29

Świat Radio Październik 2006

Propagacja

ŚWIAT KF/UKF

Z informacji NASA

Pierwsza plama 24. cyklu

aktywności Słońca

W dniu 31 lipca 2006 Obserwato-

rium Słoneczne SOHO zaobserwo-

wało małą plamę na Słońcu (650W,

130S). Żywotność tej plamy była

bardzo krótka: tylko 3 godziny.

A SOHO magnetogram of the sun. July 31, 2006

Plamy na Słońcu mają rozmiary

porównywalne z planetami. Jest to

plazma materii słonecznej „zamro-

żona” przez bardzo silne pole ma-

gnetyczne Słońca. Nadzwyczajność

tej konkretnej plamy polegała na

tym, że biegunowość jej lokalnego

pola magnetycznego była przeciw-

na do wszystkich plam trwającego

23. cyklu aktywności Słońca. Na

magnetogramie bieguny północne

pola magnetycznego plamy zazna-

czono kolorem białym a bieguny

południowe na czarno. Pojawienie

się tej niezwykłej plamy można

traktować za zwiastun kolejnego,

24. cyklu aktywności Słońca. Tak

wczesny moment pojawienia się

może sugerować, że 24. cykl ak-

tywności Słońca może być o wiele

bardziej intensywny aniżeli koń-

czący się cykl 23, który miał swoje

maksimum wiosną 2001. Późną je-

sienią 2002 oraz wczesną zimą 2003

wystąpiło maksimum wtórne z do-

skonałą propagacją na najwyższych

zakresach fal krótkich oraz z bardzo

dobrymi otwarciami DX w paśmie

amatorskim 50MHz.

David Hathaway, specjalista

z Marshall Space Flight w Hunts-

ville, Alabama, nie twierdzi, że datę

31 lipca 2006 można uważać za po-

czątek nowego cyklu aktywności

Słońca. Zazwyczaj plamy nowego

cyklu pojawiają się w okolicach 30

stopni szerokości heliograficznej. Ta

pojawiła się na 13 stopniu szeroko-

ści. Gdyby jednak 24. cykl aktyw-

ności Słońca już się rozpoczął, to nie

należy natychmiast oczekiwać ra-

dykalnej poprawy propagacji na fa-

lach krótkich. Cykle trwają średnio

11 lat i zmiany są rozłożone w cza-

sie. Upłynie kilka lat, zanim 24. cykl

rozwinie się na tyle, że wpłynie

to korzystnie na stan propagacji

w górnych zakresach fal krótkich.

O intensywności nadchodzącego

cyklu aktywności Słońca można

prognozować na podstawie pręd-

kości prądów konwekcyjnych pod

powierzchnią Słońca. To one są

praprzyczyną tych zmian na po-

wierzchni Słońca, które widzimy

z Ziemi jako plamy, a które wpły-

wają w istotny sposób na ziemskie

pole magnetyczne oraz jonosferę

a przez to na stan propagacji na fa-

lach krótkich.

Poczynając od XIX wieku obser-

wowano stałą prędkość tych prą-

dów rzędu 1 metra na sekundę.

W ciągu ostatnich lat nastąpiło wy-

datne zmniejszenie prędkości do

0,75metra na sekundę na północ-

nej półkuli Słońca i do 0,35 metra

na półkuli południowej. Prędkość

przemieszania się materii słonecznej

w prądach konwekcyjnych może

rzutować na intensywność przy-

szłych cykli (w perspektywie 20-let-

niej) aktywności Słońca (gdy ma-

teria wynurzy się z głębi Słońca do

warstw najwyższych widocznych

jako „powierzchnia”). Im większa

prędkość, tym większa aktywność

procesów w przyszłości. Z kolei,

zmniejszenie prędkości przemiesz-

czania się materii słonecznej po-

zwala snuć przypuszczenia, że 25.

cykl aktywności Słońca (z maksi-

mum około roku 2022) będzie naj-

mniej intensywny na przestrze-

ni wieków. Będzie to okoliczność

bardzo pomyślna dla NASA, która

planuje w tym czasie pierwsze za-

łogowe misje na planetę Mars (przy

aktywnym Słońcu jego zbyt inten-

sywne promieniowanie mogłoby

być niebezpieczne dla astronautów

przebywających długo w otwartej

przestrzeni kosmicznej). Natomiast

dla krótkofalowców jest to progno-

za bardzo niekorzystna. W dającej

się przewidzieć przyszłości tylko

najbliższy 24. cykl aktywności Słoń-

ca przyniesie poprawę propagacji

na falach krótkich. Potem będzie już

tylko źle i coraz gorzej.

Kolorem czerwonym oznaczona

jest prognoza 24. i 25. cyklu ak-

tywności Słońca opracowana przez

Davida Hathawaya, a kolorem ró-

żowym prognoza cyklu 24. Mausu-

mi Dikpati (NCAR). Prognoza tego

ostatniego, w odniesieniu do 24.

cyklu, jest bardziej optymistyczna.

Maksimum powinno wystąpić w la-

tach 2011/12. Zdaniem Mausumi

Dikpati będzie to cykl bardzo inten-

sywny, a następujący po nim cykl

25 będzie z kolei wyjątkowo słaby.

W oparciu o materiały NASA

opracował

Tadeusz Raczek SP7HT

Prognoza Davida Hathawaya oraz Mausumi Dikpati

Przebieg trzech ostatnich cykli aktywności Słońca: 21 (niebieski),
22 (czarny) oraz 23 (czerwony) - patrz ŚR 10/03