Kodeks cywilny, Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93 ze zm.

Dział III

Przedsiębiorcy i ich oznaczenia

Art. 43

1

.

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33

1

§ 1, prowadząca

we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Art. 43

2

.

§ 1. Przedsiębiorca działa pod firmą.

§ 2. Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

Art. 43

3

.

§ 1. Firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących

działalność na tym samym rynku.

§ 2. Firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności

przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.

Art. 43

4

.

Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń

wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie

obranych.

Art. 43

5

.

§ 1. Firmą osoby prawnej jest jej nazwa.

§ 2. Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może

wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane.

§ 3. Firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków

tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby

fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka i dzieci.

§ 4. Przedsiębiorca może posługiwać się skrótem firmy. Przepis art. 432 § 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 43

6

.

Firma oddziału osoby prawnej zawiera pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział” ze wskazaniem miejscowości,

w której oddział ma siedzibę.

Art. 43

7

.

Zmiana firmy wymaga ujawnienia w rejestrze. W razie przekształcenia osoby prawnej można zachować jej

dotychczasową firmę z wyjątkiem określenia wskazującego formę prawną osoby prawnej, jeżeli uległa ona zmianie.

To samo dotyczy przekształcenia spółki osobowej.

Art. 43

8

.

§ 1. W przypadku utraty członkostwa przez wspólnika, którego nazwisko było umieszczone w firmie, spółka może

zachować w swej firmie nazwisko byłego wspólnika tylko za wyrażoną na piśmie jego zgodą, a w razie jego śmierci –

za zgodą jego małżonka i dzieci.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio w wypadku kontynuowania działalności gospodarczej osoby fizycznej przez

inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym.

§ 3. Kto nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą. Powinien jednak umieścić

dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły inaczej.

Art. 43

9

.

§ 1. Firma nie może być zbyta.

§ 2. Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w

błąd.

Art. 43

10

.

Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego

działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać usunięcia jego

skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, naprawienia na zasadach ogólnych

szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia.

Art. 43

1

. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której

mowa w art. 33

1

§ 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub

zawodową. [Komentarz – Piotr Nazaruk]

Geneza pojęcia przedsiębiorcy w prawie polskim jest bardzo długa, a po raz pierwszy pojęcie przedsiębiorcy

pojawiło się w ustawie z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr

153, poz. 1503 ze zm.). W obecnie obowiązującej ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej

(tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) art. 4 stanowi: „1. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest

osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje

zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. 2. Za przedsiębiorców uznaje się także

wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej”. Do chwili uchwalenia

przez Sejm ustawy z 14 lutego 2003 r., która dodała art. 43

1

k.c., Kodeks cywilny nie zawierał określenia (definicji)

„przedsiębiorca”.

Elementy definicji przedsiębiorcy wyznaczają dwa kryteria: podmiotowe i funkcjonalne. Kryterium podmiotowe

sprowadza się do stwierdzenia, że przymiot przedsiębiorcy może przysługiwać każdemu podmiotowi stosunków

cywilnoprawnych, tj. osobie fizycznej, osobie prawnej oraz jednostce organizacyjnej, niebędącej osobą prawną, której

ustawa przyznaje zdolność prawną, czyli jednostce, o której mowa w art. 43

1

k.c. Przedsiębiorcami są także spółki

kapitałowe w organizacji. Pojęcie przedsiębiorcy nie obejmuje jednak, wbrew definicji art. 4 u.s.d.g., jednostek

organizacyjnych niemających podmiotowości prawnej, niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu są one

wyodrębnione pod względem organizacyjnym, majątkowym (np. spółki cywilne).

Definicje przedsiębiorcy zawarte w ustawach szczegółowych mają różny stopień tożsamości z regulacją zawartą w

Kodeksie cywilnym. Są one zbieżne, podobne lub różniące się od definicji przyjętej w art. 43

1

k.c.; art. 5 ust. 2 ustawy

z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.; art. 4 pkt

1 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.; art. 2 pkt 1 ustawy

z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, Dz.U. Nr 171, poz. 1206. Z kolei na

gruncie ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym status przedsiębiorców przyznano podmiotom

podlegającym wpisowi do rejestru przedsiębiorców, enumeratywnie wyliczonym w art. 36 tej ustawy.

Wykładnia systemowa i celowościowa art. 43

1

prowadzi do wniosku, że działalność przedsiębiorcy powinna mieć

charakter zarobkowy, mimo że nie jest wskazana wprost w przepisie, stanowi istotne kryterium statusu

przedsiębiorcy. Oznacza to, że przedsiębiorca traktuje wykonywaną odpłatnie działalność gospodarczą, co do zasady,

jako zasadnicze źródło swojego utrzymania (por. J. Kuciński, Z. Trzciński, Nowa regulacja…). Działalność jest wtedy

zarobkowa, gdy jest zdolna do potencjalnego generowania zysku. Działalność przedsiębiorcy powinna być

prowadzona w sposób zorganizowany. Nie ma zatem charakteru przypadkowego, a sposobowi wykonywania

działalności wytwórczej, usługowej czy innej, prowadzący ją podmiot nadał ramy organizacyjne, chociażby

najprostsze. Działalność gospodarcza prowadzona jest w sposób zawodowy (profesjonalny), na własny rachunek

przedsiębiorcy i w jego własnym imieniu, a także na jego ryzyko. W związku z tym bezsporne jest to, iż działalność

zawodowa jest rodzajem działalności gospodarczej (tak m.in. J. Grykiel, Pojęcie działalności…, s. 31). [Art. 2. u.s.d.g.

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz

poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób

zorganizowany i ciągły.] Prowadzenie działalności gospodarczej musi się odbywać w imieniu własnym. Prowadzenie

działania we własnym imieniu musi oznaczać, że podmiot sam organizuje swoją działalność, dokonuje w swoim

imieniu czynności prawnych wiążących się z nią, jako uczestnik obrotu gospodarczego w szerokim znaczeniu tego

pojęcia, zawiera wszelkie umowy i ponosi odpowiedzialność za zaciągnięte zobowiązania oraz popełnione czyny.

Wybrane tezy z orzecznictwa

„Analiza przepisów art. 2, 3 i 4 ust. 1 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej […], art. 43

1

k.c.

oraz art. 2 ust. 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych […] pozwala przyjąć, że

ustawodawca nie uznaje za przedsiębiorców osób prowadzących wyłącznie działalność wytwórczą w rolnictwie w

postaci upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa

ś

ródlądowego, a także agroturystyki. Tak więc działalność polegająca na przetwórstwie warzyw i owoców jest

działalnością gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę” (wyrok WSA w Warszawie z 25 maja 2006 r., VI

SA/Wa 255/2006, LexPolonica nr 1083964).

Statusu przedsiębiorcy nie mają wspólnoty mieszkaniowe. Wprawdzie są to jednostki organizacyjne wyposażone w

zdolność prawną, ale nie sposób przyjąć, że do ich zadań należy prowadzenie we własnym imieniu działalności

gospodarczej. „Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa majątkowe tylko do majątku wspólnego właścicieli

lokali” (uchwała SN z 24 listopada 2006 r., III CZP 97/2006, LexPolonica nr 1009810, MoP 2007, nr 1, s. 3).

Poglądy doktryny

Specyficznymi przedsiębiorcami są osoby wykonujące tzw. zawody zaufania publicznego, np. notariusze, którzy

prowadzą działalność na własny rachunek i we własnym imieniu, ale działają też w interesie publicznym, uczestnicząc

w obrocie gospodarczym i będąc jednocześnie gwarantem bezpieczeństwa tego obrotu. Ponadto przy wykonywaniu

swoich obowiązków zawodowych korzystają z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym (M. Piotrowska,

Notariusz - nietypowy…, s. 145 i n.).

Art. 43

2

. § 1. Przedsiębiorca działa pod firmą. § 2. Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że

przepisy odrębne stanowią inaczej. [Komentarz – Stanisław Dmowski]

Firma nie jest pojęciem nowym. Było ono znane Kodeksowi handlowemu, który w art. 26 § 1 stanowił, że:

„Firma jest nazwą, pod którą kupiec rejestrowy prowadzi przedsiębiorstwo”, a także Kodeksowi cywilnemu (do

wejścia w życie ustawy z 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.

Nr 49, poz. 408), który w art. 55

1

wymieniał firmę (utożsamiając ją z nazwą) jako jeden ze składników

przedsiębiorstwa. W języku potocznym słowa firma używa się często i w różnym znaczeniu. Czasem jako określenia

zakładu niekoniecznie prowadzącego działalność gospodarczą, ale będącego urzędem, czasem zaś nawet jako

pozytywnego określenia osoby fizycznej (mówi się np. „X to solidna firma”).

Przez działanie pod firmą należy rozumieć prowadzenie działalności gospodarczej i zawodowej, a więc

dokonywanie czynności nie tyle faktycznych, którym ustawodawca nie przypisuje większego znaczenia, ile przede

wszystkim czynności prawnych. Przy czynnościach prawnych przedsiębiorca powinien występować pod taką nazwą

(firmą), pod jaką wpisany został do rejestru (będzie to Krajowy Rejestr Sądowy obejmujący w zasadzie wszystkich

przedsiębiorców). Firma niewpisana do rejestru może działać jedynie wówczas, gdy przepis odrębny wyraźnie

przewiduje taką możliwość. [Patrz: M. Klapczyńska, Firma i jej ochrona, Warszawa 2004; T. śyznowski, Firma w

Kodeksie cywilnym, PS 2003, nr 9, s. 47]

Art. 43

3

. § 1. Firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców

prowadzących działalność na tym samym rynku.

§ 2. Firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu

działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia. [Komentarz – Stanisław Dmowski]

Par. 1 zawiera podobne uregulowanie jak nieobowiązujący już art. 35 § 1 k.h. Zawarte jest w nim wymaganie, by

firma każdego przedsiębiorcy odróżniała się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność

na tym samym rynku. Wprawdzie przepis poprzednio obowiązujący odnosił się tylko do firm nowo tworzonych,

działających w tej samej miejscowości, a przepis komentowany dotyczy zarówno firm już zarejestrowanych, jak i

nowo tworzonych, i odnosi się do działalności na szerszym polu, bo „na tym samym rynku” cel obu przepisów jednak

jest podobny. Chodzi o ochronę przedsiębiorców przed nieuczciwą konkurencją i przed świadomym bądź nawet

nieświadomym wprowadzaniem w błąd innych przedsiębiorców, a także ich klientów. Artykuł ten odnosi się do rynku

w szerokim znaczeniu tego słowa. Mogą wchodzić tu w grę takie określenia, jak rynki: paliwowy, ubezpieczeń

majątkowych, ubezpieczeń osobowych, produktów rolnych, owoców cytrusowych.

Przy ocenie, czy występuje dostateczne odróżnianie się (dostateczna różnica) firm (ich nazw), należy

stosować kryteria obiektywne. Należy brać pod uwagę wiedzę i ogólną orientację przeciętnego człowieka, żyjącego w

określonym środowisku.

Gdy chodzi o kwestię zapobiegania wprowadzaniu w błąd, uregulowaną w § 2, to wydaje się, że dla

uczynienia zadość temu wymaganiu wystarczy zamieszczenie w rejestrze przedsiębiorstw wszystkich danych

przewidzianych w art. 38-44 u.KRej.S., czego powinny przestrzegać „sądy rejestrowe”, a w pismach przedsiębiorców

– kierowanych do określonych osób w ramach prowadzonej działalności – podawanie wszystkich danych

przewidzianych w art. 34 tej ustawy, czyli: 1) firmy lub nazwy, 2) formy prawnej prowadzonej działalności, 3)

siedziby i adresu, 4) numeru NIP, 5) oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywane są akta rejestrowe

podmiotu, oraz numeru w rejestrze. Dysponując danymi z rejestru, każda zainteresowana osoba powinna samodzielnie

ustalić, o jakiego przedsiębiorcę chodzi oraz co jest przedmiotem jego działalności, a także, gdzie on tę działalność

prowadzi.

Przykładem działania wprowadzającego w błąd jest użycie w firmie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

określenia „kancelaria prawna” mogącego sugerować, że przedmiotem działania spółki jest świadczenie pomocy

prawnej przez osoby będące adwokatami lub radcami prawnymi (tak SN w postanowieniu z 28 lutego 2008 r., III

CSK 245/07, LexPolonica nr 1936306).

[Komentarz – Piotr Nazaruk]

Regulacja zasad wyłączności i prawdziwości firmy została uregulowana w art. 43

3

. Niniejsze zasady zmierzają

przede wszystkim do ochrony szeroko rozumianego interesu publicznego i do zapewnienia bezpieczeństwa obrotu.

Zasada prawdziwości firmy oznacza zgodność z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym. Z zasady tej wynika,

po pierwsze, że firma powinna umożliwiać – bez żadnych wątpliwości – identyfikację przedsiębiorcy (zasada

jasności, jednoznaczności firmy). Musi zatem odpowiednio dla tego celu odróżniać się od firm innych

przedsiębiorców (art. 43

3

§ 1). W ten sposób realizowana jest także zasada wyłączności firmy. Po drugie zaś, firma nie

może wprowadzać w błąd (art. 43

3

§ 2). Dalsze uregulowania zawierają art. 43

5

, 43

8

i 43

9

.

Firma musi odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców, a ocena w tym zakresie powinna być

dokonywana nie tylko z punktu widzenia innych przedsiębiorców, ale także z punktu widzenia kontrahentów

przedsiębiorcy i konsumentów. Przy ocenie, czy porównywane firmy dostatecznie różnią się od siebie, należy brać

pod uwagę pełne ich brzmienie. W praktyce przyjmuje się, że firma dostatecznie różni się od innych, gdy różnica

między nimi jest łatwo zauważalna dla przeciętnego odbiorcy bez potrzeby przeprowadzania dokładnych porównań.

W świetle komentowanego przepisu należy tego dokonywać w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorców

działających na tym samym rynku, a nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorców zarejestrowanych w tej samej

miejscowości, ale na terenie całego kraju.

Firma nie może wprowadzać w błąd co do przedmiotu działalności przedsiębiorstwa. Często wskazywanym

przykładem firmy wprowadzającej w błąd co do przedmiotu działalności jest np. zamieszczanie w firmie

przedsiębiorcy świadczącego usługi medyczne słowa „klinika”, choć rzeczywiście świadczone usługi sprowadzają się

do zwykłej diagnostyki lub pomocy ambulatoryjnej. Podobnie rzecz się przedstawia w wypadku zamieszczenia słowa

„bank” w firmie przedsiębiorcy, który nie świadczy, bo nie może zgodnie z prawem bankowym świadczyć usług

bankowych. Mylące jest zamieszczenie w firmie określenia „hurtownia” dla działalności polegającej na sprzedaży

detalicznej. Brzmienie firmy nie może wprowadzać w błąd nie tylko co do rodzaju działalności, ale także co do jej

rozmiaru i innych cech charakterystycznych, np. „międzynarodowa spółka”, jeśli wspólnikami są tylko Polacy.

Wybrane tezy z orzecznictwa

„Zbieżność dźwiękowa nazwy firmy »Interagra« i »Interabra« może powodować u konsumentów pomyłki co do tego,

z którą firmą wchodzą w stosunki handlowe, zwłaszcza gdy poza zbieżnością brzmienia nazwy występuje poważna

zbieżność graficzna znaków” (wyrok SA w Łodzi z 14 marca 1991 r., I ACr 23/91, LexPolonica nr 326251, OSP

1991, nr 11-12, poz. 281).

Nie jest zakazane oraz nie wymaga zgody władz samorządowych używanie w nazwie firmy przedsiębiorcy nazwy

miejscowości jego siedziby. Brak jest podstaw do wyrażania zgody przez miasto stołeczne Warszawa do używania tej

nazwy przez spółkę akcyjną mającą siedzibę w Warszawie, ponieważ nazwa miasta nie jest nazwą jednostki

samorządu terytorialnego, lecz nazwą geograficzną i jako taka nie jest zastrzeżona (wyrok NSA w Warszawie z 21

grudnia 2001 r., II SAB 180/2001, LexPolonica nr 2131322, MoP 2002, nr 7, s. 292).

Poglądy doktryny

Art. 43

3

§ 1 k.c. wymaga, aby firma dostatecznie odróżniała się od firm innych przedsiębiorców nie tylko w chwili

zgłaszania jej do rejestru, ale w całym okresie, w którym przedsiębiorca używa swej firmy. Ponadto obecnie nie

zawsze rozstrzygające jest pierwszeństwo zgłoszenia firmy do rejestru, gdyż istotniejsze może być pierwszeństwo

użycia przez przedsiębiorcę swej firmy na danym rynku (J. Szwaja, Zasada wyłączności…, s. 10 i n.).

Co prawda ustawodawca w art. 43

3

§ 1 k.c. użył tylko wyrazu „firma”, to jednak ze względu na charakter zasady

wyłączności firmy i jej cel, którym jest zagwarantowanie pewności obrotu gospodarczego, należy uznać, że przepis

ten odnosi się również do skrótu firmy (Ł. Zamojski, Firma w postępowaniu…, s. 39).

Art. 43

4

. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu

lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych

określeń dowolnie obranych.

Obligatoryjny element (rdzeń) firmy osoby fizycznej to imię i nazwisko. Osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą

obowiązana jest prowadzić działalność gospodarczą pod firmą. Chodzi tu o nazwisko i imię, którego osoba ta używa

zgodnie z przepisami art. 25, 59, 88-90 k.r.o. [nazwisko małżonków, nazwiska po rozwodzie] oraz ustawy z 17

października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. Nr 220, poz. 1414 ze zm.) w brzmieniu zgodnym z pisownią

urzędową imienia i nazwiska. Koniunkcja zastosowana w wyrażeniu „imię i nazwisko” wskazuje, że obydwa

wymienione człony firmy muszą wystąpić łącznie. Nie jest więc dopuszczalne posłużenie się jako firmą tylko

imieniem albo tylko nazwiskiem przedsiębiorcy.

Dodatki fakultatywne w nazwie firmy osoby fizycznej są dopuszczalne, jeśli ich celem jest przekazanie informacji

istotnych z punktu widzenia przedsiębiorcy. Przykładowo wymienia się informacje: przybliżające osobę

przedsiębiorcy (pseudonim), konkretyzujące przedmiot jego działalności i wskazujące na miejsce jej prowadzenia.

Dopuszczalne są nazwy fantazyjne, które stanowią oznaczenie przedsiębiorstwa. Ma to doniosłe znaczenie praktyczne

ze względu na wielość indywidualnych przedsiębiorców, którzy przed wejściem w życie komentowanych przepisów

oznaczali swoje przedsiębiorstwa takimi nazwami i pod nimi weszli na rynek oraz zdobyli klientelę.

Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne

Ustawodawca nie wymaga, aby pseudonim, który przedsiębiorca umieszcza w nazwie swojej firmie, był

znany, ani też by był to pseudonim, którym posługiwała się osoba fizyczna, zanim została przedsiębiorcą.

Firmą spółki cywilnej, a więc jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej ani też zdolności

prawnej (por. art. 33

1

), będą imiona i nazwiska wszystkich wspólników, którzy zawarli umowę spółki z dodatkiem, że

chodzi o spółkę cywilną. W wypadku spółki cywilnej, chociaż mówi się potocznie o spółce jako jednostce

organizacyjnej, w sensie prawnym, jako przedsiębiorcy występują wspólnicy, a nie spółka.

Wybrane tezy z orzecznictwa

„Przepisy kodeksu cywilnego (art. 43

1

-43

10

k.c.) nie zezwalają na konstruowanie firmy przedsiębiorcy będącego osobą

fizyczną przez umieszczenie obok siebie imion i nazwisk dwóch osób” (wyrok NSA z 11 stycznia 2007 r., II GSK

268/2006, LexPolonica nr 1299060).

Poglądy doktryny

Włączenie do oznaczenia przedsiębiorcy-osoby fizycznej dodatkowego (imienia i) nazwiska może naruszyć zasadę

prawdziwości lub wyłączności firmy.

Art. 43

5

. § 1. Firmą osoby prawnej jest jej nazwa.

§ 2. Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto

może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane.

§ 3. Firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu

związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo

pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i

dzieci.

§ 4. Przedsiębiorca może posługiwać się skrótem firmy. Przepis art. 43

2

§ 2 stosuje się odpowiednio.

Korpusem firmy osoby prawnej jest nazwa, może co do zasady być swobodnie wybrana przez przedsiębiorcę.

Nazwa osoby prawnej powinna być skonstruowana zgodnie z przepisami regulującymi dany typ osoby prawnej (por.

J. Szwaja, Kodeks spółek…, t. 5, 2008, s. 325). W grę wchodzą nazwy rzeczowe, fantazyjne i osobowe, z tym

zastrzeżeniem, że wybór firmy osobowej poddany jest z mocy art. 43

5

§ 2 szczególnemu reżimowi, o czym będzie

dalej mowa. Mogą występować również korpusy mieszane, zawierające cechy zarówno firm rzeczowych,

fantazyjnych, jak i osobowych.

Firma osoby prawnej musi zawierać określenie jej formy prawnej (dodatek obligatoryjny). Brzmienie dodatku

obligatoryjnego jest normatywnie przesądzone, tak jak dopuszczalność skrótu i jego postać. Przykładowo art. 160

k.s.h. ustala dodatek w postaci „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością” i dopuszcza używanie w obrocie skrótu:

„spółka z o.o.” lub „sp. z o.o.”; art. 305 k.s.h. przewiduje dla spółki akcyjnej dodatek obligatoryjny „spółka akcyjna” i

dozwala na używanie w obrocie skrótu „S.A.” Zmiana ustawowego określenia formy prawnej przedsiębiorcy jest

niedopuszczalna.

Art. 24. ksh
§ 1. Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo
nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”.
§ 2. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp. j.”.

Art. 90. ksh
§ 1. Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe
oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz określenie wolnego zawodu
wykonywanego w spółce.
§ 2. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp.p.”.
§ 3. Firmy z oznaczeniem „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz skrótu „sp.p.” może
używać tylko spółka partnerska.

Art. 104. ksh
§ 1. Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz
dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowa”.
§ 2. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp.k.”.
§ 3. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowej powinna zawierać pełne
brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowa”. Nie
wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną.
§ 4. Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia
nazwiska lub firmy (nazwy) komandytariusza w firmie spółki, komandytariusz ten odpowiada wobec osób
trzecich tak jak komplementariusz.

Art. 127. ksh
§ 1. Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy
oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna”.

§ 2. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „S.K.A.”.
§ 3. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać
pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowo-
akcyjna”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną.
§ 4. Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku
zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy) akcjonariusza w firmie spółki akcjonariusz ten odpowiada wobec
osób trzecich tak jak komplementariusz.
§ 5. Pisma i zamówienia handlowe składane przez spółkę komandytowo-akcyjną w formie papierowej i
elektronicznej, a także informacje na stronach internetowych spółki powinny zawierać:

1)

firmę spółki, jej siedzibę i adres,

2)

oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki oraz numer pod
którym spółka jest wpisana do rejestru,

3)

numer identyfikacji podatkowej (NIP),

4)

wysokość kapitału zakładowego i kapitału wpłaconego.

Art. 160. ksh
§ 1. Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością”.
§ 2. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „spółka z o.o.” lub „sp. z o.o.”.

Art. 305. ksh
§ 1. Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka akcyjna”.
§ 2. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „S.A.”.

Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne

Zamieszczanie w firmach osób prawnych nazwisk czy też pseudonimów osób fizycznych należy do wyjątków.

Wymaganie zgody osób, które mają być umieszczone w firmie, nie budzi zastrzeżeń. Regułą jest zresztą, że

umieszczenie nazwiska osoby fizycznej następuje na jej wniosek. Istotne problemy nie powinny występować także w

przypadku uzyskiwania zgody małżonka i dzieci osoby, która ma być umieszczona w firmie, już po jej śmierci.

Wybrane tezy z orzecznictwa

„Firma ma charakter prawa podmiotowego bezwzględnego skutecznego erga omnes, przysługującego przedsiębiorcy.

Jej ochrona przewidziana jest w kodeksie cywilnym na podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych. Ochrona

dóbr osobistych osób prawnych ukonstytuowana jest w art. 43 k.c., który przewiduje ochronę dóbr osobistych osób

prawnych, odpowiednią do ochrony osób fizycznych. Należy zatem stosować odpowiednie przepisy o ochronie dóbr

osobistych osób fizycznych do ochrony dóbr osób prawnych, uwzględniając różnice strukturalne osób prawnych i

osób fizycznych. […]. Ochrona firmy wyraża się wyłączeniem od rejestracji znaków, które naruszają prawa osobiste

osób trzecich. Naruszenie prawa do firmy następuje nie tylko wtedy, gdy osoba nieuprawniona rejestruje na swoją

rzecz pełną nazwę osoby prawnej, lecz także wtedy, gdy dokonuje zgłoszenia w celu uzyskania ochrony części nazwy,

jeżeli ta część ma charakter wyróżniający” (wyrok WSA w Warszawie z 8 listopada 2005 r., VI SA/Wa 845/2005,

LexPolonica nr 1253679).

Poglądy doktryny

Możliwość posługiwania się skróconą wersją firmy jest w praktyce osób prawnych szeroko wykorzystywana, np.

„Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi” Spółka Akcyjna (w skrócie: „KGHM” S.A.), „Powszechna Kasa

Oszczędności Bank Polski” Spółka Akcyjna (w skrócie: „PKO BP” SA), „Powszechny Zakład Ubezpieczeń” Spółka

Akcyjna (w skrócie: „PZU” SA) i inne. Generalnie jednak potrzeba ochrony osób trzecich oraz interesu ogólnego, a

także zasada jedności firmy przemawia przeciwko powszechnemu, a zwłaszcza dowolnemu skracaniu firm.

Założyciele osób prawnych (podobnie innych jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi) powinni

raczej starać się wyposażyć te jednostki w takie firmy, którymi posługiwanie się w obrocie w pełnym brzmieniu nie

będzie nastręczało kłopotów (J. Szwaja, Kodeks spółek…, t. 5, 2008, s. 171).

Art. 43

7

. Zmiana firmy wymaga ujawnienia w rejestrze. W razie przekształcenia osoby prawnej można

zachować jej dotychczasową firmę z wyjątkiem określenia wskazującego formę prawną osoby prawnej, jeżeli

uległa ona zmianie. To samo dotyczy przekształcenia spółki osobowej.

Wyrazem zasady prawdziwości firmy jest obowiązek ujawniania każdej jej zmiany w odpowiednim rejestrze, w

którym wpisany jest albo będzie wpisany przedsiębiorca. Zmiany te mogą być zarówno następstwem woli samego

przedsiębiorcy, jak i zdarzeń od niego niezależnych. Występują sytuacje, w których na przedsiębiorcy ciąży

obowiązek zmiany firmy. Zmiana taka jest obligatoryjna w szczególności w razie:

1) przekształcenia formy prawnej przedsiębiorcy,

2) zmiany imienia lub nazwiska przedsiębiorcy,

3) utraty członkostwa przez wspólnika, którego nazwisko było umieszczone w firmie, przy braku zgody

uprawnionych osób na dalsze używanie tego nazwiska,

4) utraty uprawnień do używania w nazwie firmy określonych słów,

5) nałożenia takiego obowiązku przez przepisy prawa,

6) orzeczenia sądu nakazującego zmianę brzmienia firmy.

Zmiana nazwy firmy osoby fizycznej następuje w każdym wypadku zmiany nazwiska (co może mieć miejsce w

razie zamążpójścia kobiety, rozwodu i powrotu do poprzednio używanego nazwiska, zmiany w trybie

administracyjnym), zmiany imienia (co z reguły następuje w drodze administracyjnej), a także zmiany innych danych,

np. wskazujących na przedmiot działalności bądź też miejsce jej prowadzenia.

Zmiana firmy przy przekształceniu osoby prawnej występuje dla przykładu w razie utworzenia spółki akcyjnej

zamiast przedsiębiorstwa państwowego bądź też przekształcenia spółki akcyjnej w spółkę z ograniczoną

odpowiedzialnością. Możliwość zachowania firmy, jako nazwy, z wyjątkiem określenia wskazującego formę prawną,

nie budzi zastrzeżeń. Dowolnie obrana nazwa, np. „Lumel”, dla przedsiębiorstwa państwowego może być zachowana

i po przekształceniu go w spółkę akcyjną. Oczywiście dodatkowe oznaczenie „Przedsiębiorstwo państwowe” musi

być zastąpione dodatkowym oznaczeniem „spółka akcyjna” czy też skrótem „S.A.”.

Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne

Zasada jawności firmy wymaga, aby w rejestrze została ujawniona nie tylko firma pierwotnie obrana, ale również jej

zmiana, bez względu na to, którego z elementów dotyczy (korpusu czy dodatków), i bez względu na sposób zmiany

(uzupełnienie, zmiana lub wyłączenie któregokolwiek elementu). Firma, jako całość, pełni bowiem funkcję

indywidualizującą przedsiębiorcę.

Wybrane tezy z orzecznictwa

„Zmiana brzmienia firmy nie powoduje zmiany samego podmiotu prawa, który zachowuje swój dotychczasowy byt,

tożsamość. Mamy w takim przypadku do czynienia z identycznością podmiotu, jego ciągłością, a zmienia się tylko

jego oznaczenie, które nie powoduje zmian sytuacji prawnej tego podmiotu w stosunkach z osobami trzecimi. Spółka

może pozywać i być pozwana pod firmą, jednakże stroną postępowania w rozumieniu przepisów art. 64 i n. k.p.c. jest

sama spółka handlowa, a nie jej firma stanowiąca tylko nazwę spółki. Ewentualna zmiana brzmienia firmy nie

wpływa na sytuację prawną strony” (por. wyrok SA w Katowicach z 14 listopada 2002 r., I ACa 480/2002,

LexPolonica nr 363126, OSA 2003, nr 6, poz. 21).

Poglądy doktryny

Od zmiany firmy w ścisłym słowa tego znaczeniu należy odróżnić sytuacje, w których w następstwie określonego

zdarzenia przedsiębiorca obowiązany jest zmienić firmę. Tak będzie np. wówczas, gdy użyty w firmie dodatek

fakultatywny przestanie odpowiadać rzeczywistemu stanowi rzeczy (np. w związku ze zmianą przedmiotu

działalności gospodarczej przedsiębiorcy). Taka sytuacja ma miejsce także w przypadku przekształcenia osoby

prawnej (np. w trybie ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

albo Kodeksu spółek handlowych) albo spółki osobowej (w trybie Kodeksu spółek handlowych); przepis jednak nie

znajduje zastosowania do przekształcenia spółki cywilnej (bliżej J. Szwaja, Kodeks spółek…, t. 5, 2008, s. 383 i n.).

Przedsiębiorca obowiązany jest wówczas dokonać zmiany firmy, przynajmniej w zakresie obligatoryjnego dodatku

wskazującego jego formę prawną (por. art. 43

5

§ 2 k.c.). W ten sposób ustawodawca próbuje pogodzić zasadę

kontynuacji firmy z zasadą jej prawdziwości (J. Szwaja, Kodeks spółek…, t. 5, 2008, s. 386).

Art. 43

10

. Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać

zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także

żądać usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie,

naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która

dopuściła się naruszenia.

Zasada odpowiedzialności z tytułu naruszenia prawa do firmy wyrażona w art. 43

10

zawiera samodzielną

podstawę ochrony firmy. Opiera się ona na zasadzie domniemania bezprawności. Zgodnie z rozumieniem nadanym

temu pojęciu w prawie cywilnym pojmuje się ją jako niezgodność czyjegoś zachowania z szeroko rozumianym

porządkiem prawnym. Bezprawność działania naruszającego prawo do firmy jest domniemana, co oznacza

przerzucenie ciężaru dowodu braku bezprawności na naruszyciela. Może on dowodzić istnienia własnych praw

skutecznych względem uprawnionego do firmy.

Wybrane tezy z orzecznictwa

„Firma jest dobrem intelektualnym niejednokrotnie o znacznej wartości majątkowej, któremu ustawodawca przyznaje

ochronę. Ma ona charakter prawa podmiotowego bezwzględnego skutecznego erga omnes, przysługującego

przedsiębiorcy. Ochrona na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych jest najszersza,

realizowana jest nie tylko w obrocie gospodarczym, ale i poza nim i może być skierowana przeciwko każdemu, kto

dopuszcza się naruszenia interesu przedsiębiorcy związanego z jego firmą. Dlatego też ochrona ta może krzyżować

się z innymi przepisami przyznającymi firmie ochronę. Zakres takiej ochrony nie jest ograniczony terytorialnie ani też

zakresem działalności uprawnionego do nazwy” (wyrok SA w Katowicach z 4 listopada 2004 r., I ACa 560/2004,

LexPolonica nr 388002, OSA 2006, nr 7, poz. 25).