Wykład X

„ZŁOTA TRZYDZIESTKA”. GOSPODARKA EUROPY ZACHODNIEJ

W LATACH 1945-1970

Odbudowa
• Sytuacja polityczna. Karta Atlantycka 1941 Powstanie ONZ. Sytuacja polityczna Europy:

wpływy radzieckie w Europie wschodniej, strefy okupacyjne w Niemczech i Austrii,
powstanie RFN i NRD. Aktywność partii komunistycznych we Francji, Włoszech.
Początki zimnej wojny.

• Położenie gospodarcze. USA wzmocnione po wojnie (podobnie inne kraje zamorskie). W

USA inflacja, przyczyniła się do aktywności gospodarczej, ułatwiła pomoc Europie.
Europa ogromnie osłabiona. Straty wojenne. Trudności z zaopatrzeniem—przed wojną
Europa więcej importowała, aniżeli eksportowała, wyrównując różnicę inwestycjami itp.
Bezpośrednio po wojnie to niemożliwe, ponadto Europa wyparta z rynków zbytu.
Utrzymywanie się—także po wojnie—kontroli dewizowej i wymiany bilateralnej.
Niedobór walut hamulcem handlu Groźba załamania gospodarczego, trudności
normalnego handlu. Niestabilność społeczna i polityczna.

• Pomoc powojenna. Głównie amerykańska. Armia Amerykańska. UNRRA (do 1947),

potem inne organizacje ONZ. Pożyczki amer. i kanadyjskie dla Wielkiej Brytanii (5 mld
dolarów).

• Nowe instytucje. Międzynarodowe instytucje gospodarcze Bretton Woods—powstanie

MWF i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, miały na celu odbudowę
gospodarki światowej (1944, zaczęły działać 1946). 1947 powstaje GATT. Czerwiec 1950
w oparciu o amer. dotację Europejska Unia Płatnicza (EPU) umożliwiła handel
multilateralny—bardzo szybki rozwój handlu, 1958 przywrócenie wymienialności walut.
Komisja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (CEEC, później OEEC, 1961 OECD).

• Plan Marshalla. Deklaracja czerwiec 1947, obowiązywał do 1952—oferta pomocy amer.,

w interesie USA leżała stabilność gospodarcza i polityczna Europy. Odrzucona przez
ZSRR. Odpowiedziać na ofertę USA było właśnie powstanie CEEC. W sumie Europa
otrzymała ok. 13 mld dolarów.

• Odbudowa Niemiec. Początkowo myśl o reparacjach, następnie—dążenie do odbudowy.

Kryzysowa sytuacja stref zachodnich: Amerykanie finansują zaopatrzenie, wymiana
naturalna, czarny rynek, ukrywanie zapasów. Bizonia 1946. 1948 reforma walutowa.
Reakcja: Wirtschaftswunder. Blokada radz. i kryzys berliński, most powietrzny.
Włączenie zach. Niemiec do programu odbudowy Europy. 1949 RFN.

Wzrost gospodarczy
• Bezprecedensowy wzrost do 1970. Wskaźniki tego wzrostu—zob. tabelę. Jak go

wytłumaczyć?

• Pobudzenie dzięki pomocy amerykańskiej. Następnie, wysoki poziom oszczędności i

inwestycji (rywalizacja z konsumpcją—naciski inflacyjne).

• Postęp techniczny—inwestycje wykorzystywały nagromadzone wynalazki.
• Zasoby siły roboczej i kapitał ludzki. Wzrost najszybszy w krajach, dysponujących

zasobami siły roboczej. Zarazem, duża rola wysokiej jakości „kapitału ludzkiego”.

• Nadrabianie opóźnień z lat trzydziestych i okresu wojny.
• Gospodarcza rola państwa. Wzrosła już w czasie wojny, nadal wzrastała po wojnie.

polityka popierania wzrostu gospodarczego, polityka pełnego zatrudnienia, planowanie,
częściowa nacjonalizacja (transport, energetyka, część systemu bankowego). W sektorze
państwowym powstawało w Europie 1/4—1/3 PKB. Stopień zaangażowania państwa w
życie społeczne w Europie zach. jest bezprecedensowy, wiąże się nie tylko z ingerencją w
sferę produkcji, ale i w politykę społeczną.

Państwo opiekuńcze
• Istota, nazwa i antecedencje. Istota polega na wzięciu przez państwo na siebie

odpowiedzialności za bezpieczeństwo socjalne obywateli. Termin welfare state
(tłumaczony na polski jako p. opiekuńcze lub p. dobrobytu) pojawił się w okresie II
wojny, jako przeciwstawienie werfare state, czyli państwa nastawionego na prowadzenie
wojny. Tendencje polityki opiekuńczej państwa od schyłku XIX w. Anglia przed I wojną
światową, Niemcy, Skandynawia w latach międzywojennych. Rozmaite źródła
ideologiczne: niektóre nurty klasycznego liberalizmu (John Stuart Mill),
socjaldemokracja, społeczna myśl Kościoła Katolickiego, konserwatywny paternalizm.
Niechętne pomocy społecznej są libertarianizm, radykalny liberalizm gospodarczy i
darwinizm społeczny.

• Idea praw socjalnych po II wojnie światowej (T.H. Marshall)—po prawach człowieka i

obywatela i prawach politycznych nadszedł czas na prawa socjalne, bez których tamte są
puste.

• Programy, składające się na państwo opiekuńcze: pełne zatrudnienie, płace minimalne,

zasiłki dla bezrobotnych i nie mogących pracować, polityka rodzinna, ochrona zdrowia,
edukacja, programy mieszkaniowe. Sposób działania: redystrybucja dochodów (wysokie
podatki, podatek progresywny), finansowanie świadczeń pieniężnych lub w naturze. Obok
podatków, drugim sposobem finansowania są składki.

• Zasada solidaryzmu społecznego jako podstawa p.o.
• Modele państwa opiekuńczego (G. Esping-Andersen): liberalne p.o. (USA), korporacyjne

p.o. (Niemcy, Austria, Francja), socjaldemokratyczne p.o. (Skandynawia). Różnią się
rodzajem uzasadnienia (komu państwo jest winne pomoc), zakresem świadczeń, oraz
udziałem wydatków w PKB.

• Państwo opiekuńcze a demokracja.
• Państwo opiekuńcze w Europie i w USA.
• Triumf i kryzys państwa opiekuńczego.

• Integracja
• Etapy integracji europejskiej: Unia Celna Beneluksu (1947) wspomniana już Komisja

Europejskiej Współpracy Gospodarczej, Europejska Unia Płatnicza. Europejska
Wspólnota Węgla i Stali (1951), Europejska Wspólnota Energii Atomowej (1957),
Europejska Wspólnota Gospodarcza (Wspólny Rynek, 1957). Cła ostatecznie zniesiono w
1968. EFTA. Stopniowe włączanie kolejnych krajów. Wspólnoty Europejskie (l. mnoga),

od 1965 Wspólnota Europejska. 1979 powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego.
Unia Europejska—układ Maastricht, 1992.

• Geneza: dążenie do przezwyciężenia wrogości, zapobieżenia wojnom przez współpracę

gospodarczą.

• Przykład EWWS—zintegrowanie rynków najważniejszych wówczas dla rozwoju

przemysłu, a zarazem wciągnięcie Niemiec jako partnera, a nie przeciwnika.

Literatura: Cameron r. 15, Szpak s. 241-8, 251-267, 285-301

Średnioroczna stopa wzrostu produktu globalnego
Kraj

1913-50 1950-59 1960-69 1970-79

Francja

0,7 4,6 5,8 3,7

Niemcy

1,2 7,8 4,8 2,8

Włochy

1,3 5,8 5,7 3,2

Japonia 1,8 9,5 10,5 4,9

USA 2,9 3,2 4,3 3,0

Źródło: Van der Vee, s. 50.