Analiza morfologiczna:

1. Zaczynamy od znalezienia rdzenia, czyli morfemu, który powtarza się w całej rodzinie wyrazów.

2. Następnie sprawdzamy, czy wyraz, który analizujemy jest wyrazem odmiennym czy nieodmiennym

(zob. podręcznik – odmienne i nieodmienne części mowy).

3. Jeśli jest odmienny, np. czasownik, rzeczownik, przymiotnik, to szukamy końcówki fleksyjnej.

4. Te morfemy, które pozostały, oddzielamy od rdzenia i końcówki fleksyjnej, a następnie analizujemy –

określamy czym są.

5. Na koniec opisujemy wszystkie morfemy (3 klasyfikacje).

Przykład 1.

1. kostka Powtarza się w rodzinie, np. kostki, kości, kostucha, kość, kosteczka (oczywiście pamiętamy

o alternacjach).

2. kostka To rzeczownik, więc się odmienia.

3. kostka Ten rzeczownik odmienia się w następujący sposób:

lp.

lm.

M. kostka

kostki

D. kostki

kostek /0

C. kostce

kostkom

B. kostkę

kostki

N. kostką

kostkami

Ms. kostce

kostkach

Pogrubione zostały końcówki fleksyjne, a więc morfemy fleksyjne, które są po rdzeniu
i zmieniają się podczas odmiany wyrazu (w paradygmacie). Znak /0 oznacza tu zero
morfologiczne.

4. kost/k/a Wydzieliliśmy morfem -k-, który utworzył nam zdrobnienie.

kost / k / a

kost – morfem ciągły, związany, leksykalny (rdzeń)

-k – morfem ciągły, związany (sufiks), słowotwórczy

-a – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (końcówka fleksyjna)

Przykład 2.

1. zrobiłaby

Powtarza się w rodzinie wyrazów, np. robić, robiony, zrobiwszy, rób.

2. zrobiłaby

To czasownik, więc się odmienia.

3. zrobiłaby/0

Ten czasownik odmienia się w następujący sposób:

lp.

lm.

1. os.

zrobiłabym / zrobiłbym

zrobilibyśmy / zrobiłybyśmy

2. os.

zrobiłabyś / zrobiłbyś

zrobilibyście / zrobiłybyście

3. os.

zrobiłaby/0 / zrobiłby/0 / zrobiłoby/0

zrobiliby/0 / zrobiłyby/0

Proszę sprawdzić jak odmieniają się poszczególne formy czasowników (wszystkie
czasy, tryby, imiesłowy odmienne) – podręcznik!

4. z/rob/iłaby/0

Jak widać, pozostał nam jeszcze środek wyrazu -iłaby-. Trzeba przemyśleć, czy da się
go jeszcze podzielić na jakieś mniejsze elementy znaczące. I tu przychodzi z pomocą
funkcjonalna klasyfikacja morfemów. Przede wszystkim wiemy, że nasz wyraz jest
czasownikiem. Teraz musimy jeszcze się zorientować, jaka to forma czasownika.
Nasz wyraz posiada cząstkę –by, która od razu informuje nas o tym, że to czasownik
w trybie przypuszczającym. Na tej podstawie od razu ten morfem możemy oddzielić.

z/rob/iła/by/0

Funkcjonalna klasyfikacja morfemów potwierdza, że cząstka –by jest flektywem
formy trybu przypuszczającego.

Następnie zastanawiamy się, czy można jeszcze bardziej podzielić wyraz. I tu znów
możemy spojrzeć do klasyfikacji funkcjonalnej, skoro to czasownik, to bezpiecznie
od razu do typów flektywów. Najbardziej charakterystycznym flektywem
w czasowniku, o którym wszyscy Państwo pamiętają, jest -ł-. Przypominam, że jego
pełna nazwa brzmi: flektyw (przyrostek) formy czasu przeszłego. Możemy go więc
wydzielić w naszym wyrazie.

z/rob/i/ł/a/by/0

Gdy to zrobiliśmy, okazało się, że wydzieliliśmy jednocześnie -i- oraz -a-. Musimy
więc określić, czym one są. Pamiętając budowę czasu przeszłego w polszczyźnie,
możemy stwierdzić, że czas przeszły to:

(prefiks) + rdzeń + morfem tematu czasu przeszłego + morfem formy czasu
przeszłego + morfem rodzajowy + końcówka fleksyjna

Wobec powyższego, skoro -i- jest zaraz po rdzeniu a przed -ł-, czyli morfemem formy
czasu przeszłego, musi być ono morfemem tematu czasu przeszłego (co udowadnia
choćby bezokolicznik: rob/i/ć).

-a- natomiast jest po -ł-, czyli musi być morfemem rodzajowym – co nie ulega
wątpliwości, gdyż od razu po usłyszeniu wyrazu wiemy, że odnosić się może tylko
do kobiety. Dla rodzaju nijakiego: zrobiłoby, męskiego – zrobiłby, męskoosobowego
– zrobiliby, niemęskoosobowego – zrobiłyby.

W ten sposób podzieliliśmy cały wyraz, pozostaje opisanie poszczególnych
morfemów.

z/rob/i/ł/a/by/0

z- – morfem ciągły, związany (prefiks), słowotwórczy

rob – morfem ciągły, związany, leksykalny (rdzeń)

-i- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw tematu czasu przeszłego)

-ł- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw formy czasu przeszłego)

-a- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw rodzajowy – rodzaj żeński)

-by- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw formy trybu przypuszczającego)

/0 – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (końcówka fleksyjna

mianownik

kto? co?

(jest)

dopełniacz

kogo? czego?

(nie ma)

celownik

komu? czemu?

(się przyglądam)

biernik

kogo? co?

(widzę)

narzędnik

(z) kim? (z) czym?

(idę)

miejscownik

(o) kim? (o) czym?

(myślę)

wołacz

zwrot do kogoś, czegoś (mój drogi...)