań
ś

rodowiskowych w przedsiębiorczości. Przewodnik”), przedstawione na rysunku 2.

Rysunek 2. Rodzaje wskaźników efektywności działań środowiskowych [7]

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

9

Dane stosowane jako wskaźniki oceny efektów działalności środowiskowej mogą być

wyrażane w postaci wartości bezwzględnych lub względnych, i w zależności od charakteru
informacji i ich zamierzonego wykorzystania, mogą być agregowane lub ważone. Wskaźniki
możemy sklasyfikować w następujący sposób:

• Bezwzględne np.: roczny ładunek zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza,

zużycie materiałów itp.

• Względne, w których dane odniesione są najczęściej do wielkości charakteryzującej

dany zakład takich jak wielkość zakładu, produkcja w tonach lub zatrudnienie, np.:
emisja CO

2

do powietrza na jednostkę produkcji [8].

Przykładowe wartości bezwzględne i względne wskaźników przedstawia tabela 1.

Wskaźnik

Wartości

bezwzględne

Wartości

względne

Zużycie materiału

kg

kg/j.p.

*

Zużycie energii

kWh

kWh/j.p.

*

Zużycie wody

m

3

m

3

/j.p.

*

Emisje do powietrza

kg

kg/j.p.

*

Odpady

kg

kg/j.p.

*

Ś

cieki

m

3

m

3

/j.p.

*

Tabela 1. Przykładowe wartości bezwzględne i względne wskaźników

*

j.p. oznacza jednostkę produkcji.

• Dane wskaźnikowe, czyli informacje które odnoszą informację do przyjętego

standardu lub wartości bazowej, np.: emisja NO

x

do powietrza w roku bieżącym

wyrażona jako procent emisji w roku odniesienia.

• Dane zagregowane, czyli dane lub informacje tego samego typu, lecz z innych źródeł,

zgromadzone i wyrażone jako wartość złożona, np.: całkowita emisja SO

2

do

powietrza z produkcji wyrobu określona jako suma emisji z poszczególnych bloków
wytwarzających produkt.

• Dane ważone, czyli dane zmodyfikowane przez zastosowanie współczynnika ich

ważności [1].

3.

Opracowanie zestawu wskaźników EPE

Analizując procesy zachodzące w przedsiębiorstwach przemysłu energetycznego, a także

biorąc pod uwagę wskaźniki wykorzystywane w elektrowniach i elektrociepłowniach, jak
również aspekty środowiskowe, opracowano zestaw wskaźników oceny efektów działalności
ś

rodowiskowej. Należy zwrócić uwagę, że zestaw tych wskaźników nie jest obligatoryjny,

dobór wskaźników będzie zależał od potrzeb decyzyjnych danej organizacji oraz
uwarunkowań jej otoczenia. Jest to więc tylko propozycja, która w długim okresie może
przyczynić się do stworzenia specyficznej bazy danych dla jednej organizacji lub grupy
organizacji, stosującej ten sam zestaw wskaźników. W efekcie tak stworzone wskaźniki będą
pomocne w prowadzeniu benchmarkingu.

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

10

WSKAŹNIKI EFEKTÓW ZARZĄDZANIA MPI

Lp. Wskaźnik MPI

Podejście, korzyści lub powód wybrania wskaźnika

1

Ilość raportów wynikających z
wypadków przy pracy

Pokazuje warunki bezpieczeństwa w
przedsiębiorstwie

2

Ilość godzin szkolenia środowiskowego
na jednego pracownika

Zapewnienie pracownikom minimalnego poziomu
szkolenia środowiskowego

3

Ilość osiągniętych celów i zadań
ś

rodowiskowych

Oszacowanie efektywności systemu zarządzania
(może być wykorzystane przy przeglądzie
zarządzania)

4

Procentowa ilość szkoleń
ś

rodowiskowych w stosunku do innych

szkoleń

Wykazanie znaczenia szkolenia środowiskowego na
tle innych szkoleń

5

Ilość/procent wyrobów istotnych
ś

rodowiskowo, dla których

przedsiębiorstwo wyszczególniło
wymagania środowiskowe

Oszacowanie efektów działalności środowiskowej w
stosunku do wyrobów dostawcy

6

Ilość niezgodności z przepisami

Oszacowanie stopnia zgodności z przepisami.
Wykorzystanie wskaźników do przeglądu
zarządzania.

7

Ilość zaoszczędzonych na kwartał
surowców i zasobów w stosunku do ich
wykorzystania w kwartale poprzednim

Pokazanie oszczędności operacyjnej surowców i
zasobów

8

Ilość wniosków od stron
zainteresowanych, dotyczących
działalności środowiskowej
przedsiębiorstwa

Oszacowanie zainteresowania stron
zainteresowanych działalnością środowiskową
przedsiębiorstwa

9

Ilość zażaleń związanych ze
ś

rodowiskiem od sąsiadów odnośnie

hałasu, zanieczyszczeń powietrza i innych
emisji

Oszacowanie pozycji przedsiębiorstwa w
najbliższym otoczeniu

10 Oszczędności osiągnięte dzięki

wdrożeniu EMS

Koszty i korzyści finansowe

11 Podjęte i nie podjęte działania korygujące Przeglądy okresowe i audity
12 Udział opłat i kar środowiskowych w

całkowitych kosztach działalności

Koszty finansowe wynikające z przekroczenia
pozwoleń.

13 Procent przeprowadzonych ćwiczeń w

zakresie sprawdzania gotowości i
reagowania na awarie w stosunku do
planowanych, wykazujących planowaną
gotowość

Uzyskanie informacji o gotowości zakładu na
ewentualne awarie.

14 Zwrot nakładów inwestycyjnych na

przedsięwzięciach służących poprawie
ś

rodowiska

Koszty i korzyści finansowe inwestycji

15 Oszczędności osiągnięte przez redukcję

zużycia zasobów, zapobieganie
zanieczyszczeniom lub recycling
odpadów

Korzyści finansowe

16 Liczba publikacji prasowych o efektach

działalności środowiskowej organizacji

Poprawa wizerunku przedsiębiorstwa

17 Liczba przychylnych ocen społecznych w

wyniku przeglądów

Poprawa wizerunku przedsiębiorstwa

Tabela 2. Wskaźniki efektów zarządzania MPI

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

11

WSKAŹNIKI EFEKTÓW DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ OPI

Lp.

Wskaźnik OPI

Podejście, korzyści lub powód wybrania wskaźnika

ZUŻYCIE SUROWCÓW

1 Zużycie węgla na jedną wyprodukowaną

kWh

Oszacowanie zużycia surowców w stosunku do
innych elektrowni

2 Zużycie wody na jedną wyprodukowaną

kWh

Oszacowanie zużycia surowców w stosunku do
innych elektrowni

3 Roczne zużycie energii elektrycznej

Efektywność energetyczna, koszty zasobów,
redukcja kosztów poprzez zarządzanie zasobami

4 Zużycie energii cieplnej do ogrzewania na

m

3

kubatury budynków

Efektywność energetyczna, koszty zasobów,
redukcja kosztów poprzez zarządzanie zasobami

5 Średnie zużycie paliwa przez pojazdy

organizacji

Koszty zasobów, redukcja kosztów poprzez
zarządzanie zasobami

6 Całkowite zużycie wody

Koszty zasobów, redukcja kosztów poprzez
zarządzanie zasobami

7 Ilość wody ponownie użytej

Redukcja kosztów poprzez zarządzanie zasobami

8 Udział wód podziemnych w całkowitym

zużyciu wody

Koszty zasobów, redukcja kosztów poprzez
zarządzanie zasobami

9 Zużycie paliwa na pojazd na kilometr

Oszacowanie czy niektóre pojazdy nie zużywają
nadmiernej ilości paliwa

ODPADY

10 Ilość odpadów wg rodzaju w metrach

sześciennych

Ocena efektów działalności odnośnie do
minimalizacji ilości odpadów

11 Ilość odpadów na jedną wyprodukowaną

kWh

Ocena efektów działalności odnośnie do
minimalizacji ilości odpadów

12 Udział procentowy odpadów

niebezpiecznych w całkowitej ilości
odpadów

Ocena efektów działalności odnośnie do
minimalizacji ilości odpadów niebezpiecznych

13 Ilość wytwarzanych w ciągu roku odpadów

niebezpiecznych, poddawanych
recyclingowi lub przeznaczonych do
ponownego użycia

Ocena efektów działalności odnośnie do
minimalizacji ilości odpadów niebezpiecznych

14 Całkowity odpad do unieszkodliwienia

Zmniejszenie ilości odpadów

16 Udział opakowań zwrotnych w ogólnej

masie opakowań

Zmniejszenie ilości odpadów

17 Ilość odpadów na rok

Ocena efektów działalności odnośnie do
minimalizacji ilości odpadów

18 Ilość odpadów kontrolowana przez

pozwolenia

Kontrola odpadów pod względem wydanych
pozwoleń, kontrola opłat.

19 Ilość osadów z oczyszczania ścieków

Ocena efektów działalności odnośnie do
minimalizacji ilości osadów ściekowych

Ś

CIEKI

20 Zrzut ścieków

Ocena wpływu działalności zakładu odnośnie
minimalizacji ilości ścieków

21 Ilość ścieków w skali roku

Ocena wpływu działalności zakładu odnośnie
minimalizacji ilości ścieków

22 Ilość ścieków na jednostkę wyrobu

Ocena wpływu działalności zakładu odnośnie
minimalizacji ilości ścieków

EMISJE DO POWIETRZA

23 Ilość emisji CO, CO2, SO2, NOx i innych

związków do powietrza w skali roku

Zapobieganie kwaśnym deszczom i globalnemu
ocieplaniu się klimatu

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

12

24 Ilość emisji CO, CO2, SO2, NOx i innych

związków do powietrza na jednostkę
produktu.

Zapobieganie kwaśnym deszczom i globalnemu
ocieplaniu się klimatu

25 Ilość emisji do powietrza mających wpływ

na zubożenie warstwy ozonowej

Zapobieganie zubożeniu warstwy ozonowej

HAŁAS

26 Poziom hałasu w ciągu dnia

Ocena wpływu działalności zakładu na otaczające
ś

rodowisko i ludzi, emitowany hałas

27 Poziom hałasu w ciągu nocy

Ocena wpływu działalności zakładu na otaczające
ś

rodowisko i ludzi, emitowany hałas

28 Poziom hałasu w określonych miejscach

Ocena wpływu działalności zakładu na otaczające
ś

rodowisko, emitowany hałas

INNE

29 Liczba sytuacji awaryjnych lub

nierutynowych operacji (np. wyłączeń) w
ciągu roku

Zapobieganie występowaniu sytuacji awaryjnych.

30 Oszacowanie sprawności bloków

energetycznych

Uzyskanie jak najlepszej efektywności produkcji
przy jak najmniejszych emisjach szkodliwych
związków

Tabela 3. Wskaźniki efektów działalności operacyjnej

WSKAŹNIKI STANU ŚRODOWISKA ECI

Lp.

Wskaźnik ECI

Podejście, korzyści lub powód wybrania

wskaźnika

1 Głębokość poziomu wód

Ocena dostępności wód podziemnych

2 Stężenie określonych zanieczyszczeń w

otaczającym powietrzu w wybranych punktach
monitoringu

Ocena oddziaływania emitowanych
zanieczyszczeń na otoczenie zakładu

3 Ważony średni poziom hałasu na granicy

urządzeń organizacji

Ocena wpływu hałasu na otoczenie

4 Stopień przezroczystości powietrza od strony

nawietrznej i zawietrznej urządzeń organizacji

Ocena oddziaływania emitowanych
zanieczyszczeń do powietrza na jego
przejrzystość

5 Temperatura wody w odbiornikach wodnych

Wpływ ciepłych zrzutów wody na zachowanie
się naturalnej flory i fauny zbiornika wodnego

Tabela 4. Wskaźniki stanu środowiska ECI

4.

Przykłady zastosowania wskaźników EPE w branży energetycznej

Na podstawie licznych raportów rocznych zarówno elektrowni jak i elektrociepłowni można
stwierdzić, że w większości przedsiębiorstw stosowane są wskaźniki OPI. Jednakże
w niektórych raportach można również zauważyć stosowanie wskaźników MPI jak
i wskaźników stanu środowiska ECI.[9] Do najczęściej stosowanych wskaźników
efektywności działań środowiskowych OPI należą:

1. Wskaźniki średnich stężeń w stosunku do wydanych pozwoleń [mg/Nm

3

]

2. Wskaźniki na jednostkę produkcji:

• Wskaźnik emisji SO

2

[g/GJ lub g/MWh]

• Wskaźnik emisji NO

x

[g/GJ lub g/MWh]

• Wskaźnik emisji CO [g/GJ lub g/MWh]
• Wskaźnik emisji CO

2

[g/GJ lub g/MWh]

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

13

• Wskaźnik emisji pyłów [g/GJ lub g/MWh]
• Wskaźnik zużycia wód podziemnych [m

3

/TJ lub m

3

/MWh]

• Wskaźnik zużycia wód powierzchniowych [m

3

/TJ lub m

3

/MWh]

3. Wskaźniki na jednostkę zużycia węgla:

• Wskaźnik emisji SO

2

[kg/Mg]

• Wskaźnik emisji NO

x

[kg/Mg]

• Wskaźnik emisji CO [kg/Mg]
• Wskaźnik emisji CO

2

[kg/Mg]

• Wskaźnik emisji pyłów [kg/Mg]

4. Wskaźniki opłat na jednostkę produkcji:

• Wskaźnik opłat za emisję SO

2

[PLN/GJ lub PLN/MWh]

• Wskaźnik opłat za emisję NO

x

[PLN/GJ lub PLN/MWh]

• Wskaźnik opłat za emisję CO [PLN/GJ lub PLN/MWh]
• Wskaźnik opłat za emisję CO

2

[PLN/GJ lub PLN/MWh]

• Wskaźnik opłat za emisję pyłów [PLN/GJ lub PLN/MWh]
• Wskaźnik opłat za emisję razem [PLN/GJ lub PLN/MWh]
• Wskaźnik opłat za wodę i ścieki [PLN/GJ lub PLN/MWh]
• Wskaźnik opłat za odpady [PLN/GJ lub PLN/MWh].

W większości przypadków stosowanie tych wskaźników wymusza polskie prawo, zgodnie

z którym przedsiębiorstwa muszą wykazywać wielkości emisji do powietrza, ilość odpadów,
zużycie wody i ilość wytworzonych ścieków. Przedsiębiorstwa muszą mierzyć te wszystkie
parametry ze względu na pozwolenia jakie posiadają. Zgodnie z polskim prawem, a także od
maja 2004 roku prawem UE przedsiębiorstwa zmuszone są do zmniejszania zanieczyszczenia
ś

rodowiska głównie poprzez zmniejszenie emisji szkodliwych związków. Dlatego też ważne

dla przedsiębiorstw jest stosowanie wskaźników efektywności środowiskowej, gdyż dzięki
nim mogą porównywać uzyskane wyniki i na bieżąco nadzorować wpływ na środowisko,
oraz poszukiwać nowych rozwiązań.

5.

Korzyści z zastosowania wskaźników efektywności działalności środowiskowej

Do niektórych z korzyści wynikających z zastosowania wskaźników efektywności

działalności środowiskowej należy:

1. łatwiejszy sposób przedstawiania osiągnięć w zakresie ochrony środowiska na

zewnątrz,

2. lepsza kontrolę nad obszarem objętym danym wskaźnikiem,
3. pomoc w podejmowaniu decyzji w zakresie działań na rzecz ochrony środowiska,
4. pomoc w identyfikowaniu znaczących aspektów środowiskowych,
5. pomoc w identyfikowaniu możliwości strategicznych firmy,
6. pomoc w zwiększeniu efektywności i skuteczności organizacji,
7. pomoc w identyfikowaniu trendów w efektach jej działalności środowiskowej.
8. pomoc w ustalanie celów i zadań środowiskowych,
9. stosowanie wskaźników osiągnięć operacyjnych jako jednego z elementów sterowania

operacyjnego(identyfikacja niepożądanych sytuacji),

10. wykorzystywanie wskaźników do celów przeglądu wykonywanego przez

kierownictwo,

11. porównanie wyników z wynikami innych przedsiębiorstw (benchmarking),
12. pomoc kierownictwu organizacji w ocenie stanu efektów działalności środowiskowej,
13. łatwiejsza identyfikacja obszarów doskonalenia stosownie do potrzeb,

III Ogólnopolska Konferencja "Systemy Zarządzania w Energetyce" - Bełchatów 26-28.04.2005

Niniejsze materiały nie mogą być kopiowane i rozpowszechniane w całości lub w części bez zgody

organizatorów konferencji: PKE SA Elektrowni Łaziska lub „Energopomiar” Sp. z o.o. Gliwice

14

14. możliwość ilościowego określenie poprawy stanu środowiska wyrażonego w kwotach

pieniężnych i związanych z tym kosztów/zysków,

15. pomoc w podjęciu działań korygujących w wyniku pokazanych tendencji
16. pomoc w określaniu wpływu cyklu życia [1,2,4,6,10,11].

Literatura:

[1] Norma PN-EN ISO 14031:2002.
[2] David Putnam: ISO 14031: Environmental Performance Evaluation. Draft Submitted to

Confederation of Indian Industry for puublication in their Journal, September 2002, pp.
1-10.

[3] Rozporządzenie (WE) Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca

2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie eko-zarządzania
i audytu we Wspólnocie (EMAS)

[4] R. Pochyluk, p. Grudowski, J. Szymański: Zasady wdrażania systemu zarządzania

ś

rodowiskowego zgodnego z wymaganiami normy ISO 14001, Ekokonsult, Gdańsk

1999.

[5] R. Pochyluk, J. Szymański: Ocena efektywności działań środowiskowych

i benchmarking – zastosowanie normy ISO 14031. Problemy Ocen Środowiskowych, nr
3/1999.

[6] Johan Thorensen: Environmental performance evaluation – a tool for industrial

improvement. Journal of Cleaner Production 7 (1999), pp. 365-370.

[7] A Guide to Corporate Environmental Indicators Federal Environment Ministry, Bonn,

Federal Environmental Agency, Berlin 1997

[8] Christie Jasch: Environmental performance evaluation and indicators, Journal of

Cleaner Production 8 (2000), str. 79 – 88.

[9] Raporty roczne:

DALKIA POZNAŃ Zespół Elektrociepłowni Spółka Akcyjna 2000,
2001, 2002, 2003
Elektrownia TURÓW S.A. 2003
Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. 2002
Elektrociepłownia “Zielona Góra” S.A. 2001 (strona internetowa)
Elektrociepłownia “Będzin” S.A. 2003 (strona internetowa)
Elektrociepłownia “Tychy” S.A. 2004 (strona internetowa)
Elektrownia “BEŁCHATÓW” S.A. 2003
Elektrownia “KOZIENICE” S.A. 2004 (strona internetowa)
Elektrownia “STALOWA WOLA” S.A. 2003 ( strona internetowa)
Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. 2003

[10] Raport techniczny ISO TR 14032:1999.
[11] ISO 14031: Effective Mechanism to Environmental Performance Evaluation.

Corporate

Environmental Strategy

Volume: 7, Issue: 3, 2000, pp. 267-275.