32. Totalitaryzm czy autorytaryzm?
Spór o charakter systemu politycznego
PRL

Totalitaryzm

Ustrój, w którym kontroli i reglamentacji poddane są wszystkie przejawy życia obywateli. Cechuje go:

•

- autokratyczna skupiona w rękach jednostki lub grupy władza

•

- partia dominuje nad państwem, spełnia rolę pierwotną i dominującą

•

- ujednolicenie aparatu kontroli i jego przenikanie do wszystkich dziedzin życia

•

- dążenie do ujednolicenia form życia społecznego

•

- rozbudowany system kontroli nad strefą zachowań, przekonań, poglądów i postaw

•

- rozbudowanie techniki masowej propagandy

•

- partia i państwo zorganizowane jest na zasadach hierarchiczno wodzowskich

•

- życie społeczne i osobiste obywateli sterowane i kontrolowane przez władze

•

- wszystko i wszyscy podporządkowani państwu

•

- państwo ingeruje w sferę świadomości społecznej i indywidualnej

•

- przywódcy partyjni pełnią funkcje państwowe

Polityczne cechy totalitaryzmu:

•

- jedna monopolistyczna partia pod kierownictwem dyktatora

•

- terrorystyczna kontrola policji, która sprawuje też nadzór nad partią

•

- pełen monopol w sferze środków masowego przekazu – cenzura prewencyjna

•

- pełna kontrola partii nad siłami zbrojnymi

•

- scentralizowana kontrola całej gospodarki

•

- nie występuje zasada podziału władzy

Państwo autorytarne – władza istnieje ponad obywatelami, jest to państwo elit politycznych

sprawujących władzę, państwo sprywatyzowane służy głównie rządzącym i grupom z nimi

powiązanymi. Totalitaryzm uważany jest za skrajna i specyficzną postać rządów autorytarnych.

Cechami wyróżniającymi państwo totalitarne są oficjalna, obowiązująca ideologia, cenzura i

centralnie sterowana propaganda, rządy monopartii, terror na ogromna skalę przy pomocy tajnej

policji.

W latach 1947-1952 PRL była państwem totalitarnym, w którym monopartia miała pełnię władzy, a

prawa obywatelskie były bardzo ograniczone. Najistotniejsza cechą takiego państwa jest zmierzanie

do całkowitej kontroli wszelkich sfer życia obywateli, co miało miejsce w PRL-u. w reżimach

totalitarnych. Na ogół sprawuje władzę dyktatorska wódz wywodzący się jakoby z woli mas. W PRL-u

władzę niemal absolutną sprawował prezydent B. Bierut. Państwo wciągało do realizacji swej polityki

wszystkich obywateli w zasadzie nie pozostawiający swobody na ich prywatne życie. Dla państwa

totalitarnego wszystko, co nie pozostaje w zgodzie z oficjalna ideologią było wrogie, a organy

państwowe wymagały bezwarunkowego podporządkowania życia jednostki organizacji państwowej.

W państwie o takim reżimie zazwyczaj istnieje legalna partia polityczna skupiająca znaczną część ludzi

tzw. Monopartia. W PRL była Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, która powstała w 1948r.w

wyniku połączenia PPR i PPS. PZPR pełniła rolę partii hegemonicznej przewodzącej budowaniu

socjalizmu. PRL miał charakter zdecydowanie negatywnie nastawiony do jednostki i jako państwo

totalitarne stanowiła zagrożenie dla demokracji. Celem władzy totalitarnej jest całkowita kontrola nie

tylko stosunków międzyludzkich lecz nawet kontrola poglądów obywateli głównie przez tworzenie

ideologii i indoktrynację, czyli wpajanie tej ideologii. Oficjalną ideologia w PRL był komunizm.

Państwo konsekwentnie narzucało obywatelom określony sposób myślenia nie tylko przez prasę i

propagandę, organizację szkolnictwa, wychowanie i kontrolę nad systemem nauki, lecz także przez

stosowanie różnych form przymusu, nie wyłączając terroru tak fizycznego, jak i psychicznego. W

latach późniejszych, po roku 1956 PRL stało się państwem posttotalitarnym o reżimie autorytarnym.

W państwie tym organy władzy państwowej były nadrzędne wobec obywateli i wymagały przede

wszystkim uległości i tego, by obywatel podporządkował się ich decyzjom podejmowanym przez

wąską elitę władzy. Większość regulatorów zachowań społecznych( ideologia, prawo, rynek) jest w

państwie autorytarnym mało skuteczna i odbywa drugorzędną rolę. Społeczeństwo PRL wykazywało

apatie polityczną. Udział w życiu politycznym obywateli był ściśle kontrolowany. Rola oraz wolność,

zarówno społeczeństwa jak i jednostki były w PRL bardzo ograniczone.