1

Temat IV
Percepcja wzrokowa (twarze)

Mózg, umysł i zachowanie

Dlaczego rozpoznawanie twarzy jest

tak istotne...

Rozpoznawanie twarzy uważane jest za fundamentalny

proces poznawczy, który ma biologiczne podstawy

Dwa istotne pytania:

- Czy procesy percepcyjne i poznawcze wykorzystywane do

rozpoznawania twarzy różnią się od procesów wykorzystywanych

do rozpoznawania innych obiektów (unikatowość, wyjątkowość Æ

poziom poznawczy)?

- Czy procesy zaangażowane w rozpoznawanie twarzy są

zorganizowane w oddzielny system wykorzystywany tylko w

odniesieniu do twarzy (specyficzność Æ poziom neuronalny)?

2

Dlaczego rozpoznawanie twarzy jest

tak istotne...

Dowody potwierdzające stanowisko, że rozpoznawanie twarzy jest
zarówno wyjątkową i specyficzną funkcją:

- Prosta, na pierwszy rzut oka, percepcja i rozpoznawanie twarzy

jest bardzo złożonym procesem, różniącym się od rozpoznawania

przedmiotów.

Np. Złudzenie Margaret Thatcher (Thompson, 1980).

Dlaczego rozpoznawanie twarzy jest

tak istotne...

Zgodne jest to z koncepcją mówiącą o tym, że twarze dużo trudniej

jest rozpoznać, gdy są odwrócone do góry nogami. Kiedy twarz
prezentowana jest pionowo, informacje dotyczące twarzy wydają

się być traktowane całościowo, ale gdy twarz jest odwrócona,

zaangażowane są procesy zorientowane na postrzeganie detali.
Nie dzieje się tak w przypadku przedmiotów (np. domów)

3

Dlaczego rozpoznawanie twarzy jest

tak istotne...

-

Ta funkcjonalna specyficzność znajduje potwierdzenie w przypadku
pacjentów z uszkodzeniami mózgu, u których rozwinęła się

prozopagnozja (specyficzny deficyt związany z rozpoznawaniem

twarzy) lub deficytami pojawiającymi się w percepcji twarzy

-

Neuronalna specyficzność wspierana jest przez single-cell recording
u małp. Okazuje się, że w płacie skroniowym istnieją komórki,

które aktywizowane są przez znane twarze (nie przez inne znane

bodźce wzrokowe)

-

Badania oparte na technikach neuroobrazowania (np. fMRI)
potwierdzają rolę płata skroniowego w rozpoznawaniu twarzy

Dlaczego rozpoznawanie twarzy jest

tak istotne...

-

Zdolność do rozpoznawania twarzy matki rozwija się u niemowląt
bardzo wcześnie (około 2 miesiąca). Ponadto, kilka badań

wykazało, że noworodki, zaledwie kilka godzin po urodzeniu

potrafią rozróżnić twarz od konfiguracji elementów twarzy

prezentowanych losowo

-

Przypadki rozwojowej prozopagnozji (specyficznej niezdolności do

rozpoznawania twarzy od urodzenia) były opisywane w literaturze

(np. De Haan & Campbell, 1992)

-

Ostatnie badania sugerują, że za problemy z rozpoznawaniem
twarzy odpowiedzialne mogą być czynniki genetyczne

Podsumowując można powiedzieć, że rozpoznawanie twarzy jako

podstawowy proces poznawczy posiada podstawy biologiczne

4

Deficyty w rozpoznawaniu twarzy:

Prozopagnozja

Czym jest prozopagnozja?

„

Prozopagnozja (z greckiego słowa

prosopon

, oznacza twarz):

specyficzne deficyty w rozpoznawaniu dobrze znanych twarzy, przy

braku innych zaburzeń związanych z percepcją wzrokową, czy

problemów z koncentracją uwagi. Jest to rodzaj agnozji specyficzny

w odniesieniu do twarzy

„

Opisy przypadków prozopagnozji datuje się już w okresie

starożytnej Grecji (np. Tukitydes II). Jednakże, dopiero w 1947

Bodamer gruntownie opisał, udokumentował ten deficyt i

zaproponował termin « prozopagnozja»

Deficyty w rozpoznawaniu twarzy:

Prozopagnozja

Opisując jednego ze swoich pacjentów, który poproszony był o

badanie własnej twarzy w lustrze Bodamer napisał:

Na początku badał lustro, tak jak gdyby był to obraz. Następnie

zaczął wpatrywać się w lustro przez dłuższy czas, zupełnie tak

jakby odbijający się w lustrze obiekt był mu zupełnie nieznany.

Później stwierdził, że widział twarz łącznie z jej cechami, które

później opisał, wiedział także, ze była to twarz. Jednakże nie

rozpoznał jej jako własnej. Równie dobrze mogła to być twarz

kogoś innego lub nawet kobiety.

(Bodamer, 1947)

5

Deficyty w rozpoznawaniu twarzy:

Prozopagnozja

Typowe objawy prozopagnozji (czysty przypadek):

- pacjent skarży się, na to, że nie potrafi rozpoznawać twarzy

(świadomość deficytu). Często z tego powodu czuje się

zawstydzony (rzeczywiście nie rozpoznawanie znanych ludzi jest

dość negatywnie oceniane)

- Pacjent normalnie widzi i jest w stanie rozpoznawać przedmioty i

zapisane słowa (jednakże jak wiemy trudno jest znaleźć czysty

przypadek)

- Pomimo, że pacjent nie jest w stanie rozpoznawać tożsamości
twarzy jest w stanie stwierdzić, że prezentowany bodziec wzrokowy

jest twarzą i potrafi rozpoznać niektóre z jej właściwości (np. płeć,

grupę etniczną), jak i jej wyraz emocjonalny

Deficyty w rozpoznawaniu twarzy:

Prozopagnozja

- Bardzo często pacjenci rozwijają techniki kompensujące, które

prowadzą do poprawnego rozpoznawania twarzy. Na przykład,

tożsamość osoby może być rozpoznawana przy pomocy głosu,

ubrań, które dana osoba nosi, kontekstu, w którym można spotkać

daną osobę itd. Dlatego też pacjenci przywiązują dużą wagę do

tego typu informacji

Testy wykorzystywane do oceny zdolności rozpoznawania twarzy

(bardzo podobne do testów na rozpoznawanie przedmiotów):

- test nazywania, test znajomości,i

multiple choice face-

name matching task

- zadania na percepcję twarzy (np.prezentowanie twarzy z

różnych stron lub takie, w których manipuluje się niektórymi
elementami twarzy)
- pytania dotyczące tożsamości twarzy (np. Gdzie osoba mieszka)

6

Podział deficitów rozpoznawania

twarzy

Istnieje jedna czy wiele prozopagnozji?

„

Należy rozróżnić rozpoznawanie tożsamości twarzy i jej

emocjonalnego wyrazu. Odkryto podwójną dysocjacje tych 2

umiejętności, co oznacza, że istnieją 2 oddzielne drogi analizowania

twarzy (poznawcza vs emocjonalna)

„

Rozróżnienie na apercepcyjne i asocjacyjne deficyty wprowadzone

przez Lissauera i wykorzystywane przy agnozji wzrokowej może

również być wykorzystane do scharakteryzowania różnych typów

prozopagnozji. Jednak także i w tym przypadku to rozróżnienie

wydaje się zbyt mało szczegółowe / ogólne

„

Dlatego też potrzebujemy bardziej złożonych modeli architektury

poznawczej leżącej u podstaw rozpoznawania twarzy Æ np. model

Bruce’a i Young’a (1986)

Model Bruce’a & Young’a (1986)

KODOWANIE
STRUKTURALNE

JEDNOSTKI
ROZPOZNAWANIA TWARZY

ZAWIĄZKI TOŻSAMOŚCI
OSOBY

GENEROWANIE NAZWISKA

System

poznawczy

BEZPOŚREDNIE
PRZETWARZANIE
WZROKOWE

ANALIZA WYRAZU TWARZY

ANALIZA

WYMOWY

TWARZY

7

KODOWANIE
STRUKTURALNE

JEDNOSTKI
ROZPOZNAWANIA TWARZY

ZAWIĄZKI TOŻSAMOŚCI
OSOBY

GENEROWANIE NAZWISKA

System

poznawczy

BEZPOŚREDNIE
PRZETWARZANIE
WZROKOWE

ANALIZA WYRAZU TWARZY

ANALIZA

WYMOWY

TWARZY

Uszkodzenia modelu…

KODOWANIE
STRUKTURALNE

JEDNOSTKI
ROZPOZNAWANIA TWARZY

ZAWIĄZKI TOŻSAMOŚCI
OSOBY

GENEROWANIE NAZWISKA

System

poznawczy

BEZPOŚREDNIE
PRZETWARZANIE
WZROKOWE

ANALIZA WYRAZU TWARZY

ANALIZA

WYMOWY

TWARZY

Uszkodzenia modelu…

8

KODOWANIE
STRUKTURALNE

JEDNOSTKI
ROZPOZNAWANIA TWARZY

ZAWIĄZKI TOŻSAMOŚCI
OSOBY

GENEROWANIE NAZWISKA

System

poznawczy

BEZPOŚREDNIE
PRZETWARZANIE
WZROKOWE

ANALIZA WYRAZU TWARZY

ANALIZA

WYMOWY

TWARZY

Uszkodzenia modelu…

KODOWANIE
STRUKTURALNE

JEDNOSTKI
ROZPOZNAWANIA TWARZY

ZAWIĄZKI TOŻSAMOŚCI
OSOBY

GENEROWANIE NAZWISKA

System

poznawczy

BEZPOŚREDNIE
PRZETWARZANIE
WZROKOWE

ANALIZA WYRAZU TWARZY

ANALIZA

WYMOWY

TWARZY

Uszkodzenia modelu…

9

KODOWANIE
STRUKTURALNE

JEDNOSTKI
ROZPOZNAWANIA TWARZY

ZAWIĄZKI TOŻSAMOŚCI
OSOBY

GENEROWANIE NAZWISKA

System

poznawczy

BEZPOŚREDNIE
PRZETWARZANIE
WZROKOWE

ANALIZA WYRAZU TWARZY

ANALIZA

WYMOWY

TWARZY

Uszkodzenia modelu…

Intrygujące zjawisko: nieświadome

rozpoznawanie twarzy

Czy możliwe jest to, że pacjent «rozpoznaje» twarz,

mimo, że twierdzi, że nie jest w stanie tego zrobić?

Prozopagnozja jest deficytem świadomego rozpoznawania twarzy

(np. pacjent świadomie zgłasza, że nie rozpoznaje twarzy)

Jakkolwiek, opisywano przypadki w prozopagnozii gdzie

explicit

knowledge

(

overt

) twarzy była odzielana od

Implicit knowledge

(

covert

)

W tym przypadku pacjent zaprzecza, że może rozpoznać dobrze znaną

twarz. Jednakże, gdy twarz jest prezentowana, ukryta znajomość
twarzy manifestuje się poprzez zmiany w zachowaniu (np. reakcja

skórno-galwaniczna) Æ

explicit knowledge

(

overt

) vs.

Implicit

knowledge

(

covert

)