Cesarzowe Chin Od zachodniej Han do Jin

Cesarzowe Chin

Dynastia Han i Zhou

Zachodnia dynastia Han

Od Lü Zhi do Wang

202 roku p.n.e. - 5 n.e.

Lü Zhi

241 p.n.e. – 180 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 202 p.n.e. – 195 roku p.n.e.

Cesarzowa wdowa w latach: 195 p.n.e. – 188 p.n.e.
Wielka cesarzowa wdowa w latach: 188 p.n.e. – 180 p.n.e.

Lü Zhi, wywodziła się z możnego rodu prowincji Shandong, urodziła się w Shanfu, gdzie jej ojciec przeniósł się,

szukając schronienia przed swymi wrogami. Tam spotkał Liu Banga, który nie był jeszcze wtedy nikim ważnym,
ale zrobił na nim takie wrażenie, że zdecydował się na oddanie mu za żonę swej córki. Podczas walk o władzę

w czasie, gdy upadku dynastii Qin, Lü Zhi i jej ojciec dostali się do niewoli Xiang’a Yu. Po zawarciu paktu
między Xiang Yu i Liu Bangiem, gdy ten ostatni wstąpił na tron, uwolniona Lü Zhi została królową państewka

Han, a następnie, gdy Liu Bang (przybrawszy imię Gaozu) ostatecznie pokonał Xian Yu – cesarzową Chin (202
roku p.n.e.).

Lü Zhi wspierała męża w konsolidacji władzy, wykazując się zdecydowaniem i bezwzględnością; według

historyka Han Shu była odpowiedzialna za śmierć wielu urzędników: w 196 r. przekonała cesarza do
zgładzenia, prawdopodobnie fałszywie oskarżonego o konspirację, Peng Yue, obawiając się kłopotów z jego

strony. Wykrywszy, że Han Xin spiskuje z przywódcą rebelii ze 197 roku p.n.e, Chen Xi, zwabiła go pod
pretekstem świętowania zwycięstwa nad rebeliantami do pałacu, a następnie zdradziecko kazała stracić.

Była matką dwójki dzieci, które miała z Liu Bangiem, jej syn Liu Ying, został w 205 r.roku p.n.e. mianowany

następcą tronu. Po śmierci męża, cesarzowa wdowa Lü dopilnowała, aby został koronowany, mimo, że Liu
Bang miał faworyzować innego swojego syna (nie dokonał jednak formalnej zmiany).

Cesarzowa wdowa Lü Zhi była opisywana w kronikach jako okrutna, bezwzględna i rozpustna władczyni, miała

doprowadzić do otrucia faworyzowanego syna Liu Banga, Liu Ruyi (mimo, że jej własny syn, panujący cesarz
Liu Ying, starał się go chronić); a jego matkę, damę Qi, najpierw uwięziła, a następnie nakazała torturować:

odrąbano jej dłonie i stopy, oślepiono i wypalono trucizną krtań. Gdy pokazała swą ofiarę młodemu
cesarzowi, ten, przerażony, wycofał się z życia publicznego. Uzyskawszy w ten sposób władzę, wzmacniała ją,

eliminując trzech synów Han Gaozu i prześladując kolejnych. Swoją wnuczkę, Zhang Yan, wydała za swego
syna-cesarza, a równocześnie doprowadziła do małżeństwa wielu kobiet z rodu Lü z przedstawicielami

cesarskiej dynastii Liu.

W 188 roku p.n.e. jej syn, cesarz Liu Ying zmarł z przyczyn naturalnych. cesarzowa wdowa Lü doprowadziła do
koronacji jego syna, a swojego wnuka, pochodzącego ze związku z konkubiną cesarską Wan (cesarzowa była

bezdzietna), Liu Gonga. Nowy cesarz, był jednak małoletni, cesarzowa objęła więc regencję. Gdy cesarz odkrył,

że jego prawdziwa matka została zabita, poprzysiągł zemstę macosze, cesarzowej wdowie po Liu Yingu, Zhang
Yan. Jego babka, Lü Zhi, usunęła zagrożenie, nakazując jego zamordowanie. Na tronie zastąpiło go kolejny

dziecko-cesarz, Liu Hong. Za "panowania" swoich wnuków, cesarzowa wdowa Lü sprawowała pełnię władzy,
przewodnicząc posiedzeniom rządu, a równocześnie wzmacniając pozycję swego rodu. Mianowała czterech

jego członków królami (wang), co winno być zastrzeżone wyłącznie dla członków cesarskiego rodu Liu;
dalszych sześciu zostało markizami (hou), a piętnastu – generałami, co dawało jej pełną kontrolę nad siłami

zbrojnymi wokół stolicy. Tuż przed śmiercią mianowała jeszcze dwóch następnych krewnych na najwyższe
stanowiska w administracji: kanclerza i głównodowodzącego armii.

Cesarzowa Lü mogła osobiście wydawać cesarskie edykty – odnaleziono jej pieczęć, zdobioną symbolami

zarezerwowanymi zazwyczaj wyłącznie dla cesarza. Nie koronowała się jednak jako samodzielna cesarzowa,
ustanawiając precedens, który naśladowały inne cesarzowe regentki dynastii Han. Nazywano ją "żeńskim

władcą" (nüzhu), a Sima Qian w swoich Zapiskach Historyka poświęca jej panowaniu osobny rozdział.

Polityka wewnętrzna cesarzowej była stosunkowo łagodna, nastawiona na wzrost dobrobytu populacji.
Podatki obniżono do 1/15 zbiorów, starców i dzieci wykluczono z kar cielesnych; odwołano dekrety zakazujące

posiadania ksiąg i karzące za herezję; wprowadzono też coroczną rotację żołnierzy w garnizonach (wcześniej
służyli przez czas nieokreślony). W 191 roku p.n.e. osoby wykazujące się wielką nabożnością synowską zostały

zwolnione z szarwarku, by mogły służyć innym przykładem. Dwukrotnie też cesarzowa ogłaszała amnestię
powszechną.

Polityka zagraniczna nastawiona była na łagodzenie konfliktów; wzrastającą siłę Xiongnu pod wodzą Maoduna

usiłowano neutralizować ofiarowując dary i księżniczkę krwi cesarskiej za żonę. Jednak za regencji Lü Zhi
granice państwa Hanów były narażone na ataki – na północy w 181 i 182 r.roku p.n.e. Xiongnu atakowali

Gansu, porywając ludzi w jasyr. Na południu, król Nanyue, Zhao Tuo, ogłosił się w 183 r.roku p.n.e. cesarzem,
stawiając status swojego dworu na równi ze statusem dworu Han. Dwa lat później najechał też należące do

Chin terytoria królestwa Changsha.

Lü Zhi została pochowana w mauzoleum Changling, między innymi władcami dynastii Han, na północny
zachód od Xi'anu.

Po śmierci cesarzowej, wykorzystując swą silną pozycję, ród Lü podjął próbę przejęcia pełni władzy i eliminacji

cesarskiego rodu Liu. Jednak pozostali wnukowie Liu Banga, pod wodzą Liu Feia, króla Qi, zgromadzili
dostateczne siły i ruszyli na Chang'an. Przejąwszy władzę i wymordowawszy ród Lü, Liu Fei koronował się jako

cesarz Wen z dynastii Han.

Zhang Yan

zm. 163 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 192 p.n.e. – 188 p.n.e.

Cesarzowa wdowa w latach: 188 p.n.e. – 163 p.n.e.

Zhang Yan pochodziła z rodu książąt Zhao, który za swych przodka uważał Pierwszego cesarza. Była córką
księżniczki Liu Yuan - jedynej córki cesarza Liu Banga i jego żony, cesarzowej Lü Zhi) i księcia Zhao, Zhang Ao.

Data narodzin przyszłej cesarzowej Chin jest nieznana, większość badaczy uznaje za nią rok 202 przed naszą
erą. Jej ojciec był zamieszany w spisek przywódców Zhao przeciw jej dziadkowi cesarzowi, aczkolwiek

odmawiał udziału w konspiracji. Spisek miał być sprowokowany arogancją, jaką okazywał cesarz podczas
wizyty w Zhao, mimo tego, że zięć podejmował go z należnymi honorami. Gdy niewinność księcia Zhao została

udowodniona, został zwolniony z więzienia, jednak cesarz zdegradował go do stopnia markiza Xuanping.

W 195 r.roku p.n.e. na tron wstąpił Liu Ying,, brat księżniczki Yuan i wuj Zhang Yan. Nowy cesarz był młody i
zastraszony przez matkę, cesarzową wdowę Lü, która dążyła do koncentracji władzy usuwając innych synów

Liu Banga i awansując członków swojego klanu Lü. cesarzowa wdowa zdecydowała, że jej cicha i
podporządkowująca się wnuczka będzie odpowiednią kandydatką na żonę dla cesarza, a ścisłe powiązania

rodzinne umocnią jej (Lü) władzę i doprowadziła do ich małżeństwa w 191 roku p.n.e. Aczkolwiek nie istniały
formalne zakazy małżeństw między wujami a siostrzenicami, związek taki był bliski kazirodztwu, nikt jednak

nie odważył się sprzeciwić woli potężnej cesarzowej wdowy.

Brak wiadomości jest jakichkolwiek o małżeństwie Liu Yanga i Zhang Yan, poza tym, że było bezdzietne.
Kronika dynastii Han podaje, że cesarzowa adoptowała dzieci cesarza i dam pałacowych. Według późniejszych

kronik, matka adoptowanego syna została zgładzona na polecenie Zhang Yan, którą skłoniła do tego Lü Zhi.

Kiedy cesarz Hui zmarł, jeden z synów adoptowanych przez cesarzową, Liu Gong, został koronowany na
cesarza. Faktyczną władzę sprawowała jednak cesarzowa wdowa Lü, a Zhang Yan nie brała udziału w

politycznych rozgrywkach. W 184 roku p.n.e. młody cesarz dowiedział się, że nie jest synem Zhang Yan, a jego
matka została na jej polecenie stracona, miał zagrozić odwetem za śmierć swojej matki. By uniknąć

potencjalnego konfliktu na dworze, Lü Zhi usunęła go z tronu i potajemnie zamordowała, a na tronie osadziła
nieletniego Liu Honga, innego syna cesarza Huidi, również adoptowanego przez cesarzową Zhang.

Po śmierci Lü Zhi, pozostali synowie Liu Banga wystąpili przeciwko klanowi Lü i zniszczyli go, a następnym

cesarzem został Liu Heng. cesarzowa wdowa Zhang, blisko (choć nie z własnej woli) związana z Lü Zhi, nie

została zgładzona, lecz odesłana do północnego pałacu, gdzie przeżyła następnych 16 lat, aż do śmierci w 163

roku p.n.e.; brak jest danych na temat ostatniego okresu jej życia.

Lü

zm. praw. w 180 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 180 p.n.e.

Lü pochodziła z możnego chińskiego rodu

Lü, jej ojcem był Lü Chan, prabratanek Wielkiej Cesarzowej Wdowy

Lü Zhi, która była prawdziwą władczynią imperium chińskiego, tak że jej wnuk Liu Hong był tylko tytularnym
cesarzem. Lü została jego żoną w roku 180 roku p.n.e. na kilka dni przed śmiercią Wielkiej Cesarzowej Wdowy.

Klan Lü został wówczas obalony i stracono wszystkich jego członków, również cesarz Liu Hong stracił władzę i
życie. Historycy dają do zrozumienia, że również cesarzowa została zabita, choć jej los nie jest dokładnie

wyjaśniony. Możliwe że żyła jeszcze w wiele lat zamknięta w którymś z cesarskich pałaców

Dou

205 p.n.e. – 135 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 179 p.n.e. – 157 p.n.e.

Cesarzowa Wdowa w latach: 157 p.n.e. – 141 p.n.e.
Wielka Cesarzowa Wdowa w latach: 141 p.n.e. – 135 p.n.e.

Dou pochodziła z biednej rodziny z dzisiejszego Qinghe w prowincji Hebei. Miała dwóch braci, , Dou

Zhangjuna i Dou Guangguo. W bardzo młodym wieku została wezwana na cesarski dwór jako konkubina piątej
rang na służbie cesarza Huo. Od tego czasu nie miała żadnego kontaktu ze swoimi krewnymi.

Od czasu do czasu cesarzowa wdowa Lü ofiarowywała niektóre konkubiny cesarskiego dworu książętom krwi
cesarskiej na żony, co było wówczas ogromnym wyróżnieniem i zaszczytem mającym zapewnić wierność

obdarowanych. Konkubina Dou była jedną z nich. Ponieważ jej rodzinne strony były częścią księstwa Zhao,
Dou poprosiła zajmującego się przydzielaniem konkubin eunucha o wysłanie jej do księcia Zhao. Eunuch

wyraził na to zgodę, jednakże zapomniał później o tym i Dou z wielkim orszakiem i darami wyruszyła do
ówczesnego księstwa Dai. Kiedy odkryła pomyłkę, według Sima Qina miała przez całą drogę płakać i nawet

odmówić wyjazdu, ale nie dano jej wyboru.

Jednakże pomyłka eunucha zmieniła się w niezwykłe szczęście dla Dou. Stała się główną żoną księcia Liu

Henga, władcy Dai i urodziła mu córkę Liu Piao i dwóch synów: Liu Qi i Liu Wu.

Wkrótce po tym jak książę Heng został cesarzem Wen w wyniku upadku możnego klanu Lü – jego ona Dou,

jako matka jego najstarszego syna, księcia Qi, otrzymała tytuł cesarzowej w 179 roku p.n.e., a książę Qi został
następcą tronu.

Jedną z pierwszych rzeczy, które zaprzątały głowę młodej cesarzowej było znalezienie jej braci – o ile w
przypadku Zhangjuna nie było z tym problemów, o tyle odszukanie Guangguo nastręczyło urzędnikom sporo

pracy, co nawet napisano w Księdze Hanów: wkrótce po tym jak powołano Dou na dwór cesarski, Guangguo
został porwany i sprzedany w niewolę. Służył różnym panom jako sługa najniższego rzędu, aż dotarł do stolicy

Chin, Chang'anu. Tam usłyszał o nowej cesarzowej pochodzącej z Qinghe i mającej na imię Dou. Napisał list do
cesarskiego pałacu, opisując w nim swoją obecną sytuację i rzeczy, o których tylko rodzeństwo morze

wiedzieć i na rozkaz cesarza został uwolniony i wezwany na dwór, gdzie Dou upewniwszy się, że jest jej
bratem miała uściskać go i ucałować w obecności zgorszonych dworzan. Ofiarowała swoim braciom ogromne

dobra i rozkazała wybudować im okazałe rezydencje w Chang'an. Otoczenie cesarskiej pary miało być
oburzone czynami Dou, mając jeszcze w pamięci wywyższenie rodu Lü i jego rychły upadek.

W czasach przed objęciem cesarskiego tronu, jeszcze jako żona księcia Dai, Dou stała się gorliwą
wyznawczynią taoizmu, z nabożnością czytała księgi Lao Zi i zapiski rzekomo pozostawione przez Żółtego

Cesarza – dotyczące idei filozoficznej reakcjiy to tytuł uczynił go będącej następstwem akcji i interferencji sił

przyrody. Nakazała swoim dzieciom, wnukom i mężowi studiować owe pisma, co przyczyniło się do uznania
taoizmu za religię panującą.

Po śmierci cesarza Wen w 157 roku p.n.e., jego następcą został książę Qi, zwany cesarzem Jing, a jego matka
otrzymała tytuł cesarzowej wdowy. Posiadała ogromny wpływ na swojego syna, kierując na jego prośbę

administracją dworu cesarskiego. Młody cesarz uczynił krewnych swojej matki Guangguo i jej siostrzeńca Dou
Pengzu, syna Zhangjuna markizami. Główną troską cesarzowej wdowy stała się opieka nad jej młodszym,

chorowitym synem, Liu Wu, który otrzymał od brata tytuł księcia Liang., który to tytuł uczynił go
niewyobrażalnie bogatym.

cesarzowa wdowa Dou popierała politykę swojego syna polegającą na redukcji wpływów i bogactw rodowych
książąt łych krwi cesarskiej i podległych im ziem - co ostatecznie przyczyniło się do wybuchu Powstania

Siedmiu Księstw w 154 roku p.n.e. W czasie powstania, kiedy wyniszczono tereny księstwa Liang Dou zleciła
generałowi wojsk cesarskich, Zhou Yafu, by tak szybko jak to możliwe przyniósł ratunek zrujnowanej

prowincji. Jednak gdy jego strategia doprowadziła do zwycięstwa, w obawie o jego wpływ na cesarza Dou
sfingowała oskarżenia i proces w czasie którego został skazany za zdradę i przywłaszczenie sobie zdobyczy. W

skutek tego Zhou popełnił samobójstwo w 143 roku p.n.e.

cesarzowa wdowa Dou miała osobiście przesłuchiwać księcia Wu co do jego uczestnictwa w powstaniu, z

czego książę się wyparł. Miał on w wypadku powodzenia zająć tron cesarski i godnie wynagrodzić rodziny
spiskowców. Cesarz Jing miał być niezwykle wściekły i wysyłał wielu urzędników cesarskiej policji do Liang by

wyśledzić spiskowców, na co książę Wu miał się poddać. Jednakże, cesarz miał mu przyznać opiekunów
zarządzających jego majątkiem i szpiegujących go. Książę by odkupić swoją zbrodnię pojawił się w stolicy

niemal nagi, związany powrósłem z wypalonym na plecach znakiem zdrady. Zarówno cesarz jak i jego matka
byli poruszeni i udzielili mu wybaczenia i dopuścili do swojego stołu. Jednakże nie był on już znaczącą postacią

na dworze. Kiedy zmarł w 144 roku p.n.e. cesarzowa wdowa opłakiwała go przez miesiąc i do swojej śmierci
bardzo czule o nim mówiła, a cesarz miał podnieść jego pięciu synów do godności książęcych.

Kiedy wnuk cesarzowej wdowy Liu Rong, książę Linjiang, będący następcą tronu został uwięziony na 148 roku
p.n.e. oskarżony o naruszenie terenów świątyni grobowej cesarza Wen przy budowie ścian swojego pałacu,

nie wiadomo czy jego babka zajęła stanowisko w tej sprawie. Jednakże, po tym jak zmuszono go do
popełnienia samobójstwa, Dou miała powszechnie wyrażać żal z tego powodu, co nie podobało się cesarzowi

Jingowi, który zmusił swojego syna do samobójstwa.

Kiedy cesarz Jing zmarł w 141 roku p.n.e., cesarzowa wdowa Dou stała się wielką cesarzową wdową, a władzę

przejął jej wnuk, cesarz Wu. Na początku jego panowania w 140 roku p.n.e. konfucjanizm stał się oficjalną
religią państwową cesarstwa, zastępując w tym miejscu taoizm. W 139 roku p.n.e. dwaj konfucjańscy uczeni

Zhao Wan i Wang Zang doradzili cesarzowi by nie pytał o radę swojej babki oskarżanej o żądzę władzy i
korupcję. Wkrótce obaj popełnili samobójstwo. To było ostatnie wydarzenie w długim życiu Dou, wkrótce

zmarła w 135 roku p.n.e. przekazując swój ogromny majątek jedynej córce, księżniczce Liu Pi

zm.

147

p.n.e.

Cesarzowa w latach: 157 p.n.e. – 147 p.n.e.

Bo pochodziła z rodziny cesarzowej Bo, która prawdopodobnie była jej cioteczną babką i poślubiła jej wnuka i

następce tronu, księcia Qi. Kiedy jej mąż został cesarzem w 157 roku p.n.e. Bo została cesarzową, według
Księgi Hanów, była znienawidzona przez swojego męża i nie dała mu potomstwa. Właśnie dlatego to syn

konkubiny Li, Liu Rong został następcą tronu.

Po tym jak wielka cesarzowa wdowa Bo zmarła w 155 roku p.n.e. i jej krewna straciła ostatnie źródło poparcia

w pałacu cesarskim. W 151 roku p.n.e. Bo została usunięta z pałacu. Zmarła w cztery lata później i została
pochowana w pawilonie Pingwang, w wschodniej części Changanu.

Wang Zhi

zm. 126 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 150 p.n.e. – 141 p.n.e.

Cesarzowa Wdowa w latach: 141 p.n.e. – 126 p.n.e.

Wang Zhi była córką Wang Zhonga i Zang Er, która miała być wnuczką Zang Tu, chwilowego króla Yan pod
egidą cesarza Gaozu. Wang miała być ulubionym dzieckiem swoich rodziców, którzy poza nią mieli jeszcze

potomstwo: starszego syna Wang Xin i młodszą córkę Wang Xixu. Mieszkali w Huaili (obecnie Xianyang,
prowincja Shaanxi). Po śmierci Wang Zhoga jego zona wyszła ponownie za mąż za mężczyznę o imieniu Tian,

któremu urodziła dwóch synów: Tian Fena i Tian Shenga.

Kiedy Wang Zhi była młoda, została żoną swojego sąsiada Jin Wangsuna, któremu urodziła córkę Jin Su.

Jednakże świątynny wróżbita miał powiedzieć matce przyszłej cesarzowej, że obie jej córki będą żonami
członków cesarskiej rodziny, którzy być może kiedyś nawet kiedyś zdobędą władzę cesarską. W nadziei na

awans społeczny i na wielkie bogactwa, Zang Er oddała obie swoje córki za żony młodemu następcy tronu, Liu
Qi. Podobno Wang Zhi nie chciała porzucić męża i niedawno urodzonej córki, jednak wraz z siostrą przybyła do

pałacu cesarskiego.

Wkrótce po przybyciu obu sióstr Wang do pałacu, zajęły one szczególne miejsce w sercu następcy tronu –

stały się one jego ulubionymi żonami. Wkrótce Wang Zhi wydała na świat czworo dzieci księżniczki Yangxin,
Nangong, Longlu i syna Liu Che. W 156 roku p.n.e. Liu Qi wstąpił na tron jako cesarz Jing. Według Księgi

Hanów, kiedy Wang Zhi była w ciąży, miała rozgłaszać na dworze o śnie jaki był jej udziałem: słońce powoli
wniknęło w jej łono. Cesarz Jing był zachwycony niebiańską metaforą cesarskiej władzy i mianował Liu Che

(swojego dziesiątego syna), księciem Jiaodong w 153 roku p.n.e. A Wang Zhi została cesarską małżonką w
nagrodę za urodzenie syna.

Cesarzowa Bo, gówna żona cesarza Jinga była bezpłodna. W skutek tego najstarszy syn cesarza, książę Liu
Rong, syn konkubiny Li, został mianowany następcą tronu w 153 roku p.n.e. Jego matka, konkubina Li, na

wieść o takim wyróżnieniu swojego syna, w którym widziała już cesarza, miała stać się arogancka i okrutna dla
kobiet obdarzanych łaskami przez cesarza. Jej zazdrość miała stać się wielką szansą dla Wang Zhi.

Kiedy starsza siostra cesarza, księżniczka Guantao w dowód wielkiego szacunku dla konkubiny Li, poprosiła
cesarza o zgodę na wydanie jej córki, Chen Jiao za Liu Ronga, konkubina Li w brutalny sposób odmówiła,

usprawiedliwiając się tym, że księżniczka Guantao często stręczyła cesarzowi nowe kochanki i wprowadzała je
na dwór jako nowe konkubiny. Wang Zhi, która przyglądała się temu czekając na swoją szansę, skorzystała z

okazji i zdobyła sympatię siostry cesarza, dzięki temu skłaniając siostrę cesarza do poproszenia o to by to jej
pięcioletni syn poślubił jej córkę. Mając teraz po swojej stronie żonę cesarza, jego siostra zaczęła źle się

wyrażać o konkubinie Li i jej synu w obecności samego Jinga. Chcąc się przekonać o prawdziwości jej słów,

cesarz zdecydował się poddać próbie konkubinę Li i zapytał czy zgodzi się zaopiekować, zająć i uznać za swoje

resztę jego dzieci w wypadku jego śmierci. Konkubina Li pałając ze wściekłości odmówiła. To sprawiła, że
cesarz Jing wpadł w gniew i martwił się o to cczy Liu Rong, zostawszy cesarzem i konkubina Li, zostawszy

cesarzową wdową nie skarze na tortury i śmierć reszty jego żon jak miało to miejsce w przypadku konkubiny
Qi.

Korzystając z okazji, Wang Zhi przecięła ostatnią nić łączącą cesarza z konkubiną Li – zasugerowała
szanowanemu przez cesarza ministrowi by doradził jego wysokości uczynienie Li cesarzową, skoro jej syn jest

już następcą tronu. Cesarz Jing, już przekonany o tym, że konkubina Li nigdy nie powinna nosić tytułu
cesarzowej, uznał, że stoi ona na czele spisku wraz z najważniejszymi urzędnikami królestwa. Nakazał ścięcie

ministra, który złożył tak niefortunną propozycję i odebrał Liu Rongowi tytuł księcia Linjiang, a w 150 roku
p.n.e. wygnał go ze stolicy. Konkubina Li została pozbawiona zaszczytów i bogactw, oraz zamknięta w

domowym areszcie. Zmarła wkrótce potem wśród ataków wściekłości i natężających się okresów głębokiej
depresji.

Od czasu odsunięcia cesarzowe Bo rok temu, miejsce cesarzowej było wciąż wolne. Cesarz Jing, który zawsze
najbardziej kochał Liu Che, mianował Wang Zhi cesarzową. Liu Che, teraz będący synem cesarzowej, został

mianowany następcą tronu.

Wyciągając wnioski z losu cesarzowej Bo i konkubiny Li, mimo swej wysokiej pozycji jako głównej żony

cesarza, Wang Zhi nie chciała zdobyć większej władzy, obdarzając za to ogromnym szacunkiem swoją
teściową, cesarzową wdowę Dou, wraz z nią czcząc pamięć jej męża, cesarza Wena. Te dobre stosunki z

teściową przyczyniły się do wywyższenia jej rodziny – obie cesarzowe i brat jednej z nich Wang Xin, błagali
cesarza o złagodzenie jego gniewu przeciwko jego rodzonemu bratu, ukochanemu synowi cesarzowej wdowy

Dou, Liu Wu, księciu Liang, kiedy zamordował wielu dworskich urzędników w 148 roku p.n.e. wskutek ich
odmowy uczynienia go następcą tronu. To właśnie dlatego cesarzowa wdowa Dou wyraziła prośbę o

uczynienie Wang Xina markizem, co miało zmniejszyć wpływy potężnego pierwszego ministra Zhou Yafu,
czego cesarz nie wziął pod uwagę. Dou prawdopodobnie była zadowolona, kiedy w 143 roku p.n.e. Wang

Yhou popełni samobójstwo wskutek fałszywego oskarżenia o zdradę i defraudację. Kiedy cesarz Jing zmarł w
141 roku p.n.e. Liu Che objął tron jako cesarz Wen, a cesarzowa Wang Zhi została cesarzową wdową.

Po tym wyniesieniu matki, młody cesarz uhonorował członków jej rodziny: jego babka otrzymała tytuł damy
Pingyuan, przyrodni bracia cesarzowej zostali markizami, a jej córka z pierwszego małżeństwa, Jin Su została

znaleziona, osobiście odwiedzona przez cesarza i otrzymała tytuł damy Xiucheng.

Przemożny wpływ cesarzowej wdowy Wang Zhi na jej syna zwiększył się jeszcze bardziej po tym jak został

cesarzem – jednym z jego przejawów było mianowanie jej przyrodniego brata Tian Fen dowódcę armi i
zarządcę sądu wojskowego. Jej wpływ był równy jak wpływowi jej teściowej, wielkiej cesarzowej wdowy Dou.

Po jej śmierci w 135 roku p.n.e. Wang Zhi stała się najbardziej znaczącą postacuą na cesarskim dworze i
jeszcze w tym samym roku Tian Fen został pierwszy ministrem. Władza cesarzowej wdowy rosła z czasem.

Kiedy cesarz Wu chciał stracić odpowiedzialnego za bitwę pod Mayi stratega, Wang Hui, przyjaciela Tian Fena.

Wpływ cesarzowej wdowy ocalił stratega od śmierci, jednak wkrótce głowę dał cioteczny wujek cesarza, Dou

Ying (kuzyn cesarzowej Dou)po konsultacji z Tian Fenem.

Cesarzowa wdowa Wang Zhi zmarła pod koniec 126 roku p.n.e. i została pochowana ze swoim drugim mężem,

cesarzem Jing.

Chen Jiao

zm. 110 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 141 p.n.e. – 130 p.n.e.

Cesarzowa Chen Jiao była córką Chen Wu, markiza Tangyi i Liu Piao, księżniczki Guantao, starszej siostry

cesarza Jinga. Przyszła cesarzowa miała dwóch braci, Chen Xu i Chen Jiao. W oficjalnych kronikach nie
wymienia się jej prawdziwego imienia, jest znana jako A'Jiao.

Jej matka złożyła propozycję ślubu swojej kilkuletniej córki z następcą tronu, księciem Liu Rongiem,
najstarszym synem cesarza Jinga i jego ukochanej konkubiny Li. Konkubina Li w brutalny sposób odmówiła,

usprawiedliwiając się tym, że księżniczka Guantao często stręczyła cesarzowi nowe kochanki i wprowadzała je
na dwór jako nowe konkubiny. Nie zwykle upokorzona i wściekła, księżniczka Guantao związała swoje ambicje

z konkubiną Wang Zhi, jedną z ulubionych konkubin cesarza Jinga i obie te kobiety zdecydowały się połączyć
swoje dzieci małżeństwem – pięcioletni syn Wang Zhi, Liu Che, książę Jiaodong i córka księżniczki Guantao,

Chen Jiao. Konkubina Wang, która obserwowała dwór i wyciągała wnioski, powitała tę możliwość z radością.
Takie polityczne małżeństwo zabezpieczało sojusz pomiędzy nimi, obie kobiety wkrótce podjęły kroki mające

na celu usunięcie konkubiny Li. Poprzez działania siostry i żony cesarza następca tronu, książę Liu Rong został
wygnany ze stolicy. Konkubina Li została pozbawiona zaszczytów i bogactw, oraz zamknięta w domowym

areszcie. Zmarła wkrótce potem wśród ataków wściekłości i natężających się okresów głębokiej depresji.

Jednakże małżeństwo pomiędzy Liu Che i Chen Jiao nie było aprobowane przez cesarza Jinga, który uważał

różnicę wieku pomiędzy dziećmi za zbyt dużą (jego siostrzenica miała czternaście lat, podczas gdy jego syn
miał sześć lat). Według Opowieści z Hanwu, księżniczka Guantao objęła Liu Che i parafrazując stare chińskie

przysłowie zapytała: Kiedy moja Jiao dostanie swój złoty dom?. Miała też, kiedy Liu Che odmawiał poślubienia
kuzynki, pokazać ją nago. Księżniczka miała użyć tego jako argumentu, że małżeństwo zostało skonsumowane,

wskutek czego cesarz Jing by nie doprowadzić do skandalu i zhańbienia siostrzenicy, ostatecznie wyraził zgodę
na to małżeństwo.

Liu Che wkrótce został mianowany cesarskim księciem krwi w wieku siedmiu lat i poślubił swoją kuzynkę w
wieku dziesięciu lat. Kiedy cesarz Jing zmarł na początku 141 roku p.n.e., następca tronu został cesarzem Wu,

nigdy nie nadając żonie formalnego tytułu cesarzowej. Miał wtedy szesnaście lat.

W ten sposób Chen Jiao była cesarzową przez dziewięć lat nie zachodząc jednak w ciążę ani nie rodząc dzieci.

Jako jego główna żona zakazała mu posiadania konkubin, przez co młody i energiczny cesarz Wu był
bezdzietny przez cały czas trwania ich małżeństwa, co dawało asumpt do plotek i broń propagandową

buntownikom, którzy planowali obalić go i zastąpić jednym z jego dalekich krewnych Liu Anem, królem
Huainan, który był zwolennikiem rządów silnej ręki. Geniusz cesarza polegał na działaniu wraz ze swoją

ciotką/teściową księżniczką Guantao, która służyła cesarzowi jako mediator w kontaktach z członkami

cesarskiego rodu Liu. Jednak te działania nie przyniosły spodziewanych skutków – matka cesarzowej była

kobietą dumną i chciwą i szybko zraziła do siebie większość swoich szans na porozumienie i tylko działania
cesarzowej wdowy Wang Zhi ocaliły cesarza. Młoda cesarzowa była rozpuszczona, skupiona tylko na sobie i

jak się okazało żądna władzy. Nastoletni cesarz był nieszczęśliwy, swojemu otoczeniu wymagał się
dekadenckim hedonistą żądnym władzy, jednak w sekrecie organizował swoją siatkę sojuszników.

W czasie przygotowań do corocznego wiosennego rytuału Bashang w 139 roku p.n.e. w czasie drugiego roku
swojego panowania, cesarz Wu zdecydował się odwiedzić w drodze powrotnej dom swojej starszej siostry,

księżniczki Pingyang, która od dawna chciała zastąpić swoją ciotkę, księżniczkę Guantao i tak jak ona zdobyć
polityczny wpływ na brata poprzez przygotowanie kilku młodych, pięknych kobiet, które miała podarować

bratu jako konkubiny. Jednakże, jej plan nie wypalił – żadna z wybranych przez nią kobiet nie zwróciła na
siebie uwagi cesarza Wu. Zdając sobie sprawę, że jej brat jest zawiedziony i znudzony, zaprosiła do swojego

domu zespół tancerek i śpiewaczek, by umilić mu czas i zatrzeć złe wrażenie. To właśnie wtedy cesarz miał
dostrzec wśród śpiewaczek piękną i młodą dziewczynę o imieniu Wei Zifu i niemal natychmiast się w niej

zakochał. Zauważywszy okazję na możliwe podniesienie swej roli na dworze, księżniczka Pingyang poprosiła
brata o to by odpoczął w jej sypialni, nakazując młodej śpiewaczce towarzyszenie mu w roli służącej.

Zakochany do szaleństwa cesarz, wynagrodził siostrę tysiącem sztuk złota i w ten sposób nabył Wei Zifu.
Jednakże, po przybyciu do stolicy cesarz został zmuszony do porzucenia ukochanej i zatrudnienia jej jako

niczym nie wyróżniającej się służącej pod naciskiem Chen Jiao. Mieli się nie spotkać ponownie do czasu gdy
próbowano zmusić Wei Zifu do opuszczenia pałacu pod pozorem wygnania. Kiedy miłość cesarza na nowo

zapłonęła, Wei Zifu szybko zaszła w ciążę, dosadnie dając cesarzowi do zrozumienia, że nie jest bezpłodny.
Dzięki temu stała się jego ulubioną konkubiną.

Nieoczekiwane wyniesienie rywalki rozwścieczyło Chen Jiao, ale nie mogła zrobić nic by zaszkodzić Wei Zifu
skoro ta znajdowała się pod opieką cesarza. Księżniczka Guantao próbowała wzbudzić pragnienie zemsty w

swojej córce i odkryła, że przyrodni brat konkubiny Wei Zifu, Wei Qing służy jako stajenny w doborowych
oddziałach gwardii cesarskiej jako stajenny, więc wysłała swoich ludzi by go porwali i zamordowali, jednak

przyjaciele Wei Qinga zdołali go ocalić i opisawszy zamach wysłali go przez umyślnych ludzi do cesarza. Jako
znak niezadowolenia i wstrętu do cesarzowej i jej matki, cesarz Wu mianował osobiście i publicznie Wei Zifu

swoją małżonką (jedynym tytułem wyższym od niego był tytuł cesarzowej), a Wei Qinga wyniósł do godności
dowódcy gwardii cesarskiej, kanclerza i mianował gubernatorem Hebei, poza tym wyniósł kilku członków

rodziny Wei do najwyższych godności; nagrodził również przyjaciół Wei Qinga. Wei Zifu zajęła główne miejsce
w sercu, pałacu i sypialni cesarza na dziesięć lat i obdarzając go trzema, podobno równie pięknymi jak matka,

zdrowymi córkami.

Cesarzowa Chen Jiao, zupełnie pozbawiona już zainteresowania męża, była lekceważona i wyśmiewana przez

dworzan. Sfrustrowana i zazdrosna próbowała przyciągnąć uwagę męża wielokrotnymi, obliczonymi na efekt,
nieudanymi próbami samobójczymi, które tylko jeszcze bardziej go rozwścieczały. Pozbawiona jakiejkolwiek

nadziei, spróbowała jeszcze raz użyć swojej matki o pomszczenie jej. Księżniczka Guantao podczas karczemnej
awantury miała oskarżyć swoją bratanicę, księżniczkę Pingyang o sabotowanie małżeństwa jej córki, ale to w

niczym nie pomogło – siostra cesarza stwierdziła, że małżeństwo to nie ma przyszłości z powodu niepłodności

cesarzowej. Opierając się na tym, Chen Jiao wydała ponad dziewięćdziesiąt milionów sztuk złota (1/5
przychodu państwa) na znalezienia lekarstwa; wszystkie środki jednak nie miały szansy w niczym jej pomóc,

ponieważ cesarz Wu od kilku miesięcy nie odwiedzał jej pałacu, więc niemożliwością było zajście w ciążę.

Dopiero teraz Chen Jiao straciła całkowicie miłość swojego męża, jej zazdrość i nienawiść do jego ukochanej

konkubiny sprowadziła na nią zgubę. Wierząc w odzyskanie miłości męża zaczęła spotykać się z niezwykle
starą kobietą o imieniu Chu Fu, która była już kilkukrotnie karana za czary. W swym zaślepieniu cesarzowa

uwierzyła, że okultyzm, magia i niezwykłe „umiejętności” Chu Fu pomogą jej odzyskać męża i zgładzić jego
najnowszą kochankę, a także każdą kobietę, która odciągnie cesarza od niej. Święcie przekonana co do

zdolności wiedźmy cesarzowa nocami i dniami odprawiała rytuały z Chu Fu, piła eliksiry, tworzyła woskowe
laleczki przedstawiające Wei Zifu nie rozstając się z czarownicą, a nawet śpiąc z nią w jednym łóżku „jak mąż i

żona”, przy czym to staruszka miała na sobie męskie szaty.

Uprawianie czarnoksięstwa było przestępstwem ściganym z urzędu przez prawo, zwłaszcza jeśli chodziło o

członków rodów arystokratycznych (miało to zapobiec zmianie dynastii i przejęciu władzy przez jeden z
rodów). Powiązania cesarzowej i Chu Fu wkrótce stały się tajemnicą poliszynela i cesarz Wu nakazał

cieszącemu się niesławą śledczemu Zhang Tangowi zbadanie sprawy. Po miesięcznym śledztwie, Chu Fu
została aresztowana i stracona poprzez ścięcie wraz z około trzystoma innymi oskarżonymi. Cesarz podjął

kroki mające na celu usunięcie Chen Jiao z dworu i odebranie jej tytułu cesarzowej. W 130 roku p.n.e. była
cesarzowa została odesłana do jednego z cesarskich pałaców i oddana pod areszt domowy. Zamieszkała w

pałacu Długich Wrót , będącym prezentem dla cesarza od jej matki w zamian za tolerowanie wywoływanych
przez nią skandali. Cesarz Wu obiecał swojej ciotce, że jej córka nie zazna głodu ani biedy.

W dwa lata później w 128 roku p.n.e. Wei Zifu urodziła cesarzowi jego pierwszego syna, Liu Ju i została
cesarzową ze względu na jej zasługę dla dynastii. Jej brat Wei Qiung i siostrzeniec Huo Qubing zostali

największymi dowódcami wojskowymi w historii dynastii Han, co jeszcze bardziej podniosło jej pozycję. W 122
roku p.n.e. Liu Ju został następcą tronu i ostatnia szansa na powrót Chen Jiao zniknęła.

Była cesarzowa spędziła resztę swojego życia w posępnym, pustym pałacu Długich Wrót. Odmówiła podania
się i zatrudniła słynnego poetę, Sima Xiangru do skomponowania niezwykle później popularnej Ody Długich

Wrót, mając nadzieję, że przysporzy jej to współczucia cesarza. Według jej wersji wydarzeń, cesarz Wu po
wysłuchaniu ody wzruszył się i miał ją odwiedzić, oraz znowu się w niej zakochać. Według historyków te

twierdzenia nie są niczym innym niż wyssanymi z palca marzeniami cierpiącej kobiety, jednak kroniki
odnotowały, że cesarz miał przyznać Sima Xiangru palmę pierwszeństwa za to dzieło. Chen Jiao już nigdy nie

spotkała cesarza.

Rok po opuszczeniu pałacu cesarskiego przez cesarzową, jej ojciec Chen Wu zmarł. Wdowa po nim,

księżniczka Guantao jeszcze za jego życia miała romans z jej osiemnastoletnim chrześniakiem Dong Yanem i
zakochana w młodym kochanku nie zwracała uwagi na upadek córki. Kiedy cesarz Wu dowiedział się o tym

pozwolił by skandal ujrzał światło dzienne i w ten sposób zyskał pretekst do odizolowania niepotrzebnej już

ciotki. Pięć lat później Dong Yan zmarł w wieku trzydziestu lat, a jego pogrążona w rozpaczy kochanka zmarła

w 116 roku p.n.e. życząc sobie by pochowano ją obok ukochanego z dala od grobowca męża. Pod koniec jej
życia obaj jej synowie oskarżyli się wzajemnie o kazirodztwo i cudzołóstwo. W tym samym roku popełnili

samobójstwo, a ich tytuły szlacheckie i bogactwa zostały odebrane raz na zawsze ich rodzinie. Na wieść o
upadku swojej rodziny cesarzowa popadła w jeszcze głębszą depresję.

Kilka lat później była cesarzowa Chen Jiao umarła w samotności, po dwudziestu latach od usunięcia ze dworu.
Została pochowa po wschodniej stronie pawilonu Langguan w hrabstwie Baling, około trzydzieści kilometrów

na północny wschód od stolicy.

Wei Zifu

zm. 91 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 128 p.n.e. – 90 p.n.e.

Wei Zifu pochodziła z ubogiej rodziny o pospolitych korzeniach. Była czwartym dzieckiem i ostatnią córką

służących pracujących w pałacu księżniczki Pingyang, starszej siostry cesarza Wu. Ojciec przyszłej cesarzowej
zmarł prawdopodobnie na kilka tygodni przed jej narodzinami, o reszcie członków rodziny wiadomo bardzo

niewiele: jej młodszy przyrodni brat Wei Qing, urodzony w rok po niej, był owocem romansu jej matki z
małoznacznym urzędnikiem pałacu księżniczki. Kiedy Wei Zifu wciąż jeszcze była dzieckiem, została

zwerbowana jako śpiewaczka do grupy opłacanej przez księżniczkę, to tam uczyła się tańczyć, śpiewać i
poznała cztery sztuki: muzykę, grę w szachy, kaligrafię i malarstwo.

Związek cesarza i jego niedawno poślubionej pierwszej żony Chen Jiao nie był zbyt silny jeszcze przed jego
wstąpieniem na tron – przyszła cesarzowa była starszą o osiem lat kuzynką swojego męża, a ich małżeństwo

zostało zaaranżowane dla scementowania politycznego sojuszu dwóch kobiet – cesarzowej Wang Zhi i siostry
cesarza, księżniczki Guantao, kiedy następca tronu miał zaledwie sześć lat. Małżeństwo zostało

skonsumowane, co było warunkiem wzięcia go pod uwagę jako następcę. Jednakże przyszła cesarzowa nie
była w stanie zajść w ciążę przez wiele lat, co przyczyniło się do kłopotów młodego cesarza, którego uratowała

teściowa, księżniczka Guantao, pokonując tym samym jego ambitną babkę, wielką cesarzową wdowę Dou.

W czasie przygotowań do corocznego wiosennego rytuału Bashang w 139 roku p.n.e. w czasie drugiego roku

swojego panowania, cesarz Wu zdecydował się odwiedzić w drodze powrotnej dom swojej starszej siostry,
księżniczki Pingyang, która od dawna chciała zastąpić swoją ciotkę, księżniczkę Guantao i tak jak ona zdobyć

polityczny wpływ na brata poprzez przygotowanie kilku młodych, pięknych kobiet, które miała podarować
bratu jako konkubiny. Jednakże, jej plan nie wypalił – żadna z wybranych przez nią kobiet nie zwróciła na

siebie uwagi cesarza Wu. Zdając sobie sprawę, że jej brat jest zawiedziony i znudzony, zaprosiła do swojego
domu zespół tancerek i śpiewaczek, by umilić mu czas i zatrzeć złe wrażenie. To właśnie wtedy cesarz miał

dostrzec wśród śpiewaczek piękną i młodą dziewczynę o imieniu Wei Zifu i niemal natychmiast się w niej
zakochał. Zauważywszy okazję na możliwe podniesienie swej roli na dworze, księżniczka Pingyang poprosiła

brata o to by odpoczął w jej sypialni, nakazując młodej śpiewaczce towarzyszenie mu w roli służącej.
Zakochany do szaleństwa cesarz, wynagrodził siostrę tysiącem sztuk złota i w ten sposób nabył Wei Zifu.

To co stało się później przypominało baśń Kopciuszku. Na wieść o przybyciu konkubiny cesarza, jego żona
podjęła działania mające na celu porzucenie przezeń pomysłu nadania jej jakiegokolwiek znaczenia w pałacu.

Wkrótce cesarz został zmuszony do porzucenia ukochanej i zatrudnienia jej jako niczym nie wyróżniającej się
służącej pod naciskiem Chen Jiao. Mieli się nie spotkać ponownie do czasu gdy w rok później, na polecenie

cesarzowej, próbowano zmusić Wei Zifu do opuszczenia pałacu pod pozorem wygnania, w nadziei, że uda się

ją na zawsze usunąć z cesarskiego pałacu.. Niespodziewania cesarz zażądał sprowadzenia służącej i poznawszy

ukochaną nakazał jej pozostanie w pałacu jako jego konkubina. W rzeczy samej – znaczenie cesarza wzrosło i
nie potrzebował już poparcia rodu Chen. Kiedy miłość cesarza na nowo zapłonęła, Wei Zifu szybko zaszła w

ciążę, dosadnie dając cesarzowi do zrozumienia, że nie jest bezpłodny. Ta wiadomość zaskoczyła cesarza,
który w oczach dworu ponosił częściową odpowiedzialność za niepłodność swojej żony. Dzięki temu oddalił

wizję spisku i detronizacji.

Nieoczekiwane wyniesienie rywalki rozwścieczyło Chen Jiao, ale nie mogła zrobić nic by zaszkodzić Wei Zifu

skoro ta znajdowała się pod opieką cesarza. Księżniczka Guantao próbowała wzbudzić pragnienie zemsty w
swojej córce i odkryła, że przyrodni brat konkubiny Wei Zifu, Wei Qing służy jako stajenny w doborowych

oddziałach gwardii cesarskiej jako stajenny, więc wysłała swoich ludzi by go porwali i zamordowali, jednak
przyjaciele Wei Qinga zdołali go ocalić i opisawszy zamach wysłali go przez umyślnych ludzi do cesarza. Jako

znak niezadowolenia i wstrętu do cesarzowej i jej matki, cesarz Wu mianował osobiście i publicznie Wei Zifu
swoją małżonką (jedynym tytułem wyższym od niego był tytuł cesarzowej), a Wei Qinga wyniósł do godności

dowódcy gwardii cesarskiej, kanclerza i mianował gubernatorem Hebei, poza tym wyniósł kilku członków
rodziny Wei do najwyższych godności; nagrodził również przyjaciół Wei Qinga. Wei Zifu zajęła główne miejsce

w sercu, pałacu i sypialni cesarza na dziesięć lat i obdarzając go trzema, podobno równie pięknymi jak matka,
zdrowymi córkami.

W 130 roku p.n.e. cesarzowa Chen Jiao została oskarżona o stosowanie praktyk magicznych w celu odzyskania
miłości męża i usunięcia innych konkubin. Podczas śledztwa zakrojonego na szeroką skalę, które prowadził

cieszący się zasłużoną niesławą inspektor Zhang Tang, zostało aresztowanych i straconych ponad trzysta osób.
Cesarz podjął kroki mające na celu usunięcie Chen Jiao z dworu i odebranie jej tytułu cesarzowej, który

zhańbiła w sposób niegodny kobiety z rodziny cesarskiej. W 130 roku p.n.e. była cesarzowa została odesłana
do jednego z cesarskich pałaców i oddana pod areszt domowy. Zamieszkała w pałacu Długich Wrót , będącym

prezentem dla cesarza od jej matki w zamian za tolerowanie wywoływanych przez nią skandali i romansu z jej
osiemnastoletnim chrześniakiem Dong Yanem.

Usunięcie cesarzowej Chen Jiao pozostawiło Chiny bez cesarzowej, a cesarz nie miał innej żony poza Wei Zifu.
W 129 roku p.n.e. Wei Qing będący już jednym z najbliższych przyjaciół cesarza i jednym z najpotężniejszych

armią składającą się z dziesięciu tysięcy żołnierzy odniósł wspaniałe zwycięstwo nad koczowniczym ludem
Xiongnu. W następnym roku Wei Zifu urodziła pierwszego syna cesarza, Liu Ju i zachwycony cesarz Wu

(mający wówczas 29 lat) mianował ją cesarzową w niecały rok później. Liu Ju został następcą tronu w 122 roku
p.n.e.

Po nadaniu Wei Zifu tytułu cesarzowej, Wei Qing, uważany od tej pory przez samego cesarza za członka jego
najbliższej rodziny, otrzymał rozkaz kierowania atakiem wojsk cesarskich na Xiongnu i został mianowany (jako

jedyny nie pochodzący z rodu cesarskiego) najwyższym dowódcą sił zbrojnych cesarstwa, otrzymał też od
wzruszonego cesarza tytuł książęcy. W 124 roku p.n.e. siostrzeniec cesarzowej, Huo Qubing również został

mianowany dowódcą wojskowym i w następnych latach prowadził wiele zwycięskich bitew z wrogami
cesarstwa. W 123 roku p.n.e. ród Wei posiadał pięć markizatów, jedno księstwo, ogromne połacie żyznej

ziemi, a jego członkowie sprawowali najważniejsze funkcje państwowe. Przyczyniły się do takiego stanu rzeczy

zwłaszcza niezwykłe talenty militarne Wei Qinga i Huo Qubinga, Wei Zifu często była uważana za kręgosłup
swojej rodziny. Słynna piosenka ludowa z tamtych lat mówiła o tym:

Nie ma niczego szczęśliwego w tym jeśli urodzi syna. Niczego złego jeżeli urodzi córkę. Czy nie wdzicie, że Wei
Zifu podporządkowała sobie świat?

Z powodu wielkich osiągnięć członków rodziny Wei, wielu późniejszych cesarzy brało sobie za żony kobiety o
tym nazwisku, co miało być dobrym omenem.

W czasie swojego życia na dworze, Wei Zifu była opisywana jako nowoczesna, dobra i skromna cesarzowa,
która starała się zapewnić dobry los swoim krewnym i trzymała ich z dala od intryg i spisków. Słynny historyk

Sima Qian, opisał piękną i dzielną cesarzową jako „wspaniałą w swych zaletach”.

Po latach, kiedy namiętność cesarza w stosunku do cesarzowej zmalała i zwrócił się w kierunku swoich

licznych konkubin: Wang , Li i Zhao, które rodziły mu kolejne dzieci. Jednakże, wciąż darzył opinie i dobry smak
Wei Zifu ogromnym szacunkiem i powierzał kierowanie sprawami wewnętrznymi następcy tronu, księciu Liu

Ju, który w czasie nieobecności cesarza był często jego regentem.

W późnym wieku, cesarz Wu stał się paranoikiem i wszędzie widział wymierzone weń spiski napędzane czarną

magią. Seria procesów i przesłuchań czarnoksiężników objęła ogromną liczbę osób, wielu spośród nich było
wysokimi urzędnikami i członkami dynastii cesarskiej, oskarżonych o stosowanie czarnej magii i ściętych,

zazwyczaj całymi rodzinami. Wkrótce oskarżenia o czary stały się dobrą bronią w walkach o sukcesję
cesarskiego tronu i doprowadziły do katastrofy.

W 94 roku p.n.e., najmłodszy syn cesarza, Liu Fuling, urodzony z konkubiny Zhao, przy którego narodzinach
cesarz (mający wówczas 62 lata) miał obiecać jego matce, że zatroszczy się o jego przyszłość. Konkubina Zhao

miała urodzić go dopiero pod wpływem dotyku cesarza i najpierw urodziła jadeitowy haczyk, a dopiero
później syna. Sama ciąża miała trwać aż czternaście lat – tak samo jak w przypadku mitycznego cesarza Yao –

cesarz Wu zdecydował nazwać pałac konkubiny Zhao „Wrotami matki Yao”. Te niezaprzeczalne anomalie dały
asumpt do plotek i spekulacji, że cesarz ma zamiar zastąpić trzydziestoośmioletniego Liu Ju jako następcę

tronu zaledwie trzyletnim Liu Fulingem. Nie istnieje żaden dowód świadczący o takich zamiarach monarchy,
jednak w rok później zorganizowano spisek przeciwko cesarzowej Wei Zifu i jej synowi.

Jednym ze spiskowców miał być Jiang Chong, wysoki stopniem legista znany ze swojego okrucieństwa i
oportunizmu. Jiang miał kiedyś towarzyszyć następcy tronu by wkrótce po aresztowaniu jednego z

najbliższych przyjaciół Liu Ju za nieprawne korzystanie z cesarskiej drogi i ze strachu, że następca tronu zechce
się zemścić będąc już cesarzem. Innym spiskowcem był główny eunuch cesarza Su Wen, który był oskarżony o

kradzież własności cesarza i który wcześniej próbował zniesławić następcę tronu oskarżając go o popełnienie
cudzołóstwa z pewną konkubiną jego ojca.

Pierwszy proces rozpoczął się w lutym 91 roku p.n.e. i dotyczył pierwszego ministra Gongsun Ao
(przyrodniego brata cesarzowej Wei Zifu) i jego syna, przerwany ich niespodziewanym samobójstwem we

więzieniu i egzekucją całego klanu Wei. Siostry następcy tronu, księżniczki: Zhuyi i Yangshi tak samo jak ich

kuzyn Wei Kang (najstarszy syn Wei Qinga) również zostali oskarżeni o posługiwanie się czarami i ścięci, w ten
sposób efektywnie usuwając niemal wszystkich ich sojuszników na dworze. Z nakazem cesarskim dotyczącym

surowego karania zbrodni czarnoksięstwa, Jiang Chong i Su Wen zdecydowali po raz kolejny, póki żelazo było
gorące oskarżyć Liu Ju, tym razem o uprawianie czarów. Z powodu coraz bardziej pogarszającego się stanu

psychicznego cesarz Wu znajdował się w letnim pałacu w Ganquan (obecne Xianyang, Shaanxi), nadając pełne
uprawnienia co do prowadzenia procesu Jiangowi Chong i Su Wenowi, którzy przeszukali wszystkie cesarskie

pałace i znaleźli mnóstwo woskowych figurek, fragmentów ubrań i tajemnicze zwoje. Chcąc złapać
zbrodniarzy na gorącym uczynku ogłosili, że znaleźli dowody winy w pałacach następcy tronu i jego matki.

Liu Ju był zdziwiony tym i skontaktował się ze swoimi najbliższymi współpracownikami. Jego nauczyciel Shi De
opowiedział mu historię o planie niesławnego Zhao Gao na zamordowanie Ying Fusu i powiedział, że być może

jego ojciec już nie żyje, zasugerował mu powstanie przeciwko jego przeciwnikom. Następca tronu opierał się i
chciał rozmówić się z ojcem i wyjaśnić mu, że jest niewinny, ale kiedy dowiedział się, że posłańcy Jiang Chonga

dotarli już do letniego pałacu, by przekazać cesarzowi fałszywe oskarżenia, postanowił zrobić to co doradzał
mu nauczyciel. Zlecił porwanie posłańca, aresztowanie Jianga i innych spiskowców – oprócz Shu Wena, który

uciekł. Książę ogłosił winę Jianga i osobiście go ściął, oraz doniósł swojej matce o tym co zrobił, która miała
dylemat – czy wybrać męża czy syna. Ostatecznie wybrała tego ostatniego i przedstawiła go pałacowej gwardii

i pozwoliła rekrutować cywilów w walce z spiskowcami.

W tym czasie, Su Wen dostał się do letniego pałacu i poinformował cesarza o rzekomej rebeli i popełnionej

zdradzie. Cesarz Wu początkowo nie wierzył w te oskarżenia i wysłał list do stolicy wzywając syna do przybycia
i wytłumaczenia się. Posłaniec wysłany z wiadomością, niski stopniem eunuch tak naprawdę wyruszył do

pobliskiego miasta i wrócił z fałszywą wiadomością do cesarza, że następca tronu jest w drodze by go zabić.
Wściekły i przekonany o nienawiści swojego syna, nakazał swojemu siostrzeńcowi, pierwszemu ministrowi Liu

Qumao zebranie regularnej cesarskiej armii i uśmierzenie rebelii. Bitwa na ulicach stolicy trwała przez pięć dni
pod koniec których wojska Liu Qumao zwyciężyły motywując to tym, że następca tronu nie posiadał

ojcowskiej zgody. Pojmano całą rodzinę następcy tronu, jego dwóch synów, synowe, konkubiny, kochanki,
dwór i wszystkich stracono. Ocalał jedynie jego miesięczny wnuk, Liu Bingyi, którego zamknięto we więzieniu.

Wkrótce po ucieczce Liu Ju, cesarz wysłał dwóch urzędników do pałacu cesarzowej z pieczęcią cesarską w
rękach (co miało oznaczać przygotowania do usunięcia jej). W odpowiedzi Wei Zifu popełniła samobójstwo i

została pochowana w małej trumie w Tongbai wschodniej ulicy przy bramie Fu'ang. Większość członków jej
klanu zostało wybitych. Jej syna osaczono i zmuszono do samobójstwa.

Dwa lata później cesarz zdał sobie sprawę, że oskarżenia w czasie procesów o uprawianie czarów w 91 roku
p.n.e. były fałszywe. Kiedy w 89 roku p.n.e. odkryto wreszcie prawdę, wściekły cesarz kazał wymordować

wszystkich spiskowców, spalić żywcem Su Wena, zabić krewnych i przyjaciół Jiang Chonga. Do końca swojego
życia cierpiał z powodu zamordowania syna i żony.

Osiemnaście lat po jej śmierci, prawnuk Wei Zifu, Liu Bingyi wstąpił na tron w 74 roku p.n.e. jako cesarz Xuan.

Oczyścił imię swojej prababki i dziadka budując im olbrzymie mauzolea i nadając prababce wspaniały
pośmiertny tytuł - Wei Si Hou (Wei, Rozważna Cesarzowa).

Shangguan

89 p.n.e. - 37 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 83 p.n.e. – 78 p.n.e.

Cesarzowa Wdowa w latach: 78 p.n.e. – 77 p.n.e.
Wielka Cesarzowa Wdowa w latach: 77 p.n.e. – 37 p.n.e.

Obaj dziadkowie przyszłej cesarzowej Shangguan Jie i Huo Guang byli regentami w czasie małoletności cesarza

Zhao, który wstąpił na tron w 87 roku p.n.e. jako siedmiolatek.

Nie jest jasne kiedy jej rodzice wzięli ślub, ale nie ulega wątpliwości, że byli jednymi z czołowych urzędników

cesarza Wu i bliskimi przyjaciółmi. Jednakże, po tym jak Jin przejął większość roli regenta i po jego śmierci,
doszło do konfliktu pomiędzy przyjaciółmi - Shangguan Jie był niezadowolony ze spadku swojego znaczenia i

tego, że jego plan wydania swojej pięcioletniej córki za cesarza został utrącony przez Huo Guanga, który
twierdził, że dziewczyna jest zbyt młoda. Jej ojciec starał się przekonać wszystkich do poparcia tego planu.

Ojciec przyszłej cesarzowej, Shangguan An był dobrym przyjacielem kochanka siostry i opiekunki cesarza
Zhao, księżniczki Evi, Dinga Wairena. Miał on ośmielić Dinga do przedstawienia księżniczce korzyści dla

cesarskiej dynastii wynikających z tego małżeństwa – olbrzymi majątek rodu Shangguan stałby się własnością
cesarza, a jego żona mogłaby poprosić męża o zgodę na małżeństwo pomiędzy jego siostrą a jej kochankiem.

Księżniczka Eyi wyraziła zgodę i w 84 roku p.n.e. młoda Shangguan została cesarską konkubiną, a w niecały rok
później otrzymała tytuł cesarzowej.

Z powodu młodego wieku pary cesarskiej niezwykłe było to jak wcześnie Shangguan zdobyła tak znaczną
władzę w pałacu wkrótce po tym jak została cesarzową. W 80 roku p.n.e. przeżyła pierwszą tragedię z szeregu

następnych składających się na jej obfite w smutek życie – zniszczenie rodu Shangguan i egzekucja większości
jego członków.

W ramach podziękowanie za pomoc udzieloną w stworzeniu małżeństwa pomiędzy cesarzem a swoją krewną,
Shangguanowie chcieli mianować Dinga markizem, ale Huo Guang sprzeciwił się jakiemukolwiek wyniesieniu

już i tak dość wpływowego kochanka siostry cesarza. Dlatego rodzina cesarzowej, księżniczka Eyi, książę Dan i
Sang Hongyang, zjednoczyli się przeciw Huo Guangowi. W 80 roku p.n.e. książę Dan wysłał raport do cesarza,

w którym oskarżył Hao o bezprawne używanie cesarskiej tytulatury „Syna Niebios” i obniżania tym samym
autorytetu cesarza. Wkrótce cesarz Zhao nadał całej sprawie bieg i rozpoczęło się śledztwo, Shangguan Jie i

Sang aresztowali i niezwłocznie wydali w porozumieniu z cesarzem wyrok ścięcia Huo. Jednakże, po złożeniu
cesarzowi raportu z ujęcia Huo konspiratorzy nie nakazali egzekucji, odkładając ją na dzień następny. Cesarz

wezwał do siebie Huo i po długiej rozmowie z nim, upewniwszy się co do jego niewinności, przesłał księciu
Danowi rozkaz uwolnienia więźnia. Chociaż konspiratorzy nie zostali wykryci, to nie zamierzali pozostawić

sprawy swojemu biegowi, a całe imperium było pod wrażeniem mądrości i wyczucia czternastoletniego

cesarza.

Rok później wrogowie Huo po raz kolejny podjęli próbę zniesławienia go – księżniczka Eyi zaprosiła regenta na

ucztę pod pozorem przeprosin, a tak naprawdę po to by go otruć. Celem konspiratorów było obalenie cesarza
Zhao i wyniesienie na jego miejsce księcia Dan jako nowego cesarza. Plany spiskowców ujawnił sługa siostry

cesarza, wskutek jego zeznań konspiratorzy zostali pojmani i ścięci. Mimo, że nie było żadnych dowodów na
jakiekolwiek powiązanie Shangguanów ze spiskiem na życie cesarza, to wskutek nienawiści jego członków do

Huo i uczestnictwa w poprzednim spisku, wszyscy członkowie klanu zostali straceni. Uprzedzając wypadki
księżniczka Eyi i książę Dan popełnili samobójstwo. Młoda cesarzowa Shangguan uniknęła losu krewnych i

szwagierki ze względu na bardzo młody wiek i to, że była wnuczką Huo.

W 74 roku p.n.e. cesarz Zhao zmarł w wieku dwudziestu lat, a jego żona Shangguan, mająca wówczas lat

piętnaście została wdową i nigdy więcej nie wyszła już za mąż. Młode małżeństwo było bezdzietne, poza tym
cesarz nie miał dzieci z żadną z konkubin. Nie wiadomo czy małżeństwo cesarskiej pary kiedykolwiek zostało

skonsumowane, chociaż w ostatnich latach pojawiają się twierdzenia dowodzące, że być może para miała
jedno dziecko, córkę, która zmarła wkrótce po porodzie.

Dziadek nastoletniej cesarzowej odrzucił kandydaturę Liu Xu, księcia Guanling, będącego jedynym żyjącym
synem cesarza Wu, tłumacząc to tym, że sam jego ojciec nim gardził. Poza tym książę Guanling znany był ze

swojego homoseksualizmu, nadużywania alkoholu i wybuchów gniewu. Uwaga regenta zwróciła się w
kierunku Liu He, księcia Changyi, wnuka cesarza Wu. Młoda wdowa prawdopodobnie nie brała udziału w

wyborze następnego cesarza, jednak kiedy książę Liu He został cesarzem, została cesarzową-wdową.

Zostawszy cesarzem, książę Liu He zaczął przyznawać najwyższe stanowiska państwowe swoim przyjaciołom i

służącym, których sprowadził z Changyi. Młody cesarz nie był w stanie sprostać oczekiwaniom regenta, który
miał być zaskoczony i zawiedziony jego brakiem opanowania i nieodpowiednim zachowaniem. Zgodnie z

sugestią ministra rolnictwa, Tian Yanniana i po konsultacji z wysokimi urzędnikami, Huo podjął pewne kroki
mające na celu obalenie nowego cesarza.

Huo i inni urzędnicy zebrali się by omówić plan obalenia cesarza, zmuszając do współpracy i grożąc
niezdecydowanym i niechętnym tak radykalnemu atakowi na władzę cesarza urzędnikom śmiercią w

męczarniach. Wówczas wyruszyli w grupie do pałacu cesarzowej wdowy by zawiadomić ją o poczynaniach
księcia Liu He. Młoda wdowa miała pochwalić ich za tak szybkie działanie, nakazać niezwłocznie usunąć i

aresztować popleczników księcia Liu He z cesarskiego pałacu (miało ich być około dwustu). Po wykonaniu
rozkazów młodej cesarzowej wdowy, miała ona wezwać księcia Liu He, który wciąż nie zdawał sobie sprawy z

tego co się dzieje. Miał jedynie wrażenie, że coś jest nie tak gdy zobaczył cesarzową wdowę siedzącą na tronie
w oficjalnej cesarskiej szacie ze wszystkimi nakazanymi prawem ozdobami w otoczeniu najważniejszych

urzędników państwowych.

Huo i ministrowie odczytali przed cesarzową wdową akt usunięcia cesarza z zajmowanego stanowiska. Po

wysłuchaniu treści aktu oskarżenia, cesarzowa wdowa Shangguan wypomniała cesarzowi niewdzięczność i

przez kilka minut strofowała go w obecności dworu. Akt usunięcia cesarza wymieniał główne zarzuty jakie

stawiano cesarzowi:

- odmowę wstrzymania się od spożywania mięsa i sypiania z kobietami na czas żałoby po swoim poprzedniku.

- sfałszowanie Wielkiej Cesarskiej Pieczęci i wręczenie jej kopii swoim zaufanym eunuchom.

- niewłaściwe wynoszenie i nieuczciwe nagradzanie popleczników w czasie żałoby po swoim poprzedniku.

- urządzanie hucznych uczt i granie w gry hazardowe w czasie żałoby po swoim poprzedniku.

- składanie ofiar duchom przodków w czasie żałoby po swoim poprzedniku.

Cesarzowa wdowa w pełni zaakceptowała i uznała za słuszne oskarżenia zawarte w akcie usunięcia cesarza z
zajmowanego stanowiska i rozkazała księciu Liu He ustąpić z cesarskiego tronu.

Przez niemal miesiąc – według niektórych kronikarzy nawet dłużej – cesarzowa wdowa Shangguan
wysłuchiwała raportów urzędników państwowych, podpisywała dokumenty najwyższej wagi i zarządzała

wszystkimi sprawami wewnętrznymi. W tym czasie miała się zainteresować pracami jednego z konfucjańskich
klasyków, Xiahou Shenga.

Po usunięciu księcia Liu He z cesarskiego tronu i ze stolicy, Huo Guang po raz kolejny rozpoczął poszukiwania
odpowiedniego kandydata na cesarski tron. Nie wiadomo jak te poszukiwania wyglądały, ale po jakimś czasie

regent wybrał odpowiedniego kandydata – Bing Jia – wnuka dawnego następcy tronu Liu Ju, syna cesarza Wu
i cesarzowej Wei Zifu, który popełnił samobójstwo w 91 roku p.n.e. po wznieceniu rzekomej rewolty

przeciwko rządom swojego ojca. Przyszły cesarz był ciotecznym wnukiem przez małżeństwo cesarzowej
wdowy Shangguan.

Huo Guang przedstawił księcia cesarzowej wdowie, która wyraziła zgodę na uczynienie go cesarzem. Jednakże
na dzień przed wstąpieniem na tron nadała mu tytuł markiza Yangwu. Został cesarzem przybierając imię Xuan.

Cesarzowa wdowa Shangguan otrzymała tytuł wielkiej cesarzowej wdowy, który nosiła już do końca życia.

Po wstąpieniu na tron cesarza Xuana, wielka cesarzowa wdowa (będąca jeszcze nastolatką) zamknęła się w

jednym ze swoich pałaców, odmawiając tym samym pojawiania się na dworze. Swój czyn usprawiedliwiała
chęcią należytego opłakiwania zmarłego męża i wypełniania obowiązków religijnych z dala od oczu dworzan.

Jednakże często i z radością przyjmowała u siebie cesarza i jego żonę, cesarzową Xu Pingjun urządzając dla
nich uczty. W tych latach miała się zaprzyjaźnić z cesarzową Xu i prawdopodobnie nie brała udziału w spisku

swojej babki Xian, która otruła Xu w 71 roku p.n.e. poprzez swoją córkę Huo Chengjun i wkrótce sama stała
się cesarzową. Co dziwne, stosunki wielkiej cesarzowej wdowy z jej ciotką miałby być o wiele chłodniejsze od

przyjaźni jaką ta darzyła cesarzową Xu.

Huo Guang zmarł w 68 roku p.n.e. a wkrótce po jego śmierci jego synowie, zięciowie i wnukowie jego braci

zostali bardzo szybko mianowani markizami. Poziom życia rodu Huo był niezwykle luksusowy i kosztowny, tak
że przewyższał on poziom życia cesarskiego dworu, co bardzo irytowało i smuciło cesarza Xuana, który

niezadowolony z arogancji członków tego rodu powoli zaczął pozbawiać ich najwyższych stanowisk.

W 67 roku p.n.e. cesarz Xuan mianowała swojego syna Liu Shi (późniejszego cesarza Yuana) urodzonego przez

cesarzową Xu, następcą tronu, co bardzo rozgniewało panią Xian, która namówiła swoją córkę do
zamordowania następcy tronu. Mimo jednak podejmowanych prób następca tronu wciąż żył, a do dworu

zaczęły napływać plotki o losie jaki zgotowały te dwie kobiety poprzedniej żonie cesarza.

W 66 roku p.n.e. pani Xian ujawniła swoim synom i najbliższej rodzinie prawdę o śmierci poprzedniej

cesarzowej. W strachu, że cesarz mógł już zdobyć niepodważalny dowód jej winy, pani Xian i ród Huo
zorganizowali spisek mający na celu obalenie cesarza. Częścią ich planu było poproszenie wielkiej cesarzowej

wdowy Shangguan o zaproszenie babki obecnego cesarza, pani Wang, pierwszego ministra Wei Xianga oraz
żyjących jeszcze ojca i teścia cesarzowej Wu po to by ich zabić (byli uważani przez klan Hou za możliwych

oponentów), obalić cesarza i zmusić go do adoptowania syna pani Xian, Huo Yu i uznania za prawowitego
cesarza. Spisek wkrótce został odkryty, a cały klan Huo został stracony, co pozostawiło wielką cesarzową

wdowę Shangguan, która najprawdopodobniej nie wiedziała niczego o planach swojej babki, bez
jakiegokolwiek żyjącego członka rodziny.

Ostatnim wydarzeniem z jej życia o jakim wiemy była śmierć jej nauczyciela Xiahou, którą wielka cesarzowa
wdowa uczciła założeniem żałobnych szat. Sama Shangguan zmarła pod koniec 37 roku roku p.n.e. za czasów

panowania syna cesarza Xuana, cesarza Yuana i została pochowana wraz ze swym mężem.

Xu Pingjun

ok. 90 p.n.e. - 71 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 74 p.n.e. – 71 p.n.e.

Xu Pingjun urodziła się w średniozamożnej rodzinie, której wybitni członkowie byli wysokimi urzędnikami za

panowania cesarza Wu. Nie do końca wiadomo gdzie urodziła się przyszła cesarzowa, ale około 90 roku p.n.e.
jej ojciec Xu Guanghan towarzyszył księciu Changyi w jego podróży do stolicy, gdzie miał się w czymś narazić

cesarzowi, który za karę kazał go wykastrować i zatrzymać w pałacu jako eunuchowi. Tak więc Xu Pingjun nie
mogła urodzić się później niż w 89 roku p.n.e.

Jej przyszły mąż Liu Bingyi był jedynym żyjącym potomkiem Liu Ju, najstarszego syna i następcy tronu cesarza
Wu, który wszczął rebelię przeciwko ojcu i po jej upadku popełnił samobójstwo w 91 roku p.n.e. Bliskich

księcia zmuszono do samobójstwa, a jego jedynego wnuka oszczędzono z powodu niemowlęctwa.

Około 76 roku p.n.e. jeden z opiekunów księcia chciał by poślubił on jedną z jego wnuczek, ale inni urzędniczy,

obawiając się wpływu opiekuna i jego wnuczki na księcia nie wyrazili na to zgody. Zaprosili oni Xu Guanghana
na obiad i zaproponowali mu by jego córka Xu Pingjun została żoną księcia. Kiedy usłyszała o tym żona Xu

miała wpaść w wściekłość i odmówić z nienawiści do wpływowego opiekuna młodego księcia. Jednakże jej
mąż wyraził już zgodę i Xu Pingjun została żoną księcia Bingyi w czasie wspaniałej ceremonii na którą złożyli się

Xu Guanghan i opiekun księcia, którego dochody były bardzo niskie. Przez wiele lat młode małżeństwo
korzystało ze wsparcia materialnego rodziny przyszłej cesarzowej. W 75 roku p.n.e. Xu Pingjun wydała na

świat syna Liu Shi.

W tym samym roku stało się coś niespodziewanego – po nagłej śmierci cesarza Zhao jego regent Huo Guang

początkowo popierający kandydaturę Liu He, księcia Changyi po jakimś czasie zniesmaczony jego wybrykami
obalił go i na jego miejsce wybrał Liu Bingyi, który zgodził się zostać kolejnym cesarzem przyjmując imię Xuan.

Wkrótce po tym jak jej mąż został cesarzem Xu Pingjun została mianowana cesarską konkubiną i po kilku
tygodniach cesarzową, mimo protestów ministrów, którzy chętniej na jej miejscu widzieli by córkę Huo

Guanga, Huo Chengjun. Cesarz nie odrzucił tej propozycji, ale nie zrobił też niczego by ją poprzeć. Cesarz
chciał uczynić swojego teścia Xu Guanghana markizem, ale regent się temu sprzeciwił argumentując, że

eunuch, który został wykastrowany za karę na rozkaz cesarza nie może zostać markizem. Jednakże wyraził
zgodę na nadanie mu tytułu pana Changcheng.

Stawszy się cesarzową, Xu Pingjun nie przestała być kobietą niezwykle pokorną i oszczędną. Łaczyły ją również
bardzo bliskie, niemal siostrzane stosunki z wielką cesarzową wdową Shangguan, którą często odwiedzała z

cesarzem w jej pałacu.

Żona Huo Guanga, pani Xian nie chciała przyjąć do wiadomości faktu, że jej córka nigdy nie będzie cesarzową i

podjęła działania mające na celu zastąpienie Xu Pingjun swoją córką. W 71 roku p.n.e. kiedy cesarzowa po raz
kolejny była w ciąży, pani Xian zawiązała spisek. Przekupiła lekarkę cesarzowej, Chunyu Yan by podawała

swojej pani lekarstwo przekazane jej przez Xian. Okazało się, że po kilku tygodniach cesarzowa zmarła
wydając na świat zdrowe dziecko. Jej lekarze zostali aresztowani na czas dochodzenia mającego dowieść czy

należycie leczyli i pielęgnowali cesarzową, oraz co było przyczyną jej śmierci. Pani Xian na wieść o tym
poinformowała Huo Guanga o spisku i ten nie wydał żony na śmierć podpisując akt zwolnienia Chunyu Yan.

Nie wiadomo co się stało z nowo narodzonym dzieckiem cesarzowej, ale być może zmarło wskutek zatrucia
substancją, która uśmierciła jego matkę.

Cesarzowa Xu Pingjun nie została pochowana razem z mężem, którego grobowiec zawiera szczątki jego
trzeciej żony, cesarzowej Wang. Syn Xu, książę Liu Shi został cesarzem pod imieniem Yuan. Wiadomo, że na

jego życie nastawała druga żona jego ojca, cesarzowa Huo, która ostatecznie została uwięziona w jednym z
miejszych cesarskich pałaców i po dziesięciu latach uwięzienia, popełniła samobójstwo.

Huo Chengjun

zm. 54 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 70 p.n.e. – 66 p.n.e.

Nie jest znana data przyjścia na świat przyszłej cesarzowej, córki regenta Huo Guanga i pani Xian. Wiadomo,

ze wychowywała się w rodzinie niewiele uboższej od dynastii panującej + jej ojciec odziedziczył ogromne
bogactwa, do których doszły majątki nadawane mu przez każdego cesarza któremu służył. Huo Chengjun

miała starszą siostrę, która była matką przyszłej wielkiej cesarzowej wdowy Shangguan.

W 74 roku p.n.e. zmarł w wieku dwudziestu cesarz Zhao. Huo Guang wybrał na następnego cesarza bratanka

poprzedniego, Liu He, księcia Changyi. Jednakże młody książę szybko okazał się być nieodpowiednim
cesarzem przez co Huo Guang musiał go obalić i poszukać po raz kolejny kandydata na cesarza. W końcu

zwrócił uwagę na praprawnuka cesarza Wu i stryjecznego wnuka cesarza Zhao, Liu Bingyi, którego wybór
szybko został zatwierdzony i który objął tron jako cesarz Xuan.

Jednakże nowo wybrany cesarz miał już żonę, a była nią słynna z pobożności i umiaru Xu Pingjun, kiedy więc
został cesarzem jednym z jego pierwszych posunięć było mianowanie żony cesarską konkubiną i w niedługim

czasie cesarzową, co było ciosem dla marzeń pani Xian, która pragnęła by cesarzową i żoną cesarza została jej
Huo Chengjun. Cesarz Xuan nie odrzucił tej propozycji, ale też nic nie świadczyło o tym by miał ją przyjąć.

Pani Xian nie chciała się wyrzec marzeń o wyniesieniu swojej córki i podjęła działania mające na celu
zastąpienie Xu Pingjun swoją córką. W 71 roku p.n.e. kiedy cesarzowa po raz kolejny była w ciąży, pani Xian

zawiązała spisek. Przekupiła lekarkę cesarzowej, Chunyu Yan by podawała swojej pani lekarstwo przekazane
jej przez Xian. Okazało się, że po kilku tygodniach cesarzowa zmarła wydając na świat zdrowe dziecko. Jej

lekarze zostali aresztowani na czas dochodzenia mającego dowieść czy należycie leczyli i pielęgnowali
cesarzową, oraz co było przyczyną jej śmierci. Pani Xian na wieść o tym poinformowała Huo Guanga o spisku i

ten nie wydał żony na śmierć podpisując akt zwolnienia Chunyu Yan.

W 70 roku p.n.e. cesarz Xuan poślubił Huo Chengjun i nadał jej tytuł cesarzowej. Przyzwyczajona do

luksusowego życia zainicjowała rozbudowę pałacu w o wiele bardziej kosztownym stylu i mimo nalegań męża
nie zamieszkała w komnatach poprzedniczki uznając je za zbyt ubogie jak na kobietę jej rangi. Próbowała

również zaprzyjaźnić się ze swoją siostrzenicą, wielką cesarzową wdową Shangguan, jednak ich stosunki nie
były tak serdeczne jak w przypadku przyjaźni tej drugiej z cesarzową Xu Pingjun, ponieważ wielka cesarzowa

wdowa miała być zawstydzona ostentacyjnym zachowaniem swojej ciotki.

Kiedy w 68 roku p.n.e. zmarł Huo Guang, cesarz Xuan i wielka cesarzowa wdowa Shangguan mieli dokonać

bezprecedensowego aktu osobistego szacunku do zmarłego regenta – przyklęknąć przed jego zwłokami i
oboje nakazali budową wspaniałego mauzoleum dla człowieka, któremu zawdzięczali wszystko. Od tego czasu

cesarz coraz częściej obdarowywał ród Huo władzą i tytułami szlacheckimi związanymi nadaniami ogromnych

posiadłości ziemskich.

W 67 roku p.n.e. cesarz mianował księcia Liu Shi (syna ze swojej pierwszej żony cesarzowej Xu) następcą

tronu, a ojca swojej pierwszej żony Xu Guanghana, markizem Pingen – czemu (chodzi o drugą nominację) Huo
Guang zdecydowanie się sprzeciwiał. Pani Xian była zaskoczona i wściekła, ponieważ jej córka nie urodziła

jeszcze syna, który mógłby zostać następcą tronu i po jakimś czasie cesarzem. Nakazała swojej córce otrucie
następcy tronu, jednak pomimo często podejmowanych prób Liu Shi wciąż żył. W tym samym czasie do uszu

cesarza doszły pogłoski o tym, że ród Huo stoi za morderstwem jego pierwszej żony.

W 66 roku p.n.e. tajemnicą poliszynela było już to, że rodzina obecnej cesarzowej stoi za morderstwem jej

poprzedniczki. Pani Xian miała wyznać swoim najbliższym krewnym, że to ona zleciła morderstwo i bojąc się
reakcji cesarza ród Huo zawiązał spisek mający na celu obalenie cesarza i osadzenie na tronie jednego z braci

Huo Chengjun. Spisek został szybko odkryty i wszyscy członkowie klanu Huo zostali ścięci na rozkaz cesarza
Xuana.

Wkrótce wydał on też edykt odbierający cesarzowej wszystkie tytuły i na wieść o podejmowanych przez nią
próbach otrucia następcy tronu, zesłał ją do jednego z opuszczonych pałaców. W 54 roku p.n.e. została

skazana na wygnanie do jeszcze bardziej oddalonego pałacu, w którym popełniła samobójstwo.

Wang

zm. 16 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 64 p.n.e. – 49 p.n.e.

cesarzowa wdowa w latach: 49 p.n.e. - 33 p.n.e.

Wielka cesarzowa wdowa w latach: 33 p.n.e. - 16 p.n.e.

Ojciec przyszłej cesarzowej Wang, Wang Fengguang był dziedzicznym markizem zaprzyjaźnionym z Liu Bingyi –

przyszłym cesarzem Chin. Miał on zaproponować księciu swoją córkę, która była już narzeczoną innego księcia
z dynastii panującej. Po objęciu tronu cesarz Xuan uczynił Wang jedną ze swoich licznych konkubin, chociaż

nie należała do grona jego ulubienic.

Kiedy 71 roku p.n.e. na zlecenie pani Xian, żony regenta Huo Guanga, otruta została pierwsza żona cesarza,

cesarzowa Xu Pingjun, która chciała by jej córka, Huo Chengjun została cesarzową – co zresztą się stało po
śmierci Xu – na rozkaz matki zaczęła nieskutecznie podtruwać swojego pasierba, następcę tronu księcia Liu

Shi.

Po upadku klanu Huo i odsunięciu cesarzowej w 66 roku p.n.e., cesarz Xuan rozważał, którą ze swoich

konkubin ma uczynić następczynią Huo Chengjun. W tym czasie jego ulubienicami były konkubiny Hua, Zhang
i Wei, z których każda urodziła mu przynajmniej jedno dziecko. Kiedy miał już mianować konkubinę Zhang

kolejną cesarzową, przypominał sobie jak jego poprzednia żona próbowała zabić następcę tronu. Dlatego
rozwiązaniem było znalezienie bezdzietnej i dobrej konkubiny. Wybór padł na konkubinę Wang, którą uczynił

cesarzową w 64 roku p.n.e., a jej ojca mianował markizem Qiongcheng. Cesarz poprosił ją o opiekę nad
następcą tronu, którego Wang na długo przed swoim wyniesieniem darzyła matczynym uczuciem. Wiadomo

jednak, że małżonkowie nie utrzymywali ze sobą kontaktów seksualnych – cesarz darzył żonę szacunkiem i
często wysyłał jej klejnoty i bele cennych materiałów, ale bardzo rzadko się z nią widywał.

Cesarzowa Wang odegrała znaczącą rolę w poszukiwaniu żon dla następcy tronu – konkubina Sima zmarła z
powodu infekcji w czasie ciąży i naglącą sprawą stało się znalezienie księciu żony. Po śmierci ukochanej, Liu

Shi pogrążył się w żalu i depresji, zaczęła też trawić go dziwna choroba objawiająca się nawrotami gorączki i
utratami przytomności. Cesarz Xuan był zaniepokojony stanem syna i nakazał żonie wybrać najpiękniejszą ze

swoich młodych dam do towarzystwa i wysłać ją do następcy tronu. Cesarzowa wybrała Wang Zhengjun –
młodą dziewczynę z dobrej, ale nie szlacheckiej rodziny, która wkrótce urodziła syna, Liu Ao (późniejszego

cesarza Cheng), która została jego żoną i cesarzową.

Niewiele wiadomo na temat wpływu cesarzowej na politykę i rządy państwem. Kiedy po śmierci cesarza

Xuana w 49 roku p.n.e., jego następcą został Liu Shi, znany od tej pory jako cesarz Yuan, Wang otrzymała tytuł
cesarzowej wdowy. Przeżyła swojego pasierba, który zmarł w 33 roku p.n.e., wtedy też zaczęto ją nazywać

wielką cesarzową wdową. Była obecna gdy książę Liu Ao wstąpił na tron jako cesarz Cheng. W późniejszych

latach była znana jako cesarzowa wdowa Qiongcheng (nawiązanie do tytułu jej ojca) , co miało ją odróżnić od
jej synowej, cesarzowej wdowy Wang Zhengjun. Nigdy nie posiadała wpływy na rządy państwem, ale w latach

panowania pasierba i wnuka była otaczana szacunkiem i miłością przez cesarzy i ich małżonki nazywających ją
matką i babcią. Zmarła prawdopodobnie na nowotwór w 16 roku p.n.e. i została pochowana z mężem,

cesarzem Xuanem.

Wang Zhengjun

zm. 13 n.e.

Cesarzowa w latach: 48 p.n.e. – 33 p.n.e.

Cesarzowa wdowa w latach: 33 p.n.e. - 7 p.n.e.

Wielka cesarzowa wdowa w latach: 7 p.n.e. - 13 n.e.

Wang Zhengjun była córką Wang He, niższego urzędnika ministerstwa superintendenta procesów w stolicy.

Wang He miał ośmiu synów i cztery córki. Wang Zhengjun, jego druga córka, w roku 54 roku p.n.e. została
wybrana do haremu cesarza Xuana

W połowie lat pięćdziesiątych ukochana następcy tronu, konkubina Sima zmarła z powodu infekcji w czasie
ciąży i naglącą sprawą stało się znalezienie księciu żony. Po śmierci ukochanej, Liu Shi pogrążył się w żalu i

depresji, zaczęła też trawić go dziwna choroba objawiająca się nawrotami gorączki i utratami przytomności.
Cesarz Xuan był zaniepokojony stanem syna i nakazał żonie, cesarzowej Wang (nie będącej krewną Wang

Zhengjun) wybrać najpiękniejszą ze swoich młodych dam do towarzystwa i wysłać ją do następcy tronu.
Cesarzowa wybrała Wang Zhengjun – młodą dziewczynę z dobrej, ale nie szlacheckiej rodziny, która wkrótce

urodziła syna, Liu Ao (późniejszego cesarza Cheng), która została jego żoną i cesarzową. Książę Liu Ao stał się
ulubionym wnukiem cesarza Xuana i często towarzyszył dziadkowi w posiedzeniach rady, kiedy ten udzielał

audiencji lub składał ofiary.

W 49 roku p.n.e. cesarz Xuan zmarł po długiej chorobie, a następca tronu Liu Shi został w jego miejsce

cesarzem. W 48 roku p.n.e. wyniósł swoją żonę, konkubinę Wang Zhengjum matkę jego pierwszego syna do
rangi cesarzowej, a jej ojca mianował markizem Yangping. W 47 mianował księcia Liu Ao, syna Wang

Zhengjun, następcą tronu.

Cesarz Yuan w odróżnieniu od swoich przodków raczej nie był zbyt rozwiązłym władcą Chin, mimo to

faworyzował dwie konkubiny – Fu i panią Feng Yuan, z których każda dała mu syna. Cesarzowa Wang
Zhengjun starała się utrzymywać z obiema kobietami dobre stosunki, co w obu przypadkach się powiodła,

jednak nie trwało to długo – wkrótce obie kobiety poróżniła sprawa następstwa tronu.

W miarę dorastania następcy tronu, księcia Liu Ao, cesarz Youan coraz bardziej był niezadowolony z jego

pozycji cesarskiego dziedzica i pod coraz większym wrażeniem syna konkubiny Fu, Liu Kanga, księcia
Shanyang. Kilka rzeczy doprowadziło do tej sytuacji – na przykład w 35 roku p.n.e. kiedy jeden z młodszych

synów cesarza, Liu Jing, książę Zhongshan nieoczekiwanie zmarł. Cesarz był wściekły, kiedy odkrył, że następca
tronu niewystarczająco okazuje żal po zmarłym bracie, zwłaszcza, że obaj książęta byli niemal rówieśnikami i

jako dzieci bawili się ze sobą. Zarządca posiadłości następcy tronu, Shi Dan, bliski krewny cesarza poprzez jego

babkę i wysoki urzędnik szanowany przezeń zdołał przekonać Yuana, że książę Ao próbował rozweselić ojca,

ale nasienie zwątpienia zostało już zasiane.

W czasie dzieciństwa dzieci cesarza, zdarzyło się kilka rzeczy, które wzmocniły ojcowskie uczucia cesarza do

księcia Kanga – obaj byli uzdolnieni muzycznie, szczególnie jeśli chodziło o grę na bębnach, lubili tych samych
kompozytorów. Książę Liu Kang odznaczał się niezwykłą jak na swój wiek inteligencją i wyczuciem, podczas

gdy następca tronu Ao miał opinię pijaka i kobieciarza. Książę Liu Kang często był wzywany do komnat
cesarskich w ostatnich latach życia ojca, podobno tylko głos księcia był w stanie złagodzić ból umierającego

cesarza, podczas gdy cesarzowa Wang i książę Liu Ao praktycznie nie bywali przy cesarzu. Cesarz Yuan
zastanawiał się czy nie powinien uczynić księcia Liu Kanga następcą tronu. Jedynie wstawiennictwo Shi Dana

doprowadziło do odłożenia tej sprawy na później. Kiedy cesarz Yuan zmarł w 33 roku p.n.e. na tron wstąpił
książę Ao pod imieniem cesarza Cheng.

Po śmierci męża Wang Zhengjun została cesarzową wdową, a książę Liu Kang, jak to było w zwyczaju, został
wysłany w celu uśmierzenia niepokojów do swojego księstwa. Wbrew opiniom ministrów, że brat cesarza

może stać się użyteczną bronią w rękach spiskowców zarówno Wang Zhenjun jak i cesarz często wzywali
księcia i jego matkę do cesarskiego pałacu, gdzie ci byli przyjmowani z szacunkiem i serdecznością.

Jako cesarzowa wdowa, Wang Zhengjun dbała o interes swojej rodziny na dworze, chętnie goszcząc u siebie
siostry i szwagierki, a ich mężom i braciom nadając wysokie stanowiska, poza tym cesarz Cheng miał wielkie

zaufanie do swoich wujów (braci cesarzowej wdowy) i wszystkim przydzielił ważne role w rządzie. Cesarzowa
wdowa chcąc podnieść status swojej rodziny wystarała się o tytuły markizowskie dla swoich braci, co było

rażącym naruszeniem reguł ustanowionych przez założyciela dynastii, cesarza Gao, który zezwolił na
nadawanie tytułów szlacheckich tylko najbardziej zasłużonym dla państwa urzędnikom i dowódcom. Kilku

krewnych cesarzowej wdowy (Wang Feng, Wang Shang, Wang Gen i Wang Yin) z powodzeniem dowodziło
cesarską armią i dobrze zarządzało administracją wewnętrzną.

Wangowie, który jeszcze nie zdążyli ulec korupcji i najwyraźniej starali się jak mogli pomóc cesarzowi, stali się
przedmiotem zaniepokojenia wielu wysokich urzędników z powodu ogromnej władzy i bogactwa jakie w tak

krótkim czasie zdobyli. Do cesarza napływało coraz więcej raportów i ordonansów donoszących o nadużyciach
jakich dopuszczali się jego krewni, a które, jak się później okazało, miały wraz z innymi czynnikami

doprowadzić do obalenia Hanów. Cesarz początkowo nie zwracał uwagi na niepokojące doniesienia, jednak
po roku usunął Wang Fenga, zastępując go Feng Yewangiem, bratem ojca konkubiny Feng. Gdy cesarzowa

wdowa dowiedziała się o tym, wpadła w wielki smutek, na wieść o czym cesarz kazał ściąć Wang Zhanga.

Cesarz Cheng był niezwykle rozpustny i utrzymywał dwa razy więcej konkubin od swego ojca. Jego pierwszą

konkubiną była późniejsza cesarzowa Xu, pochodząca z rodu jego własnej babki, pierwszej żony cesarza
Xuana. Poza nią był zakochany w konkubinie Ban, jednak żadna z nich nie urodziła mu dziecka. Cesarzowa

wdowa Wang Zhengjun doradziła mu sprowadzenie kolejnych konkubin, jednak oczekiwany następca tronu
nie przyszedł na świat. Około 19 roku p.n.e. kiedy cesarz Cheng odwiedzał swoją siostrę, księżniczkę Yang,

zakochał się dwóch tańczących na przyjęciu dziewczynach – Zhao Feiyan i jej siostrę Zhao Hede, po czym

mianował je cesarskimi konkubinami i zaczął wynosić je ponad cesarzową Xu i konkubinę Ban. W 18 roku

p.n.e. siostry Zhao fałszywie oskarżyły cesarzową i konkubinę o stosowanie czarów w celu odzyskania miłości
cesarza i urodzenia mu potomka. Cesarzowa Xu została odsunięta, a konkubina Ban popełniła samobójstwo.

Obie dziewczyny zostały damami dworu matki cesarza, podczas gdy ten zastanawiał się jak uczynić Zhao
Feiyan cesarzową. Na wieść o tym, cesarzowa wdowa Wang Zhengjun i ministrowie zaprotestowali,

argumentując swoje zdanie niskim urodzeniem dziewczyny i tym, że była tancerką (co w tamtych czasach było
niemal równe prostytucji). Jednakże w 16 roku p.n.e. cesarzowa wdowa i ministrowie kapitulowali, zgadzając

się na wyniesienie dziewczyny do rangi cesarzowej. Wszak ani wcześniej ani później cesarzowa wdowa Wang
nie przyjęła u siebie, ani nie zaszczyciła sióstr Zhao ani kolejnych konkubin cesarza nawet słowem.

W 9 roku p.n.e. wciąż bezdzietny cesarz wydawał się mieć rozwiązanie – następcą tronu zostanie jego brat, Liu
Xing, książę Zhongshan, lub bratanek Liu Xin, książę Dingtao (syn księcia Liu Kanga). Wrótce przekonał się, że

książę Liu Xin o wile bardziej nadaje się na przyszłego cesarza, czemu zapewne pomogły kosztowne prezenty
wysyłane siostrom Zhang i Wang Genowi przez babkę chłopca, konkubinę Fu. W 8 roku p.n.e. książę Liu Xin

został następcą tronu.

Cesarz Cheng zmarł nieoczekiwanie w 7 roku p.n.e. najwyraźniej na skutek udaru (niektórzy historycy

uważają, że było to wynikiem spożycia zbyt dużych ilości afrodyzjaków, które dostał od konkubiny Zhao Hede).
W tym czasie powstało sporo plotek dotyczących konkubin, które miały urodzić mu synów i które zostały

zabite z rozkazu konkubiny Zhao Hede. Przerażona możliwością publicznej egzekucji Zhao Hede popełniła
samobójstwo. Książę Liu Xin wstąpił na tron pod imieniem cesarza Ai.

Według raportu wysokich urzędników z 6 roku p.n.e. wynikało, że cesarz miał dwóch synów – z konkubiny Cao
12 roku p.n.e. i konkubiny Xu (kuzynki odsuniętej cesarzowej) w 11 roku p.n.e. Jednakże obaj jego synowie

zostali zmordowani w dzieciństwie na rozkaz konkubiny Zhao Hede, co miało być prezentem od szaleńczo w
niej zakochanego cesarza. Konkubina Cao została zmuszona do samobójstwa po śmierci syna. W odpowiedzi

cesarz Ai pozbawił krewnych sióstr Zhao nadanych im przez poprzednika tytułów markizowskich i skazał na
wygnanie. Oszczędził jedynie cesarzową Zhao Feiyan.

Kiedy cesarz Ai wstąpił na tron, cesarzowa wdowa Wang otrzymała tytuł, pod którym najmniej jest znana –
wielkiej cesarzowej Wang. Początkowo z szacunku do niej, cesarz oszczędził Wangów.

Jednakże wpływ babki cesarza, konkubiny Fu, na wnuka wkrótce był znany wszystkim - nie była zadowolona
ze swojego tytułu księżnej-wdowy Dingtao – chciała tytułu cesarzowej wdowy. Po rozmowie z wielką

cesarzową wdową Wang, cesarz nadał babce tytuł cesarzowej wdowy, jednakże w przeciwieństwie do tytułu
matki jego poprzednika, był on o stopnień niższy. Ten sam tytuł otrzymała konkubina Ding – matka cesarza,

tak więc było aż sześć cesarzowych.

Konkubina Fu otrzymawszy wymarzony tytuł zaczęła przejmować kontrolę nad administrację państwa. Częścią

jej planu było usunięcie wszechwładnych Wangów i obsadzenie ich miejsca swoimi krewnymi. Wielka
cesarzowa wdowa Wang nie zareagowała gniewem – nakazała swoim krewnym złożyć dymisje na rzecz

krewnych konkubiny Fu. Jej pokora i szacunek wobec woli babki cesarza wywarły ogromne wrażenie na

dworze, urzędnikach i prostych ludziach — którzy byli w znaczącej większości przeciwnikami władzy Wangów

za panowania cesarza Chenga – teraz żądali powrotu Wangów. Powodem tego było zachowanie konkubiny
Fu, która fałszywie oskarżyła o czary konkubinę Feng Yuan (swoją dawną współzawodniczkę, która była matką

Liu Jizi, księcia Zhongshan i księżną-wdową Zhongshan), zmusiła ją do samobójstwa, a jej rodzinę i przyjaciół
wygnała ze stolicy. W odpowiedzi na to cesarz Ai wezwał Wang Manga do stolicy na naradę, w której

uczestniczyła również wielka cesarzowa wdowa Wang.

W 1 roku p.n.e. cesarz Ai zmarł nie pozostawiając po sobie dziedzica, co spowodowało niewidziany chaos w

cesarskich pałaca – właśnie wtedy wielka cesarzowa wdowa Wang przejęła kontrolę nad wszystkim.

Kiedy cesarz Ai zmarł, jego faworyt (powszechnie uważany za kochanka) Dong Xian dowodził wojskami i

posiadał najwyższe stanowisko w rządzie. W tej chwili wielka cesarzowa wdowa Wang doprowadziła do
najbardziej krwawego epizodu swojego życia – przejęła kontrolę nad cesarskim pałacem, zdobyła Wielką

Cesarską Pieczęć i wezwała Donga. Taki ruch był zaskoczeniem dla faworyta zmarłego cesarza, który w
przenośni został sparaliżowany i niezdolny do zrobienia czegokolwiek. Wtedy wielka cesarzowa wdowa Wang,

wezwała Wang manga do pałacu i przydzieliwszy mu cesarską gwardię, rozkazała zabić Donga, jednak ten
spodziewając się tego popełnił samobójstwo.

Wang Mang natychmiast usunął poprzez wygnania i zmuszanie do samobójstw wszystkich wrogów swoich
wrogów i przy pomocy wielkiej cesarzowej wdowy Wang usunął ze członków rodu Fu ze wszystkich

zajmowanych przez nich stanowisk, a także, bez wiedzy ciotki, sprofanował grobowce konkubiny Fu i Ding,
babki i matki poprzedniego cesarza. Na kolejnego cesarza wielka cesarzowa wdowa powołana wnuka swojego

męża, księcia Liu Jizi, który był zwany cesarzem Pingdi.

W czasie panowania nowego cesarza, Wang Mang był regentem ze wsparciem ciotki. W jej obecności udawał

swój podziw dla małego cesarza, schlebiał jej lecz mimo tego wciąż prześladował prawdopodobnych wrogów i
zlecał swoim sojusznikom tworzenie propagandowego obrazu dobrego i dbającego o imperium regenta, oraz

starał się otaczać atmosfera świętości. Przekonana o dobrych intencjach bratanka, wielka cesarzowa wdowa
mianowała go księciem Anhan (co po chińsku znaczyło ”książę, który chroni Hanów") – Wang Mang był

pierwszym księciem mianowanym za czasów dynastii Han, który nie pochodził z dynastii panującej. W 2 n.e.
cesarzowa dokonała wyboru konkubin dla cesarza Pinga i na życzenie (i tłumów oblegających cesarski pałac)

bratanka zgodziła się uczynić jego córkę najpierw cesarską konkubiną, a potem cesarzową w 4 n.e.

Syn Wang Manga Mang, Wang Yu, niezadowolony z dyktatorskimi rządami ojca zawiązał spisek z wujami

cesarza, z rodu Wei, wymierzony przeciwko jego ojcowi. Kiedy sprzysiężenie wyszło na jaw Wang Mang skazał
na śmierć wszystkich członków klanu Wei (poza konkubiną Wei), ale także wykorzystał okoliczności do

oskarżenia wielu potencjalnych przeciwników politycznych Wangów i uznawszy ich za winnych, część skazał
na śmierć a resztę wygnał. Wśród wygnańców znajdował się jego własny stryj, Wang Li, który popełnił

samobójstwo po przeczytaniu edyktu wielkiej cesarzowej wdowy Wang (która później była przekonana, że jej
brat zmarł w wyniku ciężkiej choroby. Wang Mang sprawił, że wielka cesarzowa wdowa Wang uważała, że to

ona sprawowała kontrolę nad sytuację. W tym czasie wielka cesarzowa wdowa Wang często wyruszała na

spacery po stolicy Changan, gdzie rozdawała pieniądze i kosztowności wdowom i sierotom. W tym samym

czasie Wang Mang rozpoczął budowę wspaniałego mauzoleum dla ciotki.

W 5 n.e. Wang Mang otruł cesarza, po tym jak Ping przysiągł mu zemstę za zabicie jego wujów. Zaczął też

powoli zmuszać wielką cesarzową wdowę do nadania mu tytułu cesarza, co było niezgodne z jej życzeniami i
wyborem prapraprawnuka cesarza Xuana, Liu Yinga na cesarza pod imieniem Ruzi. W 8 n.e. Wang Mang

zasiadł na cesarskim tronie i proklamował powstanie nowej dynastii Xin. Kiedy zażądał od ciotki Wielkiej
Cesarskiej Pieczęci ta odmówiła, ale wkrótce dała mu ją.

Wang Mang zmienił kalendarz i daty świąt tak samo jak stroje obowiązujące na dworze – w tym jednym
wielka cesarzowa wdowa okazała nieposłuszeństwo – nakazała swoim damom dworu noszenie strojów jakie

obowiązywały wcześniej, poza tym używała dawnego kalendarza i obchodziła święta dynastii Han.

W 12 n.e. Wang Mang zniszczył grobowiec cesarza Yuana, kiedy wdowa po nim dowiedziała się o tym miała go

przekląć i umrzeć w kilka miesięcy później, na początku 13 n.e. przy swoim mężu.

zm. 8 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 31 p.n.e. – 18 p.n.e.

Przyszła cesarzowa Xu była córką Xu Jia, markiza Pingen i brata pierwszej żony cesarza Xuana, cesarzowej Xu

Pingjun, matki cesarza Yuana. W ramach miłości do matki, cesarz Yuan postanowił ożenić jej bratanicę, a
swoją kuzynkę ze swoim synem – następcą tronu, księciem Liu Ao. Wiadomo, że młodzi małżonkowie bardzo

się kochali, jednak nie mieli dzieci – powodem tego był przedwczesny poród syna, który nie przeżył i skutkiem
tego, młoda żona następcy tronu nie była już w stanie zajść w ciążę. Kronikarze opisując ją przede wszystkim

podkreślają doskonałe wykształcenie, które było wtedy rzadkością nawet wśród szlachetnie urodzonych
kobiet na dworze. Xu miała podobno zainteresowania literackie i sama pisała wiersze miłosne do swojego

męża.

W 33 roku p.n.e. teść konkubiny Xu, cesarz Yuan zmarł, a jej mąż objął po nim tron i był znany jako cesarz

Cheng. W 31 roku p.n.e. nadał Xu tytuł cesarzowej i wiadomo, że był wobec niej niezwykle czuły, jednak w
tym czasie jego serce należało do innej kobiety – konkubiny Ban, która również nie dała mu tak upragnionego

syna. Zatroskana bezdzietnością syna cesarzowa wdowa Wang Zhengjun nakazała mu sprowadzić na dwór
więcej konkubin w nadziei, że któraś z nich urodzi potomka, co jednak si nie stało.

Ponieważ wysoki status cesarzowej Xu zazwyczaj wiązał się z urodzeniem przynajmniej jednego syna, chińscy
uczeniu konfucjańscy doradzili cesarzowi spędzanie większości czasu z innymi konkubinami, redukcję budżetu

dworu cesarzowej na co ten przystał. W tym czasie uczucia cesarza Chenga wobec żony znacznie się ochłodziły
– nie sypiali już ze sobą i rzadko się odwiedzali, poza tym rozpustny cesarz znudził się już małżonką.

Jednakże dopiero w dziesięć lat później nadszedł kolejny cios, który pozbawił ją resztek miłości i zaufania
męża. Około 19 roku p.n.e. kiedy cesarz Cheng odwiedzał swoją siostrę, księżniczkę Yang, zakochał się dwóch

tańczących na przyjęciu dziewczynach – Zhao Feiyan i jej siostrę Zhao Hede, po czym mianował je cesarskimi
konkubinami i zaczął wynosić je ponad cesarzową Xu i konkubinę Ban. W 18 roku p.n.e. siostry Zhao fałszywie

oskarżyły cesarzową i konkubinę o stosowanie czarów w celu odzyskania miłości cesarza i urodzenia mu
potomka. Cesarzowa Xu została odsunięta, a konkubina Ban popełniła samobójstwo.

Cesarzowa Xu prawdopodobnie wciąż była traktowana jak nakazywała tradycja, ale przerażała ją utrata
statusu i wolności. Około 10 roku p.n.e. próbowała poprawić swoją sytuację – w tym czasie jej siostra Xu Mi

po śmierci swojego męża, Han Bao, markiza Longe, rozpoczęła romans z ulubionym i cieszącym się
największym zaufaniem kuzynem cesarza Chenga, Chunyu Zhang, który miał zostać następcą Wang Gena na

stanowisku dowódcy gwardii cesarskiej. Cesarzowa Xu poprosiła siostrę o skontaktowanie jej z Chunyu,
któremu już od jakiegoś czasu przesyłała kosztowne dary – miało to na celu zdobycie poparcia Chunyu w jej

sprawie. Xu chciała odzyskać wolność i utraconą pozycję cesarzowej, który to tytuł teraz należał do Zhao

Feiyan.

Sam Chunyu miał swoje kłopoty, jednakże w 8 roku p.n.e. zachorował Wang Gen, przez co zaczęto się

interesować tym, czy Chunyu go zastąpi; również bratanek Wang Gena, Wang Mang miał ochotę na tak
lukratywną posadę. By ją zdobyć posunął się do doniesienia cesarzowej wdowie Wang o korupcji Chunya i

swoich podejrzeniach co do choroby stryja. Cesarzowa wdowa Wang zażądała wygnania Chunyu z dworu i
stolicy. Zanim jednak udał się na wygnanie miał podarować swoje wspaniałe konie i komplet wspaniałych kart

do gry kuzynowi Wang Manga, Wang Rongowi, który zadowolony z wspaniałego prezentu napisał do cesarza
prosząc go o łaskę dla Chunyu. Ten jednak nakazał aresztować Wang Ronga, któremu ojciec kazał popełnić

samobójstwo – co sprawiło, że cesarz stał się znacznie bardziej podejrzliwy – nakazał aresztować Chunyua i
kiedy ten wyznał prawdę o swoich kontaktach z wygnaną cesarzową, został ścięty. Sama cesarzowa Xu została

zmuszona przez męża do samobójstwa.

Zhao Feiyan

32 p.n.e. - 1 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 16 p.n.e. – 7 p.n.e.

Cesarzowa wdowa w latach: 7 p.n.e. - 1 p.n.e.

Wielka cesarzowa wdowa w 1 roku p.n.e.

Nie jest znana data urodzenia Zhao Feiyan, chociaż mogła przyjść na świat w 32 roku p.n.e. jako córka dwójki

sług księżniczki Yang, siostry cesarza Chenga. Prawdopodobnie jej rodzice byli tak biedni, że mieli ją porzucić
na pustkowiu, ale wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu przeżyła trzy dni bez opieki i pożywienia, więc

wzięli ją z powrotem i wychowali. Kiedy po śmierci ojca została adoptowana przez bogatego kuzyna męża jej
siostry o imieniu Zhao Lin, przyjęła jego imię.

Kiedy dorosła, została wybrana na damę dworu księżniczki Yang, bardzo mało wiadomo o tym okresie życia
przyszłej cesarzowej, poza tym, że księżniczka opłaciła naukę śpiewu, tańca i literatury dla dam swojego

dworu i to właśnie wtedy młoda Zhao otrzymała imię – Feiyan (co znaczy lecąca jaskółka), ponieważ była
szczupła i tak szczupła oraz zwinna w tańcu jak jaskółka w powietrzy.

Około 19 roku p.n.e. kiedy cesarz Cheng odwiedzał swoją siostrę, księżniczkę Yang, zakochał się dwóch
tańczących na przyjęciu dziewczynach – Zhao Feiyan i jej siostrę Zhao Hede, po czym mianował je cesarskimi

konkubinami i zaczął wynosić je ponad cesarzową Xu i konkubinę Ban. W 18 roku p.n.e. siostry Zhao fałszywie
oskarżyły cesarzową i konkubinę o stosowanie czarów w celu odzyskania miłości cesarza i urodzenia mu

potomka. Cesarzowa Xu została odsunięta, a konkubina Ban popełniła samobójstwo. Siostry przejęły
dominującą rolę w pałacu.

Cesarz Cheng chciał uczynić Zhao Feiyan cesarzową lecz cesarzowa wdowa Wang Zhengjun i ministrowie
zaprotestowali, argumentując swoje zdanie niskim urodzeniem dziewczyny i tym, że była tancerką (co w

tamtych czasach było niemal równe prostytucji). Jednakże w 16 roku p.n.e. cesarzowa wdowa i ministrowie
kapitulowali, zgadzając się na wyniesienie dziewczyny do rangi cesarzowej. Przybrany ojciec cesarzowej –

Zhao Lin został mianowany markizem Chengyang, a w kilka miesięcy później Zhao Feiyan została cesarzową.

Od czasu wyniesienia do godności cesarzowej, Zhao Feiyan zaczęła tracić uczucie cesarza na rzecz swojej

siostry, Zhao Hede, która była jej damą dworu. Jednak zamiast nienawidzić się nawzajem, siostry Zhao
utworzyły wspólny front. Jednakże żadna z nich nie dała cesarzowi tak bardzo oczekiwanego potomka i

dziedzica, co z biegiem czasu, pogarszającym się zdrowiem cesarza i jego wiekiem stawało się bardzo
niebezpieczne. W Zapiskach Historyka znajduje się podawana w wątpliwość pogłoska o rzekomych romansach

sióstr Zhao z różnymi mężczyznami, co miało zapewnić im potomstwo, tak oczekiwane przez prawdopodobnie
bezpłodnego cesarza.

Cesarzowa Zhao o jej siostra były oskarżane w tym czasie o inne zbrodnie. Według raportu wysokich

urzędników z 6 roku p.n.e. wynikało, że cesarz miał dwóch synów – z konkubiny Cao 12 roku p.n.e. i
konkubiny Xu (kuzynki odsuniętej cesarzowej) w 11 roku p.n.e. Jednakże obaj jego synowie zostali

zmordowani w dzieciństwie na rozkaz konkubiny Zhao Hede, co miało być prezentem od szaleńczo w niej
zakochanego cesarza. Konkubina Cao została zmuszona do samobójstwa po śmierci syna. Raport oskarżał obie

siostry o wiele przestępstw, takich jak zmuszanie do aborcji, morderstwa i trucie innych konkubin, by się
upewnić, że żadna kobieta poza nimi dwoma nie urodzi cesarskiego dziedzica.

został następcą tronu.

Cesarz Cheng zmarł nieoczekiwanie w 7 roku p.n.e. najwyraźniej na skutek udaru (niektórzy historycy

zabite z rozkazu konkubiny Zhao Hede, co miało być prezentem od szaleńczo w niej zakochanego cesarza..
Przerażona możliwością publicznej egzekucji Zhao Hede popełniła samobójstwo. Książę Liu Xin wstąpił na tron

pod imieniem cesarza Ai. Dzięki plotkom obwiniającym o to wszystko Zhao Hede i roli jaką Feiyan odegrała
przy uprawomocnieniu sukcesji cesarza Ai nie wyrządzono jej żadnej krzywdy, a cesarz nadał jej tytuł

cesarzowej wdowy. Mimo tego wiadomo, że posiadała niewielki wpływ na politykę za panowania cesarza Ai.

W 1 roku p.n.e. zmarł cesarz Ai, wykorzystując okazję, wielka cesarzowa wdowa Wang odebrała całą władzę i

majątek faworytowi zmarłego cesarza Dong Xianowi i mianowała swojego bratanka, Wang Manga regentem
nowego cesarza Pinga. Wang Mang, który chciał zwiększyć swoją władzę na wszystkich możliwych polach,

odebrał wielkiej cesarzowej wdowie Zhao Feiyan tytułów i posiadłości, a w kilka miesięcy później (za zgodą
swojej ciotki) zdegradował ją do rangi pospólstwa, na wieść o czym Zhao popełniła samobójstwo.

zm. 1 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 6 roku p.n.e. – 1 roku p.n.e.

Przyszła cesarzowa Fu była córką kuzyna babki swojego męża, konkubiny Fu, Fu Yana. Została żoną Liu Ai,

księcia Dingtao na długo zanim został najpierw następcą tronu a później cesarzem. Po śmierci jego wuja,
cesarza Chenga w 6 roku p.n.e. wstąpił na tron jako cesarz Ai i nadał Fu tytuł konkubiny w tym samym roku.

Jej ojciec został mianowany markizem Kongxiang.

Małżeństwo to prawdopodobnie nigdy nie zostało skonsumowane – cesarz był homoseksualistą i wiadomo, że

utrzymywał harem pełen chłopców i miewał faworytów, których obsypywał zaszczytami i bogactwem.

Kiedy cesarz zmarł po niespełna pięciu latach panowania, główna sojuszniczka cesarzowej, konkubina Fu już

nie żyła od dwóch lat i nieoczekiwanie pozbawiono ją wsparcia rodziny – Wang Mang pozbawił tytułów i
pozycji jej ojca i krewnych. Fu nigdy też nie została cesarzową wdową – wkrótce odebrano jej tytuł cesarzowej

i zdegradowano do rangi pospólstwa. Tego samego dnia popełniła samobójstwo.

Wang

8 p.n.e. - 22 p.n.e.

Cesarzowa w latach: 4 n.e. – 5 n.e.

Cesarzowa wdowa w latach: 5 n.e. - 22 roku p.n.e.

Wang urodziła się w 8 roku p.n.e. jako córka Wang Manga i jego żony, pani Wang, córki Wang Xiana, markiza
Yichun. Miej więcej w czasie narodzin córki Wang Mang zrezygnował ze swojej pozycji dowódcy cesarskiej

armii jaką pełnił za rządów cesarzy Chenga i Ai. Ojciec cesarzowej Wang był znienawidzony przez babkę
cesarza Ai, wielką cesarzową wdowę Fu, jednakże w 1 roku p.n.e., po śmierci cesarza to Wang Mang odebrał

stanowisko i władzę potężnemu faworytowi (być może kochankowi) zmarłego cesarza, Dong Xianowi i zaczął
służyć jako regent młodemu cesarzowi Ping.

Kiedy Wang Mang został regentem, stworzył wokół siebie i swojej rodziny otoczkę legend i opowieści, które
sprawiły, że był postrzegany jako wybawca dynastii Han i zyskał na popularności. W 2 roku n.e. postanowił

wzmocnić swoją pozycję poprzez małżeństwo swej córki z cesarzem. Miał ogłosić publicznie, że zgodnie z
oglądami Konfucjusza i licznych pisarzy starożytnych cesarz powinien mieć jedną żonę i co najmniej jedenaście

konkubin, więc wkrótce rozpoczął poszukiwanie odpowiednich szlachetnie urodzonych młodych kobiet. Złożył
też prośbę na ręce swej ciotki, wielkiej cesarzowej wdowy Wang o to by jego córka nie była brana pod uwagę

jako jedna z kandydatek. Wkrótce do pałacu dotarły setki listów od książąt, ministrów i najwyższych
urzędników proszące o to by córkę zasłużonego regenta uczynić cesarzową. Wkrótce po tym wielka cesarzowa

wdowa Wang w ramach wdzięczności za dokonania wojskowe, pomoc przy przewrotach pałacowych i
sprawowanie regencji, nakazała cesarzowi poślubić córkę Wang Manga i wkrótce nadała jej tytuł cesarzowej.

Około 5 roku n.e. młody cesarz Ping zapadł na ciężką chorobę serca objawiającą się dotkliwym bólem,
postanowił zemścić się na Wang Mangu za egzekucję jego wujów w 3 roku p.n.e. i dlatego nie pozwolił swojej

matce na odwiedzenie go w stolicy. Regent postanowił rozwiązać problem skrytobójczym morderstwem
cesarza i pod koniec zimy tego samego roku wysłał mu zatrute wino pieprzowe (uważane za najlepsze

lekarstwo na wpływ złych duchów). Kiedy trzynastoletni cesarz zaczął mieć pierwsze objawy zatrucia, chcąc
zrzucić z siebie podejrzenie Wang Mang w czasie publicznej ceremonii poprosił bogów by wzięli jego życie w

zamian za życie cesarza. Kronikarze widzą dwa zasadnicze powody dla których regent miałby zamordować
cesarza – chęć usunięcia nienawidzącego go cesarza, który wkrótce przejąłby pełnię władzy i pragnienie

dalszej regencji. Po kilku dniach wypełnionych cierpieniem cesarz zmarł owdowiawszy swoją czternastoletnią
żonę. Po śmierci cesarza, Wang Mang otrzymał nigdy jeszcze nikomu nie przyznany tytuł niepanującego

cesarza.

W 6 roku n.e., Wang Mang wybrał na kolejnego władcę Chin wnuka cesarza Xuana, dwuletniego Liu Yinga,

znanego od tej pory jako cesarza Ruzi. Mimo tego nie zrzekł się tytułu cesarza, nadając chłopcu tytuł następcy
tronu, a swojej córce tytuł cesarzowej wdowy.

Wang Mang obiecał zwrócić tron Liu Yingowi, jednak wkrótce okazało się, że jego ambicja sięga dalej – w 8
roku n.e. ogłosił powstanie dynastii Zhou, a w 9 roku n.e. cesarz Ruzi otrzymał tytuł księcia Dingan, a

cesarzowa wdowa Wang została księżną wdową Dingan.

Chińskie kroniki z tego okresu ukazują cesarzową Wang jako nieszczęśliwą wdowę wciąż lojalną wobec

dynastii Han i nienawidzącą ojca. Miała udawać, że powalają ją ataki nieznanej choroby za każdym razem gdy
w cesarskim pałacu odbywały się jakieś uroczystości. Cesarz Wang Mang, wierząc w to, że rozwiązaniem tej

sytuacji może być ponowne małżeństwo, nadał jej w 10 roku n.e. tytuł księżniczki Huanghuang (nadawanie
córkom tytułów książęcych przed małżeństwem było tradycją dynastii Han). Cesarz chciał by Wang wyszła za

syna jednego z jego najlepszych dowódców, Sun Jiana. Nakazał przyszłemu zięciowi ubrać się odpowiednio i w
otoczeniu lekarzy udać się z wizytą do swojej córki. Była cesarzowa miała uznała to za obrazę i odmówiła

przyjmowania u siebie kogokolwiek z cesarskiego dworu.

Również w 10 roku n.e. kolejny potencjalny kandydat na męża księżniczki Huanghuang wpędził się w kłopotu

próbując ją poślubić. Zhen Xun, namiestnik Changanu i syn bliskiego przyjaciela Wang Manga, Zhen Fenga
próbował zdobyć rękę byłej cesarzowej. Ponieważ Wang Mang przykładał wielką wagę do tworzenia i

„odnajdywania” kolejnych proroctw mówiących o prawomocności jego panowania, Zhen Feng chciał stworzyć
własne przepowiednie, w których bogowie życzą sobie podzielenia cesarstwa na dwie części zarządzane przez

wicekrólów pod jurysdykcją cesarza. Jednym z nich miał być Zhen Feng, a drugim równie bliski Wang Mangowi
minister Ping Yan. Ten plan nie mógł się spodobać Wang Mangowi, który wszakże postanowił jeszcze nie

reagować. Wkrótce powstało kolejne proroctwo nakazujące wyjść księżniczce Huanghuang za syna wicekróla.
Wang Mang uznał, że to już zbyt wiele i aresztował Zhen Xuna, Zhen Feng popełnił samobójstwo, a Oing Yan

został wygnany.

W dziełach historyków nie ma żadnej wzmianki o cesarzowej Wang do roku 23, w którym zmarła. W tym

czasie dynastia Xin i rządy jej ojca chyliły się ku upadkowi – w całym kraju wybuchały co rusz to nowe bunty i
rebelie, aż w końcu ostatnia z nich, dowodzona przez dalekiego potomka dynastii Han, księcia Liu Xuana,

opanowała stolicę, której zbuntowani mieszkańcy podpalili cesarski pałac. Ogień szybko się rozprzestrzeniał w
kierunku tej części pałacu, w której mieszkała cesarzowa Wang. Podobno przed śmiercią miała westchnąć i

powiedzieć: Jak mam teraz stanąć twarzą w twarz z mym małżonkiem i jego rodziną? Po czym zrzuciła się w
ogień i zmarła w wyniku poparzeń.

Dynastia Zhou

Od Wang do Shi

6 - 23

Wang

zm. 21

Cesarzowa w latach: 6 – 21

Przyszła cesarzowa Wang urodziła się jako córka Wang Xiana, markiza Yichun, który był wnukiem pierwszego
ministra Wang Xina. Wyszła za mąż za Wang Manga w wieku 15 lat i od początku wspierała go w dążeniach do

zdobycia większej władzy i znaczenia. Urodziła swojemu mężowi pięcioro dzieci – synów: Wang Yu, Wang
Huo, Wang An i Wang Lin oraz córkę, która została żoną cesarza Pinga i po objęciu władzy przez ojca

otrzymała tytuł Huanghuang.

Wang Mang był znany ze swojego bogactwa i na dworze uważano go za niezwykle przywiązanego do żony

męża – podobno nie utrzymywał nawet dla pozorów konkubin, będąc jej oddanym. Wiadomo jednak, że miał
dzieci ze służącymi swojej córki, cesarzowej Wang.

W krótkim czasie Wang straciła dwóch synów, którzy zginęli na rozkaz ojca – Wang Huo został zmuszony do
popełnienia samobójstwa w 5 p.n.e. po zabiciu służącego, a Wang Yu został zmuszony do popełnienia

samobójstwa w 3 roku naszej ery, po upadku spisku wujów cesarza Pinga i wzmocnieniu władzy regenta.
Mimo tych tragedii, Wang pozostała oddaną żoną opłakując synów w ciszy jednego z należących do niej

domów na prowincji.

W 9 roku naszej ery, po tym jak Wang Mang zagarnął tron i ogłosił założenie nowej dynastii Zhou, jego żona

została cesarzową. Z Ich dwóch pozostałych przy życiu synów – młodszy Wang Lin miał okazać się godnym
zostania następcą tronu, podczas gdy Wang An otrzymał tytuł pana Xinjia.

Cesarzowa wang zmarła w 21 roku po trwającym dwanaście lat życiu u boku męża. Po jej śmierci jej synom nie
dane było dożyć następnego roku – Wang Lin popełnił samobójstwo rzucając się na miecz po odkryciu spisku

dążącego do obalenia cesarza (który wiedział o jego romansie z damą dworu jego siostry), a Wang An zmarł z
powodów naturalnych. Mąż Wang i jej jedyna córka zmarli w 23 roku po upadku dynastii Xin w wyniku rebelii.

Shi

Cesarzowa w latach: 23

Przyszła cesarzowa Shi była córką urzędnika Shi Chena.

Cesarzowa Shi wyszła za mąż za cesarza Wang Manga około wiosny 23 roku, kiedy wiadomo było, że założona
przez niego dynastia Xin upadnie. Małżeństwo cesarza było ostatnim z szeregu aktów propagandowych, które

miały na celu pokazać pewność jego panowania.

Na jesień tego samego roku chłopi należący do rebelii zdobyli stolicę i przywrócili panowanie dynastii Han.

Cesarz zmarł w czasie bitwy w płonącym pałacu Weiyang. Nie wiadomo co się stało z jego żoną.

Wschodnia dynastia Han

Od Guo Shengtong do Cao Jie

26 - 220

Guo Shengtong

zm. 52

Cesarzowa w latach: 26 – 41

Guo Shengtong pochodziła z bogatej i wpływowej rodziny – jej ojciec, Guo Chang był właścicielem wielkich
posiadłości ziemskich w współczesnej, północnej części prowincji Hebei. Matka przyszłej cesarzowej była

córką Liu Pu, księcia Gong na Zhending – dziedzicznego księcia pochodzącego z zachodniej dynastii Han,
będącego w szóstym pokoleniu potomkiem cesarza Jinga. Po śmierci dziadka ze strony matki Guo Shentong w

7 roku, wuj dziewczyny, Liu Yang odziedziczył księstwo, kiedy Wang Mang objął tron, odebrał mu tytuł (tak jak
zrobił to ze wszystkimi książętami dynastii Han) i przeniósł go do grupy plebejuszy.

Kiedy w 23 roku wszystko wskazywało na to, że dynasta Xin założona przez Wang Manga nie przetrwa, Liu Xiu
wszczął rebelię, szybko zdobył poparcie prostej ludności swojej prowincji i stolicy, przyjął imię cesarza

Gengshi. Kiedy jeden z pretendentów, Wang Lang twierdzący, że jest synem cesarza Chenga (miał nosić imię
Liu Ziyu) wyruszył przeciwko cesarzowi Gengshi, książę Liu Yang poparł jego roszczenia i gdy w następnym

roku cesarz chciał uśmierzyć bunt zaproponował Yangowi sojusz i poślubienie jego siostrzenicy Guo (Liu Xiu
był już żonaty z Yin Lihua)

W 25 roku Liu Xiu ogłosił się cesarzem przywróconej na tron dynastii Han (jako cesarz Guangwu). Guo
Shengtong została cesarską konkubiną i jeszcze w tym samym roku urodziła mu syna, pierwsze dziecko

nowego cesarza, księcia Liu Jiang. Jej pozycja jednak nie zmieniła się, mimo upadku jej wuja, Liu Yanga
podejrzewanego o próbę zawiązania spisku i straconego w 26 roku naszej ery. Mimo tego incydentu cesarz

wyniósł syna Liu Yanga (będącego zarazem kuzynem Guo), Liu De czyniąc go księciem Zhending, chociaż w 37
roku zmniejszył rangę tego tytułu czyniąc go markizatem w ramach reorganizacji tytułów szlacheckich.

Również w 26 roku, cesarz Guangwu zastanawiał się nad nadaniem którejś z konkubin tytułu cesarzowej.
Wciąż był zakochany w swojej pierwszej miłości, konkubinie Yin, która jednak nie urodziła mu syna i

zdecydował nadać ten tytuł konkubinie Guo, jednocześnie czyniąc jej syna następcą tronu.

Cesarzowa Guo była jedną z tych cesarzowych, które urodziły najwięcej synów w historii Chin bo aż pięciu.

Jednakże w czasie gdy ona była w ciąży i rodziła kolejne dzieci, jej mąż nadal szaleńczo zakochany w
konkubinie Yin spędzał z nią większość nocy. Jedynym co zrobił dla rodziny swojej żony było wyniesienie jej

brata, Guo Kuanga do rangi ministra. Cesarzowa miała się często skarżyć na swój los co z kolei rozwścieczało
jej męża. Ostatecznie odebrał jej tytuł w 41 roku, mianując na jej miejsce ukochaną konkubinę Yin.

Osunięta cesarzowa nie podzieliła losu swych poprzedniczek dla których istniały dwie możliwości –
dożywotnie więzienie w jednym z mniejszych pałaców lub śmierć. Cesarz wdzięczny za urodzenie mu pięciu

synów, którzy zostali mianowani przez niego książętami, nadał jej tytuł księżnej wdowy Zhongshan – który to
tytuł nigdy wcześniej ani później nie był noszony przez żonę lub konkubinę cesarza.

Cesarz nie odwrócił się jednak od jej rodziny – jej brat, Guo Kuang będący już markizem, otrzymał wielkie

połacie ziemi, ogromny majątek, tak że jego rezydencja w stolicy była nazywana „kopalnią złota”. Jego kuzyni
Guo Jing i Guo Kuang w podzięce za reformę administracji, otrzymali tytuły markizów.

W 44 roku, księstwo księcia Liu Fu zostało zamienione na Pei i jego matka wyruszyła razem z nim.

W 50 roku naszej ery matka księżnej wdowy Guo zmarła, a oddany jej cesarz Guangwu miał ją publicznie

opłakiwać i urządzić jej pogrzeb na koszt państwa, nadając jej pośmiertnie tytuł księżnej Guo Chang.

W 52 roku, księżna wdowa Guo Shengtong zmarła i została pochowana ze wszelkimi honorami należnymi

cesarzowej, jednak nie w grobowcu swojego męża.

Yin Lihua

zm. 64

Cesarzowa w latach: 41 – 57

Cesarzowa wdowa w latach: 57 – 64

Yin Lihua urodziła się i dorastała w mieście Nanyang – tym samym z którego pochodził jej mąż. Kiedy miała

zaledwie trzynaście lat, zakochany w niej książę Liu Xiu miał według Księgi Późniejszych Hanów powiedzieć
„Jeśli kiedykolwiek chciałem coś zrobić, jeśli kiedykolwiek chciałem mieć żonę to musi nią być Yin Lihua”.

Ojciec Yin zmarł wcześnie, kiedy miała sześć lat a jego imię nie przetrwało do naszych czasów. Jej matka
pochodziła z rodu Deng. Przyszła cesarzowa miała czterech braci: jednego z poprzedniej żony ojca – Yin Shi i

trzech urodzonych z jej matki: Yin Xinga, Yin Jiu i Yin Xina. Zgodnie z Księgą Późniejszych Hanów rodzina Yin
pochodziła od znanego ministra z Okresu Wiosen i Jesieni, Guan Zhonga.

W 23 roku naszej ery kiedy Liu Xiu przywrócił panowanie dynastii Han przyjmując imię cesarza Gengshi,
poślubił Yin Lihua. Wkrótce zmienił imię na Guangwu i przeniósł stolicę do Luoyang. W tym czasie poślubił też

Guo Shengtong, siostrzenicę miejscowego władcy Liu Yanga, księcia Zhending, która jeszcze w tym samym
roku urodziła mu syna, księcia Liu Jianga.

W 26 roku, cesarz postanowił uczynić z jednej ze swoich konkubin cesarzową i chociaż wciąż był zakochany w
bezdzietnej do tej pory konkubinie Yin, to cesarzową została konkubina Guo, której syn, Liu Jiang został

następcą tronu. W 28 roku konkubina urodziła swoje pierwszego syna, księcia Liu Yanga. W 33 jej matka, pani
Deng i Yin Xin zostali zabici przez złodzieja, który włamał się do ich pałacu. Cesarz opłakiwał tragiczną śmierć

bliskich ukochanej i chcąc wspomóc rodzinę ukochanej nadał Yinowi Jiu i Yinowi Xing tytuły markizów. Jednak
obaj bracia nakazali konkubinie Yin by przede wszystkim dbała o cesarza i dynastię Han, oraz nie szukała

zaszczytów dla rodziny. Wiadomo, że konkubina wzięła sobie radę braci do serca.

Jako cesarska konkubina Yin nie będąc cesarzową wciąż była uwielbiana przez cesarza Guangwu jako jego

pierwsza miłość. Podobnie jak cesarzowa Guo urodziła mu pięciu synów.

W 41 roku cesarzowa straciła resztkę atencji męża i próbując odzyskać jego uczucie jeszcze bardziej go

rozwścieczała. W tym samym roku została pozbawiona tytułu i w przeciwieństwie do odrzuconych
poprzedniczek nie została otruta ani uwięziona – otrzymała tytuł księżnej wdowy Zhongshan stworzony od

książęcego tytułu jej syna.

Nie chcąc zrazić do siebie poprzedniej cesarzowej cesarz postanowił pozostawić syna Guo, następcę tronu

księcia Liu Jinga na pozycji dziedzica. Jednakże wyrzekł się tego zaszczytu jako zbyt wielkiego jak na jego siły i
poprosił by cesarz wskazał jednego z synów cesarzowej Ying na swoje miejsce. Guangwu początkowo

odmówił, ale wreszcie w 43 roku zgodził się uczynić nowym następcą tronu księcia Liu Yanga, najstarszego
syna cesarzowej.

Cesarzowa Yin nie jest od tego czasu zbyt często wymieniana w kronikach – prawdopodobnie dlatego, że nie

próbowała zwiększyć swojego wpływu na politykę. Jednakże jej trzej bracia byli markizami i wysokimi
urzędnikami, mimo próśb siostry o nie wywyższanie jej rodziny. Wiadomo, że obdarzała macierzyńskim

uczuciem wszystkie dzieci cesarza, ale jej ulubieńcem był najmłodszy syn jej poprzedniczki, Liu Yan, książę
Zhongshan i po śmierci jego matki w 52 roku naszej ery, cesarzowa Yin traktowała go jak własnego syna i

poprosiła cesarza by pozwolił jej go adoptować.

Cesarz Guangwu zmarł w 57 roku i jego następcą został książę Liu Yang, przyjmując imię cesarza Minga.

Wkrótce też nadał jej tytuł cesarzowej wdowy. Miała ona spory wpływ na swojego syna, ale nie tak wielki jak
w przypadku wcześniejszych cesarzowych wdów.

59 rok przyniósł rodzinie cesarzowej wdowy tragedię, która podzieliła ją na dwa zwalczające się obozy. Syn jej
brata Yina Jiu, markiza Xinyang, Yin Feng poślubił córkę Liu Xiu, Liu Shou, księżniczkę Liyi. Liu Shou była

zazdrosna i arogancka, czym tak rozwścieczała męża, że ten pewnego dnia ją zabił i został za to stracony. Yin
Jiu i jego żona popełnili samobójstwo.

W 60 roku cesarzowa wdowa Yin z radością zgodziła się na prośbę cesarza Minga o nadanie konkubinie Ma
tytułu cesarzowej. Cesarzowa Ma była córka Ma Yuana, bliskiego przyjaciela cesarzowej wdowy i jej męża,

cenionego za dobroć i całkowity brak zazdrości.

W tym samym roku cesarz i jego matka odwiedzili dom, w którym mieszkał przyszły cesarz Guangwu i

konkubina Yin w Nanyangu gdzie gościnnie przyjęli ich dalecy krewni.

Cesarzowa wdowa Yin zmarła w 64 roku i została pochowana obok swojego męża, cesarza Guangwu.

ok. 40 - 79

Cesarzowa w latach: 60 – 75

Cesarzowa wdowa w latach: 75 – 79

W roku 40 naszej ery przyszła cesarzowa Ma urodziła się jako córka generała i przyjaciela cesarza Guangwu,

Mu Yuana znanego ze swoich uwieńczonych sukcesem wypraw wojennych do Korei i Wietnamu i jego żony,
pani Lin. Ma Yuan był markizem z szlachetnej, choć nie arystokratycznej rodziny.

W 49 roku wszystko się zmieniło – Ma Yuan w tym czasie walczący przeciwko plemionom Wulin na terenach
dzisiejszej prowincji Hunam, zmarł w czasie kampanii z powodu plagi dziesiątkującej jego wojsko. Po jego

śmierci jeden z jego dowódców, Geng Shu, który nie zgadzał się ze strategią generała i Liang Song, zięć cesarza
Guangwu zawiązali spisek, oskarżając Ma Yuana o wiele przestępstw min. o wywołanie plagi i wszczęciu tej

wojny dla zdobycia bezcennych pereł znajdowanych na tamtejszych wybrzeżach i rogów nosorożców
(uważanych za najlepsze lekarstwo na wszystkie choroby i odtrutkę na większość trucizn), które miał

zgromadzić o olbrzymich ilościach i wysyłać w wielkich paczkach do swojej rezydencji w Luoyangu. Cesarz
Guangwu uwierzył w te oskarżenia i pośmiertnie odebrał Ma Yuanowi tytuły i pozbawił jego rodzinę źródeł

dochodu.

Inne rody szlacheckie zaczęły odsuwać się od rodziny Ma do tego stopnia, że gdy przyszła cesarzowa miała

wyjść za mąż za chłopca z rodu Dou, jego rodzice odmówili, motywując to tym, że Ma nie jest odpowiednią
kandydatką na żonę ich syna. Kuzyn dziewczyny, Ma Yan i jej matka pani Lin wściekli na ród Dou postanowili

anulować zaręczyny i wydać dziewczynę za następcę tronu, Liu Zhuanga.

Jako konkubina następcy tronu młoda Ma była znana z przywiązania do cesarzowej wdowy Yin Lihua i szybko

została jej ulubienicą. Ma miała również dobre kontakty z innymi konkubinami następcy tronu i z niektórymi z
nich łączyła ją serdeczna przyjaźń do końca życia. W skutek tego stała się ukochaną żoną następcy tronu –

jedną z jej największych zalet była dobroć – w rzeczy samej postarała się o znalezienie kolejnych konkubin dla
męża, z których wiele znacznie przewyższało ją urodą. Powodem, dla którego musiała ich szukać była zbyt

mała liczba synów następcy tronu – co w ówczesnych czasach było uważane za zaletę.

Sama konkubina Ma była bezdzietna. Córka jej starszej siostry, konkubina Jia, która również była konkubiną

następcy tronu, urodziła mu syna nazywanego Liu Da, którego na życzenie męża konkubina Ma adoptowała.
Wychowywała go z troską i taką miłością, że książę myślał, że jest ona jego matką.

W 57 roku cesarz Guangwu zmarła, a następca tronu wstąpił na tron pod imieniem cesarza Minga. Konkubina
Ma została najpierw cesarską konkubiną, a w trzy lata później cesarzową. Książę Liu Da został następcą tronu.

Jako cesarzowa Ma była opisywana jako pokorna i nieprzepadająca za oficjalnymi uroczystościami kobieta,
uwielbiająca zacisze domowe i uwielbiająca czytanie władczyni. Często nosiła proste szaty z białego jedwabiu

bez naszyć i zdobień tak, że pałacowe konkubiny i księżniczki były zaskoczone jej skromnością i oszołomione

nią. Cesarz Ming często omawiał z nią ważne sprawy wagi państwowe, kiedy nie mógł podjąć szybkiej decyzji.
Cesarzowa wyciągała wnioski z tego co usłyszała i zawsze dawała mężowi dobre, wyważone rady. Jedną z

rzeczy jakie były dla niej znamienne jest to, że nigdy nie prosiła męża o zaszczyty i posady dla braci i kuzynów,
za co była bezwarunkowo kochana i szanowana przez cesarza.

W 71 roku po wyjściu na jaw spisku brata cesarza, Liu Yinga, księcia Chu wiadomo, że cesarzowa Ma prosiła go
wielokrotnie o darowanie życia całkowicie nieznanym sobie osobom mimo, że cesarz Ming podejrzewał o

zdradę wszystkich proszących o łaskę dla spiskowców, często dzięki wstawiennictwu żony ułaskawiał
rebeliantów.

W roku 72, kiedy cesarz nadawał swoim synom tytuły książęce i ziemie, dawał im relatywnie małe i ubogie
księstwa. Cesarzowa zaprotestowała – nie była w stanie zrozumieć dlaczego ziemie każdego z jej pasierbów są

o połowę mniejsze od dominiów jakie nadał swoim dzieciom cesarz Guangwu. Cesarz Ming odpowiedział, że
jego synowie nie są równi synom jego ojca, na co cesarzowa przyznała mu rację.

Kiedy w 75 roku cesarz Ming zmarł, a następca tronu wstąpił na tron pod imieniem cesarza Zhanga, jego
macocha otrzymała tytuł cesarzowej wdowy.

Cesarzowa wdowa nadal była znana ze swojego humanitaryzmu, litości i dobrego osądu – kiedy młody cesarz,
który był blisko związany ze swoimi wujami – braćmi cesarzowej wdowy Ma: Ma Liao, Ma Fangiem i Ma

Guangiem – chciał nadać im tytuły szlacheckie, ziemię i bogato ich wyposażyć, cesarzowa wdowa poprosiła by
robił to stopniowo by nie wzbudzać w nikim zawiści. Wszyscy trzej jej braci zostali wysokimi urzędnikami i

naprawdę przysłużyli się cesarstwu, więc kiedy cesarz chciał nadać im tytuły markizów, cesarzowa wdowa
odmówiła – porównując ta sytuację do słów cesarza Minga mówiącego, że jego synowie nie są równi synom

jego ojca – Ma nie mogła pozwolić by jej bracia stali się równi braciom cesarzowej Guo (matki jej męża).
Nakazała braciom przenieść się na lokalne placówki i nie pozwoliła nadawać członkom swojej rodziny tytułów,

na które nie zasłużyli. Jeśli któryś z jej krewnych postępował w sposób niegodny, rozpustny lub okrutny,
cesarzowa wdowa skazywała go na wygnanie i usuwała jego imię ze spisów członków szlachetnych rodów.

Cesarzowa wdowa Ma otworzyła również zakład tkacki i założyła ogród morwowy, w którym żyły jedwabniki,
co w późniejszych latach przynosiło ogromny zysk rodowi cesarskiemu. W wolnym czasie dyskutowała z

cesarzem na temat spraw wagi państwowej i czytała jego synom klasyków konfucjańskich.

W 79 roku pomimo sprzeciwów cesarzowej wdowy, cesarz Zhang mianował jej wujów markizami, jednak pod

naciskiem macochy zmusił ich do rezygnacji z urzędów państwowych.

Pod koniec tego roku cesarzowa wdowa Ma zmarła. Została pochowana obok swojego męża.

Dou

zm. 97

Cesarzowa w latach: 78 – 88

Cesarzowa wdowa w latach: 88 – 97

Ojciec cesarzowej Dou, Dou Xun był wnukiem urzędnika Dou Ronga, a matką była księżniczka Piyang, córka Liu

Jianga, księcia Donghai, która była bardzo kochana przez wuja, cesarza Minga i ojca – pierwszego syna cesarza
Guangwanga i otrzymała tytuł książęcy, mimo że jej ojciec nie był cesarzem. Dou Xun został jej mężem

ponieważ jego ród był najpotężniejszą rodziną szlachecką w tamtym czasie – uważano, że to z niej pochodziła
słynna cesarzowa Dou. Ojciec przyszłej cesarzowej zmarł w więzieniu niesłusznie oskarżony o próbę otrucia

politycznego wroga.

Dou została cesarską konkubiną cesarza Zhanga w 77 roku i w rok później została cesarzową.

Cesarzowa Dou była niezwykle zazdrosną kobietą – w czasie swojego życia na dworze oskarżyła wiele
cesarskich konkubin o uprawianie czarów i próby otrucia cesarza. Adoptowana matka cesarza Zhanga,

cesarzowa wdowa Ma w 78 roku wybrała dwie córki Song Yanga na konkubiny dla cesarza, jedna z nich,
konkubina Song urodziła jeszcze w tym samym roku pierwszego syna cesarza, którego nazwano Liu Qingiem.

Cesarzowa Dou była bezpłodna i wpadła w wściekłość na wieść o tym, że syn jej rywalki został następcą tronu.
Konkubina Song była ulubienicą cesarzowej wdowy Ma i kiedy ta zmarła w 79 roku Dou postanowiła

adoptować (za przykładem cesarzowej wdowy Ma) syna cesarskiej konkubiny Liang, Liu Zhao i uznała go za
swojego syna. Wkrótce wspólnie z matką i jej braćmi poprosiła ojca o uczynienie syna następcą tronu. W tym

czasie jej bracia zaczęli zbierać dowody przewinień członków rodu Song, opłacając eunuchów i służące
konkubiny Song by zapisywali jej wypowiedzi i zbierali dowody jej winy.

W 82 roku nadarzyła się znakomita okazja – starsza siostra konkubiny Song, również cesarska konkubina
zachorowała i poprosiła członków rodziny o przybycie. Cesarzowa Dou oskarżyła młodszą konkubinę Song o

uprawianie czarów i jeszcze w tym samym tygodniu cesarz odebrał tytuł księcia i następcy tronu Liu Qingowi i
aresztował jego matkę, a także przesłuchiwał jej eunuchów i służbę. Jeden z rzezańców, Cai Lun pogrążył

swoją panią, oskarżając ją o to, że stworzyła laleczki przedstawiające cesarza i cesarzową, po czym ze
wściekłością nakłuwała je igłami. Konkubina Song popełniła samobójstwo trując się rtęcią i umierając w

męczarniach, a jej syn o włos uniknął egzekucji – został wykastrowany i otrzymał prześmiewczy tytuł księcia
Qinghe (dosłownie „bez członka”) i został zastąpiony bratem, księciem Liu Zhao, który bardzo współczuł bratu

i spędzał z nim wiele czasu.

Siostry Song nie były jedynymi ofiarami zazdrości cesarzowej Dou – po mianowaniu księcia Zhao następcą

tronu, klan jego matki nie przybył na uroczystość, ale był z niej zadowolony. Kiedy Dou usłyszała o tym, była
bardzo niezadowolona i przerażona – postanowiła zniszczyć klan Liang. Cesarzowa Dou zaczęła

rozpowszechniać bardzo nieprzychylne i fałszywe pogłoski o konkubinie Liang i jej siostrze, również będącej

konkubiną cesarza przez co obie straciły przychylność i uczucia cesarza Zhanga w 83 roku. W tym samym
miesiącu do pałacu dotarły informacje o ambicjach ojca obu konkubin, Liang Songu, który wkrótce zmarł we

więzieniu.

Ród Duo, który już wtedy był niebezpiecznie potężny, zaczął gromadzić bogactwa, stanowiska i tytuły po

braciach cesarzowej wdowy Mao, którzy stracili łaskę cesarza. Bracia cesarzowej Dou: Dpi Xian i Dou Du
efektywnie przejmowali struktury władzy – po raz pierwszy w historii dynastii Han klan cesarzowej był tak

potężny. Ten prąd utrzymał się do 84 roku, kiedy cesarz Zhang dostrzegł arogancję Dou Xiana i zagroził, że
każe go ściąć. Cesarzowa Dou wraz a konkubinami i dziećmi cesarza założyła pokutne szaty i nakazała bratu

przeprosić cesarza, który go oszczędził.

W 88 roku cesarz Zhang zmarł, a następca tronu Liu Zhao wstąpił na tron jako cesarz He w wieku dziewięciu

lat. Cesarzowa wdowa Dou została regentką, a jej bracia wspierali ją w działaniach.

Popełniona pod koniec tego roku zbrodnia sprawiła, że nawet cesarzowa wdowa Dou zapragnęła egzekucji

Dou Xiana – Liu Chang, markiz Duxiang był ulubieńcem cesarzowej wdowy Dou, która lubiła go ze względu na
jego takt i inteligencję został skrytobójczo zamordowany na zlecenie Dou Xiana, który uważał, że markiz

Duxiang zagraża jego władzy i aby oddalić od siebie podejrzenie oskarżył brata zamordowanego, Liu Ganga,
markiza Li. Kolegium kilku niezależnych sędziów zbadało tą sprawę i orzekli, że nie można wkluczyć udziału

Dou Xiana. Wściekła cesarzowa wdowa Dou nakazała aresztować brata, który zaoferował swoje życie w
zamian za podbicie ludu Xiongnu armią opłacaną i żywioną przez siebie. Dou wyraziła zgodę i Dou Xian

poprowadził armię i dosłownie zmiażdżył Xiongnu w 89 roku naszej ery, a w trzy lata później przyłączył tamte
tereny do terytorium Chin. Po tym wielkim zwycięstwie stał się jeszcze bardziej arogancki i wkrótce

zdominował wszystkich urzędników i dosłownie rządził Chinami.

Jednakże w 92 naszej ery ród Dou upadł w wyniku zamachu stanu, którego szczegóły wciąż są niejasne, ale

wydaje się, że cesarz He ośmielony przez swojego brata, księcia Liu Qinga (którego matka została
zamordowana przez popleczników rodu Dou) nieoczekiwanie rozkazał gwardii cesarskiej aresztowanie Dou

Xiana, jego krewnych, przyjaciół i sojuszników i stracenie ich. W skutek tego cesarzowa wdowa Dou nie tracąc
tytułu, straciła jakikolwiek wpływ na politykę.

Cesarz He do tej pory nie wiedział, że cesarzowa wdowa Dou nie jest jego matką i wciąż odnosił się do niej z
szacunkiem i synowską czułością, nawet po upadku i egzekucji jej klanu. Zanim zmarła w 97 roku, cesarz

dowiedział się, że jego matką była konkubina Liang i oddał jej pośmiertny hołd nadając tytuł cesarzowej i
liczne bogactwa i tytuły jej krewnym, odrzucając w tej sprawie rady cesarzowej wdowy Dou. Dou umarła na

wiosnę tego roku i została pochowana obok męża, cesarza Zhanga.

Yin

zm. 102

Cesarzowa w latach: 96 – 102

Yin była córką Yin Ganga, wnuka brata Yin Lihua, żony cesarza Guangwu, Yin Shi. Jako kilkunastoletnia
dziewczyna została cesarską konkubiną w 92 roku i szybko zdobyła miłość cesarza He. Była opisywana jako

piękna lecz niska i niezdarna dziewczyna nie zdolna do uczestniczenia w oficjalnych ceremoniach jakie były
nieodzowną częścią bycia cesarzową. Była również uważana za nieznośną i arogancką z powodu swojego

wysokiego pochodzenia.

W 96 cesarz He uczynił ją cesarzową, a w rok później nadał jej ojcowi, Yin Gangowi tytuł markiza Wufang.

W czasie tego roku, cesarzowa Yin utraciła miłość męża przede wszystkim dlatego, że była śmiertelnie
zazdrosna o jedną z faworyt cesarza, konkubinę Deng Sui, która również mogła pochwalić się wysokim

urodzeniem – była wnuczką pierwszego ministra cesarza Guangwu, Deng Yu. Kronikarze często
przeciwstawiają sobie pychę, arogancję i zazdrość cesarzowej z łagodnością, pokorą i usiłowaniem utrzymania

pokojowych stosunków ze wszystkimi konkubiny Deng Sui. Zasmucona tym, że cesarz stracił synów w tak
młodym wieku, Deng Sui często polecała mu inne konkubiny, które mogły by dać mu dzieci. Podczas gdy

cesarzowej coraz bardziej się bano i nienawidzono, konkubina stawała się coraz popularniejsza.

Pewnego razu, gdy cesarz He zachorował, cesarzowa zaczęła się zachowywać jak gdyby już była cesarzową

wdową, nakazała stracić członków rodu Deng, a konkubina Deng Sui planowała popełnienie samobójstwa
została jednak powstrzymana przez służącą która zaświadczyła, że cesarz czuje się już coraz lepiej i rodzina

konkubiny uniknęła straszliwej śmierci.

W 102 roku cesarzowa Yin i jej babka, Deng Zhu, zostały oskarżone o stosowanie czarów przeciw konkubinom,

ich dzieciom i rodzinie cesarskiej. Większość rodu Yin popełniła samobójstwo lub zmarła na torturach.
Cesarzowa została odsunięta i w tym samym roku popełniła samobójstwo wspólnie z ojcem.

Deng Sui

81 - 121

Cesarzowa w latach: 102 – 106

Cesarzowa wdowa w latach: 106

Wielka cesarzowa wdowa 106 – 121

Deng Sui urodziła się w 81 roku jako córka Deng Xuna, syna pierwszego ministra cesarza Guangwu Deng You.
Jej matka, pani Yin była córką kuzyna żony cesarza Guangwu, Yin Lihua. Deng Sui była opisywana jako

uwielbiająca czytanie kronik historycznych sześciolatka i recytująca poematy religijne dziewczynka w wieku
dwunastu lat .

Została wybrana na jedną z konkubin cesarza He w 95 roku kiedy miała czternaście lat a a cesarz szesnaście.

Kiedy Deng Sui została cesarską konkubiną miejsce cesarzowej było już zajęte przez Yin. Cesarzowa była

opisywana jako piękna lecz niska i niezdarna dziewczyna znana z wybuchów zazdrości. Konkubina Deng Sui
próbowała nawiązać ze wszystkimi konkubinami przyjazne relacje i próbowała ukrywać błędy cesarzowej. To

w połączeniu z wybuchami zazdrości cesarzowej Yin i ciągłymi kłótniami pary cesarskiej doprowadziło do tego,
że cesarz był najpierw zaskoczony postawą swojej konkubiny, a później zakochał się w niej. Zasmucona tym,

że cesarz stracił synów w tak młodym wieku, Deng Sui często polecała mu inne konkubiny, które mogły by dać
mu dzieci. Podczas gdy cesarzowej coraz bardziej się bano i nienawidzono, konkubina stawała się coraz

popularniejsza. Pewnego razu, gdy cesarz He zachorował, cesarzowa zaczęła się zachowywać jak gdyby już
była cesarzową wdową, nakazała stracić członków rodu Deng, a konkubina Deng Sui planowała popełnienie

samobójstwa została jednak powstrzymana przez służącą która zaświadczyła, że cesarz czuje się już coraz
lepiej i rodzina konkubiny uniknęła straszliwej śmierci.

W 102 roku cesarzowa Yin i jej babka, Deng Zhu, zostały oskarżone o stosowanie czarów przeciw konkubinom,
ich dzieciom i rodzinie cesarskiej. Większość rodu Yin popełniła samobójstwo lub zmarła na torturach.

Cesarzowa została odsunięta i w tym samym roku popełniła samobójstwo wspólnie z ojcem.

W tym samym roku cesarz He mianował konkubinę Deng Shi cesarzową. Jako cesarzowa Deng była opisywana

jako łagodna, pokorna i humanitarna władczyni stanowczo odrzucająca propozycje wyniesienia członków jej
rodziny przez cesarza. Nagrodziła służącą, która ją uratowała, Ban Zhao tytułem damy dworu. Zabroniła

również będącego tradycją przysyłania jej darów przez dowódców wojskowych i książąt.

Kiedy w 106 roku zmarł cesarz He w cesarstwie zapanował kryzys sukcesyjny. Cesarzowa i wszystkie

konkubiny opłakiwały cesarza przez około miesiąc. Zmarły cesarz miał mieć wielu synów, którzy zmarli w
młodym wieku, nie wiadomo tez czy któraś z cesarzowych kiedykolwiek zaszła w ciążę, ale wydaje się, że obie

albo były bezpłodne albo nie były w stanie donosić ciąży. Reszta dzieci cesarza wychowywała się poza

pałacem w ubogich rodzinach ponieważ twierdzono, że zbytni przepych i zaniedbania służby mogły się

przyczynić do śmierci ich rodzeństwa.

W chwili śmierci ojca najstarszy syn cesarza, Liu Sheng miał dziewięć lat i uchodził za nieuleczalnie chore nie

do końca rozwinięte umysłowo dziecko. Jego młodszy brat Liu Long miał zaledwie nieco ponad trzy miesiące.
Chłopcy zostali dostarczeni do pałacu gdzie cesarzowa wdowa Deng uczyniła Liu Longa następcą tronu

wierząc, że okaże się zdrowszy od brata i tej samej nocy niemowlę zostało proklamowane cesarzem
Shangiem. Cała władza znajdowała się w rękach cesarzowej wdowy Deng Shi, która została mianowana

regentką małego władcy Państwa Środka, a jej brat Deng Zhi szybko stał się jednym z najpotężniejszych ludzi
na dworze. Cesarzowa wdowa miała też często radzić się Ban Zhao do jej śmierci w 116 roku. Wkrótce

cesarzowa wdowa Dou wydarła edykt w którym przepraszała wszystkich ludzi skrzywdzonych przez jej rodzinę
w czasie panowania cesarza He.,

Pod koniec 106 roku młody cesarz zmarł tworząc kolejny problem sukcesyjny – tym razem urzędnicy i
cesarzowa wdowa zdali sobie sprawę z tego, że Liu Sheng nie jest tak chory jak początkowo sądzili i chcieli go

osadzić na tronie. Jednakże, cesarzowa wdowa Deng postanowiła na razie nie czynić chłopca cesarzem i
zamiast niego wybrała jego kuzyna Liu Hu, który był następny w kolejce do tronu i który objął jako cesarz An w

wieku dwunastu lat.

W chwili gdy cesarz An wstąpił na tron, jego ojciec Liu Qing jeszcze żył, a matka chłopca, konkubina Zuo Xiaoe

zmarła wkrótce po porodzie. Deng Sui zajęła się edukacją i wychowaniem chłopca odsyłając jego ojca i
macochę do Qinghe.

Wielka cesarzowa wdowa Deng Sui okazała się regentką nie znoszącą korupcji i handlu stanowiskami nawet
we własnej rodzinie. Przeprowadziła również wiele reform prawa karnego, min. przedłużając okres wykonania

wyroku śmierci na skazanych w nadziei na dostarczenie nowych dowodów. Rozbudowała też pałac
pokrywając ściany nie złotem jak jej poprzednicy ale rzeźbionymi płytkami z jadeitu i kości słoniowej i usunęła

część niepotrzebnej służby i urzędników.

Jednakże w 107 ważniejszym problemem była obrona granic przed ekspansją dzikich plemion z północy –

zadanie to przekazała generałom nakazując im nie ustępować nawet o piędź ziemi. Ataki trwały do 118 gdy
ostatecznie odparto plemiona za pustynię Xin.

W ciągu trzech lat od 107 do 109 roku, Chiny pustoszyło wiele katastrof – powodzie, susze i ostre zimy
wskutek czego zwiększyła się przestępczość. Wielka cesarzowa wdowa Deng była bardzo pomocna w

organizacji pomocy poszkodowanym.

W 109 roku plemiona wschodnich Xiognu zaatakowały prowincje graniczne i zostały pokonane i odepchnięte

daleko w step. Nie miały już sprawiać problemów władcom dynastii Han.

W 110 roku zmarła matka wielkiej cesarzowej wdowy, pani Yin. Bracia Deng Shi zrezygnowali ze swoich

stanowisk by przez trzy lata opłakiwać matkę, a sama wielka cesarzowa Deng opłakiwała ją w otoczeniu
całego dworu i zezwoliła na pogrzeb państwowy zarezerwowany dla członków dynastii Han. W tym czasie

miała zasmakować we władzy i na prośbę braci o przekazanie choć części kompetencji cesarzowi, miała wpaść

we wściekłość.

W 121 roku wielka cesarzowa wdowa Deng Shi zmarła i zotała pochowana z wszystkimi honorami należnymi

cesarzowi ze swoim mężem, cesarzem He. Cesarz An objął ster rządów we wieku dwudziestu ośmiu lat. Jego
niańka Wang Sheng i zaufani eunuchowie Li Run i Jiang Jing przez lata czekający na przejęcie władzy, fałszywie

oskarżyli wielką cesarzową wdowę o chęć obalenia cesarza i zastąpienia go jego kuzynem, Liu Yi, księciem
Hejian. W gniewie cesarz usunął krewnych Deng Shi z rządu i sił wojskowych zmuszając wielu z nich do

popełnienia samobójstwa. Pod koniec tego roku zaczął żałować swojego postępku i pozwolił powrócić
niektórym krewnym wielkiej cesarzowej wdowy na wcześniej zajmowane stanowiska, ale klan Deng nigdy nie

odzyskał już swojej potęgi i bogactwa.

Yan Ji

zm. 126

Cesarzowa w latach: 108 – 125

Cesarzowa wdowa w latach: 125 – 126

Ojcem Yan Ji był Yan Chang, syn wysokiego urzędnika za czasów cesarza Minga, Yan Zhanga, którego dwie

siostry zostały cesarskimi konkubinami i którego opisywano jako odpowiedzialnego i zdolnego człowieka,
chociaż jego wyniesienie było powstrzymywane przez cesarza, który nie tolerował nepotyzmu.

Młoda Ji była opisywana jako inteligentna i piękna dziewczyna, więc kiedy w 107 roku została wybrana na
konkubinę cesarza An, który miał wówczas trzynaście lat, szybko została jego ukochaną żoną, a w rok później

cesarzową, mimo jej piekielnej zazdrości – wiadomo było, że otruła konkubinę Li, która w tym samym roku
urodziła cesarzowi syna, księcia Liu Bao

Przez większość swojego panowania cesarz An znajdował się w cieniu regentki wielkiej cesarzowej wdowy
Deng Sui, która zmarła w 121 roku. Młody cesarz wykorzystując swój autorytet usunął większość swoich

zaufanych ludzi w tym krewnych cesarzowej wdowy i zastąpił ich braćmi cesarzowej Yan - Yan Xianem, Yan
Jingiem, Yan Yao i Yan Yanem. Wpływ samej cesarzowej na męża był ogromny – w 124 roku fałszywie

oskarżyła dziewięcioletniego księcia Liu Bao mianowanego następcą tronu i jedynego syna cesarza An o
niepopełnione zbrodnie i ten odebrał synowi tytuł następcy tronu i nadał mu księstwo Jiyin.

W 125 roku cesarz An zmarł nieoczekiwanie w czasie podróży do Wancheng, a będąca z nim cesarzowa nie
ogłosiła natychmiastowo jego śmierci lecz razem z braćmi i potężnymi eunuchami Jiangiem Jingiem i Fan

Fengiem zaczęli szukać alternatywnego następcy tronu. Wybrali młodego kuzyna cesarza An, Liu Yi, markiza
Beixiang i Yi, którego postanowili uczynić cesarzem ponieważ był młody i łatwo byłoby nim kierować.

Ród Yan razem z Jiangiem Jingiem szybko przejęli władzę i oskarżyli kilku z najbardziej zaufanych osób w
otoczeniu zmarłego cesarza – jego wuja Geng Bao, mamkę Wang Sheng i eunucha Fan o różne zbrodnie. Fan

został ścięty a Geng Bao i Wang zostali wygnani ze stolicy wraz z rodzinami. Przekonani o swojej potędze
natrafili na problem – ciężką chorobę młodego cesarza.

Eunuch Sun Cheng, wierząc, że książę Liu Bao będzie lepszym cesarzem zawiązał spisek z eunuchem młodego
księcia i większością eunuchów pałacowych by przywrócić władzę chłopcu. Kiedy w tym samym roku mały

cesarz zmarł, cesarzowa i jej sojusznicy nie ogłosili jego śmierci. W kilka dni później Sun i osiemnastu innych
eunuchów zaatakowało pałac i zabiwszy Jianga i jego służących przywitali księcia Liu Bao w pałacu i ogłosili go

cesarzem pod imieniem Shun. Wojska cesarza ruszyły na żałośnie małe siły cesarzowej wdowy i pokonawszy
je wzięli do niewoli cesarzową i jej braci. Ród Yan został stracony gdy cesarza dotarła do pałacu.

Niektórzy z wysokich urzędników doradzało cesarzowi Shunowi uwięzienie cesarzowej wdowy Yan i odebranie
jej tytułu. Cesarz odrzucił ten pomysł i traktował macochę ze wszystkimi honorami i szacunkiem należnymi

cesarzowej wdowie. Jednakże na skutek strachu i opłakiwania rodziny cesarzowa wdowa zmarła na początku

126 i została pokochana ze swoim mężem cesarzem An.

Liang Na

116 - 150

Cesarzowa w latach: 132 – 144

Cesarzowa wdowa w latach: 144 – 145

Wielka cesarzowa wdowa w latach 145 – 150

Przyszła cesarzowa urodziła się w 116 roku jako córka Liang Shanga – wysokiego urzędnika i markiza Chengshi,
wnuka brata słynnej konkubiny Liang, matki cesarza He. Liang Na była opisywana jako wyjątkowo uzdolniona

w haftowaniu i szyciu, wiadomo też że znała historię i klasyków konfucjańskich.

W 128 mająca dwanaście lat Liang Na została wybrana na jedną z konkubin cesarza Shuna, który wtedy miał

lat trzynaście. Szybko została jego ulubioną konkubiną i wiadomo, że często odmawiała mu kontaktów
seksualnych motywując to tym, że cesarz musi mieć jak najwięcej okazji na spłodzenie dziedzica z innymi

konkubinami i zaskoczony jej mądrością cesarz pokochał ją jeszcze mocniej. W 131 roku kiedy rozważał
nadanie którejś z konkubin tytułu cesarzowej, postanowił pozostawić wybór bogom i napisał na sosnowej

deseczce imiona swoich czterech ukochanych konkubin, po czym zostawił ją w świątyni i zabronił wchodzić
komukolwiek do środka pod groźbą śmierci. Następnego dnia liście rosnącego wewnątrz świątyni drzewka

pokryły całą posadzkę i leżącą na niej deseczkę oprócz miejsca, w którym napisane było imię konkubiny Liang
Na. Szczęśliwy cesarz mianował ją cesarzową na początku 132 roku.

Jako cesarzowa Liang Na była dawana za przykład innym kobietom na dworze ze względu na swoją skromność
i za nic cesarz nie mógł jej namówić na jakiekolwiek wywyższenie członków jej rodziny, chociaż sam bardzo im

ufał – wyniósł jej ojca Liang Shanga do pozycji wielkiego marszałka. Liang Shang był dobrze wychowanym i
uczciwym człowiekiem pozbawionym jednak jakichkolwiek umiejętności. W tym samym czasie bracia młodej

cesarzowej: Liang Ji i Liang Buyi również otrzymali wysokie stanowiska.

W 141 roku zmarł Liang Shang, a cesarz nierozważnie powierzył jego stanowisko Liang Ji, który wkrótce stał

się najpotężniejszą osobą w państwie.

Przez cały czas panowania męża, cesarzowa była jego najbardziej ukochaną żoną, chociaż nie urodziła mu

dzieci – jego jedyny syn, Liu Bing urodził się w 143 roku jako dziecko konkubiny Yu. W rok później umierający
już cesarz nadał niemowlęciu tytuł następcy tronu i w kilka miesięcy później już nie żył. Następca tronu został

cesarzem i przyjął imię Chong, a Liang Na została cesarzową wdową i regentką,

Cesarzowa wdowa wydawała się być zadowolona z takiego obrotu sprawy, szybko obsadzając najwyższe

stanowiska zaufanymi ludźmi. Miała być bardzo władcza, uważając, że ta cecha przystoi jej jako regentce i
cesarzowej.

W 145 roku młody cesarz Cheng zmarł pozostawiając sprawę sukcesji tronu swojej macosze, która wezwała na

dwór kuzynów trzeciego stopnia zmarłego cesarza, Liu Suana, księcia Qinghe i Liu Zuana, księcia Bohai, jako
możliwych następców. Liu Suan był dobrze wychowanym i odpowiednim na to stanowisko młodzieńcem, ale

brat wielkiej cesarzowej wdowy, Liang Ji chciał młodego cesarza, którym można by było kierować jak
marionetką i doprowadził do wyboru siedmioletniego Liu Zuana, który został cesarzem Zhi, w którego imieniu

regentką została wielka cesarzowa wdowa.

W 146 roku młody cesarz oskarżył Lianga Ji o korupcję i nadużycia, nazywając go „aroganckim dowódcą”,

wskutek czego został przezeń otruty, co stało się bez zgody i wiedzy wielkiej cesarzowej wdowy Liang Na.
Najwyżsi urzędnicy poprosili o wybranie księcia Liu Suana na cesarza, lecz Liang Ji zaprotestował wybierając z

siostrą czternastoletniego Liu Zhi, markiza Liwu, który poślubił siostrę Lianga Ji i wielkiej cesarzowej wdowy,
Liang Nüying, zostawszy cesarzem przybrał imię Huan i przez kilka najbliższych lat regentką pozostawała

wielka cesarzowa wdowa Liang Na.

Jako regentka, wielka cesarzowa wdowa Liang w znacznym stopniu kontynuowała swoją wcześniejszą

politykę, Liang Ji stał się jeszcze bogatszy i potężniejszy.

W 147 roku cesarz Huan nadał swojej konkubinie Liang Nüying tytuł cesarzowej, pod koniec tego roku

oskarżył Li Gu i księcia Liu Suana o spisek i plany zbrojnego powstania . Książę utracił swój tytuł, który
zamieniono tytułem markiza Weishi i popełnił samobójstwo, a Li Gu i inny urzędnik przeciwny rządom Lianga

Ji, Du Qiao zostali ścięci.

W 150 roku wielka cesarzowa wdowa Liang Na ogłosiła koniec swojej regencji i podczas uroczystości

przekazała cesarzowi Huanowi insygnia władzy cesarskiej i całą władzę. Zmarła w rok później
najprawdopodobniej na raka jajników i została pochowana ze swoim mężem, cesarzem Shunem. Pozbawiony

nadzoru siostry Liang Ji przejął władzę nad całym imperium, stając się coraz bardziej okrutnym i
skorumpowanym człowiekiem. To spowodowało nieoczekiwaną reakcję ze strony cesarza – wraz z

eunuchami159 roku zawiązał spisek w wymierzony przeciw Liang Ji. Klan Liang został wymordowany.

Liang Nüying

zm. 159

Cesarzowa w latach: 147 – 159

Nie wiadomo kiedy urodziła się Liang Nüying, ale wiadomo, że stało się to niedługo przed wyniesieniem jej
ojca do pozycji wielkiego marszałka, a jej siostry Liang Na do rangi cesarzowej. Po kilku latach została

zaręczona z cesarzem Huanem (będącym wówczas jeszcze markizem Liwu), którego jej brat, potężny Liang Ji
mianował cesarzem w 146 roku po otruciu jego poprzednika. Po wstąpieniu na tron cesarz Huan nadał jej

tytuł cesarzowej w 147 roku.

Już jako cesarzowa, Liang pozostawała w cieniu swojej siostry i brata, poza tym niewiele wiemy o tym etapie

jej życia. Tradycyjni chińscy kronikarze motywują to tym, że oddała siostrze pierwsze miejsce po cesarzu, nie
chcąc ujmować niczego jej pozycji wielkiej cesarzowej wdowy i regentki. Poza tym cesarz Huan nie śmiał

posiadać konkubin ze strachu przed rodzeństwem żony. Cesarzowa była opisywana jako rozmiłowana w
luksusie i przepychu, a jej wydatki były o wiele większe niż jej poprzedniczek. Po śmierci siostry w 150 roku

zaczęła tracić miłość męża i stała się bardzo zazdrosna – skoro sama była bezdzietna nie dopuściła by jakaś
konkubina urodziła cesarzowi syna – kazała je mordować gdy tylko wykazywały oznaki ciąży. Jako że Liang Ji

praktycznie panował nad imperium, cesarz nie śmiał wywrzeć na żonie zemsty, ale wiadomo, że od tego czasu
nie odwiedzał jej w sypialni. Cesarzowa zmarła w czasie ataku wściekłości dziewiątego sierpnia 159 roku i

została pochowana ze wszystkimi honorami należnymi cesarzowej w Yiling.

Deng Mengnü

zm. 165

Cesarzowa w latach: 159 – 165

Ojciec Deng Mengnü, Deng Xiang był niskim urzędnikiem cesarskiej administracji i kuzynem cesarzowej Deng
Sui (będącej tak jak i on potomkiem Deng Yu). Matka przyszłej cesarzowej, pani Xuan po wczesnej śmierci

męża wyszła za Liang Ji (nie mylić z bratem wielkiej cesarzowej wdowy Liang Na), który był wujem Sun Shou,
żony potężnego urzędnika Liang Ji, który zdominował scenę polityczną za panowania cesarza Huana i jego

dwóch poprzedników: cesarzy Chonga i Zhi.

Po ślubie matki młoda Deng Mengnü mieszkała przez jakiś czas z nią i ojczymem. Jednak z powodu jej urody

Liang Ji przekonał swoją siostrzenicę i wraz z jej mężem zaoferował dziewczynę cesarzowi Huanowi na jedną z
konkubin, po czym adoptował ją i zmienił jej nazwisko na Liang. Po śmierci siostry Liang Ji, cesarzowej Liang

Nüying w 159 roku. Potężny urzędnik chciał zachować swój wpływ na cesarza poprzez znalezienie mu żony –
najpierw wysłał morderców by zabili matkę dziewczyny, panią Xuan, jednak zostali oni oszukani przez jej

sąsiada, eunucha Yuan She. To wydarzenie przyczyniło się do serii wydarzeń, która doprowadziła do upadku
Lianga Ji. Wreszcie wściekły cesarz zawiązał spisek z kilkoma eunuchami i podczas przewrotu obalił Lianga Ji

jeszcze w tym samym roku i nakazał wymordować klany Liang i Sun.

Po upadku klanu Liang cesarz mianował konkubinę Deng cesarzową i wyniósł jej braci, wujów i kuzynów do

najwyższych pozycji w państwie, nie dając im jednak żadnej realnej władzy.

Przez jakiś czas zakochany w pięknej cesarzowej cesarz Huan nadawał jej coraz piękniejsze przydomki i

większe bogactwa, nie zaprzestając jednak odwiedzania konkubin Guo i Tian. Cesarzowa Deng stała się bardzo
arogancka i zazdrosna – wkrótce wraz z konkubiną Guo wszczęła serię fałszywych oskarżeń przeciwko innym

konkubinom, aż w 165 roku cesarz Huan odebrał jej tytuł, odsunął od siebie i uwięził. Zmarła z gniewu i
depresji, a jej krewni zostali usunięci z zajmowanych do tej pory stanowisk.

Dou Miao

zm. 172

Cesarzowa w latach: 165 – 168

Wielka cesarzowa wdowa w latach: 168 – 172

Nie wiadomo kiedy dokładnie przyszła cesarzowa Dou Miao przyszła na świat – jej ojcem był Dou Wu,

urzędnik niskiej rangi i dobrze znany konfucjański uczony wywodzący się z znamienitego rodu Dou – jego
prapradziadkiem był Dou Rong – minister i urzędnik za panowania cesarza Guangwu, który znacząco

przyczynił się do restauracji dynastii Han. Z rodu Dou wywodziło się dwie cesarzowe oraz kilkanaście konkubin
cesarskich. Imię matki Dou Miao nie jest znane.

W 165 roku, wkrótce po tym jak cesarz Huan odsunął swoją drugą żonę, cesarzową Deng Mengnü, Dou Miao
została cesarską konkubiną. Kiedy cesarz rozważał nadanie jednej z konkubin tytułu cesarzowej Dou Miao nie

była jego ulubienicą – chciał wynieść do tej pozycji swoją pierwszą miłość, konkubinę Tian Sheng, ale
urzędnicy nie wyrazili na to swojej zgody argumentując to zbyt niskim urodzeniem cesarskiej konkubiny.

Zachęcili cesarza do wyboru konkubiny Dou, na co ten się zgodził i jeszcze w tym samym roku nadał jej tytuł
cesarzowej, a jej ojca mianował ministrem i doradcą.

W 168 roku cesarz Huan zmarł nie pozostawiając męskiego potomka. Dou Miao została mianowana
cesarzową wdową i regentką cesarstwa do czasu wyboru nowego władcy. Cesarzowa wdowa i jej ojciec

rozpoczęli poszukiwania odpowiedniego sukcesora wśród członków cesarskiego klanu Liu i wkrótce wybrali
dwunastoletniego Liu Honga, markiza Jieduting, który objął tron jako cesarz Ling. Cesarzowa wdowa została

ustanowiona regentką i w geście zaufania obdarzyła ojca funkcjami wielkiego kanclerza, ministra i strażnika
Wielkiej Cesarskiej Pieczęci.

Znienawidzona przez regentkę konkubina Tian Sheng została pozbawiona wszelkich tytułów i ścięta na kilka
dni przed pogrzebem cesarza.

Jaki regentka Dou Miao miała być pracowita i rozważna – dzięki jej osobistej interwencji powstrzymano
rewoltę Qiang tracąc przy tym najmniej jak to było możliwe żołnierzy. Od tego czasu lud Qiang nie atakował

już terytoriów imperium.
Po przejęciu władzy Dou Wu wraz z przyjacielem Chenem zaczęli eliminować niewygodnych sobie urzędników

i ministrów – oskarżali ich o podburzanie chłopstwa, prowokowanie pogranicznych ludów i tym podobne
niedorzeczności. Przejmowali powoli ster władzy, co nie spodobało się eunuchom – dwaj z nich: Cao Jie i

Wang Fu zaczęło schlebiać cesarzowej wdowie Dou co przeraziło Dou Wu i Chena, którzy zaczęli opracowywać
plan eliminacji rosnących w siłę eunuchów i w 169 roku przedstawili go cesarzowej wdowie, która zaskoczona

i przerażona odmówiła jego realizacji.
Pod koniec tego roku eunuchowie odkryli plan i zaczęli działać – Zhu Yu, pierwszy eunuch, który poznał

zamiary ojca cesarzowej wdowy zgrupował siedemnastu innych eunuchów i szybko otoczył opieką młodego
cesarza, rzekomo chroniąc go przed zagrożeniem; wydał też w imieniu cesarza edykt nakazujący bezzwłoczną

egzekucję dowódców wojskowych zaprzyjaźnionych z Dou Wu i Chenem oraz porwał cesarzową wdowę Dou

Miao. Eunuchowie wysłali cesarską gwardię przyboczną na poszukiwanie obu mężczyzn – Chen został szybko
odkryty i ścięty, podczas gdy Dou Wu publicznie ogłosił, że eunuchowie wszczęli rebelię przeciwko cesarzowi i

regentce. Eunuchowie oszukali generała Zhang Hana wierzącego, że Dou Wu zdradził młodego cesarza i
dowódca pokonał Dou Wu w bitwie. Ojciec cesarzowej wdowy popełnił samobójstwo, a klan Dou został

wymordowany – jedynie żona Dou Wu została wygnana do Bijingu. Dou Miao została umieszczona w areszcie
domowym zachowując jednakże tytuł cesarzowej wdowy.

Dou Miao straciła jednak tytuł regentki, który przejęli na wiele lat eunuchowie, a jej pozycję u boku cesarza
Lianga zajęła jego matka, cesarzowa wdowa Dong. Oszukany generał Zhang Han podjął próbę uwolnienia jej,

która kosztowała go życie. W 171 roku eunuch Dong Meng przekonał cesarza Linga, że cesarzowa wdowa Dou
jest niewinna i trzymana w więzieniu domowym wbrew swej woli. Dong Meng wkrótce został uwięziony i

ścięty bez wyroku sądowego.
W 172 roku cesarzowa wdowa otrzymała wiadomość o śmierci matki na wygnaniu i wkrótce popadła w

depresję, zaczęła trawić ją dziwna choroba. Zmarła w lecie tego samego roku, a nienawidzący jej eunuchowie
nakazali przewieźć jej ciało do grobowca w starym wozie przeznaczonym do przewożenia węgla i drewna.

Planowali pochować ją w nieznanym grobie jako cesarską konkubinę, ale na rozkaz cesarza została złożona do
grobu z honorami należnymi cesarzowej wdowie obok swojego męża, cesarza Huana.

Song

zm. 178

Cesarzowa w latach: 171 – 178

Przyszła cesarzowa Song pochodziła ze znakomitego, ale niezbyt wpływowego klanu. Jej ojciec, Song Feng był
wnukiem brata konkubiny Song, żony cesarza Zhanga, która urodziła mu syna, księcia Liu Qinga. W czasie

pierwszych lat cesarza Linga, Song Feng służył jako komendant w stołeczny mieście Luoyang. Jego siostra była
żoną Liu Kui, księcia Bohai, brata cesarza Huana.

W 170 roku Song została wybrana na cesarską konkubinę, a w rok później mimo że nie była ukochaną
konkubiną swojego męża, została mianowana cesarzową.

Już od początku małżeństwa z cesarzem Song nie była kochana przez męża. Kilka konkubin chciało zastąpić i
próbowały rzucić na nią podejrzenie o uprawianie czarów i dopytywanie się nekromantów od długość życia

cesarza. Zarzut wkrótce oddalono, ale podejrzenia pozostały. W 172 roku miało miejsce pewne wydarzenie
które rzuciło się cieniem na jej późniejsze życie – potężny eunuch Wang Fu fałszywie oskarżył księcia Liu Kui o

zdradę i zmusił go do popełnienia samobójstwa, podobnie jak wszystkich jego krewnych i przyjaciół. Wang Fu i
jego klika obawiali się wzrostu władzy cesarzowej Song i tego, że wywrze na nich zemstę za śmierć ciotki.

Eunuchowie wsparli konkubiny i po raz kolejny oskarżyli cesarzową o uprawianie czarnej magi i trucie męża.
W 178 roku cesarz Ling uwierzył plotkom i odebrał żonie tytuł cesarzowej i nakazał wymordować jej rodzinę.

Song została przeniesiona do stanu pospólstwa i popełniła samobójstwo.

zm. 189

Cesarzowa w latach: 180 – 189

W odróżnieniu od wielu cesarzowych z dynastii Han, He nie pochodziła ze szlacheckiej rodziny - jej ojciec, He
Zhen był rzeźnikiem z Nanyang. Jej matka miała na imię Xing. Nie wiadomo w jaki sposób została cesarską

konkubiną. Zgodnie z legendami została wybrana do cesarskiego pałacu po tym jak jej krewni zapłacili
eunuchom wybierającym dziewczyny do cesarskich konkubin. Według Kroniki Późniejszych Hanów była

niezwykle piękna i dzielna. W 176 roku urodziła cesarzowi Lingowi pierwszego syna, Liu Biana. Podobno dzięki
niskiemu pochodzeniu matki mały książę dożył do dorosłości. W 180 roku cesarz Ling mianował konkubinę He

cesarzową, zastępując nią swoją pierwszą żonę cesarzową Song, która została odsunięta dziewięć lat
wcześniej.

Cesarzowa He była wielce kochana przez cesarza. Kroniki opisywały ją jako bardzo zazdrosną i niezwykle
okrutną kobietę, której śmiertelnie obawiały się cesarskie konkubiny. Jej matka Xing trzymała tytuł pani

Wuyang, a jej bracia He Jin i He Miao również zostali szybko wyniesieni.

W 181 roku konkubina cesarza Linga, pani Wang urodziła syna nazwanego Liu Xie. Zazdrosna cesarzowa He

otruła rywalkę wysłanym jej kleikiem ryżowym. Cesarz Ling był wściekły i chciał odebrać jej tytuł cesarzowej,
jednak eunuchowie ubłagali go by tego nie robił. Książę Liu Xie był wychowywany osobiście przez matkę

cesarza, cesarzową wdowę Dong.

W miarę dorastania książąt cesarz Ling zaczął zastanawiać się, którego z nich ma uczynić następcą tronu.

Książę Liu Bian był synem cesarzowej i był starszy podczas gdy książę Liu Xie był młodszy, a jego matką była
tylko cesarska konkubina. Charakter księcia Liu Biana był jednak w znacznym stopniu nieodpowiedni, podczas

gdy jego brat odznaczał się mądrością.

Cesarz Ling zmarł 189 roku i potężny eunuch Jian Shuo któremu ufał, chciał zabić He Jina i mianować księcia

Liu Xie cesarzem. Kiedy spisek wyszedł na jaw Jian Shuo uznał, że książę Liu Bian jest najlepszym kandydatem
na cesarza. Po koronacji syna cesarzowa He została mianowana cesarzową wdową i nadała swojemu ojcu

najpotężniejszą pozycję na dworze, mimo tego wciąż dominującą rolę grali na nim eunuchowie.

Konfrontacja była nieunikniona – w 189 roku He Jin spiskujący z Yuanem Shao i Yuanem Shu jak i wielu innymi

młodymi urzędnikami chcąc oskarżyć Jiana Shuo, który wciągnął do swojego spisku wielu znaczących
eunuchów takich jak Zhao Zhong i Song Dian by aresztować i ściąć He Jina. Jednakże Zhao Zhong i Song Dian

zostali przekonani do przejścia na drugą stronę przez innego eunucha, Guo Shenga – przyjaciela rodu He. He
Jin aresztował Jiana Shuo i osobiście wykonał na nim wyrok, przejmując ster rządów w swoje ręce.

Ród He popadł jednak w konflikt z innym potężnym stronnictwem na dworze – matka zmarłego cesarza Linga,
wielka cesarzowa wdowa Dong i jej bratanek Dong Chong niezadowoleni z zagarnięcia władzy przez ród He

chcieli go obalić i sami przejąć władzę. He Jin przejął kontrolę nad sytuacją i nakazał córce wydanie edyktu

odsyłającego wielką cesarzową wdowę Dong z powrotem do Hejian, gdzie Dong Chong popełnił samobójstwo
wielka cesarzowa wdowa zmarła w kilkanaście dni później – podobno miała popełnić samobójstwo. Ich śmierć

przyczyniła się do niepopularności klanu He.

Na jesień 189 roku Yuan Shao zasugerował He Jinowi wymordowanie eunuchów – propozycję odrzuconą już

przez cesarzową wdowę. Pani Xiao i He Miao odrzucili ten plan argumentując, że tak wiele zawdzięczają tym
eunuchom. Plan jednak nie wszedł w życie bo jeden z najmożniejszych ludzi w państwie, kuzyn Dong Chonga,

Dong Zhuo opanował stolicę i zmusił cesarzową wdowę do rozkazania wpływowym eunuchom na powrót do
prowincji z których pochodzą. Jednak najwyższy rangą eunuch Zhang Rang, teść siostry cesarzowej wdowy He,

poprosił ją o ponowne sprowadzenie ich na dwór. Eunuchowie dowiedziawszy się o planie He Jina wciągnęli
go w zasadzkę i zabili, jednak jeden z jego przyjaciół, młody urzędnik o imieniu Yuan Shao doniósł innym

oficjelom o pojmaniu przez eunuchów cesarzowej wdowy, młodego cesarza i księcia Liu Xie. Cesarzowa
wdowa He szybko uciekła i pomogła Yuanowi Shao w zgromadzeniu armi, która zmasakrowała eunuchów i

zabiła wielu politycznych przeciwników rodu He.

Dwa dni później ci z eunuchów, którzy przeżyli i znajdowali się teraz w desperackiej sytuacji korzystając z

posiadania cesarza i jego brata uciekli z dala od stolicy i popełnili samobójstwo. W tym samym dniu Dong
Zhuo przejął obu chłopców i dostarczył ich do stolicy. W drodze młody cesarz był tak zaszokowany

interwencją zwykłego generała, że aż odebrało mu głos, za to młodszy z braci, książę Liu Xie wykazał ogromną
cywilną odwagę sprzeciwiając się Dongowi i policzkując go.

Dong Zhuo oskarżył cesarzową wdowę He o chęć zaszkodzenia wielkiej cesarzowej wdowie Dong i po
odebraniu jej cesarskiego tytułu, zmusił ją do zamieszkania w jednym z mniejszych pałaców cesarskich. He

została otruta i pochowana bez żadnych szczególnych honorów obok swojego męża, cesarza Linga. Po jej
śmierci Dong Zhuo wymordował ród He i jej dzieci.

Fu Shou

zm. 214

Cesarzowa w latach: 195 – 214

Ojcem przyszłej cesarzowej Fu Shou był Fun Wan, potomek w siódmym pokoleniu Fu Dana, dziedzicznego
markiza Buqi. Matką Fu Shou była księżniczka Yangan, córka cesarza Huana. Ród Fu wywodził się od

znakomitego konfucjańskiego uczonego Fu Shenga.

W 190 roku kiedy cesarz Xian został zmuszony przez Dong Zhuo do przeniesienia stolicy na zachód do

Changanu, Fu Shou została cesarską konkubiną, a w pięć lat później kiedy cesarz był pod kontrolą
popleczników Donga Zhuo, Li Jue i Guo Si, została cesarzową.

Kiedy cesarz Xian panował przechodząc z rąk do rąk kolejnych dowódców, najwyraźniej był z wzajemnością
zakochany w swojej młodej i pięknej żonie, chociaż jego władza malała z każdym dniem. Pod koniec 195 roku

w czasie powrotu do starej stolicy Luoyang, cesarzowa Fu siedząca na powozie obok męża i transportu beli
jedwabiu została wraz z nim opryskana krwią broniących ją żołnierzy zabitych przez wojsko generała Cao Cao.

Kiedy w końcu dotarli do stolicy okazało się, że jest ona zdziesiątkowana przez głód i zarazy, a większość
wysokich urzędników została zamordowana przez rozbójników lub zginęła z głodu.

Cesarzowa Fu miała nienawidzić dominacji Cao Cao nad dworem i całym imperium – w 200 roku kiedy
konkubina Deng, której ojciec, Deng Cheng został zamordowany wskutek nieudanego spisku przeciwko Cao

Cao, została ścięta bez wiedzy i zgody cesarza, nie lubiąca jej cesarzowa wściekła i przerażona Fu napisała do
swojego ojca, Fu Wana oskarżając Cao Cao o okrucieństwo i proponując swoim krewnym wszczęcie spisku

przeciw tyranowi. Fu Wan był przerażony i postanowił niczego nie robić, ale treść listu wyszła na jaw w 214
roku. Oszalały z gniewu Cao Cao zmusił cesarza Xiana do odebrania żonie tytułu cesarzowej, a kiedy cesarz

zaprotestował, generał wysłał żołnierzy do pałacu w którego ścianach ukryła się cesarzowa Fu. Młoda kobieta
została odnaleziona i wywleczona na zewnątrz, miała błagać o litość i prosić męża o ratunek. Została

zamordowana wraz z całą rodziną i dwoma synami. Cesarz Xian został oszczędzony, ponieważ jego status
marionetkowego władcy został ukazany całemu imperium. Cao Cao uznał śmierć cesarzowej za błąd w sztuce

lekarskiej i nakazał pochować ją z honorami należnymi cesarzowej.

Cao Jie

197 - 260

Cesarzowa w latach: 215 – 220

Cao Jie była córką dowódcy wojskowego Cao Cao, który na rok przed jej urodzinami przejął władzę nad
Chinami i cesarzem Xianem oraz rozpoczął odbijanie terytorium kraju spod obcej dominacji. W 213 roku został

mianowany najpierw księciem a potem królem Wei i oddał wszystkie swoje córki do cesarskiego pałacu, gdzie
zostały konkubinami cesarza Xiana. Jie, jej starsza siostra Cao Xian i ich najmłodsza siostra Cao Hua szybko

awansowały w hierarchii cesarskich małżonek.

W 214 roku pierwsza żona cesarza, cesarzowa Fu Shou została oskarżona o stworzenie spisku przeciwko Cao

Cao, który podejrzewając ją od czternastu lat, odebrał jej wszystkie tytuły i skazał na śmierć, ustanawiając w
jej miejsce Cao Jie.

Niezbyt wiele wiadomo o życiu Cao Jie jako cesarzowej, ale jest jasne, że jej mąż był całkowicie pozbawiony
jakiejkolwiek władzy odkąd jej ojciec przejął rządy. W 220 roku jej ojciec zmarł, a jej brat Cao Pi został nowym

królem Wei. Pod koniec tego roku zmusił cesarza Xiana do abdykacji, kończąc w ten sposób panowanie
dynastii Han. Podobno miał on wysłać do swojej siostry posłańców z rozkazem zrzeczenia się tytułów i

insygniów władzy, Cao Jie miała odmówić kilka razy i ulec dopiero pod groźbą pozbawienia życia. Były cesarz
otrzymał tytuł księcia Shangyang a jego żona została księżną. Cesarz zmarł w 234 roku, a Cao Jie w

dwadzieścia sześć lat później i została pochowana obok niego z wszystkimi honorami należnymi cesarzowej
według tradycji dynastii Han.

Okres Trzech Królestw

Dynastia Cao Wei

Od Guo Nüwang do Bian

222 - 265

Guo Nüwang

184 -235

Cesarzowa w latach: 222 – 226

Cesarzowa wdowa w latach: 226 – 235

Ojcem przyszłej cesarzowej był Guo Yong, urzędnik wywodzący się z klasy średniej. Kiedy Guo Nüwang była

dzieckiem była znana ze swojej inteligencji, a jej ojciec pozostający pod wielkim wrażeniem jej zdolności nadał
jej nietypowe imię Nüwang ("panująca królowa"). Kiedy miała pięć lat zmarli jej rodzice i przeniosła się w roli

służącej na dwór markiza Tongdi. Nie wiadomo dokładnie jak to się stało, ale po jakimś czasie stała się
konkubiną Cao Pi, następcy tronu w księstwie Wei. Guo szybko została jego ulubioną konkubiną — zastępując

na tym miejscu panią Zhen, która również była znana ze swojej niezwykłej urody. To właśnie Guo Nüwang
doradziła mężowi w czasie sporu o sukcesję z braćmi. Zgrabnie zasiewając niezgodę pomiędzy Cao Pi a synem

konkubiny Zhen, Cao Rui, wmawiając mężowi, że ten ostatni nie jest jego dzieckiem – ojcem miał być
poprzedni mąż pani Zhen, Yuan Xi, chociaż Cao Rui urodził się w dziesięć miesięcy po ślubie Cao Pi z panią

Zhen. Guo Nüwang wyparła inne konkubiny Cao Pi i kiedy w 220 roku jej mąż zmusił ostatniego cesarza
dynastii Han do abdykacji i przekształcił rangę księstwa Wei na cesarstwo Wei, zmusił panią Zhen do

popełnienia samobójstwa w 221 roku i w rok później mianował Nüwang cesarzową.

Młoda cesarzowa była opisywana jako dobra organizatorka i zarządca – sprawując władzę nad cesarskimi

konkubinami traktowała je dobrze i karała tylko wtedy gdy zrobiły coś nieodpowiedniego, wiadomo też, że
ukrywała ich potknięcia przed cesarzem. Odnosiła się z wielkim szacunkiem do księżnej wdowy Bian, matki

cesarza i żony Cao Cao zawsze ustępując jej miejsca i obdarowując ją drogimi prezentami.

Guo Nüwang nie miała dzieci i dlatego poprosiła męża o adoptowanie Cao Rui, syna konkubiny Zhen i nadanie

mu tytułu następcy tronu. Wiadomo, że opiekowała się nim i wychowywała go wspólnie z konkubiną Li, nie
szczędząc wydatków na nauczycieli i dwór księcia. Przez całe późniejsze życie utrzymywała z pasierbem

ciepłe, serdeczne stosunki i z zadowoleniem pozwoliła mu na objęcie regencji w czasie choroby Cao Pi. Po
śmierci męża uczestniczyła w ceremonii wyniesienia pasierba na tron. Cao Rui został cesarzem przyjmując

imię Ming.

Cesarz Ming nadał pośmiertnie swojej zmarłej matce tytuł cesarzowej, a Guo Nüwang tytuł cesarzowej wdowy

i wyniósł do godności szlacheckich i wysokich urzędów członków rodu Guo. Kiedy cesarzowa wdowa zmarła w
235 roku, została pochowana z wszystkimi honorami należnymi cesarzowej obok swojego męża, cesarza Cao

Pi.

Rodzaj śmierci cesarzowej wdowy Guo Nüwang jest kontrowersyjny – wiarygodne źródła i kroniki podają, że

konkubina Li miała wyznać cesarzowi prawdę o śmierci jego matki na co Cao Rui miał w złości pójść do
komnat Guo Nüwang i zmusić ją do popełnienia samobójstwa.

Mao

zm. 237

Cesarzowa w latach: 227 – 237

Przyszła cesarzowa Mao została konkubiną Cao Rui jeszcze w czasie rządów jego ojca Cao Pi, kiedy to przyszły
cesarz nosił tytuł księcia Pingyuan. Konkubina Mao nie miała wysokiego pochodzenia (w przeciwieństwie do

innych konkubin), ale była ukochaną żoną Cao Rui.

Kiedy w 226 roku Cao Rui został cesarzem po śmierci ojca, chwilowo chciał mianować cesarzową księżniczkę

Yu, jednak z uwagi na jaj bezpłodność w rok później nadał ten tytuł konkubinie Mao. Pomimo niskiego
pochodzenia nowej cesarzowej, której ojciec Mao Jia będący wcześniej stolarzem i jej brat Mao Zeng zostali

wyniesieni do najwyższych godności i tytułów markizowskich.

Po kilku latach cesarzowa straciła miłość męża na rzecz konkubiny Guo i kiedy ta ostatnia w 237 roku zaprosiła

cesarza Minga na ucztę, miała zapytać czemu nie przybyła również zaproszona cesarzowa. Kiedy wieści o tym
wydarzeniu dotarły do opinii publicznej wściekły cesarz nakazał żonie popełnić samobójstwo. Cesarzowa Mao

została pochowana ze wszystkimi honorami cesarzowej w odległym kompleksie świątynnym.

Guo

zm. 263

Cesarzowa (de facto) w latach: 238 – 239

Cesarzowa wdowa w latach: 239 – 263

Przyszła cesarzowa Guo pochodziła z dzisiejszego Xining w prowincji Qinghai. Ród z którego się wywodziła był

największym i najbogatszym w tamtym regionie, lecz po stłumieniu rebelii przeciwko Cao Pi członków rodu
Guo uznano za winnych współudziału i sprzedano w niewolę. Nie wiadomo jakim trafem młoda Guo znalazła

się wśród konkubin następcy tronu, księcia Cao Rui, który uczynił z niej swoją faworytę.

W 273 roku konkubina Guo była zamieszana w wydarzenie które doprowadziło do śmierci cesarzowej Mao –

pewnego razu gdy cesarz Ming zaproszony na ucztę zorganizowaną dla niego przez konkubinę Guo został

przez nią zapytany dlaczego

nie przybyła na nią również zaproszona cesarzowa. Kiedy wieści o tym

wydarzeniu dotarły do opinii publicznej wściekły cesarz zmusił żonę do popełnienia samobójstwa.

Po śmierci cesarzowej Mao pełniąca obowiązki pierwszej damy cesarstwa Guo rozpoczęła tworzenie potęgi

swojej rodziny. Kiedy Cao Rui zachorował i umarł w styczniu 239 roku, nie posiadająca tytułu cesarzowej Guo
została mianowana cesarzową wdową ale nie regentką Cao Fanga – zostali nimi odlegli kuzyni Cao Rui, Cao

Shuang i Sima Yi, którzy szybko przejęli decydującą rolę w cesarstwie. Cesarzowa wdowa Guo nie posiadała
praktycznie żadnego wpływu na politykę imperium.

Cao Shuang jest obecnie uważany za jednego z najmniej kompetentnych regentów w historii Chin – szybko
zraził do siebie swoich najbardziej zaufanych stronników wysyłając w 244 roku pozbawionych zdolności

militarnych Li Shenga i Deng Yanga na wyprawę wojenną przeciw cesarstwu Shu Han bez jakichkolwiek
planów, wsparcia logistycznego czy nawet zapasów. Obaj nowo mianowani dowódcy odnieśli kilka

pyrrusowych zwycięstw, i straciwszy większość armii wrócili do stolicy. W tym czasie Cao Shuang zdobył
ogromne bogactwo skutecznie eliminując swoich politycznych przeciwników. W 247 roku idąc za radą Li

Shenga i Deng nakazał cesarzowej wdowie Guo przenieść się do pałacu Yongning by pozbawić ją wpływu na
młodego cesarza.

W 249 roku część urzędników przerażona niekompetencją Cao Shuanga dokonała przewrotu pałacowego i
odebrała mu stanowisko regenta; w kilka miesięcy później skazano go na śmierć wraz z krewnymi,

sojusznikami i przyjaciółmi oraz ich klanami. Władzę przejął drugi regent Sima Yi, a po jego śmierci w 251 roku
jego syn Sima Shi, który kontynuował politykę ojca. W 254 roku Sima Shi rozpoczął kolejne czystki wśród

przeciwnych mu urzędników tak, że wkrótce przejął władzę nad całym cesarstwem Wei.

Pod koniec 254 roku cesarz Cao Feng postanowił przejąć realną władzę i na wieść o tym, że chce go odwiedzić

brat regenta, Sima Zhao postanowił go zabić. Po zleceniu i wykonaniu morderstwa zamiast natychmiast
przejąć władzę cesarz nakazał ukryć zwłoki Sima Zhao i powrócił do swojego pałacu przygotowywać rewoltę.

Kiedy wieść o śmierci brata doszła do uszu Sima Shi ten obalił Cao Fanga i tylko dzięki wstawiennictwu

cesarzowej wdowy Guo skazał go na dożywotnie wygnanie na prowincję i przywrócenie tytułu jaki nosił za
życia ojca. Kiedy Sima Shi postanowił mianować kolejnym cesarzem brata Cao Pi, Cao Ju, księcia Pengcheng to

właśnie Guo przekonała go, że sukcesja Cao Ju jest nieodpowiednia – książę był wujem jej bezdzietnego męża
Cao Rui. Sima Shi zgodził się z taką argumentacją i zgodnie z jej wolą ogłosił kolejnym cesarzem Cao Mao,

księcia Donghai, który mimo młodego wieku (miał wówczas trzynaście lat), znany był ze swojej inteligencji i
wyczucia. Poza tym, zdaniem cesarzowej wdowy, jako jedyny przedstawiciel rodu Cao w odróżnieniu od

swoich utytułowanych wujów, braci i siostrzeńców, był w stanie obalić hegemonię rodu Sima. Kiedy Sima Shi
poprosił cesarzową wdowę Guo o Wielką Cesarską Pieczęć ta uprzejmie lecz stanowczo mu odmówiła,

twierdząc, że może ją przekazać jedynie cesarzowi.

W 260 roku dwaj wysocy urzędnicy Guangiu Jian i Wen Qin twierdząc, że są w posiadaniu sekretnego edyktu

cesarzowej wdowy Guo rozpoczęli w Shouchun przygotowania do rebelii przeciwko rodowi Sima. Chociaż nie
ma żadnych dowodów na istnienie wspomianego edyktu, wiadomo, że cesarzowa wdowa kontaktowałą się z

rebeliantami. Rebelia wkrótce została rozbita, a jej przywódcy skazani na śmierć.

Wkrótce po wstąpieniu na tron młody cesarz zaczął przeprowadzać rozmowy z grupą nienawidzących rodu

Sima wysokich urzędników, wywłaszczonych przez jego członków arystokratów i innych wrogich Sima Shi osób
na dworze, w tym z jego kuzynem i najbardziej zaufanymi ludźmi regenta – Sima Wangiem, Wang Shenem,

Pei Xiu i Zhongiem Hui

. Sprzymierzając się z nimi Cao Mao mógł chcieć oddalić od siebie podejrzenia ciężko

już chorego Shi. Kiedy w 254 roku w Xuchang umarł Sima Shi, młody cesarz wszczął rebelię przeciw członkom

rodu Sima, a w tym samym czasie brat zmarłego regenta, Sima Zhao pozostający w Xuchang i jeden z jego
sojuszników, Fu Gu powrócili do stolicy i opracowali edykt, rzekomo będącego ostatnią wolą Sima Shi, który

nadawał im najwyższe godności w państwie i w sumie powierzał regencję na czas małoletności cesarza.

W 260 roku niezdolny do podjęcia jakichkolwiek otwartych działań mających na celu ograniczenie wpływów

Sima Zhao cesarz zdecydował się na dokonanie przewrotu pałacowego, wykorzystując swoją popularność
wśród członków gwardii cesarskiej. Po kilku początkowych sukcesach zginął w bitwie nieopodal cesarskich

pałaców. Cesarzowa wdowa Guo została zmuszona do wydania edyktu, który pośmiertnie odbierał zmarłemu
cesarzowi wszystkie tytuły i godności, posiadłości jego braci i kuzynów, a nawet szlachectwo. Sima Zhao

odrzucił wkrótce prośby cesarzowej wdowy o wyznaczenie kolejnym cesarzem brata Cao Mao, Cao Nu –
następcą zabitego cesarza został jeden z jego dalekich kuzynów, Cao Huan, książę Changdaoxiang, wnuk Cao

Cao. To wydarzenie było ostatnim świadectwem działania cesarzowej wdowy Guo, która zmarła w 263 roku,
pozbawiona jakiegokolwiek wpływu na sprawowanie rządów przez marionetkowego cesarza.

Zhen

zm. 251

Cesarzowa w latach: 243 – 251

O pochodzeniu cesarzowej Zhen nie wiemy nic pewnego poza tym, że jej dziadkiem był Zhen Yan, brat
konkubiny cesarza Cao Pi i matki jego następcy Cao Rui, pani Zhen.

Zhen jako młoda dziewczyna została wybrana do haremu Cao Fanga i w 243 roku została mianowana przez
niego cesarzową. Przez resztę życia u boku swojego męża była zdominowana przez postać jego matki,

cesarzowej wdowy Guo.

Cesarzowa Zhen zmarła w 251 roku na trzy lata przed obaleniem swojego męża.

Miejsce jej pochówku nie jest znane.

Zhang

Cesarzowa w latach: 252 – 254

Przyszła cesarzowa Zhang była wnuczką Zhanga Ji, gubernatora prowincji Liang i córką Zhanga Jía, dowódcy
wojskowego. Wiadomo, że jej dziadek zmarł kilka lat przed tym jak zamieszkała w pałacu cesarskim, a ojciec

otrzymał tytuł markiza, spore nadania ziemskie i zaszczytne stanowisko dworskie. Zhang została wybrana na
nową cesarzową w niespełna cztery miesiące po śmierci swojej poprzedniczki, cesarzowej Zhen w 252 roku.

Według Kroniki Trzech Królestw cesarz był do szaleństwa zakochany w swojej łagodnej i pokornej żonie.

W 254 roku wpływowy regent Sima Shi wymordował większość lojalnych zwolenników cesarza Cao Fanga, w

tym urzędnika Li Fenga, przyjaciela ojca cesarzowej, Zhanga Jia i fałszywie oskarżył Zhanga Jia, Menga Paoji i

Xiahou Xuan o zdradę. W wydanym przez siebie edykcie regent nakazał pojmać oskarżonych, ich krewnych i

przyjaciół, a potem ściąć podczas publicznej egzekucji. W niecały miesiąc później

Cao Fang został zmuszony

do oddalenia cesarzowej Zhang. Nie wiadomo co się z nią później stało, ale można podejrzewać, że została

skazana na więzienie do końca w jednym z odległych cesarskich pałaców.

Wang

Cesarzowa w latach: 254

Przyszła cesarzowa Wang była córką Wang Kui, zarządcy dostaw cesarskiego dworu. Została mianowana
cesarzową w 254 roku po oddaleniu drugiej żony cesarza Cao Fanga. Nie wiemy czy wcześniej była cesarską

konkubiną.

Pod koniec 254 roku, cesarz planował przejęcie realnej władzy drogą przewrotu pałacowego i wymordowanie

członków klanu Sima. Kiedy wiadomość o spisku stała się tajemnicą poliszynela, pełniący obowiązki regenta
Sima Zhao odebrał mu tytuł cesarza i zdegradował do rangi księcia Qi, który Cau Fang nosił w czasie

panowania swojego ojca, Cao Rui. Nie jest znany los jego żony, cesarzowa Wang najprawdopodobniej udała
się na wygnanie razem z mężem, przyjmując tytuł księżnej Qi.

Bian

zm. 260

Cesarzowa w latach: 255 – 260

Ojcem przyszłej cesarzowej Bian był Bian Long, wnuk Biana Binga – brata nigdy nie panującej cesarzowej
wdowy Bian, żony Cao Cao.

Cao Mao poślubił Bian w 255 roku mając czternaście lat, w tym samym roku mianował ją za przyzwoleniem
regenta cesarzową. Nie wiemy niczego pewnego o pożyciu ani roli młodej cesarzowej na dworze – ostatnią

dotyczącą ich obojga informacją jest wzmianka o spisku wymierzonym w Sima Zhao i o śmierci Cao Mao.

Bian

Cesarzowa w latach: 263 – 265

Dziadkiem przyszłej cesarzowej Bian był Bian Bing – brat nigdy nie panującej cesarzowej wdowy Bian, żony
Cao Cao. Wywodziła się więc podobnie jak jej kuzynka i poprzedniczka z jednej ze spokrewnionej z cesarskim

rodem Cao rodzin.

Cao Huan poślubił Bian w 263 roku mając siedemnaście lat. Nie zachowały się żadne przekazy dotyczące

działalności młodej cesarzowej, która (podobnie jak cesarz) znajdowała się pod ścisłą kontrolą regenta Sima
Zhao. Jedyną pewną rzeczą jaką wiemy na jej temat jest jej reakcja na abdykację męża i przekazanie władzy

synowi Sima Zhao, Sima Yanowi, co było ostatnim wydarzeniem w krótkiej, ale pełnej wydarzeń historii
państwa Cao Wei. Cesarzowa Bian miała zemdleć na wieść o tym i odzyskać przytomność dopiero następnego

dnia. Cao Huan został mianowany przez nowego cesarza księciem Chenliu i wkrótce został poproszony o
usunięcie się z żoną na prowincję. Od tej pory słuch o ekscesarzowej zaginął.

Dynastia Su Han

Od Wu do Zhang

221 - 263

zm. 245

Cesarzowa w latach: 221 – 223

Ojcem przyszłej cesarzowej Wu był nieznany z imienia przyjaciel Liu Yana, księcia i gubernatora Yi. W dowód
przyjaźni Liu Yan zezwolił na małżeństwo swojego syna Liu Mao z córką przyjaciela.

W 214 roku Liu Bei opanował księstwo Yi i zabił szwagra Wu, księcia Liu Zhanga planował po raz kolejny wejść
w związek małżeński. W chwili podboju nie miał już żony, ponieważ pani Sun, najmłodsza córka Sun Quana

została przezeń oddalona z powodu oskarżenia o niewierność małżeńską. Właśnie wtedy miał zakochać się w
młodej wdowie po Liu Mao, Wu i wkrótce potem ją poślubić. Była ona jego ostatnią żoną. Kiedy w kilka lat

później (około 219 roku) przyjął tytuł króla Hanzhong, jego żona otrzymała tytuł królowej. Po upadku
wschodniej dynastii Han w 221 roku (cesarz Xian abdykował na rzecz Cao Pi) Liu Bei zgłosił swoje roszczenia

do tronu i z podbitych ziem utworzył nowe cesarstwo znane w historiografii jako Han Shu. Pod koniec tego
roku nadał Wu tytuł cesarzowej i wydał edykt, w którym opisywał ją jako „naszą najdroższą i najmilszą żonę,

panią Wu”.

Po jego śmierci w 223 roku jego syna i następca Liu Shan, nadał swojej macosze tytuł cesarzowej wdowy. Wu

zmarła 245 roku i według Kroniki Trzech Królestw została pochowana z wszelkimi honorami należnymi
cesarzowej u boku swojego drugiego męża.

Zhang

zm. 237

Cesarzowa w latach: 223 – 237

Przyszła cesarzowa Zhang była najstarszą córką generała Zhang Fei i jego żony, pani Xiahou. Została żoną Liu
Shana w 223 roku i przez krótki czas była księżną Shu. Kiedy pod koniec tego roku umarł ojciec jej męża,

cesarz Liu Bei, jej mąż wstąpił na tron i uczynił ją cesarzową. Nie wiemy niczego konkretnego na temat jej
panowania poza tym, że utrzymywała wraz z mężem przyjazne kontakty z dworem Wei i prowadziła

korespondencję z tamtejszą cesarzową Guo Nüwang. Zmarła w 237 roku i była serdecznie opłakiwana przez
męża. Została pochowana w Nanlingu.

Zhang

Cesarzowa w latach: 238 – 263

Przyszła cesarzowa Zhang była młodszą córką generała Zhang Fei i jego żony, pani Xiahou, a także siostrą
cesarzowej Zhang. Została cesarską konkubiną swojego szwagra, cesarza Liu Shana w 237 roku i na początku

następnego roku otrzymała tytuł cesarzowej. Powodem dla którego została wybrana na tak zaszczytne
stanowisko była miłość cesarza do jej siostry i ich podobieństwo. W 264 roku cesarstwo Han Shu zostało

podbite przez sąsiednie Cao Wei. Cesarzowa Zhang towarzyszyła mężowi podczas wygnania do stolicy Cao

Wei

Luoyangu.

Wschodnia dynastia Wu

Od Pan do Teng Fanglan

251 - 280

Pan

zm. 252

Cesarzowa w latach: 251 – 252

Ród Pan pochodził z prowincji Juzhang i do czasu upadku wschodniej dynastii Han jego członkowie nie mieli

szansy na podniesienie swojego znaczenia

. Ojcem przyszłej cesarzowej był niski rangą urzędnik skazany na

śmierć za popełnienie nieznanego nam przestępstwa. Zarówno Pan jak i jej młodsza siostra pracowały przez w
fabryce jedwabiu, kiedy poszukujący nowej konkubiny cesarz Sun Quan zauważył je i uznawszy, że są

nadzwyczaj piękne, starszą uczynił swoją konkubiną, a młodszą wysłał do stolicy państwa Cao Wei, by zdobyła
wykształcenie i ogładę. Kiedy w 243 roku konkubina Pan była w ciąży, miała sen o tym, że niebiański smok

wtargnął w jej wnętrzności i uczynił ją brzemienną. Po jakimś czasie urodziła zdrowego i pięknego syna, Sun
Lianga. Około 250 roku gdy w wyniku przewrotu pałacowego swoje tytuły książęce i pierwszeństwo w kolejce

do tronu stracili dwaj synowie cesarza, Sun He i Sun Ba, to właśnie Sun Liang jeszcze w tym samym roku został
wyznaczony następcą tronu przez swojego ojca. Kiedy konkubina Pan poprosiła o podniesienie swojej rangi na

dworze, Sun Quan zgodził się i w 251 roku mianował ją cesarzową. Jako cesarzowa Pan była znana z swojej
zazdrości i nienawiści do konkubin Sun Quana tak, że tylko i wyłącznie ze strachu przed mężem nie wyrządziła

im żadnej krzywdy za jego życia.

Kiedy cesarz był już ciężko chory w 252 roku, cesarzowa Pan miała zapytać Sun Honga, zarządcę Cesarskiej

Biblioteki o to jak Lü Zhi zdobyła i utrzymała władzę po śmierci swojego męża. Wkrótce i Pan zaczęła czuć się

coraz gorzej (prawdopodobnie była podtruwana), co tłumaczyła wyczerpującą opieką nad konającym

cesarzem. Jej słudzy twierdzili, że cesarzowa jest po prostu ciężko chora. Pewnego razu, gdy zasnęła w

wielkim, cesarskim łożu dwie służące i jeden eunuch udusili ją poduszkami. Mimo ich zapewnień i

początkowej wiary całego dworu w to, że mówią prawdę po kilku tygodniach to co zaszło w apartamentach

cesarzowej stało się tajemnicą poliszynela i wszyscy zamieszani w morderstwo zostali ścięci na rozkaz cesarza.

Sun Quan zmarł wkrótce po żonie i został pochowany obok niej w Mauzoleum Jiang na szczycie Purpurowej

Góry w Nanjingu. Znany historyk Hu Sanxing uznał morderstwo cesarzowej Pan za efekt spisku przeciwko

niej i jej synowi zawiązanego przez potomków synów Sun Quana obawiających się wzrostu jej władzy.

Quan

zm. 302

Cesarzowa w latach: 252 – 258

Przyszła cesarzowa Quan była córką Quan Shanga. Jej cioteczny dziadek Quan Cong poślubił Sun Luban, córkę
założyciela cesarstwa Wu, Sun Quana. Kiedy Quan była małą dziewczynką często odwiedzała swoją cioteczną

babkę i szybko stała się jej ulubienicą. Kiedy spisek synów Sun Quana wszedł w swoją końcową fazę,
nienawidząca matki Suna He Sun Luban zaproponowała ojcu małżeństwo swojej ulubienicy z jego

najmłodszym synem, Sun Liangiem. Kiedy wkrótce Sun He stracił tytuł następcy tronu ten tytuł otrzymał Sun
Liang.

W 252 roku Sun Liang wstąpił na tron po śmierci rodziców i niemal w tym samym czasie mianował cesarzową

konkubinę Quan. Jej krewni szybko zdobyli wysokie tytułu szlacheckie, spore połacie ziemi i wysokie

stanowiska w rządzie cesarskim. Kiedy w

257 roku Zhuge Dan, dowódca wojsk cesarstwa Cao Wei najechał

ziemie Wu, cesarz wyznaczył komandorie wojskowe krewnych cesarzowej do obrony cesarstwa. Zhuge Dan

po przegranej bitwie popełnił samobójstwo, a ród Quan wzrósł w siłę.

W 258 roku Sun Liang został obalony przez spisek kierowany przez Sun Chena – dalekiego krewnego rodziny

cesarskiej, który stopniowo przejmował władzę, po kilku latach został regentem i wreszcie niemal cesarzem.
Sun Liang był odtąd znany jako książę Kuaiji, a jego żona otrzymała tytuł księżnej. W 260 roku Sun Xiu,

przyrodni brat i następca Sun Lianga, nadał bratu nieco niższy tytuł markiza Houguan i wysłał go wraz z żoną,
dziećmi i dworem do stolicy jego markizatu. Quan powróciła do stolicy dopiero po dwudziestu latach w 280

roku, wkrótce po śmierci męża i upadku cesarstwa Wu

. Zmarła w samotności i zapomnieniu pod koniec zimy

303 roku.

Zhu

zm. 265

Cesarzowa w latach: 262 – 264

Cesarzowa wdowa w latach 264

Pani Zhu była córką Zhu Ju i Sun Luyu, córki założyciela cesarstwa Wu i panującej dynastii, Sun Quana, przez co

była siostrzenicą swojego przyszłego męża, cesarza Sun Xiu. Wyszła zań za mąż około 250 roku. W tamtym
czasie zmarł jej ojciec Zhu Ju - po tym jak bezskutecznie usiłował namówić Sun Quana do nie pozbawiania

tytułu następcy tronu księcia Sun He, przez co został przez cesarza zesłany na wygnanie do Xindu i zmuszony
do popełnienia samobójstwa wkrótce po wyruszeniu ze stolicy. Po tym jak Sun Xiu został mianowany księciem

Langye w 252, Zhu została księżną i wyruszyła z nim i liczną towarzyszącą im świtą w drogę do stolicy nowo
utworzonego księstwa w Hulin, po czym w ciągu kilku następnych lat przenosiła się do kolejnych miast

księstwa – najpierw do Danyang, a później do Kuaiji.

W 255 roku śmierć z kolei spotkała jej matkę – w czasie dochodzenia przeciw jej ciotce Sun Luban, regent Sun

Jun na skutek działalności siatki szpiegów w stolicy, doszedł do wniosku, że Sun Luyu jest jedną z kluczowych
osób kierujących spiskiem na jego życie i w kilka dni zdołał przekonać jej ojca do konieczności jej stracenia.

Sun Xiu obawiał się posądzenia o współudział w spisku i na jakiś czas oddalił od siebie Zhu do Jianye, wysyłając
list do regenta z prośbą o zgodę na rozwód, ale Sun Jun odmówił i nakazał księciu pojednać się z żoną.

W 258 roku, cesarz Sun Liang (młodszy przyrodni brat Suna Xiu), został pozbawiony tronu wskutek
zawiązanego przez siebie spisku mającego na celu obalenie kuzyna i następcy Sun Juna, Sun Chena. Nowy

regent mianował cesarzem Sun Xiu. Jednakże ten przez następne cztery lata nie zgodził się na nadanie żonie
tytułu cesarzowej i ustąpił dopiero po prośbie całego dworu w 262 roku. Następcą tronu mianowany został

jego syn Sun Wan, jednak nie wiemy czy był on synem Zhu, czy też nie.

W 264 roku Sun Xiu zmarł wkrótce po tym jak nadał tytuł kanclerza Sun Wanowi i Puyangowi Xingowi.

Cesarzowa Zhu otrzymała tytuł cesarzowej wdowy, a

Puyang Xing i jeden z innych wysokich urzędników

dworskich, Zhang Bu podjęli decyzję o zdobyciu i przyłączeniu do terenów cesarstwa sąsiedniego i

sprzymierzonego z Wu państwa Shu Han w

263 roku, w tym właśnie celu zarządzając przymusowy pobór do

wojska. W tym czasie kilkuletni cesarz Sun Wan zapadł na dziwną chorobę i wydawało się, że nie pożyje już

długo. Najbardziej wpływowi wysocy urzędnicy zaczęli się zastanawiać nad kandydaturami możliwego
następcy. Wreszcie po rekomendacji zasłużonego generała Wan Yu zdecydowano się na wybór

zaprzyjaźnionego z nim księcia Sun Hao (syna byłego następcy tronu Sun He), a na wniosek Puyanga Xinga i
Zhanga Bu postanowiono ogłosić go cesarzem natychmiast, motywując ten krok: „słabym zdrowiem

psychicznym i fizycznym” obecnego cesarza, który prawdopodobnie był od jakiegoś czasu podtruwany. W
Kronice Trzech Królestw zanotowane wypowiedziane przy tej okazji słowa cesarzowej wdowy Zhu, którą

zapytano o zdanie w tej kwestii: „Jestem tylko wdową. Co mogę wiedzieć o sprawach państwa? Tak długo jak

cesarstwo nie ponosi żadnej szkody, a cesarze są wciąż odpowiednio wielbieni, ja jestem zadowolona.”

Puyang Xing i Zhang Bu umieścili więc Sun Hao na cesarskim tronie, jednakże wkrótce okazało się, że był on

złym wyborem – młodzieniec szybko okazał się okrutnym i podejrzliwym tyranem z psychopatycznymi
skłonnościami, a Puyang Xing i Zhang Bu byli jego pierwszymi ofiarami – cesarzowi doniesiono o tym, że obaj

urzędnicy żałują jego wyboru, a obawiający się utraty władzy Sun Hao kazał ich aresztować i zabić podczas
wymyślnych tortur, którym miał się z lubością przyglądać. Na jesień tego samego roku odebrał Zhu tytuł

cesarzowej wdowy i zastąpił go tytułem cesarzowej Jing (Jing było pośmiertnym imieniem i tytułem Sun Xiu), a
w jej miejsce cesarzową wdową została jego matka, konkubina He. W 265 Sun Hao zmusił Zhu do popełnienia

samobójstwa i zabił dwóch najstarszych synów Sun Xiu – następcę tronu Sun Wana i Sun Gonga, księcia
Runan. Cesarzowa Zhu została pochowana skromnie jak na osobę jej rangi tuż obok cesarza Sun Xiu.

Teng Fanglan

Cesarzowa w latach: 264 – 280

Pani Teng była córka Teng Mu, dalekiego krewnego Teng Yina, wysokiego urzędnika i ministra w Wu. Kiedy
Teng Yin został zamordowany wskutek spisku, którego osią był regent Sun Chen w 256 roku, Teng Mu i jego

rodzina zostali wygnani za granicę. Jednakże gdy Sun Xiu wstąpił na tron w 258 roku i pozbył się Sun Chena,
wydał dekret ogłaszający amnestię i przywołujący do stolicy wszystkich tych, którzy zostali wygnani przez Sun

Chena, Tak więc i Tengowie przybyli do stołecznego Jianye, a Teng Mu został wyniesiony przez samego
cesarza do godności zhonglanga (wysoki urzędnik na dworze) w Urzędzie Cesarskich Dekretów. Kiedy Sun Hao

wstąpił na tron wziął córkę z Teng Mu, Teng Fanglan na konkubinę i nadał jej ojcu tytuł markiza Wycheng,
który później zamienił na Gaomi, oraz wyznaczył go na dowódcę gwardii pałacowej i nadał mu zyskowny urząd

w Cesarskim Sekretariacie.

Sun Hao wkrótce jednak okazał się być okrutnym i niezwykle podejrzliwym tyranem o psychopatycznych

predyspozycjach i na skutek donosów zazdrosnych z tak szybkiego wyniesienia Tengów dworzan, przestał ufać
teściowi, zauważając, że nadmiernie zwiększył wpływy Tenga Mu i uczynił z niego potężną osobę na dworze.

Wielu dworzan wykorzystywało naiwność Tenga Mu przekazując przezeń petycje do cesarza, obawiając się
jego gniewu, gdyby sami tego spróbowali. Możliwe również, że Sun Hao był zmęczony radami i sugestiami

teścia, czego skutkiem było ochłodzenie uczuć cesarza względem jego małżonki. W 266 roku Sun Hao
nieoczekiwanie nakazał Teng Mu przeniesienie się do Cangwu — co w zasadzie było wygnaniem, mimo

wszystko nie pozbawił go jednak dochodów, urzędów ani tytułów. Teng Mu zmarł na skutek stresu podczas
podróży do Cangwu. Cesarz przez jakiś czas rozważał pozbawienie Teng Fanglan tytułu cesarzowej, ale pewna

czarownica, której bezgranicznie ufał, powiedziała mu, że jeśli dojdzie do jakiejkolwiek zmiany na pozycji
cesarzowej, to jego samego czeka okrutna śmierć, a cesarstwo Wu zniszczenie i wchłonięcie przez sąsiadów.

Również jego matka, cesarzowa wdowa He zainterweniowała w obronie Teng, która była jej bardzo bliska.
Teng Fanglan mieszkała w pałacu swojej teściowej i bardzo rzadko widywała Sun Hao, jednak jej autorytet

jako cesarzowej praktycznie nie zmalał. W tym samym czasie cesarz ofiarował jej drogocenne pierścienie,
podobnie jak swoim konkubinom.

Nie wiadomo co się działo w z Teng Fanglan podczas podboju cesarstwa Wu przez armię dynastii Jin w 280,
jednakże w Kronice Trzech Królestw znajduje się niejasny zapis jakoby miałaby ona towarzyszyć Sun Hao do

stolicy nowego cesarstwa w Luoyang. Nie są znane jej dalsze losy.

Dynastia Jin i Huan Chu

Dynastia Jin

Od Yang Yan do Chu Lingyuan

265 - 419

Yang Yan

238 – 274

Cesarzowa w latach: 266 – 274

Yang Yan była córką Yang Wenzonga, markiza w cesarstwie Cao Wei i jego żony pani Zhao. Matka przyszłej

cesarzowej zmarła bardzo wcześnie, możliwe, że jeszcze gdy jej córka była w wieku niemowlęcym i Yang Yan
została wychowana przez wuja ze strony matki i jego żonę, w których domu odebrała gruntowne jak na owe

czasy wykształcenie – była biegła w poezji, historii, retoryce i muzyce. Kiedy podrosła jej wychowaniem zajęła
się jej macocha, pani Duan – w tym czasie jej ojciec, który zmarł również dosyć wcześnie, prawdopodobnie już

nie żył. Młodości była opisywana jako inteligentna, wykształcona i piękna. Wróżka miała jej kiedyś
przepowiedzieć, że czeka ją niezwykły zaszczyt, a gdy wieść o tym doszła do regenta cesarstwa Cao Wei, Sima

Zhao, ten zaopiekował się nią i wydał za swojego syna Sima Yana. Yang Yan urodziła swojemu mężowi trzech
synów i trzy córki, które wychowywała z jednakową dbałością co ich braci. Kiedy w 265 roku Sima Zhao zmarł,

mąż Yang Yan odziedziczył jego wpływy i pozycję. Jeszcze w tym samym roku nowy regent zmusił cesarza Cao
Wei, Cao Huana do abdykacji na jego korzyść i obejmując w panowanie ziemie cesarstwa, wkrótce rozpoczął

serię podbojów, która dała mu panowanie nad całymi ówczesnymi Chinami dając początek dynastii Jin (sam
przyjął imię cesarza Wu), która miała władać nad zjednoczonymi Chinami zaledwie przez czterdzieści lat,

jednak w większości kraju aż przez sto pięćdziesiąt pięć lat. Na początku następnego roku mianował ją
cesarzową.

Najstarszy syn cesarskiej pary, Sima Gui zmarł w dzieciństwie, przez co następcą tronu powinien zostać drugi
syn, Sima Zhong, jednakże cesarz Wu nie chciał się na to zgodzić, twierdząc, że chłopiec jest niedorozwinięty

umysłowo i jego rządy mogą przynieść zagładę dynastii. Cesarzowa Yang czyniła starania w celu uczynienia jej
syna następcą tonu, argumentując to stwierdzeniem, że nie powinno się tak łatwo porzucać tradycji. To

właśnie Yang Yan dokonała selekcji żony i konkubin dla syna, początkowo przyjmując wolę cesarza, który
bardzo polubił córkę Wei Guana, jednak idąc za radą swojej przyjaciółki i żony Jia Chonga, pani Yang, oraz

słysząc wiarygodne pogłoski o charakterze panny Wei, wybrała słynną z zazdrości i brzydoty się córkę Jia z
pierwszego małżeństwa, Jia Nanfeng, która wkrótce została żoną następny tronu.

Kiedy w 273 roku cesarz Wu poprosił żonę o wybór pięknych kobiet, które miały zostać jego konkubinami,
cesarzowa po raz kolejny wykazała się rozsądkiem i przenikliwością, wybierając damy o uważanych wówczas

za wzór piękna smukłych ciałach i wspaniałych postawach, sporo uwagi poświęcając promiennej, gładkiej i
pięknej skórze, dopiero później biorąc pod uwagę piękno twarzy. Jedną z odrzuconych w czasie selekcji

pięknolicych kobiet była, pani Bian, za której wyborem przemawiał sam cesarz motywując to historią rodziny –
z rodu Bian pochodziły trzy cesarzowe Cao Wei – żony Cao Cao, Cao Mao i Cao Huana, jednak według Yang

Yan nadanie kobiecie pochodzącej z takiego rodu rangi konkubiny, byłoby dla niej obrazą. Na wieść o tym
cesarz wpadł w gniew i sam kontynuował wybory. Jednakże mimo jego chęci zwiększenia liczby i rang

pałacowych konkubin, wciąż głęboko kochał swoją żonę i jeszcze w kilkaset lat później ich związek uważano za
przykładny dla cesarzy i ich małżonek.

W 274 roku Yang Yan ciężko zachorowała, jednak cała jej uwaga była skupiona na znalezieniu mężowi swojej

godnej następczyni na pozycji cesarzowej – wkrótce wybrała ukochaną konkubinę męża, panią Hu Fen –
jednakże jej wybór nie podobał się następcy tronu. Leżąca na łożu śmierci cesarzowa poprosiła męża o

poślubienie jej kuzynki Yang Zhi. Cesarz natychmiast się zgodził i Yang Yan zmarła wkrótce potem. Została
pochowana z honorami należnymi cesarzowej we wspaniałym grobowcu, gdzie po kilkunastu latach złożono

również ciało samego cesarza Wu, który zmarł w 290 roku. Konkubina Zuo Fen napisała długą pieśń żałobną
na jej cześć.

Yang Zhi

259 -292

Cesarzowa w latach: 276 – 290

Cesarzowa wdowa w latach: 290 - 291

Nie wiemy niczego pewnego o życiu Yang Zhi sprzed jej małżeństwa z cesarzem Wu. Kiedy cesarzowa Yang

Yan umierała w 274 roku, obawiała się, że jej następczyni urodzi cesarzowi syna i przekona go do zastąpienia
nim syna swojej poprzedniczki, niepełnosprawnego następcy tronu Sima Zhonga; więc poprosiła cesarza Wu,

by po jej śmierci poślubił jej kuzynkę Yang Zhi. Cesarz wyraził zgodę i w 276 roku ożenił się z kuzynką zmarłej
żony i jeszcze w tym samym roku nadał jej tytuł cesarzowej. Jej ojciec Yang Jun został wpływowym

urzędnikiem w cesarskiej administracji i zasłynął ze swojej niezwykłej arogancji.

Nowa cesarzowa była opisywana jako piękna i szlachetna kobieta, a z racji niezwykłego podobieństwa do

zmarłej kuzynki i łagodnego charakteru szybko stała się ulubienicą męża. W 283 roku urodziła syna, Sima Hui,
który był jedynym dzieckiem tej pary i zmarł już w roku następnym. Po tym jak cesarz podbił ostatnie z Trzech

Królestw, cesarstwo Wschodniego Wu w 280 roku, bardzo się zmienił i od tej pory jego jedynym pragnieniem
było nieustanne ucztowanie w towarzystwie pięknych konkubin (a było ich wówczas nieco ponad dziesięć

tysięcy) i chęć zrzucenia na barki urzędników nużących obowiązków cesarza. Ojciec cesarzowej Yang, Yang Jun
oraz jej wujowie Yang Yao i Yang Ji wkrótce stali się najważniejszymi osobami w państwie, podejmowali

najistotniejsze decyzje i stali się bardzo wpływowi.

Cesarzowa Yang starała się wykorzenić zazdrość i okrucieństwo żony następcy tronu, Jia Nanfeng i udaremnić

próby podejmowane przez kluczowych urzędników, mające na celu uzyskanie od cesarza wyroku
dożywotniego wygnania. Po tym jak kilka konkubin następcy tronu zaszło w ciążę i zostało osobiście

zamordowanych i otrutych przez Jia Nanfeng, na dworze utworzyła się wroga jej koteria. Kiedy pogłoski o
zbrodniach synowej doszły do uszu cesarza Wu, który na wieść o tym wpadł w gniew i chciał zesłać Jia na

wygnanie, cesarzowa Yang przekonała go by surowo upomniał dziewczynę i nakazał jej ojcu Jia Chongowi
wypłacenie zadośćuczynienia rodziną konkubin. Cesarzowa podjęła również starania mające na celu

wykorzenienie agresji i zazdrości Jia, oraz starała się zapanować nad jej zachowaniem, ale żona następcy tronu
nie wiedząc o roli teściowej w przekonaniu cesarza Wu do złagodzenia nałożonej na nią kary, znienawidziła

Yang Zhi i wkrótce zmontowała silną opozycję przeciwko niej na dworze.

W 289 roku cesarz Wu zachorował i rozważał ustanowienie regenta na czas małoletności następcy tronu

(książę miał wówczas zapewne około 19 lat, ale ze względu na słabości fizyczne i psychiczne potrzebował
regenta) – zastanawiał się przed jakiś czas nad kandydaturami zarówno Yang Juna jak i swojego stryja Sima

Lianga, księcia Runan, jednego z najbardziej szanowanych i wiekowych książąt rodu cesarskiego. Wskutek
tego Yang Jun zaczął się obawiać miru jakim darzono na dworze Sima Lianga i przekonał cesarza do wysłania

księcia do stolicy prowincji Huei – Xuchangu. Kilku innych książąt cesarskiego pochodzenia zostało również

100

wysłanych do kluczowych miast cesarstwa. W 290 roku cesarz Wu dokonał ostatecznego wyboru mianując

regentami Yang Juna i Sima Lianga, chociaż według jego rozkazu rola Sima Lianga była czysto doradcza i
prawdziwą władzę miał sprawować Yang Jun. Cesarz wkrótce zmarł, a na tronie zasiadł następca tronu Sima

Zhang, przyjmując imię cesarza Hui – cesarzowa Yang została cesarzową wdową, a Yang Jun regentem.

Yang Jun szybko okazał się autokratycznym, niekompetentnym i aroganckim zarządcą, wzbudzając nienawiść

w wielu środowiskach cesarstwa, a zwłaszcza wśród możnej szlachty i urzędników. Jego działania miały na
celu jedynie wzmocnienie potęgi rodu Yang i wkrótce zaczął nadawać sobie i swoim krewnym tytuły

szlacheckie i apanaże (co było tylko i wyłącznie prerogatywą cesarza). Regent wiedział o nieugiętej woli i
zdradzieckim usposobieniu cesarzowej Jia Nanfeng, więc za wszelką cenę próbował obalić ją i wkrótce otoczył

stołeczne miasto Luoyang wiernymi sobie żołnierzami, żądając poza tym by wszystkie edykty cesarza nosiły
pieczęć cesarzowej wdowy Yang Zhi, zanim zostaną dostarczone do Urzędu Edyktów Cesarskich i de facto

wejdą w życie.

Jednakże pragnąca jakiegokolwiek wpływu na rządy cesarstwem cesarzowa Jia, była wściekła i postanowiła się

rozprawić zarówno z cesarzową wdową Yang Zhi jak i z jej wszechwładnym ojcem. Zawiązała spisek wspólnie z
pałacowym eunuchem Dong Mengiem, oraz generałami Meng Guanem i Li Zhao wymierzony przeciwko

rodowi Yangów. Jia Nanfeng próbowała wciągnąć do swojej konspiracji również szanowanego i powszechnie
podziwianego księcia Sima Lianga, ale ten odmówił, twierdząc że Yang Jun jest jego bliskim przyjacielem i

działa na korzyść cesarstwa. Mimo tego niepowodzenia cesarzowej udało się przeciągnąć na swoją stronę
swojego szwagra Sima Wei, księcia Chu. W 291 roku wkrótce po tym jak Sima Wei powrócił do stolicy wraz z

cesarskim wojskiem po bohaterskiej obronie prowincji Jing przed atakiem barbarzyńskiego plemienia
Xionginu, spisek nabrał rozpędu.

Cesarzowa gardząca swoim zadowolonym z poczynań regenta małżonkiem, wydała w jego imieniu dekret
cesarski, w którym oskarżyła Yang Juna o zbrodnie i nadużycia związane z piastowanymi przezeń godnościami,

i nakazała odebranie Yangom zdobytych bogactw, tytułów i kluczowych urzędów w administracji cesarskiej –
dekret skazywał wszystkich członków rodziny Yang (oprócz cesarzowej wdowy) na wygnanie poza granice

cesarstwa i w przypadku byłego regenta egzekucję. Jia Nanfeng nakazała książętom Sima Wei i Sima Yao atak
na siły Yangów, pojmanie żywcem regenta i przeniesienie jego ogromnych (i nie zawsze zdobywanych zgodnie

z prawem) bogactw. Szybko okazało się, że regent i jego krewni nie mają szans na zwycięstwo. Cesarzowa
wdowa Yang Zhi została uwięziona we własnym pałacu, skąd skierowała edykt do ojca, nakazujący mu

poddanie się woli cesarzowej. Prywatne wojsko Yangów zostało szybko pokonane przez ogromną armię
cesarską, Yanga Juna pojmano, a członków rodu bez względu na wiek, płeć czy stronę po jakiej stanęli w tym

konflikcie wycięto do nogi. Z liczącego ponad dwieście osób rodu ocalała zaledwie jedna osoba – pani Pang –
matka cesarzowej wdowy, której początkowo pozwolono dołączyć do uwięzionej córki, jednakże wciąż niesyta

zemsty Jia Nanfeng pozbawiła Yang Zhi rangi cesarzowej wdowy i zdegradowała ją do rangi pospólstwa, a
bardzo już wiekową panią Pang rozkazała ściąć. Pozbawiona wspaniałego tytułu i należnych jej bogactw Yang

Zhi została ponownie uwieziona w pałacu. Wierni jej słudzy jeszcze przez jakiś czas pozostali przy jej boku

101

usługując jej, ale już w następnym 292 roku, zostali rozesłani do innych zadań na rozkaz cesarzowej Jia.

Upokorzona Yang Zhi odmówiła przyjmowania posiłków i zmarła po ośmiu dniach głodówki.

Cesarzowa wdowa Yang została pochowana jednak z ogromnym przepychem przez zabobonną Jia Nanfeng i

na jej koszt, ponieważ cesarzowa obawiała się, że duch poniewieranej poprzedniczki mógłby poskarżyć się
duchowi cesarza Wu, który przekląłby okrutną synową. Żeby zapobiec możliwemu pozagrobowemu spotkaniu

zmarłej cesarskiej pary, twarz Yang Zhi została wypalona niemal do kości, a w jej sarkofagu umieszczono wiele
amuletów i magicznych ziół, które miały przywiązać jej ducha do grobowca.

Pełnej rehabilitacji i przywrócenia wszystkich tytułów Yang Zhi dostąpiła dopiero w 307 roku - długo po klęsce
ostatniego spisku i dramatycznej śmierci Jia Nanfeng – wybudowano wówczas dla niej świątynię grobową, w

której pokolenia cesarzy i ich małżonek z dynastii Jin oddawały jej cześć, oraz nadano jej imię pośmiertne, co
było tradycją. Jej świątynia została włączona w skład kompleksu grobowego cesarza Wu.

102

Jia Nanfeng

257 - 300

Cesarzowa w latach: 290 – 300

Jia Nanfeng urodziła się 257 roku jako córka wysokiego urzędnika Jia Chonga i jego drugiej żony Guo Huai.
Była ich najstarszą córką, chociaż jej ojciec miał jeszcze dwie, ze swojego pierwszego małżeństwa z panią Li,

zawartego na krótko przed poślubieniem drugiej żony. Z drugiego małżeństwa Jia Chonga pochodziła jeszcze
jedna córka, Jia Wu urodzona w 260 roku. Małżonkowie mieli również dwóch synów, którzy zmarli w wieku

niemowlęcym.

W 271 roku Jia Chong desperacko usiłował uniknąć objęcia dowodzenia nad armią cesarską wyruszającą w

celu pokonania wojska rebelianckiego w Xianbei dowodzonego przez Tufę Shujinenga i postanowił wydać
swoją córkę za niepełnosprawnego następcę tronu, księcia Sima Zhonga. Cesarz Wu początkowo był

przeciwny temu związkowi, jawnie faworyzując córkę Wei Guana, którą uważał za idealną żonę dla syna. W
Kronice Jin znajduje się bardzo wymowny komentarz kandydatek na żonę następcy tronu:

„Istnieje pięć powodów, dla których córka księcia Wei jest odpowiednia na żonę następcy tronu i kolejnych
pięć, dla których córka księcia Jia jest nieodpowiednia. Kobiety rodu Wei są znane z niezwykłej płodności i

rodzenia wielu synów, a pani Wei jest łagodna piękna, wysoka i ma piękną skórkę. Kobiety rodu Jia rodzą
same córki, a pani Jia jest zazdrosna, brzydka, skarlała i ma brązową skórę.”

Jednakże matka Jia Nanfeng była bliską przyjaciółką cesarzowej Yang Yan i wybrała jej córkę, chociaż nie
pochwalała ani jej wyglądu, ani charakteru. Cesarz Wu początkowo zgodził się na ten wybór po długich

namowach ze strony małżonki i postanowił ożenić syna z siostrą Jia Nanfeng, Jia Wu. Jednak kiedy dziewczyna
zakładała zwyczajową suknię, w której miała pokazać się władcy, okazało się, że ta jest dla niej o wiele za

długa, a ona sama o wiele za młoda do małżeństwa, więc postanowiono ożenić następcę tronu z Jia Nanfeng.
Małżeństwo zawarto w 272 roku i młoda dziewczyna weszła do rodziny cesarskiej. W chwili ślubu Sima Zhao

miał zaledwie dwanaście lat, podczas gdy jego oblubienica była czternastolatką, a różnicę wieku podkreślał
niedorozwój następcy tronu. Jia Nanfeng szybko dała się poznać jako zazdrosna i okrutna kobieta, a stosunek

księcia od niej był po połowie nacechowany miłością jak i strachem. Aż do swojej śmierci wywierała ogromny
wpływ na chwiejną psychikę męża i sprawowała nad nim niemal tyrańską kontrolę. Kiedy kilka konkubin

następcy tronu zaszło w ciążę, jego żona zabiła je w odruchu niepohamowanej zazdrości trując i sztyletując.
Kiedy plotka o poczynaniach synowej doszła do cesarza Wu, ten chciał wygnać Jia Nanfeng ze kraju i znaleźć

synowi inną żonę, ale na skutek mediacji swojej drugiej żony, cesarzowej Yang Zhi (kuzynki cesarzowej Yang
Yan, poślubionej na jej życzenie w dwa lata po jej śmierci) wstrzymał się z tym, surowo upominając

dziewczynę. Kiedy pewnego razu książę Wei stwierdził, że następca tronu jest tak samo nieinteligentnym jak
nieodpowiednim księciem na to stanowisko, Jia Nanfeng napisała w imieniu męża list do cesarza, w który

103

wplotła wiele zaczerpniętych z kronik wcześniejszych dynastii i poezji cytatów, czym wywołała ogromne

wrażenie na cesarzu Wu, który postanowił nie szukać kolejnego dziedzica.

Będąc żoną Sima Zhonga, Jia urodziła mężowi cztery córki – księżniczki Hedong, Linhai i Shiping, oraz jedną,

która zmarła we wczesnym dzieciństwie i była znana jako Aixian. Zgodnie z cesarskimi przewidywaniami, nie
urodziła syna, a jedynym męskim potomkiem następcy tronu był książę Sima Yu, urodzony przez konkubinę

Xie Jiu, która przez jakiś czas była małżonką cesarza, ale została przezeń przekazana synowi, na krótko przed
jego małżeństwem z Jia Nanfeng, a dziecko urodziło się w siedem miesięcy później i nie stało się ofiarą

zazdrosnej macochy. Kiedy po kilku latach okazało się, że Jia nie jest w stanie dać mężowi męskiego potomka,
stała się obsesyjnie zazdrosna o konkubinę Xie Jiu i księcia Yu, ale nie mogła w żaden sposób przeciw nim

wystąpić, ponieważ byli chronieni przez samego cesarza Wu, który bardzo kochał wnuka.

Kiedy cesarz zmarł w 290 roku, Sima Zhang wstąpił na tron pod imieniem cesarza Hui, a Jia Nanfeng została

mianowana cesarzową w kilka dni później.

Ojciec cesarzowej wdowy Yang Zhi, Yang Jun został wyznaczony na mocy ostatniej woli cesarza Wu regentem

imperium, a wiedząc o nieugiętej woli i zdradzieckim usposobieniu cesarzowej Jia Nanfeng za wszelką cenę
próbował ją obalić i wkrótce otoczył stołeczne miasto Luoyang wiernymi sobie żołnierzami, żądając poza tym

by wszystkie edykty cesarza nosiły pieczęć cesarzowej wdowy Yang Zhi, zanim zostaną dostarczone do Urzędu
Edyktów Cesarskich i de facto wejdą w życie – co miało, jego zdaniem, zapobiec jakimkolwiek posunięciom

cesarzowej wymierzonym przeciwko jego pozycji i klanowi. Przez jakiś czas wpływ Jia Nanfeng ograniczał się
do cesarskiego pałacu – jednym z jej pierwszych działań po tym jak książę Sima Yu został wyznaczony na

następcę tronu, było zakazanie konkubinie Xie spotkań z synem.

Jednakże młoda cesarzowa nie była zadowolona z niewielkiego wpływu jaki wywierała na rządy cesarstwem i

wkrótce zawiązała spisek mający na celu obalenie regenta, zniszczenie wpływów jego rodziny i przejęcie
realnej władzy nad imperium, do którego wciągnęła potężnego pałacowego eunucha Dong Menga i

zasłużonych generałów: Menga Guana i Li Zhao. Jia Nanfeng próbowała wciągnąć do swojej konspiracji
również szanowanego i powszechnie podziwianego księcia Sima Lianga, ale ten odmówił, twierdząc że Yang

Jun jest jego bliskim przyjacielem i działa na korzyść cesarstwa. Mimo tego niepowodzenia cesarzowej udało
się przeciągnąć na swoją stronę swojego szwagra Sima Wei, księcia Chu. W 291 roku wkrótce po tym jak Sima

Wei powrócił do stolicy wraz z cesarskim wojskiem po bohaterskiej obronie prowincji Jing przed atakiem
barbarzyńskiego plemienia Xionginu, spisek nabrał rozpędu.

z prawem) bogactw. Szybko okazało się, że regent i jego krewni nie mają szans na zwycięstwo, a cesarzowa

104

wdowa Yang Zhi została uwięziona we łacnym pałacu, skąd skierowała edykt do ojca, nakazujący mu poddanie

się woli cesarzowej. Prywatne wojsko Yangów zostało szybko pokonane przez ogromną armię cesarską, Yanga
Juna pojmano, a członków rodu bez względu na wiek, płeć czy stronę po jakiej stanęli w tym konflikcie

wycięto do nogi. Posługując się sfałszowanym edyktem Yang Zhi, zarzuciła cesarzowej wdowie sprzyjanie
buntownikom i pozbawiła ją rangi cesarzowej wdowy i zdegradowała do rangi pospólstwa. Pozbawiona

wspaniałego tytułu i należnych jej bogactw Yang Zhi została ponownie uwieziona w pałacu. Zmarła po sześciu
dniach głodówki, wkrótce po ponownym uwięzieniu w 292 roku. Sima Liang został wyznaczony nowym

regentem.

Sima Liang i książę Wei wkrótce rozpoczęli starania, mające na celu przejęcie, jako regenci sterów rządu

cesarstwem, ale Jia Nanfeng wciąż wtrącała się w sprawy państwowe. Książęta wkrótce zwrócili również
uwagę na okrucieństwo i żądzę władzy Sima Wei, podejmując działania mające na celu pozbawienie go funkcji

głównodowodzącego cesarskiej armii, ale Sima Wei przekonał cesarzową Jia do nie odbierania mi dowództwa.
Dwaj oficerowie służący pod księciem: Qi Sheng i Gongsun Hong, donieśli cesarzowej o rzekomo krążących w

stolicy pogłoskach, o tym że Sima Liang i Wei planują obalenie cesarza, oraz obsadzenie tronu pierwszym z
nich. Jak zawsze podejrzliwa i nieufna Jia Nanfeng szybko uwierzyła, w zgoła nieprawdopodobne dla

wszystkich dobrze znających obu książąt rewelacje, zwłaszcza dlatego, że Wei naraził się jej już kiedyś –
namawiając cesarza Wu do wyboru innej małżonki dla następcy tronu i prośbą o zmianę decyzji, o wyborze

Sima Zhao na cesarskiego dziedzica – nie bez znaczenia był także fakt, że to jego córka była faworytą cesarza
na żonę dla jego syna i to właśnie książę Wei najczęściej odmawiał Jia Nanfeng, kiedy ta chciała się wtrącać w

administrację imperium. Dodatkowym argumentem uwierzytelniającym oskarżenia obu oficerów był fakt, że
książę Sima Liang odmówił udziału w spisku zorganizowanemu przez cesarzową, w celu obalenia Yangów.

Podczas upalnego lata 291 roku Jia Nanfeng osobiście stworzyła edykt i zmusiła męża do przyłożenia podeń
pieczęci. Nakazała swoim sługom dostarczyć go osobiście do rąk własnych jej szwagra, Sima Wei obozującego

wówczas wraz z wojskami kilka kilometrów od stolicy. Książę otoczył żołnierzami pałace Sima Lianga i Wei, a
kiedy słudzy obu regentów stawili opór agresorom, doszło do rzezi. Schwytano obu książąt, ich rodziny i

przyjaciół i poprowadzono na główny plac stolicy, na którym cesarska para, licznie zebrani urzędnicy i
arystokraci przysłuchiwali się odczytywanemu edyktowi, który pozbawiał obu regentów wszystkich funkcji i

zaszczytów, a skoro stawili zbrojny opór, zostali wbrew wyrokowi zawartemu w edykcie, ścięci podczas
publicznej egzekucji. Zginęli Sima Liang, jego żony i jedyny syn Sima Ju, a także Wei, jego dziewięciu synów,

żona i wnuki. Dopiero wówczas wiele osób na dworze naocznie uświadomiło sobie jak tak naprawdę
niebezpieczna i zdradziecka jest Jia Nanfeng. Masowa egzekucja wywołała polityczny zamęt, którego szybko

nie dało się opanować. Obawiając się rozruchów cesarzowa wydała okólnik, w którym oświadczyła, że Sima
Wei sfałszował cesarski edykt. Na wieść o tym wojska cesarskie opuściły swojego dowódcę, a sam książę

został szybko pojmany i ścięty. Sima Liang i Wei zostali pośmiertnie zrehabilitowani i uznani za niewinnych
zarzucanych im przestępstw. Pozbywszy się w ten sposób możliwej konkurencji cesarzowa niezaprzeczalnie

stała się prawdziwą panią imperium.

105

Wkrótce stworzyła sieć wzajemnych powiązań i po raz pierwszy w chińskiej historii, uczyniła kluczowym

urzędnikiem kobietę – niezwykle utalentowaną Zhang Hua, swoich kuzynów Pei Wei i Jia Mo, oraz siostrzeńca
Jia Mi, który uprzednio był znany pod imieniem Hana Mi, ale za zgodą cesarzowej został adoptowany do jej

rodziny. Jia Nanfeng była blisko związana z swoim dalekim kuzynem Guo Zhangiem, siostrą Jia Wu, oraz
konkubiną cesarza Wu, Zhao Chan. Cesarzowa starała się zapanować nad swoim charakterem i na jakiś czas

wyzbyć się okrucieństwa, by uważano ją za dobrą żonę i władczynię, jednakże często prześladowała
poddanych na samą myśl o zdradzie i rebelii, a także prowadziła się niegodnie w stosunku do swojej pozycji –

tajemnicą poliszynela było to, że zdradzała męża z młodymi, przystojnymi mężczyznami, których zabijała po
spędzonej nocy, by wieści o jej niewierności nigdy nie doszły do uszu męża. Zhang Hua, Pei Wei i Jia Mo przez

jakiś czas rozważali pozbawienie jej tytułu cesarzowej i zastąpienie matką następcy tronu, konkubiną Xie –
kobietą znaną z łagodności i uczucia jakim darzyła męża – ale do realizacji tych zamiarów ostatecznie nie

doszła. Po śmierci Jia Mo w 299 roku, kontrolowanie Jia Nanfeng stało się jeszcze trudniejsze.

Relacje pomiędzy cesarzową a następcą tronu od samego początku były niełatwe i w dużej mierze

nacechowane wrogością. Matka Jia Nanfeng Guo Huai doradzała córce by traktowała księcia Sima Yu jak
własnego syna i oponowała za małżeństwem siostry Jia Mi z następcą tronu. Jednakże zarówno cesarzowa jak

i matka potencjalnej panny młodej, Jia Wu gwałtownie się temu sprzeciwiły, i wkrótce dziewczyna została
żoną wysokiego urzędnika Wang Yana, którego dwie dorosłe już córki zostały żonami następcy tronu i Jia Mi.

Po śmierci Guo Huai relacje pomiędzy macochą a księciem ponownie się popsuły, do czego wydatnie
przyczyniły się Jia Wu i konkubina Zhao udatnie siejąc między nimi niezgodę. W tym właśnie czasie Jia

Nanfeng zaczęła udawać, że jest w ciąży, planując w odpowiednim czasie posłużyć się Hanem Weilu, nowo
narodzonym synem Jia Wu i jej męża Han Zhou, który jako rzekomo jej syn miałby o wiele większe prawo do

bycia następcą tronu niż Sima Yu; jednakże z nieznanych powodów nie wprowadziła tego planu w życie.

W 299 roku cesarzowa Jia podjęła zdecydowane działania. Kiedy następca tronu przebywał w cesarskim

pałacu celem przedłożenia petycji wnioskującej o nadanie jego choremu synowi Sima Binowu tytułu
książęcego, Jia Nanfeng zmusiła go do wypicia sporej ilości wina i kiedy był już pijany, kazała mu dla zabawy

napisać oświadczenie, w którym deklarował zamiar zamordowania cesarza i cesarzowej, oraz objęcia tronu.
Jiang Nafeng pokazała pismo grupie wpływowych dworskich urzędników i zażądała natychmiastowej egzekucji

następcy tronu – udało jej się to tylko częściowo, ponieważ doprowadziła do odebrania Sima Yu tytułu
następcy tronu i zdegradowania go do rangi pospólstwa. Niemal natychmiast odbyła się egzekucja jego matki

– konkubiny Xie, jak i jego ukochanej żony Jiang Jun.

W 300 roku, działając pod wpływem rady udzielonej przez jednego z jej ulubionych krewnych – Sima Luna,

księcia Zhao, który był stryjecznym dziadkiem cesarza Wu – cesarzowa postanowiła wyeliminować Sima Yu,
którego wciąż uważała za zagrożenie. Wysłała morderców do miejsca zesłania byłego następcy tronu i po kilku

dniach przywieziono jej jego głowę. Jednakże Sima Lun miał inne plany – chciał by Jia Nanfeng zabiła Sima Yu,
żeby mógł użyć tej zbrodni jako wymówki do obalenia jej – wkrótce książę zawiązał własny spisek, którego

członkowie zabili Jia Mi, Zhang Hua, Pei Wei i wielu innych bliskich jej ludzi, a ją samą pozbawili cesarskiej
godności i wkrótce zmusili do popełnienia samobójstwa.

106

Yang Xianrong

zm. 322

Cesarzowa w latach: 300–301, 301–304, 304, 304–305, 305, 306–307

Yang Xianrong pochodziła z prowincji Taishan. Jej ojcem był urzędnik średniego stopnia Yang Xuanzhi, a
dziadkiem ze strony matki generał Sun Qi, daleki krewny Sun Xiu, głównego stratega Sima Luna, księcia Zhao.

To właśnie Sima Lun stał za spiskiem, który pozbawił tytułu cesarzowej i doprowadził do samobójstwa Jia
Nanfeng, i to właśnie jemu przypadło w udziale dokonanie wyboru nowej cesarzowej. Bardzo mało wiemy o

stosunku Yang Xianrong do jej niepełnosprawnego męża, ale musiała wyjść za niego za mąż. Niemal
natychmiast po ślubie została mianowana cesarzową. Po tym jak Sima Lun przejmując całość władzy

cesarstwa, niemalże zrzucił z jego tronu obecnego cesarza w 301 roku, wśród członków arystokratycznych
rodzin powstał spisek wymierzony w nowego regenta, wskutek którego zginął zamordowany Sima Jionga,

księcia Qi, Sima Yinga, księcia Chengdu, jak i Suna Xiu oraz Suna Qi, wraz z całą swoją rodziną. Ojciec
cesarzowej, Yang Xuanzhi został wyniesiony do wysokich godności, ale zmarł już w 303 roku na skutek

nieustannego strachu przed spiskowcami, a jego przyjaźń z Sima Ai, księciem Changsha została wykorzystana
jako wymówka przez Sima Yinga i Sima Yonga, księcia Hejian do zabicia Sima Ai.

Nieprzejawiający najmniejszych chęci przejęcia realnej władzy nad cesarstwem cesarz Hui był więźniem
książąt podczas Wojny Dziewięciu Książąt, ale cesarzowej Yang udało się zdobyć niewielki wpływ na

rozgrywające się w cesarstwie wydarzenia. Spiskowcy często używali jej jako wymówki do swoich działań i w
latach 300 – 307 aż pięciokrotnie odbierano jej i ponownie nadawano rangę cesarzowej, często za

zezwoleniem bratanka jej męża, Sima Qina – obecnego następcy tronu. Yang Xiangtan została również niemal
zabita podczas czwartego razu w 305 roku, gdy Sima Yong eskortował cesarza Hui do jednej z dawnych stolic

cesarstwa Chang'anu i pozostawił ją w stołecznym Luoyangu, gdzie szybko stała się kartą przetargową w
rękach dowódców i książąt, którzy w pewnym momencie usiłowali zmusić ją do popełnienia samobójstwa,

jednak gubernator stolicy, Liu Tin zaoferował ogromną sumę pieniędzy za ocalenie jej życia, co niemal
przyczyniło się do jego własnej śmierci – Sima Yong nakazał go aresztować, ale wkrótce dał się przekupić i

anulował rozkaz zmuszający Yang Xianrong do odebrania sobie życia.

W 306 roku Wojna Ośmiu Książąt zakończyła się serią krwawych zamachów, morderstw i samobójstw, dzięki

czemu cesarz Hui mógł powrócić do Luoyangu na zaproszenie Sima Yue, księcia Donghai, który właśnie
pokonał Sima Yonga. Książę spotkał się z cesarzową Yang, którą powitał z należnym szacunkiem i po

przywróceniu jej po raz piąty odebranego statusu, odesłał ją do męża. Jednakże już na początku 307 roku
cesarz został otruty ze skutkiem śmiertelnym. Większość historyków za sprawcę jego śmierci uważa Sima Yue,

ale nie ma na to przekonywującego dowodu. Jako że następca tronu został zamordowany podczas rebelii, to
właśnie do cesarzowej zwrócono się z kwestią wyboru nowego cesarza – powszechnie uważano, że powinien

nim zostać brat otrutego władcy, Sima Chi, jednak Yang Xianrong uważała, że nieokrzesany i bezczelny

107

szwagier nie uszanuje jej pozycji jako cesarzowej wdowy i postanowiła uczynić cesarzem dającego sobą

rządzić i nie mającego własnego zdania księcia Sima Qin. Jednakże jego wybór zablokował wszechwładny Sima
Yue i następcą cesarza Hui został jego brat, który od tej pory był znany jako cesarz Huai. Próba osadzenia Sima

Qin na tronie kosztowała księcia życie – został on stracony na rozkaz nowego władcy w 308 roku. Zgodnie z
wcześniejszymi domysłami, Cesarz Huai odmówił szwagierce tytułu cesarzowej wdowy, w zamian nazywając

ją od imienia męża „cesarzową Hui”.

Wpływ Yang Xianrong na rządy cesarstwem podczas panowania cesarza Huai są nieznane, ale jako, że sam

władca nie posiadał prawie żadnej realnej władzy – Sima Yue wciąż pozostawał wszechwładną postacią
cesarstwa – to nie wydaje się, by była cesarzowa posiadała jakikolwiek wpływ na to co się dookoła niej działo.

Po śmierci Sima Yue w 311 roku, armie cesarstwa były w opłakanym stanie i nie były w stanie w należyty
sposób obronić nawet jego stolicy. Luoyang szybko poddało się wojskom Huan Zhao, dowodzonym przez

niezwykle uzdolnionych generałów Huyan Yana, Wanga Mi, Shi Le oraz Liu Yao, księcia Shi'an. Liu Yao spalił
większość miejskich zabudowań i ściął ogromną ilość urzędników, ale nie zabił byłej cesarzowej – wręcz

przeciwnie – pojął ją za żonę.

Niewiele wiadomo o życiu Yang Xianrong z Liu Yao, poza tym, że była jego ukochaną żoną i urodziła mu trzech

synów – Liu Xī, Liu Xí i Liu Chana. Liu Yao, był zaufanym kuzynem obecnego cesarza Han Zhao, Liu Conga i
dowodził wielką armią tego władcy, na czele której zdobył prowincję i miasto Chang'an, po tym jak pojmał

następcę cesarza Huai, Mina w 316 roku. Kiedy w 318 roku pierwszy minister Han Zhao, Jin Zhun wymordował
całą cesarską rodzinę na czele z Liu Congiem i większością szlachetnie urodzonych mieszkańców stołecznego

Pingyangu, po czym zginął zabity podczas próby przejęcia władzy nad cesarstwem. Grupa ocalałych
urzędników i książąt zaoferowała tron Liu Yao, który przyjął propozycję. W 319 roku mianował Yang Xianrong

cesarzową, a ich najstarszego syna Liu Xī następcą tronu. Według Kroniki Szesnastu Królestw Liu Yao miał
zapytać żony: „Czy dorównałem cesarzom rodu Sima?” Cesarzowa odpowiedziała bez zastanowienia:

„Jak można im dorównać? Wasza Cesarska Mość jest budowniczym imperium i mądrym władcą, podczas gdy
ostatni z nich był idiotą, który zrujnował własne cesarstwo. Miał jedną żonę i syna, a nie był w stanie obronić

żadnego z nich. Był tytułowany cesarzem, ale biernie przyglądał się jak jego małżonka i następca tronu znoszą
upokorzenia z rąk prostych ludzi. W tym czasie, jedynym czego chciałam była śmierć i nic by mnie nie

powstrzymało, gdyby nie spotkanie Waszej Cesarskiej Mości. Urodziłam się w szlacheckiej rodzinie, ale do
tamtej chwili myślałam, że wszyscy mężczyźni są tacy jak on. Dopiero gdy poślubiłam Waszą Cesarską Mość,

dowiedziałam się, że istnieją prawdziwi mężczyźni.”

Liu Yao niezwykle kochał swoją żonę i z zadowoleniem przyjmował jej mądre i wyważone rady dotyczące

spraw państwa. Zmarła w 322 roku. Jej syn Liu Xī został po śmierci ojca kolejnym cesarzem.

108

Liang Lanbi

Cesarzowa w latach: 307 – 311

O pochodzeniu i losach Liang Lanbi do czasu poślubienia cesarza wiemy bardzo niewiele – zwłaszcza dlatego,
że nie jest nawet wymieniona na liście biografii cesarzowych zawartych w Kronice Jin, oficjalnej historii i

jednym z niewielu tak wiarygodnych źródeł dotyczących historii panowania tej dynastii. Liang Lanbi została
żoną cesarza Huai na długo zanim został władcą Chin. Kiedy jej mąż wstąpił na tron po śmierci brata w 307

roku, Liang Lanbi została mianowana cesarzową. Nie wiemy niczego o niej do czasu inwazji sił cesarstwa Han
Zhao na tereny Jin w 311 roku. Wtedy najpewniej już nie żyła, ponieważ gdy cesarz Han Zhao, Liu Cong

mianował jej męża księciem Kuaiji, o jej obecności nie ma ani słowa, więc podejrzewa się że zmarła
przynajmniej na rok przed nadaniem tytułu byłemu cesarzowi.

109

Yu Wenjun

297 - 328

Cesarzowa w latach: 323 – 326

Cesarzowa wdowa w latach: 326 – 328

Ojcem przyszłej cesarzowej Yu Wenjun był Yu Chen, gubernator prowincji Kuaiji i późniejszy szambelan księcia

Sima Rui. Yu Wenjun była uważana za piękną i łagodną dziewczynę, więc Sima Rui przeznaczył ją na żonę
swojego syna Sima Shao. Jej brat Yu Liang był bliskim przyjacielem i ważnym doradcą Sima Shao. Później,

kiedy Sima Rui uznał się za cesarza i mianował Sima Shao następcą tronu, Yu Wenjun trafiła na dwór teścia, na
którym pełniła obowiązki pani domu, jako że żona cesarza od dawna już nie żyła, a ten wierny jej pamięci,

odmawiał wzięcia sobie następnej. Kiedy cesarz Yuan (Sima Rui) zmarł w 323 roku i Sima Shao przejął po nim
tron jako cesarz Ming, Yu Wenjun została mianowana cesarzową. W W trakcie trwania małżeństwa urodziła

mu dwóch synów: Sima Yana i Sima Yue.

Cesarz Ming panował zaledwie przez dwa lata i gdy zmarł w 326 roku, pozostawiając równowagę na

wszystkich szczeblach administracji i wzmacniając nieco militarnie cesarstwo. Tron pozostawił swojemu
zaledwie czteroletniemu synowi, księciu Sima Yan, który przybrał imię cesarza Cheng. Yu Wenjun otrzymała

tytuł cesarzowej wdowy i została wyznaczona na regentkę dziecięcego cesarza jako jego matka. Dzięki
takiemu obrotowi spraw była dominującą postacią na dworze i wkrótce rozpoczęła serię czystek wśród

generałów imperium, którzy swoją nieudolnością przyczynili się do agresji wojsk Han Zhao – Sun Juna, Zu Yue i
Tao Kana, z których każdy poza tym rościł sobie prawo do regencji. Cesarzowa wdowa mianowała i

awansowała wielu urzędników, ograniczając samowolę garstki tych na najwyższym szczeblu. Wymierzyła
również działania przeciwko przyrodniemu wujowi swojego zmarłego męża, Yu Yinowi, członkom cesarskiego

rodu - Sima Zongowi, księciu Nandun oraz Sima Yangowi, księciu Xiyang – wszyscy oni byli niezwykle
wpływowi za panowania zmarłego cesarza Minga i zostali pozbawieni wpływów przez Yu Wenjun. W zimie

326 roku Yu Liang oskarżył księcia Sima Zonga o zdradę i zabił go, pozbawił tytułu i stanu szlacheckiego Sima
Yanga, oraz wygnał Yu Yina. Te działania odbiły się negatywnie na wizerunku cesarzowej wdowy.

W 327 roku Yu Liang podjął nieudaną próbę zabicia syna Su Juna, Su Menga, gubernatora prowincji Liyang. Su
Meng dostrzegł zagrożenie i nienawiść ze strony brata cesarzowej wdowy i wszczął zbrojną rebelię przeciwko

niemu. Yu Liang początkowo myślał, że pokonanie buntowników będzie proste i wysłał śmiesznie mały oddział
wojsk cesarskich na ich spotkanie, ale Su Meng zaproponował im dołączenie do buntowników i wypłatę

zaległych wynagrodzeń. Z wzmocnionym kolejnymi oddziałami wojskiem rebeliantów zdobył stolicę na
początku 328 roku, pojmał cesarza, cesarzową wdowę i Yu Lianga. W mieście rozpoczęła się seria gwałtów i

wkrótce buntownicy wdarli się do cesarskiego pałacu, gdzie posiedli konkubiny zmarłego cesarza i osobiste
służące cesarzowej wdowy. Sam Sun Meng zabił Yu Lianga i jego poćwiartowane ciało rozesłał po

prowincjach. Z cesarzową wdową postąpił inaczej – upokorzył ją w obecności dworu i cesarza, przez co zmarła

110

w kilka dni później ze strachu, stresu i upokorzenia. Nie wiemy dokładnie jak dowódca rebeliantów upokorzył

Yu Wenjun, ale musiało to być na tyle silne doznanie, by pozbawić ją życia. Jej syn, cesarz Cheng przez
następne miesiące był de facto więźniem Suna, ale wkrótce ten został obalony, pokonany i zabity przez

kolejny bunt – tym razem wymierzony w jego samego – dowodzony przez namiestników prowincji.

111

Du Lingyang

321 - 341

Cesarzowa w latach: 336 – 341

Du Lingyang była córką oraz jedynym dzieckiem Du Ai – urzędnika średniego stopnia, dziedzicznego markiza
Dangyang i wnuka generała Du Yu, który osobiście dowodził podbojem Wschodniego Wu za panowania

cesarza Wu i był również autorem wielu jego sukcesu. Du Ai zmarł bardzo wcześnie i Du Lingyang była
wychowywana przez swoją matkę, panią Pei.

Pogłoski o urodzie i zaletach Du Lingyang doszły wkrótce do uszu cesarza Chenga, który poślubił ją i nadał jej
tytuł cesarzowej w 336 roku, kiedy oboje mieli po piętnaście lat. Du Lingyang była ukochaną żoną cesarza, ale

nie dała mu synów i zmarła w 341 roku, na kilka dni przed mężem.

112

Chu Suanzi

324 - 384

Cesarzowa w latach: 342 – 344

Cesarzowa wdowa w latach: 344 – 361

Wielka cesarzowa wdowa w latach: 361 - 384

Ojciec Chu Suanzi, Chu Pou był urzędnikiem średniego stopnia za panowania brata cesarza Kanga, Chenga.
Chu Pou był doradcą Sima Yang a, księcia Xiyang i jego kuzyna Sima Yue, księcia Wu—przyszłego cesarza

Kanga i jako taki był poważany i szanowany na dworze cesarskim ze względu na namawianie książąt do zgody
z cesarzem i odradzanie nim intryg. Dorastająca Chu Suanzi była znana ze swojej inteligencji i

dalekowzroczności, więc wkrótce później została żoną Sima Yue, który wówczas otrzymał wysoki tytuł księcia
Langye. Kiedy cesarz Cheng zdecydował się na przekazanie po śmierci Smoczego Tronu najpierw bratu, a po

jego śmierci synom, więc kiedy zmarł w 342 roku, Sima Yue został cesarzem i mianował Chu Suanzi na
cesarzową na początku 343 roku, kiedy on miał lat dwadzieścia jeden a ona osiemnaście. W tym też roku na

świat przyszedł jedyny syn cesarskiej pary (a zarazem jedyne dziecko cesarza Kanga), Sima Dan. Cesarz Kang
zmarł w niecały rok później, jednakże jego syn został mianowany następcą tronu na kilka dni przed śmiercią

ojca, dlatego zaraz potem został ogłoszony cesarzem i przyjął imię Mu.

Na czas małoletności cesarza Mu, cesarzowa wdowa Chu została regentką państwa. He Chong był jej głównym

doradcą i bardzo chciał mieć obok siebie ojca cesarzowej wdowy, Chu Pou, ale ten wierzył, że jako ojciec de
facto władczyni Chin nie powinien dzielić z nikim i został mianowany gubernatorem bogatej prowincji. Drugim

kluczowym urzędnikiem i doradcą cesarzowej został więc w 345 roku stryjeczny dziadek cesarza Mu, Sima Yu,
książę Kuaiji. Po śmierci He Chonga w 346 roku jego miejsce zajął Cai Mo. Po tym jak generał Huan Wen obalił

cesarstwo Cheng Han w 347 roku, zachodnie prowincje zostały wcielone do Jin.

W 348 roku po klęsce kampanii przeciwko osłabionemu cesarstwu Późniejszego Zhao okupionej wielkimi

stratami w ludziach i sprzęcie, Chu Pou zmarł z upokorzenia. W czasie następnych kilku lat pomimo że nie
toczono żadnych wojen pomiędzy oboma cesarstwami, większość południowych prowincji Późniejszego Zhao

przeszło od panowanie Jin, ale Huan Wen wyruszył wraz ze znacznymi siłami wojskowymi i zajął północ
Późniejszego Zhao by zająć resztę prowincji. W tym czasie Sima Yu i Cai Mo skupili się na kontrolowaniu

całości państwa w obawie przed próbą jego podboju i starali się przyłączyć doń terytoria północnych i
środkowych Chin.

W 350 roku kiedy cesarzowa wdowa starała się nagrodzić działania swoich doradców, ci stanowczo odmówili
wymawiając się pracą. W tym czasie podejrzane stało się zachowanie Cai Mo, który zdecydowanie nakazał

cesarzowi, cesarzowej wdowie i najwyższym dostojnikom przebywanie w odosobnieniu, przez co wkrótce

113

zaledwie siedmioletni cesarz uległ odwodnieniu i zapadł na potówkę, z której zresztą szybko wyszedł. Cai Mo

został pozbawiony urzędów, godności, miejsca w rządzie i zdegradowany do rangi pospólstwa.

W latach 352-353 Sima Yin dokonał dwóch nieudanych prób ekspedycji na północ przeciwko cesarstwom

Późniejszego Yan i Późniejszego Qin – z których druga próba była najbardziej spowodowana arogancją księcia
w stosunku do generałów nieistniejącego cesarstwa Późniejszego Zhao, którzy poddali się i przeszli na służbę

Jin. Wkrótce Yao Xiang zapoczątkował rebelię przeciwko rządom Sima Yana, obawiając się gniewu
wszechmocnego regenta i wydał petycję skierowaną do cesarza i cesarzowej wdowy, w której oskarżał go o

liczne przestępstwa i brak szacunku dla Syna Niebios. Sima Yu zmusił Sima Yu do wygnania. Od tej pory rząd
cesarski rozpoczął kampanie mające na celu zjednoczenie podzielonego cesarstwa. W 354 roku Huan

zaatakował cesarstwo Wcześniejszego Qin i odniósł kilka początkowych sukcesów, zbliżając się do jego stolicy
Chang'anu, ale będąc o krok od zwycięstwa, został odparty i zmuszony do rokowań. W 356 roku Huan

ponownie wyruszył na północ i okupował Luoyang, oraz dzięki dyplomacji udało mu się odzyskać dla
cesarstwa Jin kontrolę nad terytoriami położonymi na południu Żółtej Rzeki (poza Shandong, gdzie panował

od 352 roku dowódca wojskowy Duan Kan, będący nominalnym wasalem Jin, który został pokonany w 356
roku przez cesarza Muronga z Wcześniejszego Yan).

W 357 roku cesarz Mu skończył już czternaście lat i przeszedł rytuały przejścia i cesarzowa wdowa Chu
oficjalnie zrzekła się roli regentki i przeniosła się do pałacu Chongde, w którym mieszkała aż do swojej śmierci.

W 361 roku cesarz Mu zmarł w wieku osiemnastu lat. Jako, że nie miał synów, wielka cesarzowa wdowa Chu
wybrała na jego następcę Sima Pi, księcia Langye (najstarszego syna cesarza Chenga), który wstąpił na tron

pod imieniem cesarza Ai.

Ponieważ cesarz Ai był dwa lata starszy od swojego o następcy i miał już dwadzieścia jeden lat w chwili

wstąpienia na Smoczy Tron, wielka cesarzowa wdowa Chu nie musiała na razie zaprzątać sobie głowy
regencją. Jednakże w 364 roku, kiedy cesarz Ai otruł się mającymi mu zapewnić nieśmiertelność toksycznymi

pigułkami dostarczonymi mu przez dworskich magików. Początkowo nie będąc w stanie zajmować się
sprawami państwa, poprosił Chu Suanzi o pełnienie regencji na czas dojścia do zdrowia. Po jego śmierci w 365

roku, wielka cesarzowa wdowa wybrała na kolejnego cesarza młodszego brata Ai, Sima Yi, księcia Langye,
który wstąpił na tron pod imieniem cesarza Fei.

Podobnie jak wcześniej jego brat cesarz Fei był już dorosły w chwili wstąpienia na tron, więc regencja wielkiej
cesarzowej wdowy nie była potrzebna. Jednakże po ataku Huan Wena na cesarstwo Wcześniejszego Yan w

369 roku i odparciu sił Jin przez połączone armie Wcześniejszego Yan i Wcześniejszego Qi okupionego
wielkimi stratami, Huan Wen zademonstrował, że wciąż posiada nad wszystkim kontrolę, zwłaszcza, że był

zainteresowany uzurpacją cesarskiego tronu. Zaczął więc rozpowszechniać fałszywe pogłoski o impotencji
cesarza Fei i nieślubnym pochodzeniu jego dzieci, które miały pochodzić ze związków cesarskich konkubin i

cesarzowej z bliskimi doradcami i przyjaciółmi Syna Niebios. W 371 roku wydał nawet dotyczący tej sprawy
edykt, który przekazano wielkiej cesarzowej wdowie Chu znajdującej się właśnie w świątyni buddyjskiej

umieszczonej jej w pałacu. Chu Suanzi przeczytała edykt i skomentowała jego treść słowami, że podejrzewała

114

taki stan rzeczy już od jakiegoś czasu, po czym podpisała edykt dodając kilka zaczerpniętych z poezji sentencji

mających wyrażać jej smutek:

Ta wdowa cierpi bardziej niż stu mężczyzn.

Uważam, że ci którzy zmarli pozostawiając opłakujących ich żywych,

Zatopili ostrze i w moim sercu.

Huan był zadowolony ze zgody wielkiej cesarzowej wdowy Chu, mimo że dołączone sentencje ubodły go
boleśnie – wiedział, że kobieta przejrzała jego zamiary. Huan usunął cesarza Fei z tronu i zastąpił go jego

ciotecznym dziadkiem Simą Yu, księciem Kuaiji, który objął Smoczy Tron pod imieniem cesarza Jianwena.
Wielka cesarzowa wdowa Chu nadała byłemu cesarzowi tytuł księcia Donghai, który nosił wkrótce po

narodzinach.

Jako bratanica cesarza Jianwena, Chu Suanzi odgrywała pewną rolę w kontaktach pomiędzy Huan Wenem a

cesarzem – Jianwen nie darzył go zaufaniem i (słusznie) podejrzewał go o cesarskie ambicje. Cesarz
uhonorował wielką cesarzową wdowę tytułem cesarzowej wdowy Chongde, bazując na nazwie jej pałacu. Po

jego śmierci w 372 roku, kolejnym cesarzem został jego syn i następca tronu, książę sima Yao (znany jako
cesarz Xiaowu) i kiedy Chu Suanzi próbowała uczynić Huana regentem młodego cesarza, dwaj lojalni wobec

cesarskiego klanu urzędnicy Wang Tanzhi i Xie An, próbując przeciwstawić się uzurpacji tronu, zmusili wielką
cesarzową wdowę do ponownego przyjęcia regencji. Ta zgodziła się, ale początkowo nie podejmowała

żadnych działań.

W 373 roku Huan Wen odwiedził stołeczny Jiankang i wkrótce rozeszła się wieść, ze chce skazać na śmierć

Wanga Tanzhi i Xie Ana, a potem objąć tron. Jednakże po spotkaniu z tymi urzędnikami najwyraźniej zmienił
zdanie i powrócił na front, skąd o kilku miesiącach skierował edykt z żądaniem nadania mu dziewięciu darów,

którymi cesarze obdarowywali najzdolniejszych ze swoich urzędników, ale Wang i Xie sprzeciwili się temu i po
tym jak Huan zmarł w 373 roku, terytoria podbite przez niego zostały podzielone pomiędzy jego braci Huana

Huo i Huana Chonga, oraz bratanka Huana Shixiu. Jako, że Huan Chong był lojalny wobec cesarskiej rodziny,
zagrożenie związane z uzurpacją Huanów zostało na jakiś czas oddalone. Po śmierci Huana Wena, wielka

cesarzowa wdowa Chu na nowo objęła obowiązki regenta. W 376 roku po skończeniu czternastu lat i
pomyślnego ukończenia rytuałów przejścia, wielka cesarzowa wdowa ponownie zrzekła się regencji i wróciła

do swojego pałacu w Chongde. Aż do swojej śmierci szanowana była na dworze i w całym cesarstwie. Zmarła
w 384 roku i została pochowana z honorami należnymi cesarzowej obok męża.

115

He Fani

339 - 404

Cesarzowa w latach: 357 – 361

Ojciec He Fani, He Zhun był bratem premiera He Chonga, będącego ważnym urzędnikiem za panowania
cesarzy Chenga, Kanga i Mu. He Zhun nie żył już w 357 roku, kiedy to bazując na swoim wysokim pochodzeniu

i urodzie He Fani została wybrana na cesarzową. (Ponieważ jej ojciec już wtedy nie żył, edykt o wyborze
krewnej na cesarzową wydał kuzyn He Zhuna, He Qi, będący wówczas głową rodu.) W chwili małżeństwa

cesarz Mu miał 14 lat, a jego żona osiemnaście.

Cesarz nie doczekał się dzieci ani z swoimi licznymi konkubinami, ani z cesarzową He, więc po jego śmierci w

361 roku, jego następcą został kuzyn, który znany był pod imieniem cesarza Ai. He nie została początkowo
mianowana cesarzową wdową, ale w zamian nadano jej tytuł cesarzowej Mu. Wkrótce cesarz podarował jej

pałac Yong'an od którego była nazywana cesarzową Yong'an.

Niewiele wiemy o jej życiu za czasów panowania cesarzy Ai i jego brata Fei. Kiedy dowódca wojskowy Huan

Xuan odebrał tron cesarzowi An w 403 roku, He Fanli wciąż jeszcze żyła i została zmuszona do opuszczenia
pałacu Yong'an (w którym miał zamieszkać cesarz An po zrzeczeniu się tronu i przyjęciu tytułu księcia Pinggu) i

udania się do jednego z położonych na wschodzie od stolicy cesarskich pałaców. Mijając cesarskie grobowce
wraz ze służbą i eunuchami, He Fanli miała na ich widok gorzko płakać. Na wieść o tym Huan Xuan

zrezygnował z nadania jej tytułu cesarzowej wdowy, w zamian wydał edykt nadając jej tytuł pani Lingling.
Kiedy w 404 roku po zakończonej fiaskiem rebelii Yu Yu mającej na celu oswobodzenie cesarstwa z władzy

wpływowego Huan Xuana, wszechpotężny dowódca zabrał ze sobą cesarską parę z stołecznego Jiankangu
wraz z armią na wschód, ale kolejna rebelia wywołana przez szwagra Huan Xuana, Yin Zhongwena pokonała

armię Xuana i przeniosła z powrotem He Fani do Jiankangu. Staruszce nakazano pozbyć się większości służby,
oszczędzać opał i żywność. Upokorzona cesarzowa zmarła w kilka miesięcy później i została pochowana z

honorami należnymi cesarzowej obok męża, którego przeżyła o czterdzieści trzy lata.

116

Wang Muzhi

zm. 365

Cesarzowa w latach: 361 – 365

Ojcem Wang Muzhi był Wang Meng – urzędnik na usługach regenta, ale nie jest pewne, któremu z licznych
książąt sprawujących ten urząd służył. Przyszła cesarzowa została żoną cesarza Ai, kiedy ten wciąż jeszcze nosił

tytuł księcia Langye, za panowania swojego kuzyna, cesarza Mu. Po tym jak jej mąż został cesarzem w 361
roku po śmierci Mu, Wang Muzhi została mianowana cesarzową. Nie urodziła swojemu mężowi żadnych

dzieci i zmarła w 365 roku. Cesarz Ai wkrótce poszedł w jej ślady na skutek otrucia tajemniczymi trującymi
pigułkami danymi mu przez cesarskich alchemików, które miały uczynić go nieśmiertelnym.

117

Yu Daolian

zm. 366

Cesarzowa w latach: 365 – 366

Yu Daolian była córką Yu Bing jednego z premierów za panowania cesarzy Chenga i Kanga – obaj byli jego
siostrzeńcami jako synowie jego siostry cesarzowej Yu Wenjun, przez co młoda Yu Daolian była ciotką swojego

przyszłego męża. Niewiele wiadomo o niej wiadomo. Była już żoną przyszłego cesarza Fei, kiedy ten był
księciem Donghai za panowania swojego kuzyna, cesarza Mu. Wkrótce po tym jak jej mąż został po śmierci

brata kolejnym cesarzem w 365 roku, Yu Daolian została mianowana cesarzową w 366 roku. Zmarła w niecały
rok później nie pozostawiając po sobie żadnego potomstwa; zmarła otrzymała tytuł cesarzowej Xiao i została

pochowana z honorami należnymi cesarzowej.

118

Wang Fahui

360 - 380

Cesarzowa w latach: 375 – 380

Kiedy cesarz Xiaowu był już w wieku odpowiednim do zawarcia małżeństwa, regent Xie An rozpoczął
poszukiwania szlacheckiej rodziny znanej z posłuszeństwa i cnotliwości. Jako, że niezwykle poważał Wang

Yuna i jego syna Wang Gonga, jego wybór padł na dwie dziewczyny z rodu Wang i kiedy przybył by bacznie im
się przyjrzeć, jego uwagę przykuła młodsza z dziewcząt Wang Fahui – cesarski regent był pod wrażeniem jej

uprzejmości i piękna, więc w 375 roku została wybrana na cesarzową i zamieszkała w cesarskich pałacach
mając piętnaście lat, podczas gdy cesarz Xiaowu zaledwie czternaście.

Zostawszy cesarzową jednakże Wang Fahui zaczęła codziennie pić nierozrzedzone, mocne wino oraz stała się
niezwykle pyszna i zazdrosna o męża, co nie zadowalało cesarza Xiaowu. Wezwał więc do siebie swojego

teścia, Wanga Yuna i zapytał go o powód takiej zmiany jego córki. Wang był tak przerażony zachowaniem
córki i odrzuceniem przeprosin, że padł cesarskiemu zięciowi do stóp i obiecał porozmawiać z córką. Wang

Yun kilkakrotnie uderzył cesarzową i krzykiem wymusił na niej zmianę zachowania. Wang Fahui zmarła
bezdzietnie w 380 roku i została pochowana z honorami należnymi cesarzowej.

119

Wang Shenai

384 - 412

Cesarzowa w latach: 397 – 403, 404 - 412

Wang Sheni była córką urzędnika Wang Xianzhi, syna słynnego kaligrafa i dostojnika Wanga Xizhi. Jej matka
księżniczka Xin była córką cesarza Jianwena, przez co Wang Shenai była kuzynką swojego przyszłego męża.

Kiedy w 396 roku wyszła za mąż za następcę tronu Sima Denzonga w wieku lat dwunastu, podczas gdy
Denzong miał lat czternaście. Książę był opisywany jako osoba tak niezwykle zależna od innych i

niezdecydowana, że nie był w stanie nawet sam się ubrać ani mówić, bez osoby podpowiadającej mu co ma
powiedzieć, a nawet stwierdzić czy jest syty czy głodny. Dlatego też niczym dziwnym nie było, że małżeństwo

nie zostało skonsumowane i następca tronu nie miał dzieci. W niecały rok po zaślubinach cesarz Xiaowu został
zamordowany przez swoją konkubinę Zhang, którą wcześniej obraził i mąż Wang Shenai został mianowany

cesarzem pod imieniem An, a w 397 roku mianował swoją żonę cesarzową.

Niewiele wiadomo o życiu Wang jako cesarzowej. W 403 roku po uzurpacji cesarskiego tronu przez dowódcę

wojskowego Huan Xuana, cesarska para została umieszczona w areszcie domowym w jednym z oddalonych
cesarskich pałaców. Kiedy w 404 roku po zakończonej fiaskiem rebelii Yu Yu mającej na celu oswobodzenie

cesarstwa z władzy wpływowego Huan Xuana, wszechpotężny dowódca zabrał ze sobą cesarską parę z
stołecznego Jiankangu wraz z armią na wschód, ale kolejna rebelia wywołana przez szwagra Huan Xuana, Yin

Zhongwena pokonała armię Xuana i przeniosła z powrotem cesarzową i wdowę po cesarzu Mu, wielką
cesarzową wdowę He Fani do Jiankangu. Pod koniec tego roku po egzekucji Huan Xuana, cesarz An został

przywrócony na tron przez siostrzeńca uzurpatora Huan Zhena i ponownie spotkał się z żoną. Wang Shenai
zmarła w 412 roku i została pochowana z honorami należnymi cesarzowej.

120

Chu Lingyuan

384 - 436

Cesarzowa w latach: 419 – 420

Chu Lingyuan była córką dowódcy komandorii Chu Shuanga, którego dziadkiem był urzędnik Chu Pou, przez co
Chu Lingyuan była prabratanicą żony cesarza Kanga, cesarzowej Chu Suanzi. Nie wiadomo dokładnie kiedy

została żoną Sima Dewena, księcia Langye za panowania jego ograniczonego umysłowo brata, cesarza An. Po
tym jak regent Liu Yu zabił cesarza w 419 roku i wyniósł księcia Langye na Smoczy Tron, Chu Lingyuan została

mianowana cesarzową. Cesarz Gong został zmuszony do zrzeczenia się tronu na rzecz Liu Yu już w rok później,
co zakończyło istnienie dynastii Jin. Liu Yu, który stworzył cesarstwo Liu Song mianował byłego cesarza

księciem Lingling. W czasie trwania małżeństwa na świat przyszły ich dwie córki – Sima Maoying, księżniczka
Haiyan, oraz księżniczka Fuyang, której imię zaginęło w historii.

Jednakże Liu Yu obawiał się możliwości przyjścia na świat męskich potomków cesarza i wraz ze swoimi

urzędnikami (braćmi cesarzowej Chu) - Chu Xiuzhi i Chu Danzhi otruł wszystkich męskich potomków księcia
Lingling i podał cesarzowej i konkubinom środki, które wypaczyły ich organy rodne, przez co nie były w stanie

zajść w ciążę ani donosić płodu. Były cesarz niezwykle lękał się śmierci. Mieszkał w tym samym pałacu co jego
żona, nie przyjmował innego pożywienia niż ugotowanego przez swoje konkubiny (z obawy przed trucizną), a

także kazał żonom osobiście kupować składniki do posiłków. Zabójcy wysłani Liu Yu mieli małą szansę na
dosypanie czegokolwiek do posiłku byłego władcy. Jednakże pod koniec jesieni roku 421 Liu Yu wysłał Chu

Danzhi i jego brata Chu Shudu w odwiedziny do księżnej Chu przebywającej wówczas w innym pałacu,
podczas gdy opłaceni przezeń mordercy wdarli się do pałacu Lingling i próbowali zmusić byłego cesarza do

wypicia trucizny. Sima Dewen odmówił, tłumacząc, że wyznawany przezeń buddyzm zabrania samobójstwa,
ponieważ ci, którzy popełniają taki występek nie otrzymają ludzkich ciał podczas następnej reinkarnacji.

Wówczas mordercy zadusili go kocem.

O późniejszym życiu Chu Lingyuan nie wiemy niczego pewnego. Liu Yu zmusił ją do adoptowania chłopca

pochodzącego najprawdopodobniej z cesarskiego rodu Sima, który odziedziczył tytuł księcia Lingling, jednakże
nie znamy jego imienia. Po adopcji Chu została księżną wdową Lingling. Jej córka Sima Maoying została żoną

syna i następcy tronu Liu Yu, Liu Yifu i gdy po śmierci teścia jej mąż został cesarzem pod imieniem Shao, Sima
Maoying została cesarzową. Kiedy uznany przez najwyższych urzędników za niezdolnego do panowania i

zabity w 424 roku cesarz Shao zszedł z tego świata, jego żona została pozbawiona tytułu cesarzowej i
mianowana księżną Yingyang. Ostatnia cesarzowa dynastii Jia zmarła w 436 roku i została pochowana z

honorami należnymi cesarzowej obok męża.

121

Dynastia Huan Chu

Liu

403 – 404

122

Liu

Cesarzowa w latach: 404

Liu była praprawnuczką urzędnika na usługach dynastii Jin, Liu Qiao, a jej ojciec Liu Dan, również nim był.
Poślubiła Huana Xuana na jakiś czas zanim został znaczącą postacią w rozdzieranych wojnami, rebeliami i

zamachami, oraz podzielonych na kilkanaście "cesarstw" Chin. Po tym jak jej mąż zmusił przedostatniego
cesarza z dynasti Jin, Ana do abdykacji na swoją korzyść w 403 roku, mianował Liu cesarzową pod koniec

wiosny 404. Kobieta była opisywana jako dobry sędzia charakterów i podejrzewając generała Li Yu o
nadmierne ambicje, poinformowała o tym męża, który ślepo wierząc dowódcy, nie podjął żadnych kroków w

kierunku pozbawienia go życia. Jeszcze w jesieni tego samego roku Liu Yu wzniecił bunt wymierzony w cesarza
i po zdobyciu stołecznego miasta Jiankang, osobiście ściął Huanowi Xuanowi głowę. Dalsze losy cesarzowej nie

są znane.

123

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Od welfare state do welfare
Od czasu średniowiecznego do czasu nowożytnego, Filologia Polska, WOK
Atrakcyjność interpersonalna od pierwszego wrażenia do zwi±zków uczuciowych
Od kultury wizualnej do teologi Nieznany
Od pamięci wody do biologii numerycznej
Sztompka Socjologia - ROZDZIAŁ 7 Od działań masowych do ruchów społecznych, Socjologia, Socjologia.
OD CESARSTWA BIZANTYJSKIEGO DO CESARSTWA OTTONÓW
Od naśladownictwa rzeczywistości do?formacji tradycja i nowoczesność w literaturze XX wieku
Poczet cesarzy Chin
Zmiany dokonywane w polskiej edukacji wczesnoszkolnej od 1 IX 2009 do chwili obecnej
zoonozy od M zoonozy referat do druku
test nbsp od nbsp 1 nbsp do nbsp

więcej podobnych podstron