Antybiotyki – opracowanie zagadnień

I.

Definicje:

a) Chemioterapeutyk – rodzaj substancji chemicznej stosowany w leczeniu chorób zakaźnych.

Dokładniej, są to leki przeciwdrobnoustrojowe otrzymane na zasadzie całkowitej syntezy
chemicznej, nieposiadające swojego odpowiednika w przyrodzie.
Bezpośrednio działanie wszystkich chemioterapeutyków polega na zwalczaniu rozwoju
drobnoustrojów w organizmie. Do tej grupy leków należą m.in. sulfonamidy
przeciwbakteryjne.

b) Antybiotyk - naturalne wtórne produkty metabolizmu drobnoustrojów, które działając

wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne
innych drobnoustrojów hamując ich wzrost i podziały.

II.

Podział antybiotyków ze względu na:

a) Pochodzenie (syntezę):



naturalne - związki wytwarzane naturalnie, bez ingerencji człowieka, przez grzyby,
głównie pleśni z rodzaju Penicillium oraz niektóre bakterie z rzędu promieniowców.
Dla organizmów, przez które są wytwarzane, nie są szkodliwe dzięki różnym
mechanizmom obronnym.
Otrzymywane są z grzybów Penicillium notatum i Penicillium chrysogenum. Mają
one właściwości bakteriobójcze, dzięki hamowaniu syntezy ściany komórkowej
bakterii. Te naturalne antybiotyki są mało toksyczne. Mają jednak wąsie spektrum
działania. Skuteczne są tylko w kierunku bakterii Gram (+) oraz niektórych Gram (-),
jak meningokoki, gonokoki, a także promieniowce i krętki. Do naturalnych penicylin
zalicza się:
- Benzylopenicylinę, inaczej penicylinę G, penicylinę krystaliczną.
- Penicylinę prokainową – połączenie benzylopenicyliny z prokainą.
- Benzylopenicylinę benzatynową (debecylinę) – jest to połączenie dwóch
cząsteczek penicyliny G z dibenzyloetylenidiaminą.
- Fenoksymetylopenicylinę (V-cylinę, penicylinę V).
Oprócz tego też: aminoglikozydy, makrolidy, glikopeptydy.



półsyntetyczne - produktem wyjściowym jest naturalny antybiotyk poddany
modyfikacji.
Penicyliny półsyntetyczne zostały wprowadzone do lecznictwa pod koniec lat 50.
Niektóre z nich mają wąski zakres działania, np. przeciwgronkowcowe (m.in.
oksacylina, kloksacylina, metycylina, nafcylina), inne - szeroki (np. ampicylina,
amoksycylina, piperacylina).
Penicyliny półsyntetyczne o szerokim zakresie działania stanowią liczną i szeroko
stosowaną grupę antybiotyków. W ostatnich latach pojawiły się skuteczne preparaty
łączące penicylinę półsyntetyczną z tzw. inhibitorem beta-laktamaz. Połączenie to
rozszerza zakres działania penicylin na bakterie wytwarzające beta-laktamazy.
Przykładami takich połączonych leków jest amoksycylina z kwasem klawulanowym,
ampicylina z sulbaktamem czy piperacylina z tazobaktamem. Oprócz tego:
cefalosporyny, makrolidy, ketolidy.



syntetyczne - powstałe w wyniku pełnej syntezy i odtworzenia naturalnej struktury
antybiotyku np. chloramfenikol - mechanizm jego funkcjonowania polega na
hamowaniu biosyntezy białek i lipidów w komórkach bakteryjnych. Ma szeroki
zakres działania. Obecnie jest stosowany rzadko ze względu na dużą toksyczność;
inhibitory β-laktamaz - związki otrzymywane syntetycznie z naturalnego kwasu
laktamowego - Przykłady: Duomox, Augmnentin, Sulbaktam, Kwas klawulanowy;
azetonam

b) Sposób działania:



Bakteriobójcze - środki zabijające żywe komórki drobnoustrojów. Leki o działaniu
bakteriobójczym niszczą strukturę komórek bakterii, powodując ich śmierć. Do
antybiotyków bakteriobójczych zaliczamy te, których mechanizm działania opiera się
na hamowaniu syntezy ściany komórkowej albo zwiększaniu przepuszczalności błony
komórkowej bakterii.
Przykłady:
- aminoglikozydy
- Antybiotyki beta-laktamowe np. penicylina
- fosfomycyna
- gramicydyna
- polimyksyny
- polipeptydy np. bacytracyna



Bakteriostatyczne - to antybiotyk hamujący rozwój mikroorganizmów. Leki o
działaniu bakteriostatycznym wstrzymują wzrost i namnażanie się drobnoustrojów,
ale nie zabijają bezpośrednio już istniejących komórek.
Do antybiotyków bakteriostatycznych zalicza się te, których mechanizm działania
opiera się na hamowaniu syntezy białek albo hamowaniu syntezy bakteryjnych
kwasów nukleinowych.
Przykłady:
- tetracykliny
- chloramfenikol
- makrolidy
- linkozamidy
- sulfonamidy bakteriobójcze
- antybiotyki ansamycynowe

c) Zakres działania:



wąskie spektrum –aktywność leku obejmuje tylko jedną grupę drobnoustrojów np.:
- wankomycyna i kwas fusydowy ­ bakterie G(+)
- tylko ziarenkowce Gram(+) -penicylina benzylowa, glikopeptydy, makrolidy,
linkozamidy, kwas fusydowy
- tylko bakterie Gram(-)-aztreonam, polimyksyna B
- tylko beztlenowce – metronidazol



szerokie spektrum – aktywność leku obejmuje kilka różnych grup mikroorganizmów
np.: tetracykliny i chloramfenikol działające na bakterie Gram(+), Gram(­), bakterie
atypowe, metronidazol działający na bakterie beztlenowe i pierwotniaki

d) Mechanizm działania na komórkę bakteryjną:



blokowanie syntezy ściany komórkowej - laktamy, glikopeptydy, fosfomycyna



uszkodzenie błony cytoplazmatycznej - polimyksyny, aminoglikozydy



blokowanie syntezy białka

a) 30S – aminoglikozydy, tetracykliny
b) 50S – linkozamidy, streptograminy, chroramfenikol, makrolidy



blokowanie syntezy DNA - chinolony, metronidazol, nitrofurany, trimetoprim,
rifampicyna



blokowanie syntezy kwasu foliowego - sulfonamidy

III.

Grupy antybiotykow i chemioterapeutykow ze względu na budowę chemiczną (spektrum oraz
zastosowanie kliniczne) :
a) Antybiotyki :

Grupa

Przykłady

Opis działania

Spektrum

Zastosowanie

kliniczne

Β-laktamy

penicyliny,

cefalosporyny,kar

bapenem,

monobaktamy.

Blokowanie centrum

aktywnego enzymów

niezbędnych do

biosyntezy bakteryjnej

ściany komórkowej.

Ściana komórkowa staje

się mniej "szczelna", co

w efekcie doprowadza do

uaktywnienia procesów

samozniszczenia

komórki bakteryjnej.

paciorkowce

(Streptococcus

pneumoniae),gronkowce,

beztlenowe ziarenkowce

(Clostridium i

Actinomyces), dwoinki

Gram-ujemne, krętki

(Treponema, Borrelia,

leptospiry), Bacillus

anthracis, Pasteurella,

gonokoki i miningokoki

zakażenia

paciorkowcowe,

zakażenia

gronkowcowe,rzeżąc

zka, zapalenie

pneumokokowe płuc,

zapalenie

meningokokowe

opon mózgowych,

błonica, tężec,

wąglik, kiła

Aminoglikozy

dy

streptomycyna,

gentamycyna,

neomycyna,

kanamycyna

Zakłócanie syntezy

białek poprzez

przyłączenie się do

określonego miejsca w

bakteryjnym rybosomie

(30S). Bakteria nie może

rosnąć, mnożyć się,

zaburzone zostaje

funkcjonowanie błony

komórkowej - bakteria

ginie.

bakterie Gram (-),

prątki gruźlicy,

gronkowce, paciorkowce

gruźlicy, zapalenia

opon mózgowych,

zapalenia dróg

moczowych i

żółciowych,

zapalenia wsierdzia,

dżumy, tularemii,

zakażeń pałeczkami

ropy błękitnej,

zakażeń dróg

pokarmowych oraz

do wyjaławiania

przewodu

pokarmowego przed

zabiegami

chirurgicznymi.

Tetracykliny

tetracyklina,

oksytetracyklina,

doksycylina,

minocyklina

Zakłócanie syntezy

białek poprzez

przyłączenie się do

określonego miejsca w

bakteryjnym rybosomie

(30S). Zaburzanie

procesów

energetycznych w

komórce bakterii.

bakterie Gram-dodatnie i

Gram-ujemne, chlamydie

(np. Chlamydophila

pneumoniae), riketsje i

krętki.

trądzik młodzieńczy,

nieswoiste zapalenia

cewki moczowej,

borelioza, dżuma,

bruceloza, nieswoiste

zakażenia dróg

oddechowych,

zapalenia w obrębie

miednicy mniejszej i

promienica.

Makrolidy

erytromycyna,

azytromycyna,

roksytromycyna,

klarytromycyna,

spiramycyna

Zakłócanie syntezy

białek poprzez

przyłączenie się do

określonego miejsca w

bakteryjnym rybosomie

(50S). Unieczynnienie

tRNA. Przedwczesna

terminacja syntezy

łańcucha peptydowego.

Zahamowanie rozwoju

bakterii.

bakterie tlenowe i

beztlenowe, inne niż

Enterobacteriaceae

(wyjątkiem jest aktywność

azytromycyny wobec

Shigella) i Pseudomonas

aeruginosa, zachowuje

aktywność wobec

Chlamydia, Toxoplasma

gondii, Campylobacter,

Bordetella pertussis.

bakterie atypowe

leczenie zakażeń dróg

oddechowych,

nietypowe zakażenia

dróg moczowo-

płciowych, leczenie

zakażeń pałeczką

krztuśca, kiły,

błonicy, trądziku oraz

zakażeń przewodu

pokarmowego.

Linkozamidy

Linkomycyna,

klindamycyna

Zahamowanie syntezy

białek poprzez

przyłączenie się do

rybosomu (50S),

podobnie jak w

przypadku makrolidów.

bakterie Gram-dodatnie i

Gram-ujemne beztlenowce

zakażenia brzuszne i

ginekologiczne

beztlenowcami,

zakażenia układu

oddechowego i

tkanek miękkich

beztlenowcami,

błonica, posocznica

gronkowcowa,

zapalenie szpiku

kostnego, w

stomatologii (np.

ropnie okołozębowe,

po ekstrakcjach

zębów)

Amfenikole

chloramfenikol

Zahamowanie syntezy

białek bakteryjnych

poprzez przyłączenie się

do rybosomu (50S) i

blokowanie

peptydotransferazy -

enzymu tworzącego

wiązania peptydowe w

syntezowanym przez

bakterię białku.

?

?

Antybiotyki

peptydowe

Gramicydyna,

bacytracyna,

polimyksyny,

fusafungina,

wankomycyna.

Między innymi

blokowanie syntezy

ściany komórkowej
bakterii, zaburzanie

przepuszczalności błon

komórkowych, wpływ na

syntezę tRNA.

bakterie Gram-ujemne

w ciężkich

zakażeniach układu

moczowego, a także

zapaleniu płuc,

wsierdzia i w

posocznicy

wywołanych

wrażliwymi na ich

działanie bakteriami

Antybiotyki

polienowe

Amfoterycyna B,

nystatyna,

natamycyna

Wiązanie się z błoną

komórkową grzyba,

zaburzanie

przepuszczalności, co

prowadzi do śmierci

komórki.

?

?

b) Chemioterapeutyki

Grupa

Przykłady

Spektrum

działania

Zastosowanie kliniczne

chinolony

kwas nalidyksowy,

garenoksacyna,

cyprofloksacyna,

norfloksacyna,

lewofloksacyna ,

kwas pipemidynowy,

moksyfloksacyna

bakteriami Gram-

ujemymi (

fluorochinolony II

generacji), Gram-

dodatnich ( III

generacja), bakterii

beztlenowych oraz

atypowych
patogenów

zakażenia powodowane przez

Salmonella, Shigella, Legionella oraz

Campylobacter, zakażenia układu

moczowego przez Pseudomonas

aeruginosa i układu oddechowego u

chorych na mukowiscydozę, prątki

gruźlicy

oksazolidynony

linezolid

bakteriami Gram(+)

zapalenia płuc nabyte w szpitalu lub

poza szpitalem, powodowane przez

wrażliwe na penicylinę szczepy S.

pneumoniae i S. aureus, włącznie ze
szczepami opornymi na metycylinę;

zakażenia skóry i tkanek miękkich

powodowane przez S. aureus (także

MRSA), S. pyogenes i S. agalactiae;

zakażenia (w tym przypadki

bakteriemii) powodowane przez

enterokoki oporne na wankomycynę

nitroimidazole

metronidazol,

tinidazol

bakterie anaerobowe,

zakażenia beztlenowcami – leki z

wyboru, pierwotniaki – Trichomonas

foetus u Bo, dyzenteria u Su,

zapalenie dziąseł i lamblia u Ca, Fe.

nitrofurany

nitrofurantoina

Mogą być stosowane w zakażeniach

dróg moczowych, w zakażeniach

przewodu pokarmowego a czasem są

stosowane zewnętrznie

sulfonamidy

sulfacetamid

bakterie Gram-

ujemne i Gram-

dodatnie, w tym na:

paciorkowce,

dwoinki zapalenia

płuc (pneumokoki),

rzeżączki, zapalenia

opon mózgowych

pałeczkę okrężnicy

pałeczki Shigella i

Salmonella

pałeczki z rodzaju

Nocardia

promieniowce

chlamydie

gronkowce, laseczki

beztlenowe,

pałeczki ropy

błękitnej

jaglica, w zakażeniach przewodu

pokarmowego, w zakażeniach dróg

moczowych, przy zapaleniu ucha

środkowego w skojarzeniu z

erytromycyną, w bakteryjnych

zapaleniach spojówek, brzegów

powiek, przedniego odcinka błony

naczyniowej i po oparzeniu gałki

ocznej

diaminopirymidyniny

trimetoprym, iklaprim

fosfomycyna

-

bakterie Gram-

dodatnie jak i Gram-

ujemne

niepowikłanych postaciach zapalenia

pęcherza moczowego, w przypadku

bezobjawowego bakteriomoczu,

oraz w profilaktyce zakażeń układu

moczowego

urotropina

-

zakażenia dróg moczowych

nadmierna potliwość skóry stóp i

dłoni.

nitazoksanid

-

chloramfenikol

-

G- i G+ bakterii, a

także riketsji,

mykoplazmy,

chlamydii i innych

dur brzuszny, zagrażających życiu

zakażeń Haemophilus influenzae,

riketsjoz, brucelozy, tularemii,

dżumy oraz ciężkich zakażeń

bakteriami beztlenowymi, gruźlicy,

tyfusu plamistego, paratyfusu,

kokluszu i czerwonki (dyzenteria)

IV.

Metody oznaczania wrażliwości na antybiotyki i chemioterapeutyki:

V.

Oporność bakterii na antybiotyki

VI.

Definicja i znaczenie w antybiotykoterapii: