1

Prof. dr hab. Paweł Ostaszewski

[e-mail]

Zachowanie i uczenie się

ludzi i zwierząt

wykład

rok akademicki 2010/2011, semestr zimowy

Kilka słów nt. kursu

• Zajęcia są wprowadzeniem w dziedzinę analizy

zachowania (ang. behavior analysis)

• Celem zajęd jest zaznajomienie słuchaczy:

– z podstawowymi pojęciami analizy zachowania
– podstawowymi prawami rządzącymi zachowaniem
– z badaniami, które przyczyniły się do odkrycia tych

praw

Program - ogólnie

• Przedstawiony będzie rozwój, jaki zaszedł w

psychologii behawioralnej od czasu
opublikowania prac badawczych przez osoby
będące twórcami behawioryzmu: Pawłowa,
Watsona, Thorndika i Skinnera

• Po przedstawieniu klasycznych problemów

omówione zostaną nowe kierunki badao, takie
jak np. dokonywanie wyboru, czy
dyskontowanie

2

Program - ogólnie

• Zajęcia mają także na celu ukazad specyfikę

podejścia badawczego uczonych
reprezentujących eksperymentalną analizę
zachowania

• Zwracają także uwagę na filozofię radykalnego

behawioryzmu B.F. Skinnera

Kryteria zaliczenia

• Zajęcia kooczą się testem sprawdzającym wiedzę zdobytą na

seminariach

• Oceny będą wynikad z procentów poprawnych odpowiedzi w

teście (30 pytao), wg schematu:

• >60% (0-17pkt) = 2
• 60%-66% (18-20pkt) = 3
• 67%-73% (21-22pkt) = 3,5
• 74%-80% (23-24pkt) = 4
• 81%-86% (25-26pkt) = 4,5
• 87%-93% (27-28pkt) = 5
• 94%-100% (29-30pkt) = 5 (celujący)

• Przystąpienie do testu koocowego jest obowiązkowe

(nieprzystąpienie skutkuje otrzymaniem oceny
niedostatecznej)

Tematyka spotkao

• Zajęcia 1 (4 X)

Zapoznanie z zawartością kursu. Wprowadzenie
do analizy zachowania i jej poszczególnych części
(eksperymentalna, konceptualna i stosowana
analiza zachowania).

• Zajęcia 2 (11 X)

Założenia radykalnego behawioryzmu Skinnera.
Kontrowersje wokół radykalnego behawioryzmu.
Elementy metodologii badao analizy zachowania.

3

Tematyka spotkao

• Zajęcia 3 (18 X)

Warunkowanie klasyczne - podstawowy
paradygmat badawczy: bodźce i reakcje
bezwarunkowe oraz warunkowe, nabywanie,
wygaszanie, generalizacja, różnicowanie,
adaptacyjne znaczenie reakcji warunkowej,
warunkowanie drugiego rzędu, hamowanie
warunkowe.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 4 (25 X)

Współczesne spojrzenie na warunkowanie
klasyczne: relacja zależności (ang.
contingency), efekt zacieniania, efekt
blokowania, znaczenie informacyjne bodźca,
przestrzeo warunkowania klasycznego, teoria
Rescorli-Wagnera, fizjologiczne podstawy
warunkowania klasycznego.
Przykłady zastosowanie warunkowania
klasycznego w praktyce.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 5 (8 XI)

Warunkowanie sprawcze - podstawowy
paradygmat badawczy i podstawowe pojęcia.
Porównanie warunkowania klasycznego i
sprawczego.
Interakcje między warunkowaniem klasycznym i
instrumentalnym: interakcje proste i złożone,
autoshaping (samokształtowanie), negatywny
autoshaping, warunkowa reakcja emocjonalna
(CER).

4

Tematyka spotkao

• Zajęcia 6 (15 XI)

Prawidłowości związane ze zwiększaniem
częstości zachowania: wzmacnianie
pozytywne i negatywne.
Ewolucja rozumienia pojęcia wzmocnienia:
prawo efektu, teoria redukcji popędu,
koncepcja transsytuacyjności, wzmocnienia
jako reakcje - teoria Premacka, teoria
deprywacji zachowania.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 7 (22 XI)

Zmniejszanie częstości zachowania: karanie
pozytywne i negatywne, wygaszanie, operacje
znoszące. Koncepcja impetu zachowania.
Etyczne aspekty stosowania bodźców
awersyjnych.
Zasady najmniej awersyjnych interwencji.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 8 (29 XI)

Bodźcowa kontrola zachowania: bodźce
kontrolujące, bodźce dyskryminacyjne
(różnicujące), bodźce wygaszeniowe. Kontrast
behawioralny.
Łaocuchy reakcji (homogeniczne i
heterogeniczne) – badania nad sekwencjami
zachowania.
Wzmocnienia pierwotne i wzmocnienia
wtórne.

5

Tematyka spotkao

• Zajęcia 9 (6 XII)

Wzmacnianie sporadyczne: rozkłady
wzmacniania, rozkład o stałych interwałach,
rozkład o zmiennych interwałach, rozkład o
stałych proporcjach, rozkład o zmiennych
proporcjach, rozkład ciągły, DRO, DRH, DRL,
DRI, DRA.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 10 (13 XII)

Prawo dopasowania. Chwilowa i globalna
maksymalizacja, teoria ulepszania.
Ogólne prawo dopasowania.
Poddopasowanie, naddopasowanie i
skłonnośd.
Praktyczne implikacje prawa dopasowania.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 11 (20 XII)

Impulsywnośd i samokontrola z
behawioralnego punktu widzenia.
Odwracalnośd preferencji. Prawo
dopasowania w wyjaśnianiu zmian preferencji.
Czynniki wpływające na zwiększenie
samokontroli.
Impulsywnośd i samokontrola w naszym życiu
- jak się zmienid?

6

Tematyka spotkao

• Zajęcia 12 (3 I)

Zasada hiperbolicznego dyskontowania jako
mechanizm impulsywności. Czynniki
wpływające na zmiany subiektywnej wartości
odraczanych i niepewnych wzmocnieo. Efekt
wielkości i odwrócony efekt wielkości.
Badania nad dyskontowaniem zysków i strat.
Zastosowanie paradygmatu dyskontowania w
behawioralnych modelach uzależnieo.

Tematyka spotkao

• Zajęcia 13 (10 I)

Powtórzenie do testu podstawowych treści
wykładów.

• Zajęcia 14 (17 I)

TEST KOŃCOWY i ew. zaliczenia

Literatura do zajęd

• Bąbel, P., Ostaszewski, P. (red.) (2008). Współczesna

psychologia behawioralna. Wybrane zagadnienia. Kraków:
WUJ.

• Bąbel, P., Suchowierska, M., Ostaszewski, P. (2010). Analiza

zachowania od A do Z. Sopot: GWP.

• Mazur, J. E. (2006). Learning and behavior (6

th

Ed.). Englewood

Cliffs, NJ: Prentice Hall.

• Ostaszewski, P. (2000). Procesy warunkowania. W: J. Strelau

(red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2 (s. 97-116).
Sopot: GWP.

• Pryor, K. (2004). Najpierw wytresuj kurczaka. Poznao: Media

Rodzina.

• Siuta, J., Krzyżewski, K. (red.) (2000). Behawioryzm i

psychologia świadomości. Kraków: WUJ.

7

Analiza zachowania

(ang. Behavior Analysis)

• Kierunek psychologii, w którym

zainteresowanie skierowane jest na

– eksperymentalne odkrywanie praw rządzących

zachowaniem

– rozwijanie sposobów ich praktycznego

zastosowania

Twórca kierunku

• Burrhus Frederick Skinner (20.03.1904-18.08.1990)

Analiza zachowania - podział

Analiza zachowania

Eksperymentalna
analiza zachowania

Stosowana analiza
zachowania

Konceptualna
analiza
zachowania

8

Analiza zachowania - podział

• Eksperymentalna analiza zachowania

(ang.

Experimental Analysis of Behavior)

• badania podstawowe
• eksperymenty z udziałem ludzi i zwierząt
• formułowanie praw zachowania

• Journal of the Experimental Analysis of

Behavior

Analiza zachowania - podział

• Konceptualna (teoretyczna) analiza

zachowania

(ang. Conceptual Analysis of

Behavior)

• rozważania nad podstawami filozoficznymi kierunku
• określanie relacji analizy behawioralnej do innych

kierunków psychologii

• analiza zagadnieo psychologii ogólnej z punktu widzenia

analizy behawioralnej

• Behavior and Philosophy; The Behavior

Analyst

Analiza zachowania - podział

• Stosowana analiza zachowania

(ang. Applied

Behavior Analysis)

• praktyczne stosowanie praw zachowania
• empiryczna weryfikacja ich skuteczności
• szeroki obszar działania, np.: zaburzenia rozwoju i

autyzm, działanie pracowników w organizacji,
szkolnictwo i wychowanie, wspomaganie działao
społecznych

• Journal of the Applied Behavior Analysis

9

Główne cele SAZ

• Uczenie nowych umiejętności
• Rozwijanie zachowao pożądanych
• Redukowanie zachowao niepożądanych
• Generalizowanie umiejętności

Typowy schemat działania SAZ

• Cele SAZ realizowane są zazwyczaj według

schematu

– Identyfikacja zachowania do zmiany
– Pomiar aktualnej częstości zachowania
– Analiza funkcjonalna zachowania
– Zaplanowanie i wprowadzenie interwencji
– Zaplanowanie generalizacji
– Empiryczna ocena skuteczności

Wykorzystanie SAZ

• Zastosowania analizy zachowania można

pogrupowad w konkretne obszary

– zaburzenia rozwoju
– choroby psychiczne i psychologia kliniczna
– wychowanie dzieci
– edukacja
– biznes
– sport
– oddziaływania społeczne
– opieka nad starszymi osobami
– modyfikacja własnych zachowao i nawyków
– uczenie (tresura) zwierząt