6. TEORIA STAWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA W KONTEKŚCIE
RYZYKA.

16.05.2010 ♣ zjazd VI

Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego

MAKROSTRUKTURY ♣ WYKŁADY

dr Jan Burzyński

Stron

a

1

I I I S O C J O L O G I A

Teoria stawania się społeczeństwa Piotra Sztompki stanowi próbę stworzenia III socjologii. Sztompka odcina

się od I socjologii (struktur, systemów), a także od II (działanie społeczne, Weber). Twierdzi bowiem, że nie
można rozpatrywać struktury ani działania jako kategorii kluczowych. Tym, co naprawdę istnieje jest pole

jednostkowo-strukturalne.

P O D B U D O W A T E O R E T Y C Z N A

Sztompka opiera swoją koncepcję na fundamentach teorii:


socjologii historycznej – opozycja między ciągłością i zmianą;



teorii podmiotowości – opozycja struktury i działania.

Wspólnym dla tych trzech teorii jest obraz społeczeństwa jako bytu dynamicznego, który podlega ciągłej
zmianie.

P O L E J E D N O S T K O W O - S T R U K T U R A L N E

Jedynym bytem, o którym można powiedzieć, że istnieje naprawdę jest pole jednostkowo-strukturalne

(rzeczywistość), a nie struktury czy działania.

POTENCJAŁ

REALIZACJA

CAŁOŚĆ

struktury

funkcjonowanie struktur

RZECZYWISTOŚĆ czyli

POLE JEDNOSTKOWO-

STRUKTURALNE

podmiotowość

praxis czyli praktyka

JEDNOSTKI

podmiot

działanie

Są 2 formy istnienia/przejawiania się tej rzeczywistości:


forma potencjału,



forma realizacji.

PODMIOT

Jednostki to podmioty. Podmiot wyraża pewien potencjał. W formie potencjału nie mówimy o jednostkach,

ale podmiotach. W formie realizacji natomiast jednostki działają.

PODMIOTOWOŚĆ

Sztompka wyodrębnia dodatkowy poziom – realną rzeczywistość, która naprawdę istnieje. W trybie

potencjału aktualizuje się ona pod nazwą podmiotowość. Podmiotowość jest cechą, która mówi o
potencjalne zmiany społecznej. Potencjał podmiotowości jest wyrazem jednostek, których wyrazem jest ów

potencjał podmiotu (wiedza, motywacja, postawy, poglądy, osobowość).

STRUKTURY

Struktury są kontekstem społecznym, w jakim podmioty działają. Kontekst tworzą idee, wartości, sieci

powiązań (układy organizacyjne), struktury danych nam szans życiowych.

6. TEORIA STAWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA W KONTEKŚCIE
RYZYKA.

16.05.2010 ♣ zjazd VI

Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego

MAKROSTRUKTURY ♣ WYKŁADY

dr Jan Burzyński

Stron

a

2

PRAXIS

Praxis jest wypadkową działania i funkcjonowania. To kategoria, która oddaje charakter podmiotowości na

danym etapie rozwoju społeczeństwa. Praxis jest warunkiem wstępnym funkcjonowania podmiotowości w
swoim kształcie, ale podmiotowość jest potrzebna do zaistnienia praxis. Praxis określa charakter

podmiotowości w późniejszym czasie. Relacja między praxis a podmiotowością jest obustronna.

P O D S U M O W A N I E

Praxis i podmiotowość można powiązać w sposób następujący: praxis jest aktualizacją podmiotowości
społeczeństwa (realizuje się), a podmiotowość jest potencjalną przesłanką praxis. Występuje również

sprzężenie zwrotne: praxis w danym momencie kształtuje podmiotowość w późniejszym momencie, a
podmiotowość w późniejszym momencie jest rezultatem wcześniejszej praxis.

To pokazuje, że podmiotowość jest zjawiskiem dynamicznym i zmiennym, a zatem nie jest stałą wartością.

Oznacza to, żre historia jawi się jako ciągłe tworzenie i odtwarzanie podmiotowości społeczeństwa przez jej
aktualizację w praxis.

Proces ten można rozłożyć na 2 fazy:


Tocząca się w społeczeństwie praxis wywiera wpływ na oba składniki pola jednostkowo-strukturalnego

(całość i jednostki), czyli kreuje i reprodukuje nowe struktury (normy, szanse życiowe, etc.) a
równocześnie wywiera wpływ na jednostki (przekształca „zawartość ludzkich głów” – wiedzę,

motywacje, etc.). Nowe przekształcone pole jednostkowo-strukturalne zawiera w sobie nowy potencjał
podmiotowości.



Podmiotowość aktualizuje się w zmienionej praxis. Społeczeństwo jest inne, a zatem działa inaczej. Te
nowe działania powodują kolejne zmiany w społeczeństwie.

R Y Z Y K O

Jednym z parametrów podmiotowego działania jest zorientowanie na nieprzewidywalną przyszłość.

Działamy w realiach niepewności, w których występuje potencjalna możliwość zaistnienia niekorzystnej
sytuacji.

Ryzyko jest wynikiem podmiotowego impulsu do działania, a więc poprzedzone jest wyborem. Jeśli

jednostka nie ma wyboru to siłą rzeczy nie może podjąć ryzyka. Decyzje nie są podejmowane w
osamotnieniu, ale są wynikiem mediacji – pewne działania konfrontujemy z doświadczeniami innych ludzi.

Ryzyko jest więc uwikłane strukturę interakcyjną. Nikt nie jest w stanie samodzielnie poznać i ogarnąć
wszystkie zagrożenia, dlatego wiedzę czerpie się z innych zasobów społecznych.

Takim strukturalnym źródłem niepewności w późnej nowoczesności są instytucjonalnie ustrukturyzowane

obszary ryzyka (np. konkurencja, giełda papierów wartościowych – nie funkcjonowałaby, gdyby ludzie nie

chcieli grać i gdyby nie podejmowali ryzyka).

więcej w: J. Burzyński, Ryzyko w nowoczesnym świecie.