EUROPA

Europa jest kontynentem położonym w całości na półkuli północnej i w większości na półkuli wschodniej,
zajmującym około 10 ,5 mln km2 powierzchni.
Europę z trzech stron liczne morza wchodzące w skład Oceanu Atlantyckiego: na północy - Morze Karskie,
Morze Barentsa, Morze Białe, Morze Grenlandzkie, Morze Norweskie, Morze Północne, Morze Bałtyckie, na
zachodzie - Zatoka Biskajska, Morze Śródziemne (rozdzielające się na wiele mniejszych akwenów), Morze
Marmara, Morze Czarne, Morze Azowskie.

Wschodnia granica Europy z Azją ciągnie się na przestrzeni ponad 3000 km i ma charakter umowny
.Biegnie ona od ujścia rzeki Bajdarty do morza Karskiego przedgórzem gór Ural , rzeką Emba, wybrzeżem
Morza Kaspijskiego, Przedgórzem Gór Kaukaz do Morza Azowskiego i Czarnego dalej przez Cieśninę
Bosfor, Morze Marmara, cieśninę Dardanele i Morze Egejskie

Europa jest kontynentem o dużym rozczłonkowaniu linii brzegowej. Jego cechą charakterystyczną jest
występowanie wielu półwyspów , zatok, mórz wewnętrznych, dużych wysp i archipelagów. Największym
półwyspem kontynentu jest Półwysep Fennoskandzki w skład którego wchodzą: Półwysep Skandynawski i
Półwysep Kolski Kolejne miejsca pod względem wielkości zajmują: Półwysep Iberyjski Półwysep
Bałkański), Półwysep Apeniński Półwysep Jutlandzki Półwysep Krymski i Półwysep Bretoński

Największe wyspy znajdują się w północno-zachodnich krańcach kontynentu, a należą do nich: Wielka
Brytania, Islandia i Irlandia Na północnych krańcach kontynentu położone są wyspy archipelagu Svalbard;
archipelag wysp Ziemi Franciszka Józefa W części południowej, na Morzu Śródziemnym, położone są:
Sycylia, Sardynia Korsyka oraz wiele innych.

Linia

brzegowa

jest

silnie

rozwinięta.

Jej

długość

wynosi

niecałe

38

tys.

km.

Typy wybrzeży w Europie
fiordowe - powstaje przez zalanie długich, głebokich (U-kształtnych) dolin lodowcowych w obszarach
górskich Norwegia,

‘


fierdowe - powstaje przez zalanie niezbyt głebokich dolin lodowcowych na obszarach wyżynnych Szwecja,
Dania


szkierowe - powstaje na wygładzonych
przez lodowiec obszarach skalistych z
licznymi mutonami Finlandia i Szwecja
(wylot Zat. Botnickiej),

dalmatyńskie - powstaje wskutek zatopienia pasm górskich
biegnących równolegle do brzegu Dalmacja,

riasowe - powstaje w wyniku zatopienia dolnych odcinków dolin
wciętych w maswywy górskie biegnące prostopadle do brzegu
Bretania, płd.-zach. Irlandia, płn.-zach. Hiszpania

Wybrzeże riasowe

Ponadto możemy w Europie zobaczyć również przykłady wybrzeża Klifowego-wysokiego (Dover-Wielka
Brytania Normandia – Francja ,Irlandia)

Oraz płaskie akumulacyjnego (wybrzeże Bałtyku, Morza Północnego i Adriatyku)

Budowa geologiczna i ukształtowanie
terenu

Obszar fałdowań prekambryjskich - najstarsza
geologicznie część Europy. Składa się z trzech
fragmentów:

•

platformy wschodnioeuropejskiej, która
zajmuje prawie całą wschodnią Europę. Jest
to typowa platforma kontynentalna.

•

tarczy ukraińskiej - również zbudowanej z
krystalicznych skał prekambryjskich, lecz
bez pokrywy skał osadowych. Znajduje się
w środkowej części Ukrainy;

•

tarczy bałtyckiej (fennoskandzkiej) -
obejmującej Półwysep Fennoskandzki (tzn.
Półwysep Skandynawski, Finlandię i
Karelię) bez Gór Skandynawskich.

W obrębie platformy znajdują się rozległe obszary
nizinne.
Do platformy przylegają obszary sfałdowane w
czasie kolejnych ruchów górotwórczych

•

kaledonidy - struktury powstałe w czasie

orogenezy kaledońskiej - Góry Skandynawskie,
północna Szkocja (Góry Grampian, Góry
Kaledońskie), Walia;

•

hercynidy - struktury powstałe w czasie

orogenezy hercyńskiej (waryscyjskiej) - masywy:
Masyw Centalny,Ardeny, Wogezy,Harz,Las czeski,
Szumowy,Rudawy,Sudety

•

alpidy - tworzą łańcuchy górskie ciągnące się

równoleżnikowo - Alpy, Karpaty, Pireneje, Góry
Betyckie, Apeniny, Góry Dynarskie, Stara Płanina.

Ś

rednia wysokość Europy jest najniższa spośród wszystkich kontynentów i wynosi

292 m n.p.m. Najwyżej położonym punktem jest alpejski szczyt Mont Blanc (4810 m
n.p.m.), najniżej natomiast - depresja Nadkaspijska (28 m p.p.m.).

Masyw Mont Blanc

Charakterystyczną cechą rzeźby Europy jest znaczny udział
terenów nizinnych.. Ponad 70% pow. leży poniżej 300m, tylko
6% powyżej 1000 m. Stosunkowo wąski pas nizin ciągnie się
wzdłuż wybrzeży Francji, Belgii i Holandii, rozszerza się ku
wsch., przechodząc w Niz. Środkowoeuropejską (na terytorium
Niemiec i Polski) i Niz. Wschodnioeuropejską.
Formy ukształtowania terenu nizin Środkowoeuropejskiej i
Wschodnioeuropejskiej są związane ze zlodowaceniami
plejstoceńskimi, które kilkakrotnie objęły znaczną część),
pozostawiając osady lodowcowe.

Nizina Francuska -Lotaryngia

Mazury-Krajobraz polodowcowy o urozmaiconej rzeźbie

Wyżyny i średniej wysokości góry rozciągają
się w 3 strefach; na północy strefa silnie
przekształconych

przez

zlodowacenia

gór

powstałych w orogenezie kaledońskiej: G.
Skandynawskie oraz góry pn. Szkocji; na wsch.
Ural (i Mugodżary);

Góry Skandynawskie

Na południe od strefy nizin stare góry i wyżyny:
Meseta Iberyjska, Masyw Centralny, Ardeny,
Reńskie G. Łupkowe, Wogezy, Schwarzwald, Harz,
Masyw

Czeski,

G.

Ś

więtokrzyskie,

Wyż.

Wołyńsko-Podolska. Na poludnie. od pasa średnich
gór i wyżyn ciągnie się system młodych
sfałdowanych i wypiętrzonych w trzeciorzędzie gór
(alpidów): Alpy, Bałkany. G. Dynarskie Pindos (na
Płw. Bałkańskim) oraz Apeniny (tworzące oś Płw.
Apenińskiego) i Karpaty.

Alpy

KLIMAT i szata roślinna

Większa część obszaru Europy znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego. Sąsiedztwo kontynentu
azjatyckiego i Oceanu Atlantyckiego na przeciwległych krańcach Europy, powoduje ścieranie się wpływów
oceanicznych i kontynentalnych. Łagodząco na klimat zachodniej części Europy wpływa ciepły Prąd
Zatokowy powodujący duże anomalie termiczne.

Na północy - klimaty strefy okołobiegunowej
– polarny ( wyspy Oceany Arktycznego)
w Europie kontynentalnej subpolarny-
charakteryzuje się skrajnie niskimi
temperaturami i niewielkimi opadami,
występuje wieczna zmarzlina, dzień i noc
polarna . Jest to strefa występowania tundry-
Tworzą ja trawy, turzyce, krzewinki, mchy,
porosty. Rośliny są stosunkowo niskie ,
dostosowane do przetrwania zimy pod śniegiem.
Tundra występuje na obszarach wieloletniej zmarzliny. Występuje na północnych krańcach Azji, Europy,
Ameryki Północnej.

Większość Europy położona jest w strefie klimatu umiarkowanego

klimat umiarkowany morski – panuje praktycznie w całej Europie Zachodniej, charakteryzuje się
niewielkimi amplitudami temperatury w ciągu roku i stosunkowo dużymi całorocznymi opadami. W
podstrefie ciepłej temperatury są o 5 C wyższe niż w podstrefie chłodnej. W strefie umiarkowanej oceanicznej
występują lasy liściaste

klimat umiarkowany kontynentalny – występuje w Europie Wschodniej, głównie w- Rosji i na Ukrainie.
Notowane tam temperatury wykazują duże amplitudy roczne, opady rzadko przekraczają 500 mm Europie
przypadają przeważnie na lato, zimy są długie i mroźne (w podstrefie chłodnej), a lata bywają upalne (w
podstrefie ciepłej) W strefie umierakowanej kontynentalnej chłodnej wystepuje Tajga- borealne lasy iglaste,
Tajga zajmuje większość obszaru Syberii oraz znaczne obszary Niżu Wschodnioeuropejskiego i Półwyspu
Fennoskandzkiego. W strefie umiarkowanej ciepłej –lasostepy i stepy-fromacje trawiaste

klimat umiarkowany przejściowy obejmuje Europę Środkową (podstrefa ciepła) i większą część Półwyspu
Skandynawskiego (podstrefa chłodna). Ma on cechy pośrednie między typami morskimi i lądowymi jest to
obszar występowania lasów mieszanych

klimat podzwrotnikowy wilgotny nazywa się
tez klimatem- śródziemnomorskim, cechuje się
on długimi, gorącymi i suchymi latami oraz
krótkimi, łagodnymi i deszczowymi zimami.
Występuje tutaj roślinność twardolistna-makia
ś

ródziemnomorska. to wtórna formacja

roślinna występująca w wilgotniejszych
siedliskach w rejonie śródziemnomorskim.
Powstała w miejscu zniszczonych przez
Rzymian twardolistnych, głównie dębowych
lasów. Tworzą ją wiecznie zielone, sucholubne,
twardolistne zarośla, składające się ze
skarlałych drzew takich jak dąb ciernisty ,cedr ,
dzikie odmiany oliwek

Siec rzeczna, jeziora

Europa należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego, ale ponad 1/5 pow. zajmują obszary bez odpływu do
oceanu (należące do zamkniętego zlewiska Morza Kaspijskiego).

Najdłuższe rzeki Europy występują we wschodniej części kontynentu. Zaliczyć do nich należy: Wołgę, Ural,
Dniepr, Kamę (dopływ Wołgi), Don, Peczorę i Dwinę. Największymi rzekami Europy Zachodniej są Dunaj i
Ren. Pod względem wielkości dorzecza, największą powierzchnię ma: Wołga, Dunaj, Kama, Dniepr, Don i
Newa. Najobfitsze w wodę są natomiast: Wołga, Dunaj, Peczora i Dwina.

Jeziora Europy zajmują powierzchnię 163 tys. km2. Bardzo zróżnicowane jest ich pochodzenie. Największe
jeziora Europy wytworzyły się na obszarach zapadlisk tektonicznych (Ładoga, Onega, Balaton, Wener,
Wetter). Najliczniejszą grupę stanowią jednak jeziora polodowcowe
nizinne i górskie, których jest w sumie kilkadziesiąt tysięcy. Najwięcej
jezior polodowcowych nizinnych wstępuje na obszarach Niżu
Ś

rodkowoeuropejskiego

(Niemcy,Polska,Litwa.Rosja,Szwecja,Finlandia) oraz w Szwecji i
Finlandii.

Jeziora te występują w skupieniach, które noszą nazwę

pojezierzy. .in: Makleburskie, Litewskie, Mazurskie, Pomorskie,
Fińskie.

Pojezierze Fińskie

Powstanie jezior polodowcowych górskich jest związane z
zamknięciem dolin górskich przez moreny czołowe lub
wypełnieniem

cyrków

lodowcowych

(zagłębień

wyżłobionych w górach przez lodowiec). Największe
jeziora górskie występują w Alpach. Zaliczamy do nich:
Jezioro Bodeńskie, Como, Garda, Genewskie, Logo
Maggiore. Lokalnie występują jeziora krasowe (Góry
Dynarskie, Apeniny), nadbrzeżne i wulkaniczne.

Jezioro Genewskie

Jezioro Czterech Kantonów

Jezioro Bodeńskie

Około 1% powierzchni Europy stanowią obszary na których zalega pokrywa lodowa. Jest ona pozostałością
po dawnych zlodowaceniach, kiedy to lodowce zajmowały znaczną część kontynentu, i obecnie wraz z
ocieplaniem klimatu jej zasięg się zmniejsza. Obecnie lodowce znajdują się głównie na obszarach północnych
oraz w wysokich partiach gór. Spośród ok. 120 tys. km² jakie zajmują lodowce niemal połowa (ok. 58 tys.
km²) znajduje się na Spitsbergenie. Poza tym duże obszary lodowców pokrywają Nową Ziemię (ponad 24 tys.

km²) i Islandię (11,5 tys. km²-min lodowice Vatnajokul). Na obszarze kontynentalnej Europy lodowce
występują tylko na terenach górskich: największe lodowce, o łącznej powierzchni ok. 5000 km². istnieją w
Górach Skandynawskich (Jostedalsbreen), a poza tym w Alpach (np. lodowiec Aletsch, Mer de Glace), gdzie
zajmują ok. 3600 km², a także w Pirenejach (ok. 30 km²).

Lodowiec Aletsch -Szwajcaria

Lodowiec mer de Glace w masywie Mont Blanc (Francja)

Jostedalsbreen (Norwegia)

Vatnajokul (Islandia)