Modele makroekonomiczne

1

Modele makroekonomiczne

Wstęp

1. Model gospodarki dwupodmiotowej (Model Simple)

2. Model gospodarki trójpodmiotowej autarkicznej

3. Model gospodarki trójpodmiotowej otwartej

Modele makroekonomiczne

2

Wstęp

W tym module wyjaśnimy Ci, jakie są krótkookresowe konsekwencje zmiany planów

oszczędzania. Nauczysz się analizować skutki zmian wielkości planowanych wydatków

inwestycyjnych oraz wydatków konsumpcyjnych. Dowiesz się, jak można obliczyć poziom

dochodu narodowego zapewniający równowagę krótkookresową na rynku dóbr i usług. Czy

zastanawiałeś się kiedyś, jakie są całkowite (planowane lub pożądane) wydatki

w gospodarce w określonym czasie? Czy potrafisz wymienić główne pozycje dochodu

fiskalnego i wydatków budżetu? Dzięki zapoznaniu się z materiałem modułu otrzymasz

odpowiedzi na te pytania, dowiesz się także, jakie są podstawowe funkcje i zasady rządzące

budżetem państwa. Przeanalizujesz wielkości określające stan finansów publicznych kraju

oraz bez trudu będziesz potrafił omówić skutki wysokich i niskich stóp opodatkowania.

Modele makroekonomiczne

3

1. Model gospodarki dwupodmiotowej (Model Simple)

Popyt globalny i jego składniki w gospodarce dwupodmiotowej

Zaczynamy teraz analizować pierwszy z modeli makroekonomicznych, zwany modelem

dwupodmiotowym lub modelem Simple, którego autorem był wybitny angielski ekonomista

John Maynard Keynes. Model ten zakłada, że w gospodarce nie ma rządu i wymiany

zagranicznej (tzw. gospodarka autarkiczna, czyli zamknięta), w wyniku czego funkcjonują

w niej dwa podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe, które zgłaszają popyt

konsumpcyjny oraz przedsiębiorstwa, które zgłaszają popyt inwestycyjny. Popyt globalny na

dobra w gospodarce można zapisać za pomocą wzoru:

I

C

AD

+

=

,

gdzie:

AD

— globalny popyt na dobra w gospodarce,

C

—

popyt konsumpcyjny,

I

— popyt inwestycyjny.

Gospodarstwa domowe mają do dyspozycji rozporządzalne dochody, które przeznaczają na

bieżącą konsumpcję lub na oszczędności. Należy jednak pamiętać o tym, że decyzje

gospodarstw domowych dotyczące planowanych wydatków są ściśle skorelowane

z wielkością planowanych oszczędności. A zatem w przypadku, gdy gospodarstwo domowe

decyduje się na zakup nowego samochodu, będzie wydawało więcej niż wynosi jego bieżący

dochód do dyspozycji, a więc będzie korzystało z nagromadzonych wcześniej oszczędności.

Załóżmy w naszych rozważaniach, że globalny popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych

jest uzależniony od poziomu rozporządzalnych dochodów, tzn. popyt konsumpcyjny rośnie

(maleje) wraz ze wzrostem (spadkiem) globalnych dochodów do dyspozycji. Ponieważ

w omawianym modelu nie ma rządu, z tego też względu nie występują wydatki budżetowe

i podatki, w konsekwencji czego rozporządzalne dochody osobiste są równe dochodowi

narodowemu

(

)

Y

Y

d

=

.

Zamierzony poziom konsumpcji całkowitej dla każdego poziomu rozporządzalnych

dochodów osobistych przedstawia funkcja konsumpcji. Innymi słowy, funkcja konsumpcji

wyraża bezpośredni związek między poziomem dochodu narodowego a potencjalnymi lub

Modele makroekonomiczne

4

pożądanymi wydatkami konsumpcyjnymi gospodarstw domowych. Zależność między

wielkością dochodu a wielkością konsumpcji (zakładając liniowość tej zależności) można

przedstawić za pomocą wzoru:

Y

KSK

C

C

A

⋅

+

=

,

gdzie:

A

C

— autonomiczny popyt konsumpcyjny,

KSK

— krańcowa skłonność do konsumpcji,

Y

— poziom dochodu narodowego.

0

C

A

planowana
konsumpcja
(C)

α

rozporządzalne dochody
osobiste (Y

d

)

=

+

C C

A

KSK Y

α

=

tg KSK

Rysunek 1. Funkcja konsumpcji

Funkcja konsumpcji posiada dodatnie nachylenie i przecina oś rzędnych (oś OY) w pewnym

punkcie, który określa wielkość autonomicznego popytu konsumpcyjnego (

A

C

). Konsumpcja

autonomiczna nie zależy od wielkości bieżących rozporządzalnych dochodów osobistych,

ponieważ jest finansowana z nagromadzonych wcześniej oszczędności. Nawet jeśli dochód

do dyspozycji wynosi zero, wówczas konsumpcja autonomiczna jest większa od zera, co

wyraźnie prezentuje rysunek 1. Natomiast miarą nachylenia funkcji konsumpcji jest

krańcowa skłonność do konsumpcji (

KSK

), która wyraża w procentach część zmiany

dochodu, jaką gospodarstwa domowe są skłonne wydać na bieżącą konsumpcję, co można

zapisać następująco:

Modele makroekonomiczne

5

d

Y

C

Y

C

KSK

∆

∆

=

∆

∆

=

,

gdzie:

C

∆

— zmiana wielkości konsumpcji,

d

Y

Y

∆

=

∆

— zmiana dochodu narodowego, która w tym modelu jest równa zmianie

rozporządzalnych dochodów osobistych.

Jeżeli

=

KSK

0,8 oznacza to, że gospodarstwa domowe będą skłonne wydać (czyli

przeznaczyć na konsumpcję) 80% jakiejkolwiek zmiany swojego rozporządzalnego dochodu.

Można również powiedzieć, że krańcowa skłonność do konsumpcji informuje, jaką część

każdej dodatkowej złotówki rozporządzalnego dochodu gospodarstwa domowe będą skłonne

przeznaczyć na wzrost konsumpcji.

Załóżmy, że dochód gospodarstwa domowego wynosi zero. Wówczas, aby zaspokoić

podstawowe potrzeby konsumpcyjne, gospodarstwo domowe musi przeznaczyć na nie

600,00 PLN, co oznacza, że tym samym zmniejsza ono nagromadzone wcześniej

oszczędności o tę samą kwotę. Przyjmijmy również, że krańcowa skłonność do konsumpcji

kształtuje się na poziomie 0,8. A zatem funkcję konsumpcji możemy zapisać następująco:

=

C

600 + 0,8

Y

. W punkcie A (rysunek 2) rozporządzalny dochód wynosi 700,00 PLN,

natomiast planowana konsumpcja wynosi 1160,00 PLN, w punkcie C rozporządzalny dochód

wynosi 1400,00 PLN, zaś planowana konsumpcja 1720,00 PLN, co oznacza, że jeśli

rozporządzalny dochód wzrośnie o 700,00 PLN (z punktu A do C), wydatki konsumpcyjne

wzrosną o 560,00 PLN

(

)

700

8

,

0

⋅

:

1720

1400

8

,

0

600

1160

700

8

,

0

600

=

⋅

+

=

=

⋅

+

=

C

C

560

=

∆

⇒ C

Modele makroekonomiczne

6

0

C

A

(C)

Y = Y

d

1720

1160

700

1400

600

A

B

C

∆

Y

d

= 700

C 0,8 700 560

=

=

∆

C 600 0,8 Y

=

+

Rysunek 2. Analiza funkcji konsumpcji i jej nachylenia

Na samym wstępie powiedzieliśmy sobie, że gospodarstwa domowe część swoich

dochodów oszczędzają. Oszczędności (

S

) jest to ta część rozporządzalnych dochodów

osobistych, która nie została wydana na bieżącą konsumpcję. Oszczędności mogą być

planowane i nieplanowane. Planowane oszczędności w analizowanym modelu

makroekonomicznym zależą m. in. od rozporządzalnych dochodów osobistych,

subiektywnych gustów i preferencji oraz poziomu cen. Rozporządzalne dochody osobiste są

najważniejszym czynnikiem wpływającym na planowane oszczędności. Ich związek z nimi

nazywa się funkcją oszczędności.

Funkcja oszczędności pokazuje poziom planowanych oszczędności przy każdym poziomie

rozporządzalnych dochodów osobistych (rysunek 3). Zależność między wielkością dochodu

a wielkością planowanych oszczędności (zakładając liniowość tej zależności) można wyrazić

za pomocą równania:

Y

KSK

C

S

A

⋅

−

+

−

=

)

1

(

Ponieważ każda dodatkowa złotówka rozporządzalnego dochodu osobistego prowadzi albo

do dodatkowej konsumpcji, albo do dodatkowych oszczędności, dlatego

1

=

+ KSO

KSK

,

w efekcie

KSK

KSO

−

= 1

. Z tego też względu funkcję oszczędności można zapisać

następująco:

Y

KSO

C

S

A

⋅

+

−

=

Modele makroekonomiczne

7

S

Y = Y

d

0

C

A

-

Y

1

Y

2

Y

3

Y

4

Y

5

Y

6

α

tg = KSO

α

S = C

A

KSO Y

-

+

rys. 2.3

Rysunek 3. Funkcja oszczędności

Funkcja oszczędności obrazuje, że istnieje pewien poziom rozporządzalnego dochodu, przy

którym gospodarstwa domowe nie oszczędzają wcale (jest to poziom

3

Y

). Przy poziomach

dochodu wyższych niż

3

Y

, poziom planowanych oszczędności jest dodatni, tzn.

gospodarstwa domowe zwiększają swoje oszczędności, natomiast przy poziomach

rozporządzalnego dochodu niższych niż

3

Y

, gospodarstwa domowe rozpoczynają

planowanie redukcji oszczędności, czyli planują negatywne oszczędności. Punkt przecięcia

funkcji oszczędności z osią rzędnych (osią OY) określa wielkość negatywnych oszczędności

(

)

A

C

−

.

Gdy rozporządzalne dochody osobiste są równe zero, wówczas planowane oszczędności są

ujemne i odpowiadają wysokości konsumpcji autonomicznej

(

)

A

d

C

Y

−

=

=

0

. Miarą

nachylenia funkcji oszczędności jest krańcowa skłonność do oszczędzania, która wyraża

w procentach wszelką zmianę rozporządzalnych dochodów osobistych, którą gospodarstwa

domowe są w stanie zaoszczędzić, co można zapisać za pomocą wzoru:

Modele makroekonomiczne

8

d

Y

S

Y

S

KSO

∆

∆

=

∆

∆

=

.

Jeżeli KSO = 0,2 oznacza to, że gospodarstwa domowe będą skłonne oszczędzać 20%

jakiejkolwiek zmiany swojego rozporządzalnego dochodu osobistego.

Można również powiedzieć, że krańcowa skłonność do oszczędzania oznacza część

dodatkowej złotówki rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe są skłonne

przeznaczyć na wzrost oszczędności.

Funkcję oszczędności wyprowadza się z funkcji konsumpcji i vice versa. Trzymając się

naszego przykładu, jeżeli funkcja konsumpcji ma postać:

=

C

600 + 0,8

Y

, wówczas funkcję

oszczędności można zapisać następująco

Y

S

2

,

0

600

+

−

=

.

Kolejnym podmiotem gospodarczym występującym w analizowanym modelu

makroekonomicznym są przedsiębiorstwa, które zgłaszają popyt inwestycyjny.

Inwestycje to zakupy dóbr kapitałowych, tj. zakładów produkcyjnych, budynków

mieszkalnych, wyposażenia, zmiany zapasów, które mogą być użyte do produkcji innych

dóbr i usług. Inwestycje mogą być planowane i nieplanowane. Nieplanowane inwestycje

wynikają z czyjegoś niewywiązania się z umów, czyli są to dobra, które zostały

wyprodukowane na sprzedaż, lecz zaliczone do zapasów, ponieważ nie znalazły nabywcy.

Planowane inwestycje zależą od wielu czynników, m.in. oczekiwanej realnej stopy

procentowej, poziomu dochodu narodowego, oczekiwań dotyczących rentowności przyszłej

produkcji, polityki podatkowej rządu. Jednakże dochód narodowy jest jednym

z najważniejszych czynników wpływających na inwestycje. Jego związek z nimi nazywamy

funkcją inwestycji, która prezentuje zakładaną relację między poziomem całkowitych

wydatków inwestycyjnych na nowe wyposażenie, budynki i zapasy.

W naszym modelu — dla uproszczenia — zakładamy, że wielkość planowanych inwestycji

jest wielkością autonomiczną, czyli nie zależy od poziomu dochodu. Z tego też względu

funkcja inwestycji jest linią poziomą równoległą do osi odciętych (osi OX).

W modelu gospodarki dwupodmiotowej globalny popyt jest sumą planowanych wydatków

konsumpcyjnych i planowanych wydatków inwestycyjnych, dlatego też funkcja popytu

Modele makroekonomiczne

9

globalnego jest równoległa do funkcji konsumpcji, zaś jej nachylenie jest równe krańcowej

skłonności do konsumpcji.

Załóżmy, że autonomiczne wydatki inwestycyjne wynoszą

=

A

I

900,00 PLN, autonomiczna

konsumpcja

00

,

600

=

A

C

PLN, a krańcowa skłonność do konsumpcji

8

,

0

=

KSK

. Wówczas

funkcja popytu globalnego ma postać:

900

8

,

0

1

+

=

+

=

Y

C

AD

Y

AD

8

,

0

1500

+

=

⇒

.

Oznacza to, że punkt przecięcia krzywej popytu globalnego z osią rzędnych (OY) wyznacza

całkowitą wielkość wydatków autonomicznych (

A

A

I

C

+

) (rysunek 4).

0

C

A

AD

Y = Y

d

1500

600

C 600 0,8 Y

=

+

I

A

α

α

tg = KSK = 0,8

AD = 1500 + 0,8 Y

α

α

tg = KSK = 0,8

I

Rysunek 4. Krzywa globalnego popytu w modelu dwupodmiotowym

Przesuwanie się po danej funkcji popytu globalnego wywołuje zmianę poziomu dochodu

narodowego (

d

Y

Y

=

). Zmiany wydatków konsumpcyjnych i wydatków inwestycyjnych

powodują równoległe przesunięcie funkcji popytu globalnego (rysunek 5), zaś zmiana

krańcowej skłonności do konsumpcji powoduje zmianę kąta nachylenia funkcji popytu

globalnego (rysunek 6).

Modele makroekonomiczne

10

0

AD

Y = Y

d

AD

2

AD

1

AD

3

Rysunek 5. Przesunięcie funkcji popytu globalnego

0

AD

Y = Y

d

AD

2

AD

1

AD

3

Rysunek 6. Zmiana kąta nachylenia funkcji popytu globalnego

Poziom zrównoważenia dochodu narodowego

Poziom zrównoważenia dochodu narodowego oznacza jedyny poziom dochodu, przy którym

występuje równowaga sił, wynikająca z działania podmiotów gospodarczych występujących

po stronie popytu i podaży. Znając postać funkcji konsumpcji, można zbudować prosty model

równowagi krótkookresowej na rynku dóbr i usług:

Modele makroekonomiczne

11

I

C

Y

+

=

A

A

I

I

Y

KSK

C

C

=

⋅

+

=

Pierwsze równanie opisuje warunek równowagi krótkookresowej na rynku dóbr i usług. Lewa

strona tego równania prezentuje stronę podażową gospodarki, zaś prawa — całkowitą

wielkość planowanych wydatków (konsumpcyjnych i inwestycyjnych). Podstawiając do

równania równowagi funkcję konsumpcji i autonomiczne wydatki inwestycyjne, można

wyznaczyć poziom zrównoważenia dochodu narodowego:

A

A

A

A

A

A

I

C

Y

KSK

I

C

Y

KSK

Y

I

Y

KSK

C

Y

+

=

−

+

=

⋅

−

+

⋅

+

=

)

1

(

(

)

KSK

I

C

Y

I

C

KSK

Y

A

A

A

A

−

+

=

+

−

=

1

lub

1

1

.

Równowaga krótkookresowa na rynku dóbr i usług występuje wówczas, gdy wielkość

produkcji

Y

odpowiada całkowitym planowanym wydatkom zgłaszanym przez gospodarstwa

domowe i przedsiębiorstwa

AD

(

AD

Y

=

). Chcąc przedstawić graficznie równowagę między

poziomem produkcji krajowej i popytem globalnym, należy wyprowadzić z początku układu

współrzędnych linię pod kątem

o

45

, na której każdy punkt spełnia warunek

AD

Y

=

.

Wprowadzenie do wykresu funkcji popytu globalnego linii

o

45

pozwala zauważyć, że istnieje

tylko jeden punkt, w którym linie te przecinają się, oznaczając zrównanie całkowite wydatków

na dobra i usługi ponoszone przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (

AD

)

z wielkością produkcji krajowej (

Y

). Również zależności między planowanymi inwestycjami

i planowanymi oszczędnościami pozwalają wyznaczyć poziom dochodu narodowego

zapewniający równowagę krótkookresową na rynku dóbr i usług (rysunek 7).

Modele makroekonomiczne

12

I,S

0

Y

1

I

S

S > I

luka depresyjna

E

luka ekspansyjna

S < I

0

AD

AD = C + I

AD < Y

AD = Y

AD > Y

Y

1

E

Y

Y

Rysunek 7. Produkcja zapewniająca równowagę krótkookresową na rynku dóbr i usług

Y

AD

I

S

<

⇒

>

Jeżeli planowane oszczędności będą większe od planowanych inwestycji, wówczas

całkowite wydatki na dobra i usługi będą niższe od poziomu produkcji krajowej. Efektem

tej sytuacji jest wzrost zapasów, spadek produkcji i dochodu narodowego, a w

konsekwencji wzrost bezrobocia, któremu towarzyszy spadek płac. Mamy do czynienia

wówczas z luką depresyjną.

Y

AD

I

S

>

⇒

<

Jeżeli planowane oszczędności będą mniejsze od planowanych inwestycji, wówczas

całkowite wydatki na dobra i usługi będą większe niż zasób wyprodukowanych dóbr

i usług. Spowoduje to spadek zapasów, wzrost produkcji i zwiększenie dochodu

narodowego oraz zmniejszenie bezrobocia. Mamy wówczas do czynienia z luką

ekspansyjną.

Y

AD

I

S

=

⇒

=

Jeżeli planowane oszczędności będą równe planowanym inwestycjom, wówczas

gospodarka w skali makro będzie w równowadze, czyli całkowite planowane wydatki

gospodarstw domowych i przedsiębiorstw zrównają się z poziomem produkcji krajowej

(przedsiębiorstwa jako grupa sprzedają dokładnie tyle, ile wyprodukowały).

Mnożnik inwestycyjny

Przy założeniu, że w gospodarce panuje równowaga, zwiększenie przez inwestorów

nakładów inwestycyjnych przyczynia się początkowo do wzrostu produkcji o taką samą

wartość. Dzieje się tak dlatego, że przy założeniu istnienia w gospodarce wolnych mocy

produkcyjnych, przedsiębiorstwa, odpowiadając na wzrost popytu, zwiększają produkcję

o tyle, o ile popyt wzrośnie.

Zwiększenie wydatków inwestycyjnych powoduje wzrost popytu na dobra kapitałowe,

wzrasta produkcja, w konsekwencji czego rośnie zatrudnienie (spada bezrobocie) i wzrastają

dochody gospodarstw domowych. Konsumenci, dysponując rozporządzalnymi dochodami,

Modele makroekonomiczne

13

przeznaczają je na bieżącą konsumpcję, a pewną ich część decydują się zaoszczędzić. Ta

część dochodów gospodarstw domowych, która przeznaczona jest na zaspokojenie potrzeb

konsumpcyjnych, prowadzi do wzrostu popytu, w wyniku czego przedsiębiorstwa zwiększają

produkcję i w efekcie również zatrudnienie, któremu towarzyszy kolejny wzrost płac.

Wyższe dochody gospodarstw domowych oznaczają wyższy popyt, który kreuje większe

nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw i większą produkcję. Z tego rozumowania można

wyciągnąć prosty wniosek, że wydatki przedsiębiorstw na cele inwestycyjne są silnie

skorelowane ze zmianą dochodu narodowego za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego.

Oznacza to, że zwiększenie nakładów inwestycyjnych przyczynia się do wielokrotnego

przyrostu dochodu narodowego, zaś obniżenie przez przedsiębiorstwa nakładów

inwestycyjnych prowadzi do spadku dochodu narodowego. Dlatego też możemy powiedzieć,

że zmiana całkowitych planowanych wydatków jest po prostu zmianą planowanych

inwestycji, co można wyrazić za pomocą wzoru:

I

AD

∆

=

∆

.

Zmiana dochodu narodowego jest równa mnożnikowi inwestycyjnemu pomnożonemu (

i

m

)

przez zmianę całkowitych planowanych wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych (

AD

):

AD

m

Y

i

∆

⋅

=

∆

.

Ponieważ zmiana całkowitych planowanych wydatków jest równa zmianie planowanych

inwestycji, w gospodarce znajdującej się w stanie zrównoważenia planowane inwestycje są

równe planowanym oszczędnościom (

S

I

=

). A zatem, zanim może zostać odtworzone

zrównoważenie dochodu narodowego, wszelka zmiana planowanych inwestycji musi być

zbilansowana równą co do wielkości zmianą planowanych oszczędności:

S

I

∆

=

∆

.

W związku z tym można zapisać:

S

m

Y

i

∆

⋅

=

∆

.

Przekształcając odpowiednio to równanie, otrzymujemy:

Modele makroekonomiczne

14

KSO

Y

S

m

Y

S

m

i

i

1

1

1

=

∆

∆

=

⇒

∆

∆

=

.

Ponieważ

1

=

+ KSK

KSO

, dlatego też

KSK

KSO

−

= 1

, w wyniku czego mnożnik

inwestycyjny można również zapisać następująco:

KSO

KSK

Y

C

m

i

1

1

1

1

1

=

−

=

∆

∆

−

=

.

Mnożnik inwestycyjny jest odwrotnością krańcowej skłonności do oszczędzania i informuje,

o ile nastąpi wzrost lub spadek dochodu narodowego w wyniku wzrostu lub spadku

inwestycji. Mnożnik ten bardzo często określany jest mianem najprostszego mnożnika,

ponieważ nie uwzględnia działania rządu oraz wyłącza wpływ handlu światowego.

Mnożnik inwestycyjny można również wyprowadzić w inny sposób. Jak pamiętamy,

zwiększenie przez przedsiębiorstwa nakładów inwestycyjnych prowadzi do wzrostu

globalnego popytu i w efekcie do wzrostu poziomu produkcji i wyższego poziomu dochodu,

który zapewnia równowagę. W sytuacji wyjściowej warunek krótkookresowej równowagi na

rynku dóbr i usług można zapisać za pomocą wzoru:

I

Y

KSK

C

I

C

AD

A

+

⋅

+

=

+

=

Nowy, wyższy poziom zrównoważonego dochodu narodowego można zapisać jako:

1

1

1

1

)

(

Y

I

I

C

Y

KSK

I

I

C

AD

A

=

∆

+

+

+

⋅

=

∆

+

+

=

A zatem zmianę dochodu narodowego można zapisać następująco:

I

Y

KSK

I

Y

KSK

Y

KSK

I

C

Y

KSK

I

I

C

Y

KSK

Y

Y

Y

A

A

∆

+

∆

⋅

=

∆

+

⋅

−

⋅

=

−

−

⋅

−

∆

+

+

+

⋅

=

−

=

∆

1

1

1

W związku z tym można zapisać, że:

⎟

⎠

⎞

⎜

⎝

⎛

−

⋅

∆

=

∆

⇒

−

=

∆

∆

KSK

I

Y

KSK

I

Y

1

1

1

1

lub

I

Y

KSO

KSK

m

KSO

I

Y

i

∆

∆

=

=

−

=

⇒

⋅

∆

=

∆

1

1

1

1

.

Modele makroekonomiczne

15

Wyjaśnijmy sobie na konkretnym przykładzie mnożnikowy wpływ wzrostu nakładów

inwestycyjnych na wzrost dochodu narodowego. Załóżmy, że krańcowa skłonność do

konsumpcji

KSK

= 0,75, zaś wydatki na cele inwestycyjne wzrosły o 50 mln jednostek

pieniężnych. Oznacza to, że z każdej dodatkowej jednostki dochodu 75% przeznaczane jest

na bieżącą konsumpcję, a 25% na oszczędności, zaś mnożnik inwestycyjny wynosi:

4

25

,

0

1

75

,

0

1

1

1

1

=

=

−

=

−

=

KSK

m

i

.

Ponieważ wydatki inwestycyjne zwiększyły się o 50 mln jednostek pieniężnych, dochód

narodowy wzrósł o:

mln

200

mln

50

4

=

⋅

=

∆

⋅

=

∆

I

m

Y

i

,

natomiast spadek krańcowej skłonności do konsumpcji o 0,15 (

6

,

0

=

KSK

) spowoduje

obniżenie mnożnika inwestycyjnego o 1,5 i wyniesie:

5

,

2

4

,

0

1

1

=

=

=

KSO

m

i

,

w konsekwencji czego zmniejszy się przyrost dochodu narodowego:

mln

125

mln

50

5

,

2

=

⋅

=

∆

⋅

=

∆

I

m

Y

i

.

A zatem spadek

KSK

przyczynił się do zmniejszenia przyrostu dochodu o 75 mln jednostek

pieniężnych. Wynika z tego dosyć istotny wniosek, że zarówno wielkość mnożnika

inwestycyjnego, jak i potencjalna zmiana dochodu narodowego są ściśle związane

z wartością

KSO

:

↓

↑⇒

i

m

KSO

i

↓

∆Y

lub

↑

↓⇒

i

m

KSO

i

↑

∆Y

.

Oznacza to, że wielkość mnożnika inwestycyjnego jest rosnącą funkcją

KSK

i malejącą

funkcją

KSO

.

Modele makroekonomiczne

16

Paradoks zapobiegliwości

Paradoks zapobiegliwości zwany również paradoksem oszczędności wytłumaczony

został przez angielskiego ekonomistę Keynesa, który twierdził, że konsekwencją

decyzji podjętej przez gospodarstwa domowe o oszczędzaniu może być mniejsza

oszczędność w stosunku do jej wyjściowego poziomu. Paradoks ten polega na tym, że

powszechna skłonność gospodarstw domowych do zwiększania oszczędności przy każdym

poziomie dochodu narodowego, wywoła w ostatecznym rachunku zmniejszenie sumy

rozporządzalnych dochodów oraz przyczyni się do zmniejszenia ogólnego poziomu

oszczędności w porównaniu z sytuacją wyjściową. Dzieje się tak dlatego, że zwiększenie

oszczędności powoduje mniejsze wydatki na dobra i usługi, co z kolei przyczynia się do

zmniejszenia globalnego popytu i dochodu narodowego, a to w konsekwencji może

doprowadzić do spadku indywidualnych inwestycji, mniejszych dochodów i w efekcie

mniejszych oszczędności.

Ujemny wpływ oszczędności na poziom dochodu narodowego odnosi się do krótkiego

okresu, ponieważ w długim horyzoncie czasowym oszczędności deponowane są

w instytucjach finansowych, stanowiąc tym samym podstawowe źródło kredytów

inwestycyjnych, które są czynnikiem napędzającym wzrost gospodarczy.

Powróćmy jednak do krótkiego okresu. Wpływ zmiany planowanych oszczędności na poziom

dochodu narodowego ilustruje rysunek 8.

Modele makroekonomiczne

17

I,S

Y = Y

d

0

Y

1

Y

2

S

2

S

1

I

E

1

E

2

0

AD

1

AD

2

AD

Y

2

Y

1

Y = Y

d

E

2

E

1

45

0

Rysunek 8. Paradoks zapobiegliwości

W sytuacji wyjściowej poziom dochodu narodowego zapewniający krótkookresową

równowagę na rynku dóbr i usług osiągnięty jest w punkcie

1

E

przy poziomie dochodu

1

Y

.

Jeżeli gospodarstwa domowe większą część swoich rozporządzalnych dochodów

oszczędzają (czyli oszczędności rosną), wówczas funkcja oszczędności przesuwa się

w lewo z

2

1

S

do

S

, czemu towarzyszy przesunięcie w prawo funkcji konsumpcji

C

i funkcji

popytu globalnego z

1

AD

do

2

AD

. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest spadek poziomu

produkcji zapewniającej równowagę z

1

Y

do

2

Y

, przy założeniu, że krańcowa skłonność do

konsumpcji nie będzie ulegała zmianie. Spadek planowanych oszczędności w krótkim

okresie zostanie zrekompensowany, ponieważ ostatecznie planowane oszczędności

zrównają się z planowanymi inwestycjami (

I

S

=

), a ponieważ inwestycje mają

autonomiczny charakter, to także i oszczędności pozostają na tym samym poziomie.

Modele makroekonomiczne

18

Wyjaśnijmy sobie skutki spadku planowanych oszczędności na konkretnym przykładzie

liczbowym. Załóżmy, że autonomiczny popyt wynosi

800

=

A

C

jednostek pieniężnych,

autonomiczne inwestycje

1200

=

A

I

jednostek pieniężnych, natomiast krańcowa skłonność

do konsumpcji

8

,

0

=

KSK

. Przyjmując te wyjściowe założenia, funkcja konsumpcji ma

postać:

Y

C

8

,

0

800

+

=

,

natomiast funkcję oszczędności można zapisać za pomocą wzoru:

Y

S

2

,

0

800

+

−

=

.

W sytuacji gdy gospodarstwa domowe zdecydują się zwiększyć oszczędności o 300

jednostek pieniężnych, wówczas funkcja konsumpcji przyjmie postać:

Y

C

8

,

0

500

+

=

,

natomiast funkcja oszczędności:

Y

S

2

,

0

500

+

−

=

.

Stąd wartość mnożnika inwestycyjnego wynosi:

5

2

,

0

1

8

,

0

1

1

1

1

=

=

−

=

−

=

KSK

m

i

.

Zmiana wielkości dochodu narodowego zapewniająca równowagę będzie wynosiła:

1500

5

)

300

(

−

=

⋅

−

=

⋅

∆

−

=

∆

i

m

C

Y

.

Poziom dochodu narodowego zapewniający krótkookresową równowagę na rynku dóbr

i usług można również obliczyć w następujący sposób:

Modele makroekonomiczne

19

8500

8

,

0

1700

2

2

2

=

⇒

+

=

⇒

=

Y

Y

Y

Y

AD

.

Natomiast w sytuacji wyjściowej (przed wzrostem oszczędności) poziom dochodu

narodowego w równowadze wynosił:

1200

8

,

0

800

1200

8

,

0

800

1

1

1

+

+

=

+

=

=

+

=

Y

I

C

AD

I

Y

C

10000

8

,

0

2000

1

1

1

=

⇒

+

=

⇒

=

Y

Y

Y

Y

AD

.

A zatem dochód narodowy na skutek wzrostu oszczędności obniżył się o 1500 jednostek

pieniężnych:

1500

10000

8500

1

2

−

=

−

=

−

=

∆

Y

Y

Y

.

Przy poziomie dochodu narodowego

1

Y

konsumpcja wyniosła:

1200

8800

10000

8800

10000

8

,

0

800

1

1

1

=

−

=

⇒

=

−

⇒

=

⋅

+

=

I

I

C

AD

C

,

zaś przy dochodzie narodowym

2

Y

:

1200

7300

8500

7300

8500

8

,

0

500

2

2

2

=

−

=

⇒

=

−

⇒

=

⋅

+

=

I

I

C

AD

C

.

Oznacza to, że wzrost oszczędności o 300 jednostek pieniężnych przyczynił się do obniżenia

poziomu dochodu zapewniającego równowagę na rynku dóbr i usług o 1500 jednostek

pieniężnych. Mimo to warunek równowagi krótkookresowej jest zachowany, ponieważ

planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom (

S

I

=

), natomiast popyt

inwestycyjny zarówno dla poziomu dochodu narodowego

1

Y

, jak i

2

Y

jest stały i wynosi 1200

jednostek pieniężnych (rysunek 9).

1200

8

,

0

500

1200

8

,

0

500

2

2

2

+

+

=

+

=

=

+

=

Y

I

C

AD

I

Y

C

Modele makroekonomiczne

20

I,S

Y = Y

d

0

10000

8500

S

2

= -500 + 0,2Y

S

1

= -800 + 0,2Y

I

E

1

E

2

0

AD

1

= 800 + 0,8Y + 1200

AD

2

= 500 + 0,8Y +1200

AD

8500

10000

Y = Y

d

E

2

E

1

45

0

1700

2000

1200

Rysunek 9. Skutki wzrostu planowanych oszczędności na poziom zrównoważenia dochodu narodowego

Modele makroekonomiczne

21

2. Model gospodarki trójpodmiotowej autarkicznej

Globalny popyt w gospodarce trójpodmiotowej autarkicznej

Rozszerzamy dotychczas poznany model makroekonomiczny (dwupodmiotowy) o udział

państwa, w konsekwencji czego globalny popyt jest równy sumie popytu konsumpcyjnego

zgłaszanego przez gospodarstwa domowe (

C

), popytu inwestycyjnego zgłaszanego przez

przedsiębiorstwa (

I

) oraz popytu państwa na dobra i usługi (

G

). A zatem globalny popyt

w gospodarce trójpodmiotowej zamkniętej można zapisać za pomocą wzoru:

G

I

C

AD

+

+

=

.

W analizowanym modelu, dla uproszczenia rzeczywistości gospodarczej, przyjmuje się dwa

podstawowe założenia:

1. Nie ma podatków pośrednich, czyli podatków płaconych w cenie nabywanych towarów

(VAT, akcyza).

Jak powszechnie wiadomo, rząd jako najwyższa władza wykonawcza w państwie pobiera

podatki i płaci transfery. Podatki netto to podatki pomniejszone o transfery. Ponieważ

zakładamy, że w omawianym modelu nie ma podatków pośrednich, podatki netto (

T

) są

po prostu podatkami bezpośrednimi pomniejszonymi o transfery zasiłków. Podatki netto

pomniejszają rozporządzalne dochody ludności (

YD

) w stosunku do dochodu

narodowego (

Y

) w konsekwencji czego otrzymujemy zależność:

T

Y

YD

−

=

.

2. Podatki netto są proporcjonalne do dochodu narodowego.

Jeżeli przez

t

oznaczymy stopę podatkową netto, wówczas przychód z podatków netto

dany jest jako:

Y

t

T

⋅

=

.

Zależność między rozporządzalnym dochodem ludności a dochodem narodowym opisuje

zatem równanie:

Modele makroekonomiczne

22

)

1

(

t

Y

tY

Y

T

Y

YD

−

=

−

=

−

=

.

Z powyższego równania wynika, że gospodarstwom domowym pozwala się zatrzymać

jedynie część równą (

t

−

1

) z każdej złotówki dochodu przed opodatkowaniem. Jeżeli

założymy, że stopa podatkowa netto jest równa 25% (

25

,

0

=

t

), wówczas rozporządzalne

dochody ludności (czyli dochody gospodarstw domowych po opodatkowaniu) wynoszą tylko

75% dochodu przed opodatkowaniem. Pozostałe 25% przejmuje państwo w formie

podatków. Jeżeli przyjmiemy, że autonomiczny poziom konsumpcji

A

C

= 800, krańcowa

skłonność do konsumpcji

75

,

0

=

KSK

oraz podatki netto są równe zero (

0

=

t

), wówczas

rozporządzalny dochód ludności i dochód narodowy są sobie równe (

Y

YD

=

), zaś funkcję

konsumpcji można zapisać wzorem:

YD

Y

C

75

,

0

800

75

,

0

800

+

=

+

=

.

W przypadku, gdy założymy w naszych rozważaniach proporcjonalną stopę opodatkowania

netto, wówczas rozporządzalny dochód ludności wynosi

Y

t)

1

(

−

, co opisuje wzór:

)

1

(

75

,

0

800

75

,

0

800

t

Y

YD

C

−

+

=

+

+

.

Zakładając, że stopa podatkowa netto wynosi

2

,

0

=

t

, wówczas popyt konsumpcyjny

wzrośnie o 0,6, ponieważ

6

0

2

0

1

75

0

,

)

,

(

,

=

−

. Oznacza to, że każda dodatkowa złotówka

dochodu narodowego przyczynia się do zwiększenia rozporządzalnego dochodu zaledwie

o 0,8 złotego, z czego na bieżącą konsumpcję gospodarstwa domowe przeznaczają 0,6

złotego. Po wprowadzeniu stopy podatkowej netto zmienia się rozporządzalny dochód

ludności, natomiast krańcowa skłonność do konsumpcji nie ulega zmianie i w dalszym ciągu

wynosi 0,75, dlatego też

)

1

(

'

t

KSK

KSK

−

+

. W konsekwencji graficzne przedstawienie

wprowadzenia podatków netto zmienia kąt nachylenia funkcji konsumpcji (rysunek 10).

Modele makroekonomiczne

23

0

C

Y

C

2

= 800 + 0,75 Y ( t = 0 )

C

1

= 800 + 0,75 Y( 1 - t ) ( t = 0 )

Rysunek 10. Funkcja konsumpcji z uwzględnieniem podatków netto

Zastanówmy się teraz nad wpływem wydatków rządowych na poziom produkcji. Przyjmijmy,

że w gospodarce podatki netto są równe zero i mamy do czynienia ze wzrostem wydatków

państwa na dobra i usługi. Ponieważ wydatki rządowe są elementem składowym globalnego

popytu, ich wzrost przyczynia się do zwiększenia popytu konsumpcyjnego i w efekcie do

wzrostu produkcji i dochodu narodowego z

1

Y

do

2

Y

. W konsekwencji funkcja globalnego

popytu przesuwa się w lewo z

1

AD

do

2

AD

, podobnie jak krzywa inwestycje–wydatki

rządowe przesuwa się w górę z I + G do I +

1

G

(rysunek 11).

Modele makroekonomiczne

24

0

0

E

1

E

2

E

1

E

2

Y

AD

Y

S + T
I + G

Y

1

Y

2

I + G

I + G

1

S + T

Y

1

Y

2

45

0

G

A

C

A

+ I

A

AD = Y

AD = C + I + G ( t = 0 )

AD = C + I

Rysunek 11. Wydatki państwa a poziom równowagi dochodu narodowego

Dotychczasowe rozważania pozwalają na wyciągnięcie dosyć istotnego wniosku, że przy

stopie podatkowej netto

0

=

t

, wzrost wydatków rządowych prowadzi do wzrostu poziomu

dochodu narodowego. Należy jednak pamiętać, że wydatki państwa na dobra i usługi

finansowane są przez podatki pośrednie lub transfery, co oznacza, że należy uwzględnić

stopę podatkową netto. Jej uwzględnienie powoduje, że na skutek przeznaczania z każdej

dodatkowej złotówki dochodu narodowego mniejszej części na konsumpcję, zmienia się kąt

nachylenia funkcji konsumpcji, a także funkcji globalnego popytu (rysunek 12).

Modele makroekonomiczne

25

AD

Y

Y

2

Y

1

0

E

3

Y

3

E

2

E

1

AD

1

= C + I

AD

2

= C + I + G ( t = 0 )

AD = Y

KSK

II

C

A

I

A

+

45

0

AD

3

= C + I + G ( t = 0 )

G

A

KSK

I

KSK

Rysunek 12. Wpływ stopy podatkowej netto i wydatków państwa na poziom równowagi dochodu narodowego

W gospodarce dwupodmiotowej zamkniętej globalny popyt, który jest sumą popytu

konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego, opisuje równanie:

I

C

AD

+

=

1

, natomiast

równowaga na rynku dóbr osiągana jest w punkcie

1

E

przy poziomie dochodu narodowego

1

Y

. W gospodarce trójpodmiotowej autarkicznej wzrost wydatków państwa przy stopie

podatkowej netto

0

=

t

, powoduje przesunięcie w górę funkcji globalnego popytu z

1

AD

do

2

AD

, przyczyniając się jednocześnie do wzrostu poziomu dochodu zapewniającego

równowagę. A zatem równowaga na rynku dóbr osiągana jest w punkcie

2

E

przy poziomie

produkcji

2

Y

.

Jeżeli uwzględnimy stopę podatkową netto i założymy jej wzrost, wówczas zmienia się kąt

nachylenia funkcji globalnego popytu, która staje się bardziej płaska

3

AD

(im niższa stopa

podatkowa netto, tym bardziej stroma funkcja globalnego popytu), w konsekwencji czego

obniża się poziom produkcji zapewniający równowagę z

2

Y

do

3

Y

(punkt równowagi

przemieścił się z

2

E

do

3

E

).

Reasumując dotychczasowe rozważania, można stwierdzić, że wydatki państwa prowadzą

do wzrostu popytu globalnego i zwiększenia poziomu dochodu narodowego w równowadze,

natomiast podatki netto przyczyniają się do zmniejszenia rozporządzalnych dochodów

gospodarstw domowych, które z kolei zmniejszają wydatki konsumpcyjne, co w efekcie

prowadzi do obniżenia dochodu narodowego. Jednakże obniżenie wydatków na konsumpcję

Modele makroekonomiczne

26

nie likwiduje w całości dodatniego efektu wzrostu popytu globalnego z tytułu wydatków

państwa.

Mnożnik autonomicznych wydatków i zrównoważonego budżetu

Uwzględnienie rządu jako najwyższej władzy wykonawczej w państwie w analizie równowagi

na rynku dóbr i usług, wymusza konieczność dokonania zmian w dotychczasowych

założeniach. Przyjmijmy na początek (dla uproszczenia rzeczywistości), że wydatki rządowe

oraz podatki mają autonomiczny charakter, czyli są niezależne od poziomu dochodu

narodowego. W związku z tym, model równowagi w gospodarce trójpodmiotowej zamkniętej

przedstawia się następująco:

G

I

C

Y

+

+

=

)

(

T

Y

KSK

C

C

A

−

+

=

A

I

I

=

A

G

G

=

A

T

T

=

.

Uwzględniając powyższe założenia i podstawiając je do równania opisującego warunek

równowagi na rynku dóbr i usług, można wyznaczyć poziom dochodu narodowego

zapewniający równowagę:

A

A

A

A

A

A

A

A

G

I

T

KSK

Y

KSK

C

Y

G

I

T

Y

KSK

C

Y

+

+

⋅

−

⋅

+

=

+

+

−

+

=

)

(

A

A

A

A

A

A

A

A

G

I

T

KSK

C

Y

KSK

G

I

T

KSK

C

Y

KSK

Y

+

+

⋅

−

=

−

+

+

⋅

−

=

⋅

−

)

1

(

KSK

G

I

T

KSK

C

Y

A

A

A

A

−

+

+

⋅

−

=

1

.

Równanie wyznaczające poziom dochodu narodowego, który zapewnia równowagę na rynku

dóbr i usług, stanowi podstawę do wyznaczenia mnożnika wydatków publicznych i mnożnika

podatków. Chcąc wyznaczyć mnożnik wydatków publicznych, należy równanie

wyznaczające poziom dochodu narodowego (w którym istnieje równowaga) zróżniczkować

względem autonomicznych wydatków rządowych (

A

G

):

Modele makroekonomiczne

27

KSK

dG

dY

m

A

b

−

=

=

1

1

,

1

>

b

m

przy założeniu, że

1

0

<

< KSK

.

Mnożnik wydatków publicznych (rządowych) (

b

m

) informuje, ile razy przyrost dochodu

narodowego jest większy od wzrostu wydatków państwa na dobra i usługi. Jeżeli założymy,

że krańcowa skłonność do konsumpcji

75

,

0

=

KSK

, wówczas wzrost wydatków rządowych

o 500 jednostek pieniężnych (

.

.

500 p

j

G

=

∆

) przyczyni się do wzrostu dochodu narodowego

o 2000 jednostek pieniężnych, ponieważ:

.

.

2000

.

.

500

4

.

.

500

75

,

0

1

1

1

1

p

j

p

j

p

j

G

KSK

G

m

Y

b

=

⋅

=

⋅

−

=

∆

⋅

−

=

∆

⋅

=

∆

Rząd, oprócz wydatków budżetowych, może również wpływać na gospodarkę poprzez

podatki.

Mnożnik podatkowy (

t

m

) określa wpływ zmiany podatków na zmianę dochodu narodowego

i otrzymujemy go przez zróżniczkowanie wzoru wyznaczającego poziom dochodu

narodowego zapewniającego równowagę względem podatków autonomicznych (

A

T

):

KSK

KSK

dT

dY

m

A

t

−

−

=

=

1

.

Mnożnik podatkowy jest ujemny, ponieważ istnieje odwrotna zależność między zmianami

podatków a zmianami dochodu narodowego. Podniesienie przez rząd podatków jest

przyczyną obniżenia rozporządzalnych dochodów ludności, które z kolei zmniejszają wydatki

konsumpcyjne, co w efekcie prowadzi do obniżenia dochodu narodowego. Natomiast

obniżenie podatków skutkuje zwiększeniem dochodów rozporządzalnych, wzrostu

konsumpcji i w konsekwencji wzrostu dochodu narodowego.

Jeżeli założymy, że krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 0,75, wówczas mnożnik

podatkowy wynosi –3, ponieważ:

Modele makroekonomiczne

28

3

75

,

0

1

75

,

0

1

−

=

−

−

=

−

−

=

KSK

KSK

m

t

.

Do tej pory dla uproszczenia rzeczywistości zakładaliśmy, że podatki mają charakter

autonomiczny, czyli że są niezależne od poziomu dochodu narodowego. Jednakże poziom

dochodów jest ściśle skorelowany z wielkością dochodu narodowego, co można zapisać za

pomocą wzoru:

)

(Y

T

T

=

. Dla celów naszej analizy przyjmijmy założenie liniowej formuły

podatkowej, którą można zapisać za pomocą wzoru:

,

Y

t

T

T

A

⋅

+

=

1

0

<

< t

.

Kluczowa część podatków płacona jest w zależności od osiągniętych dochodów według

stopy podatkowej

t

, natomiast podatki autonomiczne (

A

C

) płacone są przez wszystkich,

niezależnie od osiągniętych dochodów. Uwzględniając nową postać systemu podatkowego,

model makroekonomiczny opisujący gospodarkę trójpodmiotową zamkniętą można opisać

za pomocą równań:

)

(

T

Y

KSK

C

Y

−

+

=

Y

t

T

T

T

Y

KSK

C

C

A

A

⋅

+

=

−

+

=

)

(

A

I

I

=

A

G

G

=

.

Przyjmując powyższe założenia dotyczące kształtowania się elementów globalnego popytu,

poziom dochodu narodowego w stanie równowagi można wyznaczyć w następujący sposób:

,

)

(

,

)]

(

[

A

A

A

A

A

A

A

A

G

I

Y

t

T

Y

KSK

C

Y

G

I

Y

t

T

Y

KSK

C

Y

+

+

⋅

−

−

+

=

+

+

⋅

+

−

+

=

,

,

A

A

A

A

A

A

A

A

G

I

T

KSK

C

Y

t

KSK

Y

KSK

Y

G

I

Y

t

KSK

T

KSK

Y

KSK

C

Y

+

+

⋅

−

=

⋅

⋅

+

⋅

−

+

+

⋅

⋅

−

⋅

−

⋅

+

=

)

1

(

1

,

)]

1

(

1

[

t

KSK

G

I

T

KSK

C

Y

G

I

T

KSK

C

Y

t

KSK

A

A

A

A

A

A

A

A

−

−

+

+

⋅

−

=

+

+

⋅

−

=

−

−

Modele makroekonomiczne

29

Nowa formuła podatkowa modyfikuje również postać mnożnika wydatków publicznych

i mnożnika podatkowego. Różniczkując równanie wyznaczające poziom dochodu

narodowego w równowadze, można wyznaczyć mnożnik podatkowy:

)

1

(

1

1

t

KSK

dG

dY

m

A

b

−

−

=

=

.

natomiast różniczkując równanie określające poziom zrównoważenia dochodu na rynku dóbr

względem podatków autonomicznych, otrzymujemy:

)

1

(

1

t

KSK

KSK

dT

dY

m

A

t

−

−

−

=

=

.

Do tej pory o wydatkach rządowych i o podatkach mówiliśmy w oderwaniu od siebie, nie

uwzględniając stopnia zrównoważenia budżetu. Załóżmy, że budżet jest zrównoważony,

czyli wydatki państwa i podatki zmieniają się dokładnie o taką samą wielkość (czyli

T

G

∆

=

∆

). Zobaczmy więc, jak zmieni się wówczas poziom dochodu narodowego?

Odpowiedzi na to ważkie pytanie udziela formuła mnożnika zrównoważonego budżetu.

Przyjmijmy założenie, że

75

,

0

=

KSK

, a państwo, aby zwiększyć wydatki o 500 jednostek

pieniężnych, zwiększyło również podatki o 500 jednostek pieniężnych

(

.,

.

500 p

j

G

=

∆

.).

.

500 p

j

T

=

∆

Wówczas przyrost dochodu narodowego wynosi:

=

∆

⋅

−

=

∆

⋅

=

∆

G

KSK

G

m

Y

b

1

1

.

.

2000

.

.

500

75

,

0

1

1

p

j

p

j

=

⋅

−

Przyrost dochodu narodowego spowodowany wzrostem wydatków państwa wyniesie zatem

2000 jednostek pieniężnych. Natomiast wzrost podatków o 500 jednostek pieniężnych

spowoduje ograniczenie wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych o:

.

.

375

.)

.

500

75

,

0

(

)

(

p

j

p

j

T

KSK

C

−

=

⋅

−

=

∆

⋅

−

=

∆

Zmniejszenie konsumpcji przez gospodarstwa domowe spowoduje spadek inwestycji

i w konsekwencji obniżenie poziomu dochodu narodowego:

.

.

1500

.)

.

375

(

4

p

j

p

j

C

m

Y

b

−

=

−

⋅

=

∆

⋅

=

∆

Modele makroekonomiczne

30

A zatem zmiana dochodu narodowego netto wyniesie:

p

j

p

j

p

j

Y

.

500

.

.

1500

.

2000

=

−

=

∆

.,

co odpowiada wielkości wydatków rządowych i poziomowi podatków. Oznacza to, że:

T

G

Y

∆

=

∆

=

∆

.

Jak wynika z przytoczonego przykładu, wzrost wydatków rządowych, którym odpowiada

identyczny wzrost podatków, powoduje wzrost dochodu narodowego równy wzrostowi

wydatków państwa i wyraża się formułą:

'

1

1

)

1

(

1

1

KSK

t

KSK

G

Y

m

b

−

=

−

−

=

∆

∆

=

,

gdzie:

b

m

— mnożnik zrównoważonego budżetu,

'

KSK

— krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu narodowego,

KSK

— krańcowa skłonność do konsumpcji z rozporządzalnego dochodu,

t

— stopa podatkowa netto.

Przytoczony przykład potwierdza, że mnożnik zrównoważonego budżetu jest zawsze równy

jedności:

1

.

.

500

.

500

=

=

∆

∆

=

p

j

p

j

G

Y

m

b

,

co świadczy, że zmiana wydatków państwa jest w pełni skompensowana zmianą wpływów

do budżetu z tytułu podatków (

)

T

G

∆

=

∆

.

Budżet państwa

Budżet państwa jest to plan finansowy rządu, który obejmuje jego dochody i wydatki

związane z prowadzeniem polityki społecznej i gospodarczej. Jest sporządzany na okres

jednego roku, zatwierdzany przez parlament i spełnia trzy podstawowe funkcje:

Modele makroekonomiczne

31

⎯ fiskalną, polegającą na gromadzeniu dochodów (głównie przez system podatkowy)

umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego i realizację określonych zadań;

⎯ redystrybucyjną związaną z właściwym podziałem dochodu narodowego. Funkcja ta

spełniana jest przez system podatkowy i wydatki budżetowe, głównie w postaci świadczeń

społecznych (tj. renty, emerytury, zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków chorobowych itp.);

⎯ stabilizacyjną — polegającą na wykorzystaniu przez państwo instrumentów fiskalnych

w celu oddziaływania na procesy gospodarcze, aby zapewnić równomierny rozwój

i ograniczać wahania koniunkturalne.

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach gwarantujących rządowi

prowadzenie polityki fiskalnej, a parlamentowi wpływ na tę politykę i jej kontrolę. Do zasad

tych zaliczamy:

⎯ zasadę rocznego budżetowania, która informuje o tym, że plan dochodów i wydatków

budżetowych obejmuje okres roku;

⎯ zasadę zupełności informującą o tym, że budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki

państwa;

⎯ zasadę jedności podkreślającą, że wszystkie dochody i wydatki budżetowe państwa

powinny być ujęte w jednym zestawieniu i tworzyć jedną zwartą całość;

⎯ zasadę jawności, która oznacza, że budżet państwa powinien być podany do publicznej

wiadomości;

⎯ zasadę równowagi budżetowej informującej, że dochody budżetu państwa powinny być

zsynchronizowane (pokrywać się) z jego dochodami.

Głównym źródłem wpływów, czyli dochodu fiskalnego są:

⎯ podatki bezpośrednie od dochodów przedsiębiorstw,
⎯ podatki bezpośrednie od dochodów indywidualnych ludności,
⎯ podatki pośrednie płacone w cenie nabywanych towarów, tj. VAT, akcyza.

Głównymi pozycjami wydatków budżetowych są:

⎯ nakłady na obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, wymiar sprawiedliwości,

oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp.,

⎯ wypłaty z funduszu ubezpieczeń społecznych (emerytury, renty, zasiłki itp.),
⎯ odsetki płacone od długu wewnętrznego i zadłużenia zewnętrznego.

Stan finansów publicznych określany jest przez trzy podstawowe wielkości:

Modele makroekonomiczne

32

1. Stopę podatkową mierzoną udziałem różnego rodzaju podatków w dochodzie narodowym,

co można zapisać wzorem:

Y

T

t

=

,

gdzie:

t

— stopa podatkowa netto,

T

— podatki różnego rodzaju (dochód fiskalny),

Y

— dochód narodowy.

2. Poziom wytworzonego dochodu narodowego w kraju,

wielkość wydatków budżetu państwa:

Y

t

G

⋅

=

,

gdzie:

G

— wydatki budżetu państwa.

Przy założeniu, że wydatki budżetowe są niezależne od dochodu narodowego, stan

równowagi i nierównowagi budżetu państwa można zilustrować za pomocą rysunku 13.

0

G,T

Y

G

E

500

deficyt budżetowy

( T < G )

nadwyżka budżetowa

( T > G )

równowaga budżetowa

( T = G )

2500

T = t Y ( t = 0,2 )

.

Rysunek 13. Równowaga i nierównowaga budżetu państwa

Modele makroekonomiczne

33

Załóżmy, że wydatki państwa

500

=

G

jednostek pieniężnych, zaś stopa podatkowa netto

2

,

0

=

t

. Przy tych założeniach równowaga budżetowa osiągana jest w punkcie

E

, przy

poziomie dochodu narodowego 2500 jednostek pieniężnych (

t

G

Y

=

=

.

.

2500

2

,

0

.

.

500

p

j

p

j

=

).

Przy każdym poziomie dochodu narodowego niższym od 2500 jednostek pieniężnych mamy

do czynienia z deficytem budżetowym, ponieważ łączna suma wpływów do budżetu z tytułu

podatków jest mniejsza od wydatków budżetowych. Przy każdym poziomie dochodu

narodowego wyższym od 2500 jednostek pieniężnych występuje nadwyżka budżetowa, gdyż

łączna suma dochodu fiskalnego z tytułu podatków przewyższa łączną sumę wydatków

budżetowych.

Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim, natomiast w większości krajów

po II wojnie światowej występuje zjawisko deficytu budżetowego. Może on wynikać z:

⎯ nadmiernych wydatków budżetowych,
⎯ zbyt niskich dochodów fiskalnych, które mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania,
⎯ mało skutecznego ściągania podatków bądź spadającego poziomu produkcji i dochodu

narodowego.

Deficyt budżetowy jako różnica między wydatkami i dochodami państwa jest równy sumie

zakupów rządowych, transferów i odsetek od długu państwowego pomniejszonej o podatki,

co można zapisać za pomocą wzoru:

T

N

F

G

D

−

+

+

=

,

gdzie:

D

— deficyt budżetowy,

G

— zakupy rządowe,

F

— płatności transferowe,

N

— odsetki od długu państwowego,

T

— podatki.

W literaturze ekonomicznej wyróżnia się trzy typy deficytów budżetowych:

1. Deficyty rzeczywiste, które są faktyczną różnicą między wydatkami budżetowymi (

G

)

i dochodem fiskalnym (

T

) w danym okresie (roku bieżącym):

T

G

D

rz

−

=

.

Modele makroekonomiczne

34

2. Deficyty strukturalne, które są wielkościami hipotetycznymi, powstającymi w warunkach,

gdy dochody i wydatki budżetowe są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności

wytwórczych gospodarki (przy pełnym zatrudnieniu). Innymi słowy jest to deficyt, który

wystąpiłby przy danej bieżącej polityce fiskalnej w gospodarce o pełnym zatrudnieniu.

3. Deficyty cykliczne, które są konsekwencją wpływu cyklu koniunkturalnego (zwłaszcza

fazy ożywienia lub recesji) na dochody do budżetu i jego wydatki, a więc w warunkach

niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych. Deficyt cykliczny jest różnicą między

deficytem rzeczywistym i strukturalnym. Odzwierciedla wpływ bieżącego stanu gospodarki

na deficyt.

Deficyt budżetowy może być ograniczony przez:

1. Zmniejszenie wydatków budżetowych w celu ich dostosowania do osiąganych dochodów.

Powoduje to jednak pogorszenie sytuacji materialnej pracowników sfery budżetowej,

którzy, dysponując mniejszymi rozporządzalnymi dochodami, obniżają wydatki

konsumpcyjne, co w efekcie prowadzi do spadku produkcji i dochodu narodowego.

Konsekwencją tego stanu rzeczy jest zmniejszenie dochodu fiskalnego.

2. Zaciąganie kredytu w bankach. Powoduje to jednak zmniejszenie możliwości kredytowych

dla sektora prywatnego i może wywoływać podniesienie stopy oprocentowania kredytu,

co z kolei wpływa niekorzystnie na rozmiary popytu konsumpcyjnego i wydatków

inwestycyjnych w sektorze prywatnym. Efekt tego sposobu finansowania deficytu

budżetowego jest podobny do wcześniej omawianego. Na skutek wzrostu stopy

procentowej następuje zmniejszenie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, co

prowadzi do spadku globalnego popytu i zmniejszenia dochodu narodowego, któremu

towarzyszą mniejsze wpływy do budżetu państwa.

3. Zaciąganie długu publicznego. Jest to najpowszechniejsza forma finansowania deficytu

budżetowego wypracowana w latach 30. XX wieku pod wpływem teorii lorda

J. M. Keynesa. Polega ona na tym, że skarb państwa emituje obligacje i sprzedaje je na

wolnym rynku różnym podmiotom gospodarczym, tj. indywidualnym konsumentom,

przedsiębiorstwom, instytucjom finansowym, bankom komercyjnym itd. Obligacje te

charakteryzują się bardzo niskim stopniem ryzyka (gwarantem ich wypłacalności jest

państwo) i stąd są chętnie nabywane. Wykup obligacji wraz z odsetkami, których termin

upłynął, dokonuje się z dochodów pochodzących z emisji nowych obligacji

sprzedawanych na rynku kapitałowym, co prowadzi jedynie do pogłębienia istniejącego

zadłużenia publicznego.

Modele makroekonomiczne

35

Dług publiczny na początku następnego roku równa się wielkości długu na początku tego

roku, powiększonej o deficyt w tym roku (lub pomniejszonej o nadwyżkę). Zależność tę

w literaturze ekonomicznej określa się mianem międzyokresowego ograniczenia

budżetowego, co można zapisać za pomocą wzoru:

t

t

t

t

t

t

T

rD

F

G

D

D

−

+

+

+

=

+1

,

gdzie:

r

— stopa procentowa,

rD

— płatności odsetkowe od długu publicznego,

t

— analizowany okres.

Wydatki przyczyniające się do powiększenia deficytu budżetowego powiększają konsumpcję,

wywołując zwiększenie stóp procentowych i spadek inwestycji. Dług wypiera w portfelach

kapitał produkcyjny, tworząc ciężar długu publicznego. Jednakże alternatywna analiza,

która łączy teorię konsumpcji ukierunkowaną na przyszłość i międzyokresowe ograniczenia

budżetowe udowadnia, że nie występuje ciężar długu publicznego. W przypadku, gdy rząd

zmniejsza podatki w celu zwiększenia rozporządzalnych dochodów ludności, zaciąga

pożyczkę, która ostatecznie musi być zwrócona w wyniku wzrostu podatków. W przypadku,

gdy gospodarstwa domowe zachowują się racjonalnie i są ściśle ukierunkowane na

przyszłość, wówczas — przewidując wzrost podatków — mogą nie zmienić swojej

konsumpcji.

Przy założeniu, że konsumpcja nie ulega zmianie, nie zmieniają się również stopy

procentowe i inwestycje. Twierdzenie dowodzące, że deficyt budżetowy państwa nie wywiera

wpływu na wydatki konsumpcyjne i z tego też względu nie wpływa na stopy procentowe,

określany jest w literaturze ekonomicznej mianem ricardowskiej ekwiwalentności.

Należy również podkreślić, że nie ma jasności co do sposobu mierzenia deficytu

budżetowego. Wśród niektórych ekonomistów panuje pogląd, że tradycyjne techniki, przy

których traktuje się całość wydatków rządowych jako konsumpcję, przeszacowują wielkość

budżetu. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że chociaż dług zwykle jest określany

w wyrażeniu nominalnym, może być także wyrażony w ujęciu realnym (realny deficyt

oznacza zmianę realnego długu).

Wyjaśnijmy sobie sposób mierzenia deficytu budżetowego na konkretnym przykładzie.

Załóżmy, że wydatki państwa wynoszą

200

=

G

mld złotych, podatki

3

,

0

=

T

, transfery

Modele makroekonomiczne

36

Y

F

1

,

0

=

, poziom cen

1

=

P

, deficyt budżetowy

750

=

D

mld zł, a stopa procentowa

08

,

0

=

t

. Przyjmując następnie, że realna produkcja wynosi

1000

=

Y

mld zł, deficyt

rzeczywisty wynosi 60 mld zł, ponieważ:

60

300

60

100

200

3

,

0

750

08

,

0

1

,

0

200

=

−

+

+

=

−

⋅

+

+

=

−

+

+

=

Y

Y

T

rD

F

G

D

rz

mld zł.

Zakładając następnie, że produkcja potencjalna wynosi

1300

=

p

Y

mld zł, deficyt strukturalny

wynosi zero, ponieważ:

0

390

60

130

200

3

,

0

750

08

,

0

1

,

0

200

=

−

+

+

=

−

⋅

+

+

=

p

p

s

Y

Y

D

.

Natomiast deficyt cykliczny, który jest różnicą między deficytem rzeczywistym

a strukturalnym wynosi 60 mld zł, ponieważ:

60

0

60

=

−

=

−

=

s

rz

c

D

D

D

mld zł.

Przy danym poziomie wydatków państwa, zmiana stopy podatkowej przyczynia się do

zmiany zarówno poziomu dochodu narodowego w równowadze, jak i rozmiarów deficytu

budżetowego. Zależność między wpływami do budżetu państwa z tytułu podatków,

a wysokością stopy opodatkowania ilustruje się przy pomocy krzywej Laffera (rysunek 14).

0

t

T

t

4

t

3

t

2

t

1

T

1

T

2

T

3

T

4

Rysunek 14. Krzywa Laffera

Modele makroekonomiczne

37

Krzywa Laffera opiera się na założeniu, że wpływy do budżetu państwa (dochód fiskalny)

zależą od dwóch wielkości:

⎯ podstawy opodatkowania,
⎯ wysokości stóp podatkowych.

Podniesienie stopy opodatkowania z

1

t

do

2

t

umożliwia zwiększenie dochodów budżetowych

z

1

T

do

2

T

. Maksymalne dochody budżetowe z tytułu podatków

max

3

T

można osiągnąć przy

stopie opodatkowania równej

3

t

. Dalsze podniesienie podatków z

3

t

do

4

t

prowadzi do

spadku dochodów budżetowych. Jest to konsekwencja reakcji przedsiębiorstw i gospodarstw

domowych na zmiany stóp opodatkowania ich dochodów. Przy wysokich stopach

opodatkowania narasta zjawisko unikania płacenia podatków lub też poszukiwania takich

sposobów zarabiania pieniędzy, przy których podatki będą mniejsze. W przypadku niskich

stóp opodatkowania, przedsiębiorcy wykazują wyższą skłonność do inwestowania i wzrostu

produkcji, natomiast gospodarstwa domowe wykazują niską skłonność do unikania płacenia

podatków i prowadzenia działalności nielegalnej.

Reasumując, można powiedzieć, że krzywa Laffera:

⎯ informuje, że nadmiernie wysokie podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności

gospodarczej, ponieważ produkcja i dochody przedsiębiorstw oraz rozporządzalne

dochody gospodarstw domowych maleją, co w konsekwencji zmniejsza dochody

budżetowe;

⎯ sugeruje pożądany kierunek zmiany polityki fiskalnej.

Instrumenty polityki fiskalnej

Polityka fiskalna to decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Jej kluczowym celem jest

oddziaływanie na wielkość i strukturę popytu oraz utrzymywanie rozmiarów popytu na

poziomie podaży przy danym poziomie cen. W sytuacji obniżającego się globalnego popytu,

przedsiębiorstwa, dostosowując swoją produkcję do wymagań rynku, zmniejszają produkcję,

przyczyniając się tym samym do wzrostu bezrobocia. Rząd w celu przeciwdziałania tym

negatywnym tendencjom może zmniejszyć podatki (

T

) lub zwiększyć wydatki budżetowe

(

G

). Działania rządu zmierzające do utrzymania poziomu produkcji, tak by PNB był na

poziomie zapewniającym pełne wykorzystanie zasobów (czynników produkcji) określa się

mianem polityki stabilizacyjnej.

Modele makroekonomiczne

38

Realizując politykę fiskalną, rząd posługuje się dyskrecjonalnymi środkami oddziaływania na

koniunkturę oraz automatycznymi stabilizatorami koniunktury. Do dyskrecjonalnych

środków oddziaływania na koniunkturę zaliczamy: wysokość stawek podatkowych, roboty

publiczne, a także wspomaganie zatrudnienia poprzez subsydiowanie prywatnych

przedsiębiorstw zatrudniających bezrobotnych. Wszystkie te instrumenty mają na celu

poprawę sytuacji aktywności gospodarczej. Jednakże istotną słabością wymienionych

instrumentów jest przede wszystkim to, że decyzje dotyczące korygowania działania

instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych, co

w konsekwencji prowadzi do opóźnień w ich działaniu.

Można wyróżnić cztery rodzaje opóźnień:

⎯ diagnostyczne — związane z potrzebą dokonania oceny zmian zachodzących

w gospodarce,

⎯ decyzyjne — związane z czasem, jaki jest potrzebny do dokonania wyboru narzędzi

w celu przeprowadzenia zmian legislacyjnych,

⎯ wdrożeniowe — ze względu na czas konieczny do zastosowania w praktyce przyjętych

środków polityki gospodarczej,

⎯ opóźnienia związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia

interwencyjne.

Automatyczne stabilizatory koniunktury to instrumenty, które samoczynnie, bez potrzeb

ingerencji państwa reagują na zmianę koniunktury. „Automatyzm” tych środków polega

przede wszystkim na tym, że po zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności

wprowadzania korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej, a także na tym, że siła i zakres

ich działania zależy głównie od zmiany poziomu aktywności gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury zalicza się:

⎯ podatki od dochodów ludności,
⎯ podatki od przedsiębiorstw,
⎯ podatki pośrednie (VAT, akcyza),
⎯ zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych,
⎯ programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen na produkty

rolne).

Od automatycznych stabilizatorów koniunktury oczekuje się, aby w okresie recesji

gospodarczej hamowały spadek globalnego popytu, natomiast w okresie ekspansji

Modele makroekonomiczne

39

ograniczały wzrost całkowitego popytu. Zadaniem automatycznych stabilizatorów

koniunktury jest dążenie do utrzymania dotychczasowego poziomu aktywności gospodarczej

przez obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego.

Zbyt duży wzrost wydatków budżetowych prowadzi do wzrostu deficytu budżetowego. Jeśli

nie można go sfinansować środkami pochodzącymi od społeczeństwa, rząd decyduje się na

dodrukowanie pieniędzy, co pociąga za sobą niebezpieczeństwo inflacji. Natomiast zbyt

restrykcyjna polityka fiskalna państwa powoduje zmniejszenie wydatków rządowych, co

w konsekwencji może prowadzić do zmniejszenia inwestycji w gospodarce i wzmożenia

procesów recesyjnych. Skutkiem działania automatycznych stabilizatorów koniunktury jest

tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach recesji oraz nadwyżek

w okresach ożywienia gospodarczego.

Modele makroekonomiczne

40

3. Model gospodarki trójpodmiotowej otwartej

Przeanalizujemy teraz problem kształtowania się dochodu narodowego w stanie równowagi

w warunkach gospodarki otwartej. Wprowadzamy więc do modelu popytu globalnego eksport

(X) i import (Z). Eksport to wytworzone w kraju produkty przeznaczone na sprzedaż za

granicą, zaś import to dobra wyprodukowane za granicą i nabywane przez podmioty w kraju.

W związku z tym agregatowy popyt składać się będzie z następujących elementów:

Z

X

G

I

C

AD

−

+

+

+

=

.

Nadwyżka eksportu nad importem to eksport netto (NX = X – Z), czyli:

NX

G

I

C

AD

+

+

+

=

.

Równowaga na rynku towarów w gospodarce otwartej wymaga, aby spełniony był warunek:

NX

G

I

C

Y

+

+

+

=

.

Ponieważ popyt na towary za granicą nie zależy od dochodu narodowego kraju, z którego

dane produkty pochodzą, traktujemy go jako wielkość autonomiczną i na wykresie funkcja

eksportu jest linią poziomą. W przypadku importu przyjmujemy, że rośnie on wraz ze

wzrostem dochodu narodowego.

Funkcja eksportu netto ma więc następującą postać:

Y

KSI

X

NX

⋅

−

=

.

Nachylenie funkcji importu zależy od wartości krańcowej skłonności do importu (KSI). KSI

pokazuje, jaką część przyrostu dochodu narodowego podmioty krajowe chcą przeznaczyć na

wzrost importu. Im większa wartość KSI, tym funkcja importu jest bardziej pionowa, im

mniejsza KSI — tym bardziej pozioma funkcja importu.

Modele makroekonomiczne

41

X = Z

Y

X, Z

y

Z

X

Rysunek 15. Bilans handlowy

Bilans handlowy to wartość eksportu netto. W sytuacji, gdy wartość eksportu przewyższa

wartość importu (X>Z), występuje nadwyżka handlowa. Z kolei gdy import jest większy od

eksportu (Z>X) — mamy do czynienia z deficytem handlowym. W przypadku zrównania się

eksportu z importem (X=Z) bilans handlowy jest zrównoważony.

Pojawienie się eksportu powoduje równoległe przesunięcie funkcji popytu globalnego

z pozycji AD do AD

1

i zwiększenie poziomu dochodu w równowadze z Y

0

do Y

1

.

E

2

E

1

Y

AD

X

y

0

y

1

∆

y

45

AD

1

AD

Rysunek 16. Przesunięcie funkcji agregatowego popytu

Modele makroekonomiczne

42

W gospodarce zamkniętej wzrost dochodu powodował wzrost konsumpcji. W gospodarce

otwartej część konsumpcji zaspokajana jest przez dobra pochodzące z importu. Stąd funkcja

konsumpcji ma postać:

ksiY

t

ksk

Y

C

C

A

−

−

+

=

)]

1

(

[

.

Wzrost produkcji Y o 1 zł powoduje przyrost popytu na krajowe dobra konsumpcyjne

o ksk(1 – t) – ksi, stąd też nachylenie funkcji konsumpcji zmniejsza się, co powoduje spadek

dochodu o

∆Y.

E

2

E

3

Y

AD

y

2

y

1

∆

y

45

AD

1

AD

2

Rysunek 17. Zmiana nachylenia funkcji agregatowego popytu

Zmiana poziomu krańcowej skłonności do konsumpcji wpływa na mnożnik eksportowy (m

e

),

który informuje, że każda dodatkowa złotówka dochodu narodowego wpływa na wzrost

popytu konsumpcyjnego na krajowe produkty o krańcową skłonność do konsumpcji

z dochodu narodowego, pomniejszoną o krańcową skłonność do importu.

[

]

KSI

t

KSK

KSI

t

KSK

m

e

+

−

−

=

−

−

−

=

)

1

(

1

1

)

1

(

1

1

.