A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

12

Anna Szczotka

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu przygo-

towawczym

Streszczenie

Przedstawiony artykuł podejmuje problematyk

ę

dost

ę

pu do akt sprawy

w post

ę

powaniu przygotowawczym. Potrzeba zaj

ę

cia stanowiska, mimo

istniej

ą

cych wcze

ś

niej publikacji dotycz

ą

cych tego tematu, narodziła si

ę

w zwi

ą

zku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca

2008 r. Trybunał poruszył bowiem szereg kwestii niezwykle istotnych i rzuca-
j

ą

cych nowe

ś

wiatło na instytucj

ę

dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu

przygotowawczym. Celem artykułu jest w szczególno

ś

ci konfrontacja insty-

tucji dost

ę

pu do akt w post

ę

powaniu przygotowawczym z konstytucyjnym

prawem do obrony. Główna teza artykułu brzmi zatem,

ż

e unormowany

w art. 156 § 5 k.p.k. dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowaw-

czym nie spełnia standardów konstytucyjnych i konwencyjnych.

I

Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2008 r., wydanym w sprawie o sygn. akt

K 42/07 z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, Trybunał Konstytucyjny
orzekł, i

ż

art. 156 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks post

ę

powa-

nia karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) w zakresie, w jakim umo

ż

liwia

arbitralne wył

ą

czenie jawno

ś

ci tych materiałów post

ę

powania przygoto-

wawczego, które uzasadniaj

ą

wniosek prokuratora w przedmiocie tymcza-

sowego aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w zw.
z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak podkre

ś

lił Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu powy

ż

szego orze-

czenia, brzmienie zakwestionowanej regulacji umo

ż

liwia w praktyce dowoln

ą

interpretacj

ę

przez organ prowadz

ą

cy post

ę

powanie przygotowawcze oko-

liczno

ś

ci decyduj

ą

cych o wyra

ż

eniu zgody na udost

ę

pnienie podejrzanemu

i jego obro

ń

cy akt b

ą

d

ź

okre

ś

lonych materiałów tego post

ę

powania i pozo-

staje w sprzeczno

ś

ci ze standardami prawidłowej legislacji i okre

ś

lono

ś

ci

prawa. Przestrzeganie tych standardów jest za

ś

szczególnie istotne, je

ż

eli

chodzi o ograniczenia konstytucyjnych praw i wolno

ś

ci, zwłaszcza o tak

podstawowym charakterze jak prawo do obrony.

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

13

II

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie zagadnienia udost

ę

pnia-

nia akt sprawy podejrzanemu w toku post

ę

powania przygotowawczego

w oparciu o stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyra

ż

one w wyroku

z dnia 3 czerwca 2008 r. Za spraw

ą

bowiem ww. orzeczenia Trybunału Kon-

stytucyjnego przepis reguluj

ą

cy powy

ż

sz

ą

kwesti

ę

, tj. art. 156 § 5 k.p.k.,

wprawdzie nie utracił mocy obowi

ą

zuj

ą

cej, jednak, co podkre

ś

lił Trybunał

Konstytucyjny, powinien spowodowa

ć

zmian

ę

w jego stosowaniu, polegaj

ą

-

c

ą

na wyeliminowaniu takiej mo

ż

liwo

ś

ci jego interpretacji, która jest niezgod-

na z Konstytucj

ą

RP

1

. Maj

ą

c powy

ż

sze na uwadze, warto zatem jeszcze raz

powróci

ć

do tematu dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowaw-

czym, wskazuj

ą

c jednocze

ś

nie w szczególno

ś

ci na te jego aspekty, które

zostały zaakcentowane przez Trybunał Konstytucyjny. W pierwszej cz

ęś

ci

artykułu omówiony zostanie przepis kodeksu post

ę

powania karnego regulu-

j

ą

cy dost

ę

p do akt w post

ę

powaniu przygotowawczym podejrzanego i jego

obro

ń

cy, w drugiej cz

ęś

ci wskazane zostan

ą

najwa

ż

niejsze aspekty konsty-

tucyjnie i konwencyjnie zagwarantowanego prawa do obrony, które mog

ą

by

ć

naruszane przez te regulacje, i w ko

ń

cu, w ostatniej cz

ęś

ci stanowi

ą

cej

podsumowanie pracy, problem dost

ę

pu do akt w post

ę

powaniu przygoto-

wawczym oraz zasada prawa do obrony zostan

ą

ze sob

ą

skonfrontowane,

przede wszystkim na gruncie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
3 czerwca 2008 r., ale tak

ż

e wcze

ś

niejszego orzecznictwa Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka.

III

Prawo podejrzanego oraz jego obro

ń

cy do dost

ę

pu do materiału dowo-

dowego uzna

ć

mo

ż

na za uprawnienie do korzystania z tej samej wiedzy

i tych samych materiałów procesowych, jakie posiada organ prowadz

ą

cy

post

ę

powanie. Jego zakres obejmuje zarówno dost

ę

p do dokumentów pro-

cesowych zwi

ą

zanych z czynno

ś

ciami procesowymi, w których podejrzany

brał udział, jak i tych, w których nie uczestniczył. W pierwszym przypadku
mo

ż

e słu

ż

y

ć

podejrzanemu równie

ż

informacj

ą

o tym, czy zapis czynno

ś

ci

był wierny z rzeczywisto

ś

ci

ą

i ewentualnie umo

ż

liwi

ć

podj

ę

cie działa

ń

w celu

jej przywrócenia. W drugim dostarcza informacji co do ich przebiegu i skut-
ków dokonanych czynno

ś

ci.

Prawo dost

ę

pu do akt sprawy nie jest jednak prawem nieograniczonym.

Ograniczenia dotycz

ą

zarówno całkowitego wył

ą

czenia dost

ę

pu do niektó-

1

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

14

rych materiałów czy informacji, jak te

ż

uzale

ż

nienia od decyzji organów,

a tak

ż

e sposobu korzystania z udost

ę

pnionych materiałów. Wył

ą

czony jest

całkowicie dost

ę

p do materiałów zawieraj

ą

cych informacje obj

ę

te tajemnic

ą

pa

ń

stwow

ą

2

. Pełn

ą

mo

ż

liwo

ść

zaznajomienia si

ę

z dokumentami w aktach

sprawy ma podejrzany tylko odno

ś

nie do protokołów tych czynno

ś

ci, w któ-

rych on sam uczestniczył lub miał prawo uczestniczy

ć

, oraz odno

ś

nie do

dokumentów pochodz

ą

cych od niego lub sporz

ą

dzonych z jego udziałem

(art. 157 § 3 k.p.k.)

3

.

Kwesti

ę

dost

ę

pu podejrzanego oraz jego obro

ń

cy do akt sprawy, a zara-

zem jego ograniczenia, w toku post

ę

powania przygotowawczego reguluje

art. 156 § 5 k.p.k., zgodnie z którym, je

ż

eli ustawa nie stanowi inaczej,

w toku post

ę

powania przygotowawczego stronom, obro

ń

com, pełnomocni-

kom i przedstawicielom ustawowym udost

ę

pnia si

ę

akta, umo

ż

liwia sporz

ą

-

dzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy
lub kserokopie tylko za zgod

ą

prowadz

ą

cego post

ę

powanie przygotowaw-

cze. Za zgod

ą

prokuratora akta w toku post

ę

powania przygotowawczego

mog

ą

by

ć

w wyj

ą

tkowych przypadkach udost

ę

pniane innym osobom.

Przepis powy

ż

szy okre

ś

la kr

ą

g osób, które mog

ą

uzyska

ć

dost

ę

p do akt

(strony, obro

ń

cy, pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi, w wyj

ą

tkowych

wypadkach – inne osoby), zakres korzystania z akt post

ę

powania (udost

ę

p-

nienie, umo

ż

liwienie sporz

ą

dzenia odpisów i kserokopii oraz wydawanie

odpłatnie uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii) oraz warunki formalno-
proceduralne udost

ę

pnienia akt (mog

ą

by

ć

udost

ę

pniane tylko za zgod

ą

prowadz

ą

cego post

ę

powanie przygotowawcze)

4

.

Przepis art. 156 § 5 k.p.k. nie wskazuje

ż

adnego terminu do zło

ż

enia

wniosku o udost

ę

pnienie akt sprawy. Tym samym uprawnienie podejrzanego

i jego obro

ń

cy do

żą

dania udost

ę

pnienia akt sprawy obejmuje etap od

przedstawienia zarzutu popełnienia przest

ę

pstwa do zako

ń

czenia post

ę

po-

wania przygotowawczego.

śą

danie udost

ę

pniania akt na podstawie art. 156

§ 5 k.p.k. nie zostało tak

ż

e obwarowane jakimikolwiek warunkami, a zatem

podejrzany nie musi spełni

ć

ż

adnych pozytywnych przesłanek umo

ż

liwiaj

ą

-

cych uzyskanie dost

ę

pu do akt sprawy

5

.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu swojego orzeczenia wskazał, i

ż

ustawodawca w

ż

adnym z przepisów kodeksu post

ę

powania karnego nie

sprecyzował, co nale

ż

y rozumie

ć

przez zawarte w art. 156 § 5 k.p.c. sformu-

łowanie „akta sprawy s

ą

dowej”. W tym miejscu podnie

ść

nale

ż

y, i

ż

przepis

2

P. W i l i

ń

s k i, Odmowa dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym, Proku-

ratura i Prawo 2006, nr 11, s. 75.

3

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

4

Ibidem.

5

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 65.

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

15

art. 156 § 5 k.p.k. nie zawiera poj

ę

cia „akta sprawy s

ą

dowej”. Okre

ś

leniem

„akta sprawy s

ą

dowej” posłu

ż

ył si

ę

ustawodawca wył

ą

cznie w art. 156 § 1

k.p.k., okre

ś

laj

ą

c ogólne reguły udost

ę

pnienia akt na etapie post

ę

powania

s

ą

dowego. Zasadne w

ą

tpliwo

ś

ci Trybunału, dotycz

ą

ce braku okre

ś

lono

ś

ci

poj

ę

cia „akta sprawy s

ą

dowej” w kontek

ś

cie akt przekazanych s

ą

dowi wraz

z wnioskiem w przedmiocie tymczasowego aresztowania, wynikaj

ą

wi

ę

c nie

z tre

ś

ci art. 156 § 5 k.p.k., lecz ewentualnie ł

ą

cznie z przepisów art. 156 § 1

i 5 k.p.k. Tymczasem Trybunał przyj

ą

ł,

ż

e kwesti

ę

zasad dost

ę

pu do akt

sprawy w post

ę

powaniu w przedmiocie zastosowania lub przedłu

ż

enia sto-

sowania tymczasowego aresztowania reguluje art. 156 § 5 k.p.k., przeto
zakres znaczeniowy poj

ę

cia „akta sprawy s

ą

dowej” u

ż

ytego w art. 156 § 1

k.p.k. zdaje si

ę

nie mie

ć

wi

ę

kszego znaczenia przy rozstrzyganiu przedsta-

wionego Trybunałowi zagadnienia

6

. Trybunał Konstytucyjny w swoim orze-

czeniu nie wskazał wykładni poj

ę

cia akt sprawy zawartego w art. 156 § 5

k.p.k. Trybunał wskazał jedynie, i

ż

zgodnie z praktyk

ą

stosowan

ą

przez s

ą

dy

powszechne okre

ś

lenie „akta w toku post

ę

powania przygotowawczego”

obejmuje zarówno „wła

ś

ciwe” akta sprawy, o których mowa w art. 250 § 3

i art. 263 § 6 k.p.k., przysłane s

ą

dowi wraz z wnioskiem o zastosowanie

b

ą

d

ź

przedłu

ż

enie tymczasowego aresztowania, jak i akta „aresztowe”, tj.

wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania wraz
z zał

ą

czonymi do niego dokumentami

7

. Znany jest te

ż

pogl

ą

d, i

ż

w zakresie

dowodów, które stanowi

ą

podstaw

ę

wniosku o tymczasowe aresztowanie,

akta sprawy przesłane przez prokuratora wraz z wnioskiem w przedmiocie
tymczasowego aresztowania stanowi

ą

akta sprawy s

ą

dowej w rozumieniu

art. 156 § 1 k.p.k., co do udost

ę

pniania których nie ma potrzeby uzyskiwania

zgody na ich udost

ę

pnienie (art. 156 § 5 k.p.k.). Dopiero w pozostałym za-

kresie s

ą

to akta post

ę

powania przygotowawczego, na udost

ę

pnienie któ-

rych wymagana jest zgoda prowadz

ą

cego post

ę

powanie przygotowawcze.

Uzasadnieniem powy

ż

szego pogl

ą

du jest przyj

ę

cie, i

ż

post

ę

powanie

w przedmiocie tymczasowego aresztowania stanowi post

ę

powanie s

ą

dowe,

a zatem akta sprawy, które prokurator przesyła s

ą

dowi wraz z wnioskiem

o tymczasowe aresztowanie, nale

ż

y uzna

ć

za akta sprawy s

ą

dowej

8

.

Odmowa dost

ę

pu do akt post

ę

powania przygotowawczego wydana na

podstawie art. 156 § 5 k.p.k. mo

ż

e mie

ć

ró

ż

ny zakres. Uzna

ć

bowiem nale-

ż

y,

ż

e skoro organ prowadz

ą

cy post

ę

powanie przygotowawcze wyrazi

ć

mo-

ż

e zgod

ę

na dost

ę

p do akt sprawy, to mo

ż

e równie

ż

wyrazi

ć

j

ą

w odniesieniu

6

P. K a r d a s, P. W i l i

ń

s k i, O niekonstytucyjno

ś

ci odmowy dost

ę

pu do akt sprawy w po-

st

ę

powaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, Palestra 2008, nr 7–8, s. 28.

7

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

8

J. S k o r u p k a, W kwestii dost

ę

pu tymczasowo aresztowanego do wniosku przedmiocie

tymczasowego aresztowania oraz akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym na margi-

nesie orzecze

ń

s

ą

dów powszechnych, Palestra 2008, nr 7–8, s. 37.

A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

16

do cz

ęś

ci akt albo niektórych ich fragmentów. Zatem odmowa dost

ę

pu do

akt mo

ż

e obejmowa

ć

cały zgromadzony materiał procesowy, poszczególne

fragmenty akt albo te

ż

konkretne jego elementy – protokoły przesłucha

ń

,

opinie, ekspertyzy

9

. Wydaje si

ę

,

ż

e tylko w nielicznych sprawach zajd

ą

prze-

słanki pozwalaj

ą

ce na odmówienie podejrzanemu dost

ę

pu do cało

ś

ci akt

sprawy, natomiast w wi

ę

kszo

ś

ci wypadków odmowa b

ę

dzie mogła by

ć

ogra-

niczona jedynie do cz

ęś

ci akt, a nawet poszczególnych dokumentów

10

.

Odno

ś

nie odmowy dost

ę

pu do akt sprawy, nale

ż

y wskaza

ć

, i

ż

ustawo-

dawca w

ż

aden sposób nie uregulował podstaw odmowy udost

ę

pniania po-

dejrzanemu i jego obro

ń

cy akt sprawy w toku post

ę

powania przygoto-

wawczego

11

. W art. 156 § 5 k.p.k. nie zostały okre

ś

lone

ż

adne przesłanki

odmowy udost

ę

pnienia akt, jak cho

ć

by „interes

ś

ledztwa”. Z przepisu po-

wy

ż

szego nie wynika równie

ż

, na jakiej podstawie winno by

ć

oparte przeko-

nanie prowadz

ą

cego post

ę

powanie przygotowawcze o udost

ę

pnieniu b

ą

d

ź

odmowie udost

ę

pnienia podejrzanemu akt sprawy

12

. Trybunał Konstytucyjny

wskazał na nadmiern

ą

ogólno

ść

sformułowania art. 156 § 5 k.p.k., co prze-

s

ą

dziło o uznaniu jego niezgodno

ś

ci z zasad

ą

poprawnej legislacji zawartej

w art. 2 Konstytucji RP. W uzasadnieniu swojego wyroku Trybunał Konstytu-
cyjny podniósł, i

ż

byłoby po

żą

dane wprowadzenie przez ustawodawc

ę

do

przepisu art. 156 § 5 k.p.k. przesłanek ograniczaj

ą

cych arbitralne stosowa-

nie zawartej w nim regulacji. Powinny one polega

ć

na doprecyzowaniu prze-

pisów dotycz

ą

cych dost

ę

pu do akt w zwi

ą

zku z zastosowaniem lub przedłu-

ż

eniem tymczasowego aresztowania w taki sposób, aby oskar

ż

ony (jego

obro

ń

ca) miał mo

ż

liwo

ść

efektywnej obrony i podwa

ż

enia zasadno

ś

ci zasto-

sowania

ś

rodka zapobiegawczego. Jednocze

ś

nie Trybunał podkre

ś

lił, i

ż

samo doprecyzowanie art. 156 § 5 k.p.k., polegaj

ą

ce na dodaniu do tego

przepisu przesłanek odmowy dost

ę

pu do dokumentów w postaci klauzul

ogólnych (np. dobra wymiaru sprawiedliwo

ś

ci), nie gwarantowałoby osobie

tymczasowo aresztowanej dost

ę

pu do akt spraw w sposób zgodny ze stan-

dardami wyznaczonymi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka

13

.

Nale

ż

y jednak zgodzi

ć

si

ę

ze stanowiskiem, i

ż

prowadz

ą

cy post

ę

powanie

przygotowawcze nie powinien odmawia

ć

zgody na przejrzenie akt przez

9

P. W i l i

ń

s k i, Odmowa dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym, Proku-

ratura i Prawo 2006, nr 11, s. 79.

10

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 73.

11

M. W

ą

s e k - W i a d e r e k, Dost

ę

p do akt sprawy oskar

ż

onego tymczasowo aresztowa-

nego i jego obro

ń

cy w post

ę

powaniu przygotowawczym – standard europejski a prawo pol-

skie, Palestra 2003, nr 3–4, s. 65.

12

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 65.

13

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

17

strony, je

ż

eli mo

ż

e to nast

ą

pi

ć

bez wyrz

ą

dzenia istotnej szkody interesom

prowadzonego

ś

ledztwa (dochodzenia)

14

.

Odmowa wgl

ą

du do akt sprawy wydawana jest w formie zarz

ą

dzenia

wraz z jego pisemnym uzasadnieniem osoby prowadz

ą

cej post

ę

powanie

przygotowawcze. Uzasadnienie zarz

ą

dzenia powinno spełnia

ć

warunki

okre

ś

lone w art. 424 § 1 k.p.k., tj. wskazanie, jakie fakty uznano za udowod-

nione lub nieudowodnione, na jakich w tej mierze oparto si

ę

dowodach

i dlaczego nie uznano dowodów przeciwnych, oraz wyja

ś

nienie podstawy

prawnej zarz

ą

dzenia. Przede wszystkim jednak uzasadnienie powinno

wskazywa

ć

na te okoliczno

ś

ci sprawy, które stały na przeszkodzie udost

ę

p-

nienia akt sprawy. Odmowa udost

ę

pniania akt została poddana kontroli in-

stancyjnej. Na zarz

ą

dzenie w przedmiocie odmowy udost

ę

pniania akt

w post

ę

powaniu przygotowawczym, zgodnie z art. 159 k.p.k., przysługuje

stronom za

ż

alenie do prokuratora bezpo

ś

rednio przeło

ż

onego. Je

ż

eli zarz

ą

-

dzenie o odmowie udost

ę

pnienia akt wydał prokurator, za

ż

alenie na jego

zarz

ą

dzenie rozpoznaje prokurator bezpo

ś

rednio przeło

ż

ony. Je

ż

eli nato-

miast zarz

ą

dzenie wydał nieprokuratorski organ prowadz

ą

cy post

ę

powanie

przygotowawcze, za

ż

alenie rozpoznaje prokurator sprawuj

ą

cy nadzór nad

tym post

ę

powaniem

15

. W za

ż

aleniu podejrzany mo

ż

e zakwestionowa

ć

nie

tylko zasadno

ść

samego rozstrzygni

ę

cia, ale tak

ż

e jego uzasadnienie,

wskazuj

ą

c brak podstaw do decyzji

16

.

Decyzja o odmowie udost

ę

pnienia akt sprawy ma charakter incydental-

ny, wydawana jest ona stosownie do aktualnego stanu post

ę

powania. Po-

dejrzany w ka

ż

dej chwili mo

ż

e ponowi

ć

wniosek o udost

ę

pnienia akt. Wcze-

ś

niejsza odmowa, cho

ć

by podtrzymana przez prokuratora bezpo

ś

rednio

przeło

ż

onego b

ą

d

ź

sprawuj

ą

cego nadzór nad post

ę

powaniem przygoto-

wawczym, nie stanowi bowiem przesłanki negatywnej do wyst

ą

pienia z ko-

lejnym wnioskiem o udost

ę

pnienie akt. Wydanie zarz

ą

dzenia uwzgl

ę

dniaj

ą

-

cego wniosek podejrzanego nie wymaga te

ż

zmiany, ani uchylenia wcze-

ś

niejszego zarz

ą

dzenia w tej kwestii. Wydaniu postanowienia w drugiej in-

stancji równie

ż

nie towarzyszy zakaz ponownego

żą

dania, ani te

ż

nie korzy-

sta ono z powagi rzeczy os

ą

dzonej

17

.

Wskaza

ć

ponadto nale

ż

y, i

ż

obowi

ą

zuj

ą

cy kodeks post

ę

powania karnego

nie zawiera odmiennych uregulowa

ń

dost

ę

pu podejrzanego i jego obro

ń

cy

do akt post

ę

powania przygotowawczego w sytuacji, kiedy podejrzany jest

14

F. P r u s a k, Komentarz do kodeksu post

ę

powania karnego, Warszawa 1999.

15

P. H o f m a

ń

s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks Post

ę

powania Karnego, t. IV:

Komentarz. Aktualizacje, Wydawnictwo C. H. Beck 2008.

16

P. W i l i

ń

s k i, Odmowa dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym, Proku-

ratura i Prawo 2006, nr 11, s. 82.

17

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 66.

A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

18

tymczasowo aresztowany. Zatem przewidziane przez kodeks post

ę

powania

karnego incydentalne procedury aresztowe, w ramach których odbywa si

ę

kontrola zasadno

ś

ci tymczasowego aresztowania, nie skutkuj

ą

ż

adnym

uprzywilejowaniem podejrzanego tymczasowo aresztowanego w dost

ę

pie do

akt sprawy w porównaniu z podejrzanym odpowiadaj

ą

cym z wolnej stopy

18

.

Czynno

ść

polegaj

ą

ca na udost

ę

pnieniu akt sprawy stosownie do art. 156

§ 5 k.p.k. nie wymaga spisania protokołu. Mo

ż

e on by

ć

jednak spisany, gdy

przeprowadzaj

ą

cy t

ą

czynno

ść

uzna to za konieczne. Mo

ż

liwe jest tak

ż

e

udokumentowanie tej czynno

ś

ci w formie notatki urz

ę

dowej

19

.

IV

Prawo do obrony to podstawowe prawo podejrzanego w procesie kar-

nym, nale

żą

ce do sfery praw człowieka, przewidziane w Konstytucji RP

i gwarantowane przez kodeks post

ę

powania karnego oraz Konwencj

ę

o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolno

ś

ci (dalej: Konwencja

Europejska). Prawo do obrony jest zatem fundamentaln

ą

zasad

ą

procesu

karnego, ale tak

ż

e elementarnym standardem demokratycznego pa

ń

stwa

prawnego

20

. Zasada prawa do obrony podniesiona została do rangi zasady

konstytucyjnej. Umieszczenie powy

ż

szej zasady w przepisach Konstytucji

powoduje,

ż

e zasada ta nabiera szczególnej doniosło

ś

ci dla całego systemu

prawa, w tym dla norm karnoprocesowych. Zasada prawa do obrony znajduje
ponadto swoje miejsce w traktatach mi

ę

dzynarodowych reguluj

ą

cych zagad-

nienia praw człowieka, w tym równie

ż

w Powszechnej Deklaracji Prawa Czło-

wieka czy Mi

ę

dzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych

21

.

Zgodnie z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP ka

ż

dy, przeciw komu prowadzone

jest post

ę

powanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach po-

st

ę

powania; Mo

ż

e on w szczególno

ś

ci wybra

ć

obro

ń

c

ę

lub na zasadach

okre

ś

lonych w ustawie korzysta

ć

z obro

ń

cy z urz

ę

du.

Podkre

ś

li

ć

nale

ż

y,

ż

e prawo do obrony wyst

ę

powa

ć

winno we wszystkich

stadiach post

ę

powania, a wi

ę

c zarówno w stadiach przedjudykacyjnych, jak

i przed organami orzekaj

ą

cymi, w tym i przed s

ą

dami, wszystkich instancji.

We wszystkich tych stadiach wyst

ę

puje ono w takim samych pełnym zakre-

sie, niezale

ż

nie od tego,

ż

e nie wszystkie z tych stadiów mog

ą

si

ę

ko

ń

czy

ć

18

M. W

ą

s e k - W i a d e r e k, Dost

ę

p do akt sprawy oskar

ż

onego tymczasowo aresztowa-

nego i jego obro

ń

cy w post

ę

powaniu przygotowawczym – standard europejski a prawo pol-

skie, Palestra 2003, nr 3–4, s. 66.

19

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 67.

20

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

21

Wyrok SN z dnia 4 lutego 2003 r., IV KK 379/02, LEX nr 75448.

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

19

takim czy innym orzeczeniem

22

. Ponadto, zgodnie ze stanowiskiem S

ą

du

Najwy

ż

szego, nie formalne postawienie zarzutu popełnienia przest

ę

pstwa,

lecz ju

ż

pierwsza czynno

ść

organów procesowych skierowana na

ś

ciganie

okre

ś

lonej osoby czyni j

ą

podmiotem prawa do obrony

23

.

W pi

ś

miennictwie karnoprocesowym powszechnie przyjmowane jest roz-

ró

ż

nienie prawa do obrony na obron

ę

materialn

ą

i formaln

ą

. Zasada prawa

do obrony obejmuje zatem zarówno prawo do obrony materialnej, tj. podej-
mowanie przez jak

ą

kolwiek osob

ę

wszelkich czynno

ś

ci procesowych w celu

ochrony interesów oskar

ż

onego w procesie, jak i prawo do obrony formalnej,

czyli korzystanie z pomocy obro

ń

cy przez oskar

ż

onego. Obrona materialna

polega przede wszystkim na składaniu wniosków o przeprowadzenie dowo-
dów oraz innych wniosków procesowych, których uwzgl

ę

dnienie wyjdzie na

korzy

ść

oskar

ż

onemu, przytaczaniu argumentów na jego rzecz oraz kontrar-

gumentów przeciwko tezom oskar

ż

enia, składaniu wyja

ś

nie

ń

oraz komento-

waniu przeprowadzonych dowodów i wnoszeniu

ś

rodków zaskar

ż

enia

(obrona czynna, aktywna). Do obrony materialnej zaliczy

ć

równie

ż

nale

ż

y

prawo wgl

ą

du w akta sprawy. Obron

ę

materialn

ą

cechuje wi

ę

c to,

ż

e ka

ż

dy

mo

ż

e j

ą

wykonywa

ć

na rzecz oskar

ż

onego, a działalno

ść

ta ma granice wy-

znaczone przez przepisy prawa. Form

ą

obrony materialnej jest równie

ż

mil-

czenie i bierne zachowanie si

ę

oskar

ż

onego (obrona bierna)

24

.

Jak wielokrotnie podkre

ś

lał Trybunał Konstytucyjny

25

, prawo do obrony

nie jest prawem absolutnym. Ograniczenia tego prawa podlegaj

ą

ocenie

przez pryzmat art. 31 ust. 3 Konstytucji, który formułuje kumulatywnie uj

ę

te

przesłanki dopuszczalno

ś

ci ogranicze

ń

w korzystaniu z konstytucyjnych

praw i wolno

ś

ci. S

ą

to: ustawowa forma ograniczenia, istnienie w pa

ń

stwie

demokratycznym konieczno

ś

ci wprowadzenia ograniczenia, funkcjonalny

zwi

ą

zek ograniczenia z realizacj

ą

wskazanych w art. 31 ust. 1 warto

ś

ci

(bezpiecze

ń

stwo pa

ń

stwa, porz

ą

dek publicznym, ochrona

ś

rodowiska,

zdrowia i moralno

ś

ci publicznej, wolno

ś

ci i praw innych osób) oraz zakaz

naruszania istoty danego prawa lub wolno

ś

ci. Stwierdzenie,

ż

e ograniczenia

mog

ą

by

ć

ustanawiane tylko wtedy, gdy s

ą

konieczne w demokratycznym

pa

ń

stwie, nakazuje rozwa

ż

y

ć

, czy wprowadzona regulacja jest w stanie do-

prowadzi

ć

do zamierzonych przez ni

ą

skutków, czy regulacja ta jest nie-

zb

ę

dna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest poł

ą

czona, oraz czy

22

P. S a r n e c k i, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, pod red. L. G a r -

l i c k i e g o, Warszawa 2003.

23

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2004 r., KK 194/03.

24

S. W a l t o

ś

, Naczelne zasady procesu karnego, Warszawa 1999, s. 119.

25

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07; a tak

ż

e: wyrok TK z dnia 24 marca 2003 r.,

P 14/01; wyrok TK z dnia 6 marca 2007 r., SK 54/06; orzeczenie TK z dnia 26 kwietnia
1995 r., K 11/94; wyrok TK z dnia 28 czerwca 2000 r., K 34/99.

A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

20

efekty wprowadzonej regulacji pozostan

ą

w proporcji do ci

ęż

arów nakłada-

nych przez ni

ą

na obywatela.

Podstawowym aktem mi

ę

dzynarodowym reguluj

ą

cym zagadnienie prawa

do obrony jest Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wol-
no

ś

ci

26

, która w art. 6 ust. 3 stanowi, i

ż

ka

ż

dy oskar

ż

ony o popełnienie czynu

zagro

ż

onego kar

ą

ma co najmniej prawo do posiadania odpowiedniego cza-

su i mo

ż

liwo

ś

ci do przygotowania obrony oraz do bronienia si

ę

osobi

ś

cie lub

przez ustanowionego przez siebie obro

ń

c

ę

, a je

ś

li nie ma wystarczaj

ą

cych

ś

rodków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomo-

cy obro

ń

cy wyznaczonego z urz

ę

du, gdy wymaga tego dobro wymiaru spra-

wiedliwo

ś

ci. Uprawnienia zawarte w art. 6 ust. 3 Konwencji Europejskiej

tradycyjnie uznaje si

ę

za podstawowe prawa oskar

ż

onego, tworz

ą

ce stan-

dard tzw. minimum praw oskar

ż

onego, cho

ć

, jak si

ę

wskazuje, nie jest to

z pewno

ś

ci

ą

lista wyczerpuj

ą

ca.

V

Trybunał Konstytucyjny orzekł, i

ż

art. 156 § 5 k.p.k. w zakresie, w jakim

umo

ż

liwia arbitralne wył

ą

czenie jawno

ś

ci tych materiałów post

ę

powania

przygotowawczego, które uzasadniaj

ą

wniosek prokuratora w przedmiocie

tymczasowego aresztowania, narusza konstytucyjnie zagwarantowane pra-
wo do obrony zagwarantowane podejrzanemu w art. 42 ust. 2 Konstytucji
RP. Wskaza

ć

nale

ż

y, i

ż

Trybunał nie wykluczył całkowicie mo

ż

liwo

ś

ci od-

mowy udost

ę

pniania tych materiałów, pod warunkiem jednak, i

ż

nie b

ę

dzie

ona miała arbitralnego charakteru

27

.

Trybunał Konstytucyjny przyznał jednocze

ś

nie, i

ż

co do zasady słusznie

post

ę

powanie przygotowawcze – odmiennie ni

ż

post

ę

powanie s

ą

dowe – nie

jest oparte na zasadzie pełnej jawno

ś

ci akt sprawy. Mo

ż

liwo

ść

osi

ą

gni

ę

cia

celów post

ę

powania przygotowawczego warunkowana jest bowiem, mi

ę

dzy

innymi, zachowaniem w tajemnicy pewnych informacji, dowodów itd.

28

. Po-

mimo jednak dominowania w post

ę

powaniu przygotowawczym zasady taj-

no

ś

ci, powinno

ś

ci

ą

prowadz

ą

cego to post

ę

powanie jest przede wszystkim

poszanowanie prawa do obrony podejrzanego oraz zasady kontradyktoryj-
no

ś

ci post

ę

powania

29

.

W miejsce wynikaj

ą

cej z powszechnie przyjmowanej dot

ą

d wykładni

art. 156 § 5 k.p.k. zasady tajno

ś

ci akt sprawy, od której odst

ę

pstwo uzale

ż

-

26

Dz. U. z 1993 r., Nr 284, poz. 61.

27

P. K a r d a s, P. W i l i

ń

s k i, O niekonstytucyjno

ś

ci odmowy dost

ę

pu do akt sprawy

w post

ę

powaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, Palestra 2008, nr 7–8, s. 26.

28

Postanowienie TK z dnia 27 stycznia 2004 r., SK 50/03.

29

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 73.

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

21

nione było od zgody prowadz

ą

cego post

ę

powanie, Trybunał przyj

ą

ł wykład-

ni

ę

wskazuj

ą

c

ą

na zasad

ę

„wewn

ę

trznej jawno

ś

ci” tej cz

ęś

ci materiałów

zgromadzonych w aktach przekazanych s

ą

dowi w trybie art. 250 § 3 k.p.k.

lub art. 263 § 6 k.p.k., która stanowi uzasadnienie wniosku prokuratora
w przedmiocie tymczasowego aresztowania

30

.

Podstawowym uzasadnieniem dla ograniczenia dost

ę

pu do akt sprawy

w post

ę

powaniu przygotowawczym jest d

ąż

enie do efektywno

ś

ci post

ę

po-

wania, eliminowanie sytuacji, w których przedwczesne ujawnienie posiada-
nych informacji mo

ż

e oznacza

ć

zniweczenie wysiłków i niepowodzenie

w gromadzeniu dowodów popełnionego lub zarzucanego przest

ę

pstwa

31

.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu swojego wyroku wskazał jednak, i

ż

przepis art. 156 § 5 k.p.c. nie spełnia kryterium proporcjonalno

ś

ci. Reguluj

ą

c

kolizj

ę

mi

ę

dzy dwiema warto

ś

ciami – efektywno

ś

ci

ą

post

ę

powania przygo-

towawczego i skuteczno

ś

ci

ą

obrony osoby aresztowanej – umo

ż

liwia nad-

mierne ograniczenie praw jednostki, mo

ż

e nawet wkraczaj

ą

c w istot

ę

konsty-

tucyjnego prawa do obrony

32

. Organ procesowy winien zatem w bardzo wni-

kliwy sposób wywa

ż

y

ć

– z jednej strony chronione Konstytucj

ą

RP oraz

standardami mi

ę

dzynarodowymi interesy i prawa podejrzanego, a z drugiej

strony interes skutecznego

ś

cigania w post

ę

powaniu przygotowawczym

33

.

Odmawianie dost

ę

pu do akt niew

ą

tpliwie wkracza w sfer

ę

prawa do

obrony, co nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji stosowania (przedłu-

ż

ania) najsurowszego

ś

rodka zapobiegawczego, jakim jest tymczasowe

aresztowanie. Teza ta zachowuje swoj

ą

aktualno

ść

, mimo

ż

e na gruncie

post

ę

powania karnego mo

ż

na wskaza

ć

przepisy, które umo

ż

liwiaj

ą

oskar

ż

o-

nemu i jego obro

ń

cy uzyskanie cz

ęś

ciowej wiedzy na temat materiału dowo-

dowego, zebranego na danym etapie post

ę

powania przygotowawczego

34

.

Trybunał Konstytucyjny wskazał bowiem, i

ż

zagwarantowany w art. 157

§ 3 k.p.k. dost

ę

p do protokołów tych czynno

ś

ci, w których podejrzany sam

uczestniczył lub miał prawo uczestniczy

ć

, oraz odno

ś

nie do dokumentów

pochodz

ą

cych od niego lub sporz

ą

dzonych z jego udziałem nie umo

ż

liwia

w sposób wystarczaj

ą

cy realizacji prawa do obrony w sytuacji zastosowania

ś

rodka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania

35

, w tym

celu konieczne jest bowiem bezpo

ś

rednie zapoznanie si

ę

przez aresztowa-

30

P. K a r d a s, P. W i l i

ń

s k i, O niekonstytucyjno

ś

ci odmowy dost

ę

pu do akt sprawy

w post

ę

powaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, Palestra 2008, nr 7–8, s. 26.

31

P. W i l i

ń

s k i, Odmowa dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym, Proku-

ratura i Prawo 2006, nr 11, s. 79.

32

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

33

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 73.

34

Wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., K 42/07.

35

Ibidem.

A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

22

nego (jego obro

ń

c

ę

) z materiałami post

ę

powania przygotowawczego, uza-

sadniaj

ą

cymi wniosek prokuratora.

Dost

ę

p podejrzanego do akt sprawy jest niezwykle istotnym gwarantem

rzetelno

ś

ci post

ę

powania. Rzetelny proces karny wymaga bowiem, aby

oskar

ż

yciel ujawnił podejrzanemu wszystkie istotne dowody przemawiaj

ą

ce

za i przeciw oskar

ż

eniu. Skuteczna obrona jest bowiem niemo

ż

liwa, albo co

najmniej niezwykle utrudniona, je

ż

eli oskar

ż

ony pozbawiony zostanie mo

ż

li-

wo

ś

ci dost

ę

pu do zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Brak

wiedzy o informacjach, które posiada organ procesowy, oznacza brak mo

ż

-

liwo

ś

ci skutecznej reakcji na wynikaj

ą

ce z nich konsekwencje. St

ą

d uzna

ć

nale

ż

y, i

ż

prawo dost

ę

pu do materiału dowodowego jest jednym z istotnych

elementów prawa do obrony

36

.

Maj

ą

c na wzgl

ę

dnie, i

ż

post

ę

powanie w przedmiocie tymczasowego

aresztowania umo

ż

liwia pozbawienie wolno

ś

ci podejrzanego, musi ono za-

pewni

ć

mu obron

ę

realn

ą

i efektywn

ą

, a nie iluzoryczn

ą

i abstrakcyjn

ą

.

W toku tego post

ę

powania tymczasowo aresztowany musi mie

ć

mo

ż

liwo

ść

przedstawienia i obrony własnego stanowiska. Obrona b

ę

dzie za

ś

mogła by

ć

uznana za realn

ą

i efektywn

ą

, je

ż

eli podejrzany b

ę

dzie znał dowody i oko-

liczno

ś

ci stanowi

ą

ce podstaw

ę

wniosku prokuratora

37

.

Przyj

ę

ta przez Trybunał koncepcja przes

ą

dza zatem o braku podstaw

prawnych do nieuwzgl

ę

dnienia wniosku podejrzanego lub jego obro

ń

cy

o dost

ę

p do tej cz

ęś

ci materiałów post

ę

powania przygotowawczego, które

stanowi

ą

uzasadnienie wniosku o zastosowanie lub przedłu

ż

enie stosowa-

nia tymczasowego aresztowania. W obowi

ą

zuj

ą

cym stanie prawnym ozna-

cza to konieczno

ść

zapewnienia podejrzanemu i obro

ń

cy mo

ż

liwo

ś

ci dost

ę

-

pu do tej cz

ęś

ci akt. Standardem staje si

ę

zatem, zgodnie z zasad

ą

równo

ś

ci

broni, zapewnienie podejrzanemu, wobec którego zło

ż

ono wniosek o zasto-

sowanie albo przedłu

ż

enie tymczasowego aresztowania, dost

ę

pu do tych

dowodów i okoliczno

ś

ci, które stanowi

ą

uzasadnienie tego wniosku

38

.

Odno

ś

nie do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wskaza

ć

tak

ż

e nale-

ż

y, i

ż

zajmuj

ą

c stanowisko w przedmiocie niekonstytucyjno

ś

ci art. 156 § 5

k.p.k., Trybunał zaw

ę

ził znacznie jego zakres, odnosz

ą

c si

ę

w sentencji swo-

jego wyroku jedynie ogólnie do samej dopuszczalno

ś

ci ograniczenia do akt

sprawy wył

ą

cznie w ramach post

ę

powania w przedmiocie zastosowania lub

przedłu

ż

enia stosowania tymczasowego aresztowania. Przepis art. 156 § 5

36

P. W i l i

ń

s k i, Odmowa dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym, Proku-

ratura i Prawo 2006, nr 11, s. 74.

37

J. S k o r u p k a, W kwestii dost

ę

pu tymczasowo aresztowanego do wniosku przedmiocie

tymczasowego aresztowania oraz akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym na margi-

nesie orzecze

ń

s

ą

dów powszechnych, Palestra 2008, nr 7–8, s. 37.

38

P. K a r d a s, P. W i l i

ń

s k i, O niekonstytucyjno

ś

ci odmowy dost

ę

pu do akt sprawy

w post

ę

powaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, Palestra 2008, nr 7–8, s. 27.

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

23

k.p.k. dotyczy natomiast dost

ę

pu do akt w toku całego post

ę

powania przygo-

towawczego, bez wzgl

ę

du na stosowanie wobec podejrzanego

ś

rodka za-

pobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. Jednocze

ś

nie jed-

nak uzasadnienie wyroku wskazuje na to,

ż

e stwierdzaj

ą

c zasadno

ść

zarzu-

tów dotycz

ą

cych braku przesłanek odmowy, Trybunał uznał ten argument za

wystarczaj

ą

cy do ogólnej dyskredytacji regulacji przewiduj

ą

cej mo

ż

liwo

ść

odmowy dost

ę

pu w odniesieniu do art. 2 Konstytucji RP. Ponadto Trybunał

w swoim orzeczeniu nie odniósł si

ę

do kwestii organu decyduj

ą

cego o do-

st

ę

pie do akt sprawy, w szczególno

ś

ci za

ś

ustalaj

ą

cego zakres ujawnionego

podejrzanemu materiału dowodowego, a tak

ż

e nie rozstrzygn

ą

ł problemu

organu wła

ś

ciwego i trybu kontroli decyzji o udost

ę

pnieniu lub odmowie

udost

ę

pnienia pewnej cz

ęś

ci materiału dowodowego

39

.

Mimo jednak powy

ż

ej wskazanych w

ą

tpliwo

ś

ci zawartych w orzeczeniu

Trybunału, wyrok z dnia 3 czerwca 2008 r. jest niew

ą

tpliwie przełomowy

z punktu widzenia gwarancji procesowych. Ujawniaj

ą

ce si

ę

w kontek

ś

cie tego

wyroku zagadnienia wskazuj

ą

na konieczno

ść

nowelizacji obowi

ą

zuj

ą

cych

przepisów przes

ą

dzaj

ą

c w pewnej cz

ęś

ci zakres przyszłego rozwi

ą

zania

40

.

Z powy

ż

szym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego koresponduje

równie

ż

orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który stoi

na stanowisku, i

ż

z potrzeby zagwarantowania przeprowadzenia skuteczne-

go

ś

ledztwa mo

ż

e wynika

ć

konieczno

ść

utrzymania w tajemnicy cz

ęś

ci ze-

branych podczas

ś

ledztwa informacji w celu zapobiegni

ę

cia wpływaniu na

dowody przez podejrzanych i zakłócaniu przebiegu procesu; Jednak

ż

e, ów

słuszny sk

ą

din

ą

d cel nie mo

ż

e zosta

ć

osi

ą

gni

ę

ty kosztem istotnych ograni-

cze

ń

praw do obrony. W zwi

ą

zku z tym, informacje wa

ż

ne z punktu widzenia

oceny zgodno

ś

ci z prawem aresztowania danej osoby nale

ż

y udost

ę

pni

ć

we

wła

ś

ciwy sposób obro

ń

cy podejrzanemu

41

. Europejski Trybunał Praw Czło-

wieka nie stawia zatem wymogu udost

ę

pnienia tymczasowo aresztowanemu

cało

ś

ci materiałów post

ę

powania przygotowawczego. Jednak

ż

e podejrzany

i jego obro

ń

ca powinien mie

ć

dost

ę

p do akt tego post

ę

powania w zakresie

niezb

ę

dnym do efektywnego podwa

ż

ania zasadno

ś

ci i legalno

ś

ci areszto-

wania

42

.

Realizacja uprawnienia zagwarantowanego w art. 6 ust. 3 Konwencji Eu-

ropejskiej b

ę

dzie sprowadzała si

ę

nie tylko do mo

ż

liwo

ś

ci

żą

dania podania

mu ustnie podstaw zarzutu oraz sporz

ą

dzenia na pi

ś

mie uzasadnienia po-

stanowienia o przedstawieniu zarzutu, ale tak

ż

e do poznania dowodów

zgromadzonych przez organy

ś

cigania. Z kolei to uprawnienie, ł

ą

cznie

z uprawnieniem, do posiadania mo

ż

liwo

ś

ci do przygotowania obrony, obej-

39

Ibidem, s. 29.

40

Ibidem, s. 32.

41

Wyrok ETPCz z dnia 25 czerwca 2002 r., sprawa nr 24244/94.

42

Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 23 sierpnia 2007 r., II AKz 412/07.

A. Szczotka

Prokuratura

i Prawo 2, 2009

24

muje prawo podejrzanego do

żą

dania udost

ę

pnienia mu zebranego materia-

łu dowodowego, w tym akt post

ę

powania przygotowawczego

43

.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 2008 r. polemi-

zuje z dotychczas dominuj

ą

cym pogl

ą

dem w orzecznictwie, zgodnie z któ-

rym odmowa dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym nie

narusza prawa do obrony

44

. W uzasadnieniu swojego wyroku Trybunał

przedstawił jednak w sposób bardzo rzetelny i precyzyjny te aspekty odmo-
wy dost

ę

pu do akt sprawy, które niew

ą

tpliwie naruszaj

ą

prawo do obrony.

W

ś

wietle powy

ż

szego, nie ulega wi

ę

c w

ą

tpliwo

ś

ci,

ż

e dotychczasowa linia

orzecznicza, a tak

ż

e praktyka polegaj

ą

ca w przewa

ż

aj

ą

cej cz

ęś

ci spraw na

odmowie dost

ę

pu do akt sprawy powinny ulec zmianie. Wydaje si

ę

,

ż

e naj-

wy

ż

sz

ą

odpowiedzialno

ś

ci

ą

Trybunał Konstytucyjny obarczył organ prowa-

dz

ą

cy post

ę

powanie przygotowawcze, w którego gestii ci

ą

gle pozostaje re-

alizowanie dost

ę

pu do akt sprawy w post

ę

powaniu przygotowawczym. Wo-

bec faktu, i

ż

przepis art. 156 § 5 k.p.k. nie utracił mocy obowi

ą

zuj

ą

cej, zada-

niem organu prowadz

ą

cego post

ę

powanie przygotowawcze b

ę

dzie takiego

jego stosowanie, które zagwarantuje podejrzanemu realizacj

ę

jego konstytu-

cyjnych i konwencyjnych praw, w tym przede wszystkim prawa do obrony.

Access to case files in pre-trial proceedings

Abstract

This article discusses the access to the case files in pre-trial proceedings.

The need for touching upon this problem, despite many relevant publications

43

J. S k o r u p k a, Udost

ę

pnianie akt sprawy podejrzanemu, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5,

s. 69.

44

W postanowieniu z dnia 4 wrze

ś

nia 2007 r. S

ą

d Apelacyjny w Krakowie orzekł, i

ż

nie ma

racji obro

ń

ca podejrzanego, zarzucaj

ą

c,

ż

e odmówienie mu dost

ę

pu do akt

ś

ledztwa naru-

sza równo

ść

stron i uniemo

ż

liwia mu obron

ę

. Nie ma takiego naruszenia, bowiem wła

ś

nie

żą

danie dost

ę

pu do akt narusza równo

ść

, skoro podejrzany nie ma obowi

ą

zku wyjawienia

wszystkich posiadanych wiadomo

ś

ci o badanych zdarzeniach. Ujawnienie dowodów dla sto-

sowania aresztowania obezwładniałoby

ś

ledztwo, które wszak dopiero dowody gromadzi, by

udowodni

ć

czyny podejrzanego (II AKz 384/07, KZS 2007, nr 9, poz. 45). W innym orzecze-

niu z dnia 13 pa

ź

dziernika 2005 r. S

ą

d Apelacyjny w Krakowie postanowił, i

ż

„Prawo do rze-

telnego procesu nie oznacza uprawnienia obro

ń

cy do dost

ę

pu do materiałów

ś

ledztwa na

ka

ż

dym jego etapie, lecz polega na wiedzy o okre

ś

lonych w ustawie czynno

ś

ciach

ś

led-

czych, prawie do uczestniczenia w niektórych z nich i prawie do zaznajomienia si

ę

z cało

ś

ci

ą

materiałów, gdy post

ę

powanie podlega uko

ń

czeniu” (II AKz 366/05, KZS 2005, nr 10, poz.

29).

Dost

ę

p do akt sprawy w post

ę

powaniu...

Prokuratura
i Prawo 2, 2009

25

available, was triggered by the Constitutional Tribunal’s decision of 3 June
2008. The Tribunal addressed a number of extremely important issues that
somewhat clarify the institution of access to case files in pre-trial proceed-
ings. This article is particularly meant to confront the institution in question
with the constitutional right of defence. Thus, the key point hereof is that,
regulated under Article 156 § 5 of the Code of Penal Procedure, the access
to case files in pre-trial proceedings fails to meet standards set forth in the
Constitution and Convention.