P

omimo, iż w II RP żyło ok. 5 mln osób narodowości ukraińskiej

(byli najliczniejszą

mniejszością narodową)

, to na wskutek polityki prowadzonej przez kolejne polskie rządy

praktycznie przez cały okres międzywojenny byli oni grupą upośledzoną, zarówno pod
względem politycznym

(nie dopuszczano ich do wyższych stanowisk państwowych, nie mieli

proporcjonalnej do swej liczebności reprezentacji politycznej)

jak i gospodarczym.

T

aka polityka władz nie sprzyjała budowaniu porozumienia i zaufania między Polakami a

Ukraińcami. Do działań dyskryminujących Ukraińców dochodziły również zaszłe
antagonizmy między tymi dwoma narodami tak umiejętnie podsycane i wzniecane przez
zaborców, a także pozostające świeżo w pamięci wspomnienia z ostatniej wojny polsko -
ukraińskiej z lat 1918 - 1919.

C

ieniem na stosunki polsko ukraińskie rzucała się także ogólnie zła sytuacja

gospodarcza. Chociaż bieda dotykała w równym stopniu także i Polaków, to Ukraińcy
bardzo często odbierali to jako dyskryminację i za swoją sytuację obwiniali Rząd Polski.
Taka sytuacja powodowała, że stosunki między Polakami a Ukraińcami w II RP były w
najlepszym razie chłodne, a niejednokrotnie wrogie.

Z

naczne odłamy społeczności ukraińskiej widziały w Polakach swoich ciemiężycieli i

stawiali oni raczej na współpracę z jednym lub z drugim śmiertelnym wrogiem Polski:
Rosją lub Niemcami.

C

zęść Ukraińców wespół z śydami tłumnie zasiliła szeregi Komunistycznej Partii

Zachodniej Ukrainy (przybudówki KPP), będącej w rzeczywistości radziecką
ekspozyturą na terenie Polski (później zdelegalizowana), część zaś wybrała inną drogę -

współpracę z Niemcami.

M

yślę, że w tym miejscu warto nieco szerzej przedstawić historię ukraińskich formacji

politycznych i zbrojnych z tamtego okresu.

Z

a początek zinstytucjonalizowanego ukraińskiego ruchu narodowego przyjmuje się

umownie datę 27 I - 3 II 1929 r., kiedy to odbył się w Wiedniu zjazd, na którym
powołano do życia

ORGANIZACJĘ UKRAIŃSKICH

NACJONALISTÓW - (OUN)

OUN

od początku swojego

istnienia stawiała na współpracę z Niemcami, gdzie szkoliła
kadry, zaopatrywała się w broń i amunicję oraz materiały
propagandowe. Współpraca ta zacieśniła się po dojściu
Hitlera do władzy.

W

latach 30. bojówki OUN dokonały wielu zamachów i akcji

sabotaży na teryturium RP. Najbardziej znaną akcją OUN
było zamordowanie 15 VI 1934 r. w Warszawie ówczesnego

ministra spraw wewn

ę

trznych - Bronisława Pierackiego

.

Po tej akcji na karę dożywotniego więzienia został skazany
jeden z czołowych działaczy OUN -

Stepan Bandera

, a wielu innych trafiło do obozu

odosobnienia w Berezie Kartuskiej.

J

uż wtedy wewnątrz OUN ścierały się dwa stanowiska, dwie frakcje, dwie wizje dalszej

działalności OUN i sposobów realizacji głównego celu - budowy niepodległego państwa
ukraińskiego.

Pierwszą frakcją

była grupa działaczy skupionych wokół

Andrija Melnyka

. Melnykowcy

przyszłość odrodzonej Ukrainy ściśle
wiązali z Niemcami. Uważali oni, że
wojna między ZSRR a III Rzeszą jest
nieunikniona i że w tej wojnie to ZSRR
poniesie klęskę. Ukraińcy zaś za swą
wierną służbę i walkę u boku Niemiec
otrzymają od nich niepodległe
państwo.

Drugą frakcję

stanowiła tzw "grupa młodych" skupiona wokół radykalnego działacza
niepodległościowego

Stepana Bandery

. Banderowcy uważali, że niepodległe państwo

Ukraińcy powinni wywalczyć sobie sami, jednak nie wykluczali możliwości uzyskania przez
Ukrainę niemieckiego poparcia. Wyróżniał ich bardzo radykalny antypolonizm.

D

o definitywnego podziału OUN na dwie frakcje OUN-R (B)

- banderowcy oraz OUN-M - melnykowcy doszło na II
Wielkim Kongresie OUN zorganizowanym przez

S. Bander

ę

w

Krakowie w kwietniu 1940 r. Na czele frakcji OUN - B stanął
sam

Stepan Bandera

a jego zastępcą został

Jarosław

Ste

ć

ko

. W okresie ich pobytu w obozie w Sachsenhausen na

czele tej frakcji OUN stanął

Mykoła Łebed

. Do frakcji tej po

rozformowaniu Schutzmannschaftsbatalion nr 201 dołączył
również

Roman Szuchewycz

.

Andrij Melnyk

Stepan Bandera

Roman Szuchewycz i Jarosław Stećko

P

ierwszym oddziałem, który został sformowany już w 1937 roku na mocy układu między

Abwehrą a OUN był

ODDZIAŁ BOJOWY "WOWKA"

którego zadaniem były działania operacyjne na terenie Galicji. Oddział ten miał charakter
tajny i niewiele wiadomo o jego akcjach.

N

astępnie w roku 1939 został powołany pod niemieckim protektoratem

LEGION UKRAIŃSKI

pod dowództwem

Romana Suszki

. Legion ten miał charakter ochotniczy, a sformowany

został przed atakiem Niemiec na Polskę z byłych strzelców siczowych z Ukrainy
Zakarpackiej, członków OUN, a także studentów ukraińskich, studiujących w Austii i
Niemczech. Razem z ochotnikami ze Słowacji Legion Ukraiński wchodził w skład grupy
wschodnioeuropejskiej, która uczesniczyła w ataku na Polskę. Został on umundurowany
w przefarbowane na ciemnozielony kolor uniformy Wehrmachtu. Charakterystycznym
wyróżnikiem był emblemat - tryzub z mieczem - stylizowany na znak OUN. Główne
dowództwo Legionu Ukraińskiego znajdowało się we Wrocławiu. śołnierze legionu
szkoleni byli w Austrii, gdzie uczono ich posługiwać się różnymi rodzajami broni, walki
wręcz, umiejętności saperskich, działalności propagandowej i sabotażowej.

W

e wrześniu 1939 roku Legion Ukraiński wchodził w skład niemieckiej 14 armii

generała Wilhelma Lista

, której zadaniem było opanowanie dzisiejszej południowej

Małopolski z Krakowem i Śląska. 9 września 1939 r. ukraińscy legioniści ruszyli na

Baligród

i dalej na wschód poprzez

Sanok, Lesko, Ustrzyki Dolne

i

Sambor

do

Komarna

.

Wszędzie po drodze byli oni z entuzjazmem witani przez zamieszkałych na tych terenach
Ukraińców. Oddział ten został bardzo szybko przeniesiony do Zakopanego, gdzie po
odbyciu przeszkolenia w znajdującej się tam szkole policyjnej, został przekształcony w

jednostkę policyjną, którą jednak wkrótce rozwiązano. Legion Ukraiński nie brał
praktycznie udziału w walkach z oddziałami polskimi.

N

astępną jednostką ukraińską walczącą u boku Niemców był

BATALION "NACHTIGALL"

Z

ostał on powołany na mocy uchwały

II walnego kongresu OUN

(sierpień 1939 r.)

. Praktycznie formowanie tego batalionu

rozpoczęło się dopiero w marcu 1941 r. w Krakowie. Ochotnicy byli werbowani przez
lokalne komórki organizacyjne OUN i po krótkim przeszkoleniu w Krynicy lub Barwinku
przechodzili gruntowne szkolenie wojskowe w Świętoszowie koło Wrocławia. śołnierze
Batalionu Nachtigall umundurowani byli w niemieckie mundury i uzbrojeni w
niemiecką broń. Mieli oni jednak prawo do noszenia naszytej na naramiennikach
niebieskio - żółtej wstążki. Batalion Nachtigall podlegał formalnie wywiadowi
wojskowemu - Abwehrze. Dowódcą liczącego w sumie 330 żołnierzy, podzielonego na
cztery kompanie batalionu został

kpt. Roman Szuchewycz

. Batalion wszedł w skład

batalionu dywersyjnego "Brandenburg 800". 18 czerwca 1941 roku Batalion
Nachtigall został przetransportowany pod granicę z ZSRR. O godzinie 3

15

22 czerwca

1941 roku 1 batalion Brandenburg 800 otrzymał rozkaz zaatakować prawobrzeżną
część Przemyśla przez sforsowanie rzeki San. Sam "Nachtigall" zapisał się w pamięci
zbrodniami na ludności cywilnej m.in.

w Lackiej Woli, Szechyniach

i

Trzcia

ń

cu

. Po

upadku Przemyśla, atakował w kierunku Lwowa, stanowiąc rezerwę brandenburczyków.
W tym czasie oba bataliony weszły w skład 1 Dywizji Górskiej

generała - porucznika

Richtera von Lanza

i otrzymały rozkaz zaatakować Lwów. W nocy z 29/30 czerwca

1941r. batalion Brandenburg 800 wszedł do Lwowa, gdzie brał czynny udział w
mordowaniu żydowskiej i polskiej ludności cywilnej. Następnie batalion ten został wysłany
do Dereżni, gdzie brał udział w przełamaniu oporu ufortyfikowanej tzw. "Linii Stalina". Po
wykonaniu tego zadania został wysłany na odpoczynek do Winnicy i Juzwynia.

Batalion Nachtigall

W

cześniej, bo 30 czerwca 1941 r., po zajęciu

Lwowa przez Niemców, banderowcy proklamowali
powstanie niepodległego państwa na czele którego
stanął rząd

Jarosława Ste

ć

ki

, Niemcy

kategorycznie zażądali wycofania proklamacji,
jednak Ukraińcy odmówili. Odmowa ta zaowocował
aresztowaniem przez Niemców niemal całej kadry
przywódczej banderowców, łącznie ze

Stepanem

Bander

ą

i

Jarosławem Ste

ć

k

ą

, których osadzono

w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen.
Rozwiązano także spontanicznie powstałą na
Ukrainie Zachodniej ukraińską administrację i policję. Niemcy obawiając się reakcji
Ukraińców na te wydarzenia profilaktycznie rozbroili żołnierzy batalionu "Nachtigall" a
następnie wysłali ich do Neuhammer, gdzie prowadzono szkolenie bez broni. Stamtąd w
październiku 1941 r. przetransportowano ich do Frankfurtu, gdzie zostali połączeni z
batalionem "Roland". 21 października z połączonych batalionów powstał batalion
policyjny

SCHUTZMANNSCHAFT BATALION nr 201

Batalion Nachtigall

Został on sformowany w Frankfurcie z żołnierzy ochotników
rozformowanego batalionu Nachtigall i Rolland. Batalion składał
się z 4 kompanii, komendantami których byli:

Szuchewycz,

Brigidier, porucznik Sidor

i

porucznik Pawlik

. Ze strony

niemieckiej nad batalionem "czuwał" oficer policji

Moksy

.

Ochotnicy 1 grudnia 1941 roku
podpisali jednoroczny kontrakt.
16 marca 1942 roku został
wydany rozkaz o wysyłce
batalionu na wschód i po trzech
dniach batalion otrzymał kuchnię
polową, zapasy żywności i
numer poczty polowej. Batalion
wysłano na Białoruś, gdzie
zmienił batalion łotewski
przeniesiony na Ukrainę.

Ukraińców włączono w skład 201 dywyzji ochronnej korpusu

gen.

Ericha von dem Bacha - Zelewskiego

przeznaczonego do

zwalczania partyzantki. Batalion ten został umundurowany w
policyjne uniformy. Na wiosnę brał on czynny udział w
pacyfikacjach na terenach Białorusi w okolicach

Borowki, Lepela, Komenia,

ś

ar, Witebska

i

Worone

ż

a

. Po skończonym kontrakcie, 1 grudnia 1942 roku większość odmówiła jego

przedłużenia. Batalion został przewieziony do Mogiłek i rozformowany 6 stycznia 1943 r.
Wszyscy Ukraińcy zostali przewiezieni do Lwowa. 8 stycznia 1943 r. Niemcy aresztowali
we Lwowie wszystkich oficerów batalionu oprócz

Romana Szuchewycza

, których jednak

po tygodniu zwolnili. Od tej pory wielu oficerów batalionów "Roland" i "Nachtigall"
kontynuowała walkę zasilając szeregi Ukraińskiej Powstańczej Armii, na czele której
stanął

Roman Szuchewycz

SCHUTZMANNSCHAFT BATALIONEN

W

lutym 1942 roku w Kijowie zebrała się grupa wyższych dowódców ukraińskich formacji

wojskowych: Pułku Kijowskiego Armii Czerwonej, Batalionu Bukowińskiego, a także części
batalionów Rolland i Nachtigall. Z żołnierzy wspomnianych formacji niemieckie
dowództwo chciało sformować ukraińskie bataliony policyjne.

Roman Szuchewycz

Schutzmannschaft 201

Ostatecznie otrzymały one numery: 101-111, 113-
126, 129-131, 134-140, 143-146, 157-169. 101
batalionem dowodził sowiecki major

Murawiec

,

102 major UNR

Szuryga

- w batalionie tym służył

Roman Szuchewicz

. 109 batalionem dowodził

generał UNR

Pawlenko

. Ogólna liczba ukraińskich

policjantów wynosiła ok. 35 tyś. Uczestniczyli oni
głównie w operacjach zwalczania partyzantki. W
lecie 1942 r. do zwalczania partyzantów na
Białorusi został skierowany 101, 102 i 109 batalion.
Z początkiem września dołączył do nich batalion
115 i 118. W 1943 r. część batalionów ukraińskich
została włączona do niemieckich pułków
strzeleckich

(nr 31 - 38)

. W lecie 1944 r. bataliony

policyjne poniosły ciężkie straty w bojach z
partyzantami, w wyniku czego rozformowano 109
batalion. Bataliony 57, 61 i 62 weszły w skład 30
dywizji grenadierów SS

(rosyjskiej)

.

F

ormacje ukraińskiej policji pomocniczej umundurowane były w

mundury SS, mundury Wehrmachtu, i innych służb III Rzeszy, a
także mundury ze zdobytych magazynów mundurowych innych
krajów. Na czapkach Ukraińcy mogli nosić okrągły znak z żółtym
tryzubem na niebieskim tle. Od 1943 r. ukraińskie formacje nosiły na
lewym rękawie munduru swastykę w wieńcu laurowym i napisem
"TREU TAPFER GEHORSAM". Na pagonach mieli wyszytą swastykę.

BATALION "WOŁYŃ"

B

atalion ten był jednym z głównych antypartyzanckich oddziałów ukraińskich. Nosił on

również nazwę "Ukraiński Legion Samoobrony". Został sformowany w 1943 roku z
Ukraińców, którzy patrzyli na Nimców z dużą nieufnością. Ponieważ Niemcy nie chcieli
mieć na swoim terenie działających przeciwko nim oddziałów ukraińskich, dosyć szybko
dogadali się z dowódcami Wołynia. Obiecali im, że batalion zostanie wypozażony w
niemiecką broń i umundurowany. śołnierze batalionu skierowali wówczas broń przeciwko
Rosjanom. Batalion ten był dobrze wyposażony. Miał swoją artylerię, saperów, a nawet
szpital polowy. Kadry dla tego bataliou kształciły się w stworzonej specjalnie w tym celu
szkole oficerskiej. Batalion wydawał także swoją gazetę "Ukraińskij Legioner". Po

Ukraińscy policjanci w trakcie przyjmowania odznaczeń

wkroczeniu Armii Czerwonej Batalion Wołyński wycofał się na zachód i walczył w bitwach
pod Bykowem i Krakowem. Walczył także w Słoweni z partyzantami. W 1945 r wszedł w
skład 14 Dywizji SS Galicja.

UKRAIŃSKA ARMIA WYZWOLEŃCZA

W

iosną 1943 roku Ukraińcy służący w Wehrmachcie a także w niektórych batalionach

policyjnych zostali skupieni w nowej formacji zbrojnej - Ukraińskiej Armii
Wyzwoleńczej - UWW.

W jej skład weszli także byli żołnierze,
niektóre oddziały UPA, ochotnicy ze
wschodniej Ukrainy, 200 słuchaczy
szkoły oficerskiej w Saubersdorfie tzw.
własowców, a także byli żołnierze
sowieccy z wojennych obozów. Pod
dowództwem

gen. Kestringa

odpowiedzialnego za sformowanie
legionów wschodnich w 1942 r. UWW
liczyła 50 tyś ludzi. W końcu wojny ta
liczba wzrosła do 80 tysięcy. UWW
wchodziła w skład Wehrmachtu i była
podporządkowana niemieckim oficerom.
Ukraińskim dowódcą był

Pawlenko

, a

szefem sztabu

pułkownik Pierto Kri

ż

aniewski

. W 1945 roku część UWW została

przetransporotwana do pomocy 2 Dywizji UNA, która walczyła w Pradze.

Z

naczna część żołnirzy UWW zginęła w walkach z sowietami.

Część została natomiast wydani sowietom i wywieziona do
syberyjskich łagrów, skąd powrócili tylko nieliczni. Większość
oddziałów UWW było umundurowanych w uniformy Wehrmachtu.
Rozkazem Szefa Sztabu z 29 kwietnia 1943 roku Ukraińcy mogli
nosić pagony i patki a także żółto niebieską owalną kokardę i żółto
niebieską naszywkę na ramieniu ze znakami YBB i tryzubem.

BATALION "ROLAND"

J. Goebels wizytuje Legion Wschodni

do którego nabór przeprowadzono na wiosnę 1941 r. w Austrii miał mieć w założeniach
bardziej "ukraiński" charakter niż "Nachtigall". Miał on mieć również inną "orientację
polityczną", gdyż zdominowany został w odróżnieniu od banderowskiego batalionu
"Nachtigall" przez melnykowców.
Dodatkowym czynnikiem odróżniającym
żołnierzy "Rolanda" od "Nachtigall"
było także umundurowanie, wzorowane na mundurach petlurowców.

S

ześciotygodniowe przeszkolenie wojskowe batalion "Roland" przeszedł niedaleko

Wiednia. 7 czerwca 1941 roku pierwsza grupa batalionu w liczbie 60 osób wyjechała do
Rumunii na dalsze szkolenie wojskowe. Niedługo potem przyjechały tam również dwie
kompanie - 200 osób. 5 lipca przyjechał również cały ukraiński sztab. Dowództwo
liczącego 280 żołnierzy batalionu objął ze strony ukraińskiej

mjr Jewhen Pobihuszczyj

,

zaś ze strony niemieckiej

Ernst Eikiern

ze sztabu głównego armii południe. 27 lipca

1941r. Batalion Rolland został przydzielony do niemieckiej 11 Armii. Miał on uczestniczyć
w walkach koło rzeki Prut. Jego głównym zadaniem było oczyszczanie okolicznych
terenów, ochranianie obowiązkowych dostaw, oraz zakładów przemysłowych. W końcu
lipca batalion został podzielony na 4 kompanie po 65 żołnierzy. Na czele dwóch kompanii
stali Niemcy, na czele dwóch ukraińscy oficerowie. Batalion"Roland" nigdy nie
uczestniczył w walkach z Rosjanami na pierwszej linii frontu. Ich szlak bojowy wiódł z
rejonu

Jass

w kierunku

Odessy

. Pod koniec sierpnia 1941 r. dotarł do miejscowości

Dubosar

, skąd został odesłany do Austrii. Po drodze został on jednak rozbrojony przez

Niemców i 21 października 1941 r. odtransportowany do Frankfurtu, gdzie połączył się z
batalionem "Nachtigall", o czym wcześniej wspomniałem.

Maksym Borowe

ć

znany jako

Taras Bulba-Borowe

ć

rozpoczął organizowanie zalążków

podziemnej formacji zbrojnej już na jesieni 1940 r. Formacja ta ujawniła się podczas
ataku III Rzeszy na ZSRR jako oddziały ukraińskiej milicji

"POLESKA SICZ"

ś

ołnierze Batalionu Roland

O

ddziały siczy, liczące ok. 3 tysiące ludzi atakowały

wycofujących się żołnierzy Armii Czerwonej i funkcjonariuszy
sowieckiego aparatu terroru. Po przejściu frontu przez te tereny,
oczyszczały także tereny bagniste i lesiste zachodniej Ukrainy z
niedobitków Armii Czerwonej i sowieckich partyzantów. Niemcy
potraktowali oddziały Poleskiej Siczy jako oddziały policyjne,
jednak zdając sobie sprawę z tego, iż nie są one im
organizacyjnie podporządkowane zażądali od Borewecia, aby
przekształcił "Poleską Sicz" w zwykły oddział policyjny
Schutzmannschaften, pod niemieckim dowództwem.

Taras

Bulba

odmówił, w odpowiedzi na co w połowie listopada 1941

r. Niemcy cofnęli swoje uznanie dla "Poleskiej Siczy" i 15
listopada SD zażądała rozwiązania oddziałów. Bulba-Boroweć
rozformował wówczas swoje oddziały i niemal natychmiast z jej
członków rozpoczął organizowanie nowych oddziałów zbrojnych

pod nazwą

"UKRAIŃSKA POWSTAŃCZA ARMIA"

Obszar działania UPA

Tarasa Bulby

obejmował tylko część Polesia i Wołynia. W ramach

UPA - B istniało 5 tzw. Latających Brygad składających się z kilku sotni każda

(kilkaset

osób)

.

Taras Bulba Boroweć

C

o prawda, za oficjalną datę powstania Ukraińskiej

Powstańczej Armii przyjmuję się dzień 14 X 1942 r.
jednakże siła pierwszych oddziałów była wtedy znikoma
i centralnie niezorganizowana. W rzeczywistości
pierwsze sotnie banderowskie powstały pod koniec 1942
r. ze scalenia bojówek OUN Bandery.

S

woje siły zbrojne powołali do życia również działacze

OUN - M. Oddziały zbrojne Ukraińskiej Powstańczej
Armii UPA - M zaczęto formować w marcu 1943 r.
Miały one jednak bardzo krótki żywot, gdyż po
nieudanych próbach przeciągnięcia ich na stronę UPA
Bandery, zostały przez banderowców rozbite.

W

lutym 1943 r. III. konferencji OUN Bandery

podjęła decyzje o utworzeniu własnych oddziałów
zbrojnych, noszących początkowo nazwę

L

atem 1943 r. doszło do rozmów

T. Bulby-Borowecia

z

S. Bander

ą

o utworzeniu wspólnych sił zbrojnych. W rzeczywistości w lipcu 1943 r.

OUN-B siłą podporządkowała sobie większość oddziałów UPA-Borowcia oraz OUN-
Melnyka. Z pozostałych, niepodporządkowanych UPA - Bandery oddziałów

Taras

Bulba

usiłował stworzyć nową siłę zbrojną pod nazwą

"UKRAJINŚKA NACJONALNO-REWOLUCIJNA

ARMIJA" (OUNR)

Formacja ta nie odegrała już jednak większej roli.

ś

ołnierz UPA

K

adra dowódcza UPA rekrutowała się z dwóch źródeł.

Pierwszym byli żołnierze rozformowanego przez Niemców
Schutzmannschaftsbatalion nr 201, w skład którego
wchodzili żołnierze batalionów Nachtigall i Roland.
Drugim źródłem kadr dla UPA była podległa Niemcom
ukraińska policja pomocnicza

(ok. 5000 ludzi)

, której

funkcjonariusze w zdecydowanej większości na wiosnę
1943 r. na rozkaz

Stepana Bandery

przeszli do lasu i

zasilili szeregi UPA.

D

odatkowo oddziały UPA zasilali chroniący się w lasach

przed niemieckim terrorem ukraińscy chłopi, śydzi a także
byli żołnierzy radzieccy, którym udało się uciec z
niemieckiej niewoli. Banderowcy prowadzili także swoistą
"mobilizację" a więc przymusowy pobór do UPA wśród
zamieszkujących te tereny Ukraińców. Odmowa

wstąpienia do UPA oznaczała najczęściej wydanie na siebie wyroku śmierci.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA UPA

N

a szczycie struktury organizacyjnej

UPA znajdowała się Komenda Główna.
Podlegały jej komendy UPA działające
na terenie trzech organizacyjnych
obszarów, zwanych krajami. Podstawową
jednostką UPA była sotnią

(odpowiednik

kompanii w polskim wojsku)

. Sotnią dzieliła

się na 3-4 czoty

(plutony)

, a czota na 3-4

róji

(drużyn)

. W roju, który dzielił się na 2

lanki

(sekcje)

, było 7-12 "wojaków". Kilka

sotni tworzyło kuriń

(batalion)

, a 2

kurenie (lub więcej) stanowiło zahin

(zagon, pułk)

.

J

ednostki UPA były ściśle powiązane z terenową siecią OUN, jej podlegały, a wszelkie

posunięcia były uzgadniane z prowidnykiem OUN. Na początku 1943 r. liczebność UPA
Bandery była określana na 10-15 tysięcy ludzi i w przeciągu 1943 r. rosła w wyniku

Oficerowie UPA

Oddział UPA

prowadzonych mobilizacji oraz podporządkowania sobie w sierpniu 1943 r. UPA Bulby i
oddziałów

Melnyka

. Przy końcu 1943 r. - po częściowej demobilizacji i wraz z różnymi

terenowymi zbrojnymi oddziałami podziemia nacjonalistycznego - stan UPA był oceniany
na 15-20 tyś. ludzi.

O

prócz oddziałów zbrojnych w strukturze UPA działały również organizacje

paramilitarne, swoiste pospolite ruszenie tzw.

SAMOOBRONNI KUSZCZOWI WIDDIŁY (SKW)

Kuszcz tworzyło 4 - 6 wsi

(stanic)

. Głównym zadaniem kuszczy były działania

mobilizacyjne, oraz logistyczne

(zbieranie i magazynowanie żywności, broni, odzieży, artykułów

sanitarnych a także transportu dla oddziałów UPA)

.

UPA

od samego początku nie ukrywała zamiaru totalnego wymordowania ludności

polskiej na terenach, które uznali za etnicznie ukraińskie. Dowodzą tego liczne zachowane
odezwy i rozkazy w których wprost mówi się o

"wyniszczeniu wszystkich Polaków i

spaleniu ich osiedli"

.

P

ierwszy masowy mord na ludności polskiej dokonany

przez oddział ukraińskiej policji pomocniczej we wsi

Obórki

miał miejsce już 13 listopada 1942 r. Co prawda

nie była to jeszcze akcja OUN Bandery, ale zemsta za
pomaganie partyzantom radzieckim przez mieszkańców
wsi. Dokonana jednak została przez oddział ukraiński ze
szczególnym okrucieństwem. Trzy miesiące później 9
lutego 1943 r. miał miejsce kolejny mord na cywilnej
ludności polskiej dokonany przez ukraińskich
nacjonalistów - UPA -Bulby we wsi

Parośle

.

P

lanowe, systematyczne i zorganizowane masowe

zbrodnie na cywilnej ludności polskiej zaczęły się
wczesną wiosną 1943 roku.

Janowa Dolina,

Postójno, Japołot, Czudwy, Biczal, Lubasza
Wielka, Bereżce, Nowostaw, Smyga, Zamczysko,
Biłohorodka, Studynka, Cumań, Kołki, śuków,
Serhijówka, Buhryn, Turzysk, Dorotyń,

Pomordowane przez oddział UPA dzieci

Drużkopol, Horochów, Marusin, Wydumka, Marianówka, Skurcz, Zaułek,
Halinówsk, Marianówka, Perełesianka, Półbieda, Pyndyki, Hurby, Turków

- to

tylko niewielka część wsi, w których Ukraińcy wymordowali Polaków, niekiedy w bardzo
brutalny, bestialski wręcz sposób przy pomocy wideł, siekier, młotów.

W

sumie według bardzo ostrożnych ocen oddziały

UPA wymordowały ok. 60 tyś. Polaków.

W

1944 r. ofensywa

Armii Czerwonej

zmusiła część oddziałów UPA do wycofania się na

zachód w rejon Bieszczad, okolic Przemyśla i Chełma. Upowcy dążyli do oderwania tych
terenów od państwa polskiego i utworzeniu na nich przyczółka państwa ukraińskiego.
Środkami do tego celu były działania podobne do tych na Wołyniu, choć stosowane nie
na tak masową skalę. Walki z oddziałami UPA trwały na terenie Polski jeszcze w 1946 r.,
zaś na terenie ZSRR praktycznie do początku lat 50.

I

nną ukraińską formacją zbrojną była

O

utworzenie ukraińskiej jednostki

wojskowej w ramach niemieckich sił
zbrojnych OUN Melnyka zabiegała
już od 1941 r. Jednakże istniały wtedy
bataliony "Roland" i "Nachtigall" i
Niemcy nie chcieli zezwolić na
tworzenie innych ukraińskich
jednostek.
Dopiero 15 kwietnia 1943 r., Niemcy
powołali przy głównym urzędzie
Generalnego Gubernatora 12-osobowy
Ukraiński Zarząd Wojskowy
(Wijskowa Uprawa) z

płk A.

Bisanzem

na czele, zaś 28 kwietnia

1943 r. gubernator dystryktu Galizien

Otto Wächter

po uzyskaniu zgody Hitlera zezwolili na utworzenie w ramach Waffen SS

"Galicyjskiej Dywizji Strzeleckiej SS", złożonej z ukraińskich ochotników. Jednostka
ta przyjęła nazwę

14. OCHOTNICZA DYWIZJA SS "GALIZIEN"

przemarsz ochotników SS Galizien we Lwowie

D

o legionu

"Galizien"
zgłosiło się w
sumie ponad
80 tys.
ochotników

(w

samym
Przemyślu i jego
okolicach - 1831
ochotników)

, z

czego
ostatecznie
przyjęto i
przeszkolono

ok. 11 tyś Ukraińców. W lipcu 1943 r.
ukraińscy ochotnicy zostali przewiezieni
do obozów szkoleniowych w Pustkowie
koło Dębicy, na poligony ćwiczebne w
Neuhammer na Śląsku, Norymberdze,
Monachium, Treslau, a także do innych
miejscowościach w Niemczech, Francji i
okupowanej Polsce.

W

skład dywizji weszły ostatecznie 29,

30, 31 pułki piechoty, pułk
zapasowy, oraz inne pododdziały
dywizyjne. Z części ochotników
uformowano także pięć tak zwanych
"pułków policyjnych" o numerach: 4,5,6,7,8.

W

listopadzie 1943 r. żołnierze, podoficerowie i oficerowie dywizji SS-Galizien złożyli

przysięgę na wierność nie Ukrainie, ale Adolfowi Hitlerowi. Na czele dywizji "Hałyczyna"
stanął niemiecki

generał major Fritz Freitag

, a szefem sztabu został

mjr Wolf Heike

. W

sumie Niemcy stanowili około 11% stanu osobowego dywizji, obsadzając prawie
wszystkie stanowiska dowódcze w sztabach, pułkach i batalionach.

Plakat werbunkowy do SS Galizien

płk A. Bisanz

Z

ołnierze dywizji SS-Galizien, a

zwłaszcza jej pułków policyjnych
oskarżani są o liczne zbrodnie na
cywilnej ludności polskiej, w tym o
dokonanie pacyfikacji polskiej wsi

Huta Pieniacka

, w następstwie

której od kul i w płomieniach
zginęło ponad 1.000 Polaków. Inny
pułk dywizji SS-Galizien brał
udział w zwalczaniu polskiego
podziemia i radzieckiej partyzantki
w okolicach

Chełma

. Udział tej

jednostki w innych akcjach

eksterminacyjnych, m.in. w akcji "Wehrwolf" na

Zamojszczyźnie, Chodaczkowie Wielkim,
Podkamieniu, Siemianówce, Młynowie, Poturzynie

i wielu innych miejscowościach

wciąż jest obiektem badań historyków i pracowników IPN - u.

N

a

początku
1944 r.
dywizję
skierowano
na front
wschodni.
W czerwcu
1944 r.
skoncentro
wano ją w
rejonie
Brodów,
gdzie w

dniach 14-22 lipca 1944 została okrążona i zniszczona przez nacierającą Armię Czerwoną.
Podczas tej bitwy zginęło lub dostało się do niewoli około 7 tys. żołnierzy dywizji. Po tej
klęsce wielu żołnierzy z rozbitej dywizji przeszło do oddziałów OUN-UPA. Stan liczebny
dywizji szybko jednak został odtworzony z żołnierzy pułku zapasowego, ukraińskich
policjantów i ochotników, po czym na początku października 1944 r. skierowano ją do
zwalczania powstania na Słowacji.

Bitwa pod Brodami

Plakat Werbunkowy

Reichsfuehrer SS Hainrich Himler i Brigadefuehrer Freitag podczas inspekcji Dywizji SS "Galizia" w maju 1944 roku

W

końcu stycznia 1945 r. dywizję SS-Galizien przerzucono do Słowenii, gdzie zwalczała

jugosławiańską partyzantkę komunistyczną.

UKRAIŃSKA ARMIA NARODOWA

12

marca 1945 r. został utworzony w Waimarze Ukraiński Komitet Narodowy

(UNK), który miał reprezentować Ukraińców wobec III Rzeszy. Jednocześnie powołano
Ukraińską Armię Narodową (UNA), do której miano wcielić wszystkich ukraińskich
żołnierzy, walczących po stronie Niemiec, w tym, przede wszystkim żołnierzy dywizji SS
"Hałyczyna". Dowódcą UNA został były oficer Wojska Polskiego

gen. Pawło Szandruk

,

który 25 kwietnia 1945r. przekształcił 14 Ochotniczą Dywizję SS "Galizien" w

1. UKRAIŃSKĄ DYWIZJĘ UNA

Liczyła ona ok. 15 tyś żołnierzy. Ukraińcy sformowali także

2. UKRAIŃSKĄ DYWIZJĘ UNA

której skład był dużo
bardziej zróżnicowany.
Dywizja ta została
stworzona z żołnirzy
brygady "Wolna
Ukraina", żołnirzy z
UWW, ochotników z
ROA, cywili
wywiezionych na roboty
do Niemiec, oraz
ukraińców z oddziałów

pomocniczych przebywający w Niemczech. Poszczególne
oddziały tej dywizji formowano równocześnie w kilku
miastach Niemiec, ale stanowiła ona jedną całość pod
dowództwem

Pietra Diaczenki

. Zarówno 1 jak i 2

Dywizja UNA zostały przetransportowane do Czech, gdzie
walczyły w składzie Grupy Armii "Centrum"
praktycznie do końca wojny. W kwietniu 1945r. w skład
UNA weszły także inne oddziały ukraińskie

płk.

Tereszenki

czy

płk. Gudymy

. 25 kwietnia część 1

Dywizji UNA złożyła przysięgę na wierność Ukrainie.

Sztandar 1. Ukraińskiej Dywizji UNA

generał

Pawło Szandruk

7

maja 1945r. ukraińskie oddziały UNA uznały kapitulację Niemiec, a chcąc uniknąć

dostania się do sowieckiej niewoli, Ukraińcy przemaszerowali do zachodniej strefy
okupacyjnej. Większość sił ukraińśkich poddała się w rejonie Tamsberga Anglikom, a
komendant UNA i mniejsza część 1 Dywizji została internowana w amerykańskiej strefie
okupacyjnej w Radsztadzie. Część 2 Dywizji walczyła do 11 maja 1945 r. Pozostałości tej
dywizji także przeszły do amerykańskiej i angielskiej strefy okupacyjnej zostały
internowane w Danii, Belgii i Holandii. śołnierzy UNA alianci osadzili w obozach we
Włoszech. Na wskutek zakulisowych działań dyplomatycznych żołnierzy SS "Galizien"
nie deportowano do ZSRR, lecz pozwolono im wyjechać do Kanady i Anglii.

Główna



Dalej