Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl

NAUKI SPOŁECZNE – PODSTAOWOWE POJĘCIA I ZAGADNIENIA

socjalizacja, więzi i role społeczne, strktury grupowe, struktura życia społecznego

Autor: Elżbieta Czekaj

JEDNOSTKA i SPOŁECZEŃSTWO

Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:



Rozwój człowieka związany jest ze społeczeństwem (prawidłowy rozwój tylko wśród
innych ludzi)



Człowiek realizuje swoje potrzeby w społeczeństwie np. potrzeba współpracy,
współzawodnictwa, czy potrzeba rywalizacji



Kształtuje swoją wiedzę o świecie np. przekazywanie tradycji, reguł zachowania itp.
Przez innych ludzi



Dzięki społeczeństwu może przetrwać w początkowych okresie życia



Poprzez działalność oddziałuje na rzeczywistość

Socjalizacja – proces kształtujący osobowość człowieka i przystosowujący go do życia w

społeczeństwie; przekazywanie wzorów zachowania, przekazywanie systemu wartości

Fazy socjalizacji



Pierwotna (okres dzieciństwa) – przyswajanie norm i zasad poprzez naśladownictwo

rodziców, rówieśników

- 1 -

Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl

Wtórna (do końca życia) – samodzielne kształtowanie osobowości pod wpływem np.

instytucji społecznych
socjalizacja pierwotna + wtórna = nabycie umiejętności pełnienia ról społecznych

Piramida potrzeb Abrahama Maslowa

Rola społeczna – zespół norm i zasad postępowania charakterystyczne dla danej roli i
akceptowanych przez społeczeństwo. Każdy człowiek odgrywa wiele ról np.: dziecko, uczeń

Polak, katolik, wolontariusz. Różne role wymagają różnych obowiązków, które często są trudne
do pogodzenia. Doprowadza to do konfliktu ról społecznych.

Więzi społeczne – relacje i zależności wiążące jednostkę z grupą np.: świadomość

przynależności do grupy, poczucie wspólnoty interesów i wartości.

Typy więzi społecznych:



Naturalne – wspólne pochodzenie i pokrewieństwo



Zrzeszeniowe – tworzone na zasadzie dobrowolnego zrzeszenia się
np.: stowarzyszenia, związki zawodowe



Stanowione – narzucane z zewnątrz lub ustanowione siłą np.: więzienie

Powstawanie więzi:

1. styczność przestrzenna – postrzeganie się nawzajem i rejestracja cech, właściwości

innych

2. wzajemne oddziaływanie – działanie zmierzające do wywołania odpowiedniej reakcji

partnera

3. pobudzenie do w miarę stałych działań społecznych
4. wykształcenie stałych stosunków społecznych (trwałych układów) określonych

normami

5. ukształtowanie wzajemnych zależności

- 2 -

Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl

Zbiorowość społeczna – zespół ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje więź społeczna

np.:

· Para – najmniejsza forma zbiorowości (więzi pokrewieństwa, przyjaźni)
· Krąg społeczny – niewielka zbiorowość powstająca w wyniku styczności społecznych lub

wspólnych zainteresowań (krąg koleżeński, ludzie w jednym autobusie)

· Tłum – duża zbiorowość, w której ludzie znajdują się w niewielkiej przestrzeni z jakiegoś

powodu; spontaniczne reakcje, poczucie siły, czasami skłonności do zachowań

agresywnych (kibice)

Grupa społeczna – co najmniej trzy osoby połączone względnie trwałymi więziami
społecznymi (rodzina, klasa, szkoła, naród)

Cechy grupy społecznej:



minimum 3 osoby



członkowie grupy oddziałują na siebie



ma własne reguły postępowania, symbolikę, wartości



ma swoje cele



zachowuje odrębność od innych grup



Funkcjonuje w niej ustalona hierarchia

Podział grup społecznych:

· Rodzaj zorganizowania

formalne – zbudowane wg struktury, cele i zasady działalności określone przez prawo i

przepisy (szkoła, państwo, wojsko)
nieformalne – tworzone spontanicznie, oparte zwykle na normach zwyczajowych

(subkultury młodzieżowe, krąg znajomych, koło hobbystów)

· Charakter członkostwa

zamknięte (ekskluzywne) – liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć (stowarzyszenie
biznesmenów)

otwarte (inkluzyjne) – dla wszystkich chętnych

· Rodzaj więzi

pierwotne – członków łączy więź emocjonalna i kontakty osobiste, przynależność nie
zawsze jest dobrowolna (rodzina, grupa rówieśnicza)

wtórne – członków łączy więź wynikająca ze wspólnych zainteresowań, poglądów;
członkostwo jest dobrowolnym wyborem (partie polityczne, związek zawodowy)

· Wielkość grupy

małe – prosta struktura wewnętrzna, brak podziału na mniejsze podgrupy,

bezpośrednie stosunki między członkami (rodzina, grupa rówieśnicza)
duże – rozbudowana struktura społeczna, istnieje wiele podgrup, członkowie nie znają

się osobiście (grupa zawodowa, naród, społeczeństwo, partie polityczne)

- 3 -

Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl

Funkcjonowanie jednostki w grupie



Konformizm – podporządkowanie się jednostki normom, wartościom, poglądom, które
obowiązują w danej grupie

legalizm – przestrzeganie reguł bez względu na ich treść, wynikające z przekonania, że
trzeba się do nich stosować

oportunizm – przestrzeganie reguł mimo ich nieuznawania, z obawy przed sankcjami
społecznymi np. abstynent, który zmusza się do picia, by nie stracić przyjaciół



Nonkonformizm – krytyczny stosunek jednostki do reguł obowiązujących w grupie oraz
przedkładanie własnego zdania nad opinie otoczenia



Antykonformizm – bezrefleksyjne odrzucenie wszystkich obowiązujących norm
społecznych

Rodzina – najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego. Tworzą ją połączeni

węzłem małżeńskim kobieta i mężczyzna, ich potomstwo oraz krewni obu małżonków.

Funkcje rodziny:



Ekonomiczna – zaspokajanie potrzeb materialnych



Prokreacyjna – wydanie potomstwa na świat



Socjalizacyjna – wychowanie potomstwa



Rekreacyjna –zaspokajanie potrzeby odpoczynku i rozrywki



Kulturowa – przekazywanie dziedzictwa kulturowego



Opiekuńczo – zabezpieczająca – opieka nad dziećmi, starszymi, chorymi



Stratyfikacyjna – nadawanie pozycji społecznej członkom rodziny



Seksualna – akceptowana społecznie forma współżycia płciowego

Problemy współczesnej rodziny:



Pogorszenie podłoża ekonomicznego



Patologie



Konflikty pokoleniowe

Przejawy kryzysu rodziny:



Wzrost liczby rozwodów (zdrady, zanik więzi małżeńskich, patologie)



Spadek liczby zawieranych małżeństw (wzrost popularności związków nieformalnych)



Spadek dzietności



Zanik tradycyjnych funkcji rodziny

Małżeństwo – usankcjonowany przez prawo trwały, równouprawniony związek między

kobietą i mężczyzną, będący podstawa rodziny

- 4 -

Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl

Przeszkody zawarcia małżeństwa:



Wiek (18 lat, kobieta 16 lat w wyjątkowych sytuacjach za pozwoleniem sądu)



Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy



Pozostawanie w innym związku



Pokrewieństwo

Adopcja (przysposobienie) – przyjęcie do rodziny na mocy orzeczenia sądu osoby

małoletniej obcej, krewnej lub powinowatej i uznanie jej za własne dziecko

Alimenty – ustanowione przez sąd świadczenia obowiązkowe na rzecz osób, w stosunku do
których są zobowiązane inne osoby

Intercyza – przedślubna lub poślubna umowa, która wprowadza rozdzielność majątkową

Kuratela – nadzór prawny nad osoba niepełnoletnią lub niebędącą w pełni władz umysłowych,

mający na celu ochronę osób oraz ich praw majątkowych. Kuratora wyznacza sąd

Opieka – nadzór prawny nad osoba małoletnią niepozostającą pod władzą rodzicielską lub
całkowicie ubezwłasnowolnioną. Służy ochronie interesów i praw tej osoby. Opiekunem jest

najczęściej krewny wyznaczony przez sąd.

Powinowactwo – stosunek rodzinny między małżonkiem a krewnymi współmałżonka

Pokrewieństwo – posiadanie wspólnych przodków
w linii prostej – osoby pochodzą jedna od drugiej

w linii bocznej – osoby maja wspólnego przodka

Rozwód – ustanie małżeństwa poprzez rozwiązanie go przez sąd na żądanie jednej lub obu
stron. Do orzeczenia rozwodu sąd musi uznać, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia.

Separacja – rodzaj zawieszenia małżeństwa. Nie powoduje ona ustania małżeństwa 9nie

można wstępować w nowy związek małżeński)

Ustawowa wspólność majątkowa – dorobek małżonków w okresie trwanie małżeństwa.

Władza rodzicielska – ogół praw i obowiązków przysługujących rodzicom. Wygasa z chwilą
pełnoletniości dziecka

- 5 -

Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl

Zaprzeczenie ojcostwa – orzeczenie sadowe stwierdzające, że mąż matki nie jest ojcem

dziecka, które urodziło się w trakcie trwania małżeństwa.

Społeczeństwo w potocznym rozumieniu to grupa, ogół ludzi zamieszkujący dany kraj lub
inny obszar, np.: społeczeństwo polskie, społeczeństwo Wielkopolski lup społeczeństwo

Krakowa. W socjologii społeczeństwo to samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzi,
ukształtowana historycznie, połączona wspólnym terytorium, instytucjami i wartościami

kulturowymi.
Podstawowymi elementami społeczeństwa są:



Obiektywne warunki bytu danej zbiorowości

– są to warunki decydujące o jej

charakterze tj. klimat, terytorium, flora i fauna, bogactwa naturalne (np. społeczeństwo

zajmujące tereny nadmorskie zajmują się głównie rybołówstwem i handlem lub
turystyką)



Kultura

danego społeczeństwa (zwyczaje, tradycje)



Struktura

społeczeństwa

Struktura społeczna – zbiór elementów, z których składa się społeczeństwo (grupy,

zbiorowości, warstwy, klasy, zawody) i występujące między nimi zależności.

Koncepcje zależności pomiędzy elementami struktury



Teoria funkcjonalno-strukturalna

– zwolennicy: August Comte, Herbert Spencer

społeczeństwo jest całością złożoną z wzajemnie zależnych elementów. Dzięki temu jest
możliwe funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie części społeczeństwa są

równie ważne i razem tworzą niepodzielna całość.



Koncepcja konfliktowa

– zwolennik: Karol Marks. Społeczeństwo zbudowane jest ze

wzajemnie zwalczających się klas społecznych. Konflikt klasowy stanowi czynnik zmian
społecznych.



Koncepcja interakcyjna

– zwolennik: Herbert Blumer. Istotą życia społecznego są

interakcje zachodzące między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Struktura

społeczna jest tu rozumiana jako proces lub układ porozumień i uzgodnień pomiędzy
jednostkami.

Elementy struktury społecznej:



Struktura demograficzna

– ukazuje społeczeństwo pod względem wieku. Dzięki temu

można podzielić jednostki na będące w wieku przedprodukcyjnym (do 17 roku życia),

produkcyjnym (18-59 lat –kobiety, 18-64 lata –mężczyźni), poprodukcyjnym (powyżej
60, 65 roku życia). Liczba jednostek w poszczególnych grupach wiekowych daje obraz

społeczeństwa np. starzejącego się.
Elementem struktury są także podziały na płeć czy miejsce zamieszkania.



Struktura klasowa

– ukazuje podział na klasy, różniące się od siebie statusem

majątkowym. Wyróżniamy 3 klasy społeczne: wyższa – właściciele dużych

przedsiębiorstw i wysokie kadry kierownicze, stosunkowo nieliczna; średnia – średni i
drobni przedsiębiorcy, specjaliści, osoby wykonujące wolne zawody, wykwalifikowani

robotnicy, najliczniejsza klasa; niższa – osoby słabo wykształcone

- 6 -

Szukaj innych materiałów:

www.matura-exit.pl



Struktura warstwowa

– również dotyczy hierarchizacji społeczeństwa. Warstwa

społeczna – grupa ludzi uważających, że łączy ich wspólna pozycja społeczna.
Wyróżnikiem danej warstwy może być majątek, styl życia, prestiż, poziom kultury.

Przykładem warstwy społecznej może być inteligencja cechująca się wyższym
wykształceniem, zainteresowaniem kulturą wyższą i liberalnymi poglądami.



Struktura zawodowa

– ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa pod względem

zawodowym. Każdy zawód ma określony prestiż społeczny, o którym często decyduje

wysokość zarobków. Jednak nie zawsze tak jest, np.: sekretarka w biurze
przedstawicielstwa firmy zagranicznej może zarabiać więcej niż wykładowca, ale jej

prestiż będzie niższy.

- 7 -