Odszkodowanie dla dziecka za śmierć nietrzeźwego ojca w pracy

- analiza wyroku SN -

Dziecko może otrzymać odszkodowanie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za śmierć ojca,

który zginął w podróży służbowej, prowadząc samochód pod wpływem alkoholu, ponieważ

to okoliczności konkretnej sprawy decydują o tym, czy spożywanie alkoholu w czasie pracy

i miejscu świadczenia pracy lub w drodze z pracy do domu prowadzi do zerwania

normatywnego związku z pracą - orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 15 czerwca 2010 r.

(II UK 75/10).

Zgodnie z ustawową definicją wypadkiem przy pracy jest nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzna powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Zatem
dla uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy nie wystarczy, aby zdarzenie miało
charakter nagły, było wywołane przyczyną zewnętrzną i spowodowało uraz lub śmierć.
Zdarzenie takie musi jeszcze pozostawać w związku z pracą.

Zakres użytego w definicji wypadku przy pracy pojęcia „związek z pracą” obejmuje przede
wszystkim wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, czyli dochodzi do nich
w czasie pracy. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy czasem pracy jest czas, w którym
pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu
wyznaczonym do wykonywania pracy.

Pojęcie „wypadku przy pracy” dotyczy wypadków, które nastąpiły zarówno w związku
z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonego, jak i w
związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez
polecenia. Zatem zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika nie musi nastąpić
w czasie pracy i w miejscu pracy, lecz może mieć miejsce w dowolnym czasie i miejscu, pod
warunkiem że pozostaje w związku z rodzajem wykonywanej przez pracownika pracy.

Tak więc dla ustalenia związku zdarzenia z pracą niezbędne jest stwierdzenie, że wypadek
pozostawał w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z wykonywaną pracą.
Związek zdarzenia z pracą ulega zerwaniu, mimo pozostawania pracownika w czasie pracy
w miejscu jej świadczenia, jeżeli zdarzenia nie łączył w tym czasie wewnętrzny związek
z pracą. Dotyczy to sytuacji, w których mimo że samo zdarzenie nastąpiło w miejscu i czasie
pracy, pracownik w czasie pracy np. wdał się w bójkę z innym pracownikiem, podczas której
uległ wypadkowi i doznał uszczerbku na zdrowiu, lub wykonywał pracę zajęcia (prace)
osobiste, w czasie której uległ wypadkowi. Na równi z tak rozumianym wypadkiem przy
pracy, w zakresie uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego rozumie się
wypadek, któremu pracownik uległ:

•

w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wskazane powyżej, chyba
ż

e wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w

związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

•

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

•

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Wypadek przy pracy kojarzy się przede wszystkim z wykonywaniem obowiązków ze
stosunku pracy, ale w wielu przypadkach do takich wypadków zalicza się również te, do
których dochodzi przy realizacji zadań wynikających z umów innych niż umowa o pracę.

Szerszy zakres ochrony pracownika polega na objęciu ochroną także zdarzeń sfery spraw
prywatnych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności
lub poleceń przełożonych. Dlatego też można by uznać za wypadek przy pracy np. skutkujący
urazem, zdarzenie w czasie podróży do wskazanej miejscowości lub śmierć podczas
zawalenia się hotelu, ale już nie uraz, jakiemu uległ pracownik np. korzystając z słowni czy
basenu w hotelu. Związek z pracą w pierwszym wypadku polega na tym, że pracownik
znalazł się w hotelu w związku z wykonywaniem pracy „na wyjeździe”, ale fakt, że poszedł
do siłowni lub na basen tego związku nie wykazuje.

Jedną z okoliczności zrywających związek zdarzenia z pracą może być nietrzeźwość
pracownika. Jednak należy podkreślić, iż nie oznacza to automatycznego braku związku
z pracą (wyrok Sądu Najwyższego z 5 marca 2003 r. II UK 1194/02). W uzasadnieniu
przywołanego powyżej wyroku Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2010 r. wskazano, iż
pomimo stanu nietrzeźwości poszkodowany w wypadku może świadczyć pracę i wykonywać
ją w sposób prawidłowy, a jego nietrzeźwość może nie mieć żadnego wpływu na zdolność do
pracy. Dlatego też brak jest podstaw do uznania, że ubezpieczony nie pozostawał
w dyspozycji pracodawcy, a związek z pracą został zerwany. Zatem takie zdarzenie jest
wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Przyczynienie się pracownika do powstania wypadku przy pracy przez pracownika nie ma
wpływu na prawo członków jego rodziny do otrzymania świadczeń z ubezpieczenia
wypadkowego. W takiej sytuacji prawa do świadczeń pozbawiony jest natomiast sam
pracownik art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej. Należy jednak zwrócić uwagę, iż samo
spożywanie alkoholu przez pracownika oraz jego przyczynienie się do powstania wypadku
może być niewystarczającą przesłanką do pozbawienia go prawa do świadczenia
z ubezpieczenia wypadkowego. Istotny jest tutaj „stan nietrzeźwości”, który zachodzi dopiero
wtedy, gdy zawartość alkoholu wynosi lub prowadzi do:

•

stężenia we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu albo

•

obecność w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm

3

.

Domniemanie, że pracownik jest w stanie nietrzeźwości zachodzi również wtedy, gdy
pracownik odmówi poddania się badaniu na zawartość alkoholu w organizmie (przy
założeniu, że istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż jest nietrzeźwy).

Członkom rodziny pracownika, który poniósł śmierć na skutek zaistniałego wypadku przy
pracy przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Takie odszkodowanie przysługuje również
w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy rencisty, który był uprawniony do renty
z ubezpieczenia wypadkowego. Za członków rodziny uprawnionych do odszkodowania
uznaje się:

•

małżonka - z wyjątkiem sytuacji, gdy między małżonkami orzeczono separację,

•

rodziców, osoby przysposabiające, macochę oraz ojczyma, jeżeli w dniu śmierci
ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe, lub

jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczynił się do ich
utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do
alimentów z jego strony.

Ponadto prawo do takiego odszkodowania mają dzieci własne ubezpieczonego, dzieci
drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed
osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach
rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki
uzyskania renty rodzinnej.

Wysokość takiego odszkodowania - w przypadku, gdy uprawnionym jest tylko jeden członek
rodziny zmarłego ubezpieczonego (pracownika) lub rencisty - wynosi:

•

18-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionym są małżonek lub dziecko,

•

9-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest tylko jeden członek
rodziny.

Jeśli poza małżonkiem lub dziećmi do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są
równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w
wysokości 3,5-krotności przeciętnego wynagrodzenia niezależnie od odszkodowania
przysługującego małżonkowi. Natomiast, jeżeli do jednorazowego odszkodowania
uprawnieni są tylko członkowie rodziny, inni niż małżonek lub dzieci, odszkodowanie to
przysługuje w wysokości 9-krotności przeciętnego wynagrodzenia i jest dodatkowo
powiększane o 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, na drugiego i każdego następnego
uprawnionego.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego (pracownika) lub rencisty,
który zmarł wskutek wypadku przy pracy pomniejsza się o kwotę jednorazowego
odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wypłaconego
ubezpieczonemu lub renciście.