T.  Chauvin,  T.  Stawecki,  P.  Winczorek,  Wstęp  do  prawoznawstwa  

Rozdział  III.  Prawo  jako  przedmiot  badań  naukowych  

• Nauka prawa wywodzi się z rzymskiej jurysprudencji; początkowo oznaczała tylko

znajomość prawa, czyli umiejętność praktyczną; w średniowieczu gdy prawo zaczęto
wykładać na uniwersytetach stało się nauką;

• Wątek teoretyczny prawa - dostrzega w prawoznawstwie przede wszystkim wymiar

ogólny, prawo to część świata społecznego, który nas otacza;

• Nurt praktyczny - kładzie nacisk na posługiwanie się prawem w życiu codziennym;

aspekt praktyczny jest bardziej eksponowany w Stanach Zjednoczonych (szkoły prawa,
a nie wydziały prawa);

• W końcu XIX wieku wyodrębniono w naukach prawnych cztery typy dziedzin:

dogmatyczne, filozoficzne, historyczne, empiryczne;

• Nauki dogmatyczne:

o zwane też "szczegółowymi naukami prawnymi" obejmują swoim przedmiotem

przede wszystkim prawo aktualnie obowiązujące;

o koncentracja na ustalaniu obowiązujących przepisów prawnych ich interpretacji

oraz systematyzacji;

o pozytywizm prawniczy - utożsamianie prawa wprost z przepisami prawa, czyli

wypowiedziami zastanymi w tekstach ustaw i aktach normatywnych;

o dogmatyka prawa dzieli się na dyscypliny: dogmatyka prawa cywilnego,

dogmatyka prawa karnego itd.

• Nauki ogólnoteoretyczne - filozofia prawa, teoria prawa, jurysprudencja:

o nauki te zajmują się formułowaniem ogólnych twierdzeń o prawie, wyrażaniem

ocen na jego temat, rozważaniem jego istoty jako zjawiska społecznego, celami
i funkcjami, podstawami obowiązywania;

o filozofia prawa - stawia pytania o istotę prawa, o wartości jakim służy o

uzasadnienie dla systemu prawa oraz o idee, które prawo wyraża; bada
problemy ontologiczne (prawo jako byt, czym jest prawo), epistemologiczne
(sposoby poznania prawa), aksjologiczne (wartość prawa, wartości w prawie) i
metodologiczne (jak bada się prawo); filozofia prawa może być postrzegana
jako poszukiwanie prawa naturalnego, istoty sprawiedliwości;

o teoria prawa - próba zbudowania zbioru odpowiednio uporządkowanych

ogólnych twierdzeń o prawie;

o jurysprudencja - analiza języka prawnego, analiza i porządkowanie pojęć

prawnych

• Nauki historyczne:

o skoro prawo jest wynikiem procesów historycznych, to dla pełnego zrozumienia

współczesności niezbędne jest poznanie ich form wcześniejszych;

o najczęściej studiowane dyscypliny: historia państwa, historia prawa danego

kraju, powszechna historia państwa i prawa; historia doktryn politycznych i
prawnych, prawo rzymskie;

• Nauki empiryczne:

o skupiają się na badaniu realnego funkcjonowania prawa jako jednego z

systemów normatywnych w społeczeństwie, a także działaniu norm prawnych w
poszczególnych sferach życia społecznego;

o dyscypliny: socjologia prawa, polityka prawa (stosowanie prawa), teoria

tworzenia prawa (legisprudencja);

• Podejście wielopłaszczyznowe - używanie kombinacji wszystkich dziedzin w celu

poznawania prawa

• Prawoznawstwo jest przykładem nauki humanistycznej - podejście empiryczne może

być stosowane tylko w ograniczonym zakresie; kwestie obowiązywania prawa albo
przyznanie określonym terminom znaczeń nie może być rozpatrywane w kategorii
prawdy i fałszu;

• Metody badawcze w prawoznawstwie:

o językowo-logiczne analizy tekstów prawnych - wykorzystuje się dorobek

językoznawstwa i logiki; wykładania rozszerzająca lub zwężająca - "norma
późniejsza uchyla normę wcześniejszą" lub "norma szczególna uchyla normę
ogólną"

o metody badawcze socjologii i psychologii - badanie powtarzalnych zachowań

jednostek i grup społecznych, przez które ujawniają się normy funkcjonujące w
życiu społecznym i które dają wyraz stosunkowy tych podmiotów do
obowiązującego prawa;

o zwolennicy podejścia psychologicznego korzystają z metody introspekcji -

obserwacja własnych przeżyć psychicznych i wnioskowanie na ich podstawie o
zachowaniach zbiorowych oraz z metod behawioralnych - wnioskowanie o
treści przeżyć psychicznych na podstawie zachowań osób badanych;

o w studiach filozoficznych nad prawem podstawowe znaczenie ma filozoficzna

refleksja nad naturą wartości;

o metoda argumentacyjna - dyskurs prawniczy staje się sporem o "dobre racje"

każda ze stron podaje argumenty na rzecz swojego stanowiska, udowadnia je i
uzasadnia;

o metoda hermeneutyczna - praca interpretacyjna prawnika, czyli dokonywanie

wykładni przepisów prawa i szczególnego ich rozumienia; czytanie tekstu aktu
normatywnego z docieraniem do jego właściwego sensu; nie można się
koncentrować na językowej warstwie tekstu, ale trzeba normę umieścić w
szerszym kontekście;

o metoda porównawcza (komparatystyczna) - porównanie instytucji,

systemów prawa różnych państw;

o metoda historyczna - czynnik czasu i zmienność kultur jako determinanty

przemian społecznych wpływających na reakcję na obowiązujące prawo;

Rozdział  V.  Prawo  jako  zjawisko  polityczne  

• Polityczny charakter prawa - uznanie prawa za instrument sprawowania władzy
• Najważniejsze zmiany w procesie sprawowania władzy w XIX i XX w.:

o demokratyzacja
o sfera regulowana przez prawo obejmująca prawie każdy obszar życia

(jurydyzacja)

o kontrola poprzez prawo - rządy prawa

• prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej;

prawo jest ramą w jakiej poruszają się władze; prawo określa obowiązki i uprawnienia
osób niesprawujących funkcji władczych w ich stosunkach wzajemnych

• teorie pozytywistyczne za zasadniczą cechę prawa uznają, iż jest ono genetycznie i

funkcjonalnie związane z państwem; twórcą prawa jest państwo; historycznie więc
prawo pojawiło się wraz z państwem;

• koncepcje prawnonaturalne zakładają że znaczenie podstawowe dla bytu prawa ma to

czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z
prawem naturalnym;

• koncepcje socjologiczne i psychologiczne - koncentrują się na konkretnych

instytucjach publicznych czy pozapaństwowych jako źródłach powstawania i
przejawiania się prawa;

Rozdział  IV.  Prawo  a  inne  regulatory  zachowań  

• dwa zasadnicze podejścia do wartości: 1. wartość jako byt obiektywny istniejący

samoistnie lub z woli boga; wartości są niezmienne i stanowią trwały i pewny punkt
odniesienia; wartość może być przedmiotem poznania ludzkiego - przekonanie to nosi
nazwę kognitywizmu; 2. wartości są tym, co ludzie w danym czasie i miejscu uważają
za cenne; wartości nie są czymś stałym i niezmiennym lecz historycznie i społecznie
uwarunkowanym, zmiennym i subiektywnym; akognitywizm lub antykognitywizm
tego podejścia

• Normy moralne - zachowania człowieka, jego intencje i postawy, które poddawane są

ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra; często normy moralne nie są
podzielane przez ogół społeczeństwa;

• Normy religijne - normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła, "dobrego uczynku"

lub grzechu; odwoływanie się do autorytetu boga, absolutu, istoty wyższej; często
pokrywają się z normami moralnymi;

• Normy obyczaju - odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą

zachowań ujmowanych w kategoriach "jest - nie jest przyjęte", "wypada - nie wypada
czynić";

• Normy organizacji społecznych i polityczny - normy postepowania są kształtowane

przez odpowiednie organy organizacji;

• Różnice pomiędzy normami prawnymi a normami moralnymi można wyróżnić na

paru płaszczyznach:

o przedmiot regulacji - normy moralne odnoszą się do zarówno zewnętrznych

jak i wewnętrznych zachowań człowieka;

o sposób regulacji - normy moralne możemy podzielić według nurtów: nurt

perfekcjonistyczny (maksymalistyczny) - domaga się od człowieka dążenia do
doskonałości, nurt solidarnościowy (minimalistyczny) - koncentrujący się na
spełnieniu określonych podstawowych obowiązków wobec siebie i innych;

o genezy norm - normy moralne mogą wypływać od kogoś lub czegoś

(organizacja, rodzina, znajomi) - normy heteronomiczne lub z samego siebie -
normy autonomiczne; przyjmowanie norm jako własnych - internalizacja;
normy prawne mają zawsze charakter norm heteronomicznych;

o sposób ogłoszenia i formalizowania norm - normy moralne nie są spisane i

uporządkowane; normy prawne są sformalizowane;

o sposób obrony wzorów określonych w normach - naruszenie norm moralnych

polega na potępieniu lub odrzuceniu ze strony grupy społecznej (sankcja
rozproszona i spontaniczna); prawo używa sankcji sformalizowanych i
skupionych opierających się na przepisach

• między normami moralnymi a normami prawnymi bardzo często występują związki

funkcjonalne - w fazie tworzenia prawa przekonania moralne motywują prawodawców
do przyjęcia określonej postawy;

• kultura prawna - wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie,

stosunek do tego prawa, ocena prawa i postulaty co do jego zmiany; inne podejście:

kultura prawna obejmuje stan prawa, doktryny prawne i naukę o prawie, źródła prawa,
stosunek norm prawnych do norm religijnych i instytucje polityczne zajmujące się
tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko co wchodzi w skład pojęcia
"kultura prawna" w pierwszym znaczeniu;

• prawo stanowione - (kontynent europejski) prawo tworzone jest w drodze specjalnych

procedur przez wyodrębnione organy prawodawcze (parlamenty), przybiera ono postać
pisanych i publicznie ogłaszanych aktów normatywnych, np. ustawa;

• prawo powszechne (common law) - (Anglia, USA, Kanada) pewna część

obowiązującego prawa tworzona jest przez sędziów w procesie wyrokowania w
konkretnych przypadkach;

• etyka zawodowa - doktryna moralna systematyzująca oceny i normy moralne związane

wykonywaniem określonego zawodu względnie formułująca normy postulowane do
przyjęcia przez przedstawicieli danego zawodu;

Rozdział  VI.  Język  prawa  

• akt normatywny - sformalizowany tekst w postaci odpowiednio ustanowionych i

ogłoszonych przepisów prawnych;

• tekst prawny - usystematyzowany kompleks (ciąg, agregat) wypowiedzi,

wytworzonych w przewidzianej prawem formie przez podmiot mający do tego
kompetencję, i odpowiednio opublikowany; czasami dodaje się wymóg wewnętrznej
spójności i niesprzeczności tekstu prawnego;

• język prawny - to ten w którym formułowane są teksty obowiązującego prawa;
• język prawniczy - język w którym formułowane są wypowiedzi o prawie

obowiązującym i innych zjawiskach związanych z prawem;

• oficjalne dokumenty wskazujące sposób korzystania z języka - w polskim prawie

obowiązuje rozporządzenia Prezesa RM w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" -
wskazuje się w nim na pożądane cechy języka prawnego: adekwatność,
komunikatywność, zwięzłość;

• adekwatność - tekst przepisu prawnego w sposób możliwie precyzyjny i wierny

wyraża intencje pracodawcy

• komunikatywność - sformułowany wzór postępowania jest dostatecznie zrozumiały

dla odbiorców;

• zwięzłość - jeśli zawiera te wszystkie, i tylko te wypowiedzi, które konieczne są dla

odtworzenia możliwie jednoznacznych norm postępowania;

• definicje legalne - przepisy, które ustalają obowiązujące znaczenie używanych

terminów ustanowione w celu zagwarantowania adekwatności tekstu prawnego;

• klauzulą generalną nazywamy zawarty w przepisie prawnym zwrot, który odsyła do

innego niż prawny systemu norm lub ocen;

• wypowiedź - komunikat językowy lub najmniejsza jednostka językowa teksty pełniący

funkcję komunikacyjną i mający określoną funkcję znaczeniową: opisową,
ekspresywną, sugestywną, performatywną;

• wypowiedzi opisowe (deskryptywne) - zdania w sensie logicznym stwierdzają pewne

fakty;

• wypowiedzi ocenne - zawierające ocenę jakiegoś stanu rzeczy, zdarzenia, przedmiotu;

optatywy (wypowiedzi optatywne) - ich treścią jest ocena przyszłego, pożądanego
stanu rzeczy ("byłoby dobrze, gdyby...")

• wypowiedzi normatywne - podstawowy typ wypowiedzi języka prawnego i

prawniczego; ich zadaniem jest wskazanie wzoru powinnego zachowania; funktory

normotwórcze - "musi", "należy", "jest obowiązany", "ma obowiązek", "powinien"
oznacza nakaz;

• wypowiedzi dokonawcze (performatywne) - wyrażają sens aktów konwencjonalnych,

tj. takich czynności, z którymi, zgodnie z obowiązującymi normami łączy się dokonanie
zmian w otaczającej nas rzeczywistości np. "nadaję ci imię...", "biorę sobie ciebie za
męża...", "mianuję na stanowisko..." itd.

• wypowiedź normatywna - wypowiedź, która formułuje skierowane do danej osoby lub

osób żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania;

• norma postępowania - jeżeli wypowiedzi normatywnej towarzyszy specyficzny

kontekst społeczny w postaci przekonania o możliwości narzucenia adresatowi przez
autora wypowiedzi wzoru zachowania w niej wyrażonego, ów wysłowiony nakaz,
zakaz lub dozwolenie określonego postępowania jest normą postepowania;

• każda norma postępowania zawiera trzy elementy konieczne do jej zrealizowania:

1. określenie adresata normy
2. określenie wzoru postepowania wyznaczonego adresatowi
3. określenie okoliczności warunkujących zachowanie się zgodne z normą, czyli

okoliczności, w jakich adresat ma postępować w określony sposób;

Rozdział  I.  Podstawowe  koncepcje  prawa  

• koncepcja prawnonaturalna zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani

najwyższym wzorem zachowań, ludzie związani są również normami i zasadami
będącymi wytworem ludzkiego stanowienia; w tym sensie rozwiązania prawne
powinny brać pod uwagę istniejący dualizm: obowiązywanie porządku prawa ludzkiego
oraz prawa naturalnego;

• koncepcje starożytne, średniowieczne i szkoły prawa natury XVII wieku mają charakter

koncepcji statycznych, natomiast na przełomie XIX i XX w. ukształtowała się szkoła
prawa natury o zmiennej treści; podczas drugiej wojny światowej powstały koncepcje
dynamiczne - prawa natury są niezmienne ale w zależności od różnych uwarunkowań
mogą być odmiennie interpretowane;

• kierunek pozytywistyczny - uznaje, że prawem jest zespół norm ustanowionych lub

uznanych i chronionych przez państwo posługujące się środkami przymusu;

• teza o rozdziale prawa i moralności - znika związek walidacyjny między porządkami,

ideałem prawa staje się prawo wolne od wartościowania;

• normy prawne mają trzy podstawowe cechy, które odróżniają je od religii, moralności

i obyczajów

1. dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie; kontroli nie są

poddane myśli i sumienie;

2. mają szczególną genezę - są ustanawiane przez uznany przez ludzi i zewnętrzny

wobec nich autorytet

3. przestrzeganie prawa zagwarantowane jest przez przymus, którym może się

posługiwać władza;

• hermeneutyczne koncepcje prawa - za kluczowe uznają pojęcia rozumienia i

ustalenia warunków możliwości rozumienia; najważniejsze jest to, co adresaci norm
prawnych rozumieją poprzez prawo:

1. prawo nabiera ostatecznego sensu dopiero wówczas, gdy sędzia czyta przepisy

prawne, zastanawia się, jak należy je rozumieć i jaki wyro należy wydać na ich
podstawie

2. dany tekst należy interpretować w kontekście różnych istotnych dla niego

okoliczności, ale nie powinno się ograniczać do tego "co autor chciał powiedzieć"

3. proces rozumienia nie ma charakteru liniowego, ale przebiega po linii koła - koło

hermeneutyczne: tekst -> analiza treści -> odniesienie do całości w której mieści
się tekst i interpretacja tekstu w kontekście całości -> interpretacja całości z
uwzględnieniem, że zawiera ona analizowany tekst

4. przedrozumienie - bazowania na wcześniejszych doświadczeniach;

• teorie argumentacyjne - do prawa odwołujemy się przede wszystkich w sytuacji

sporów; kluczowe znaczenie ma podjęcie decyzji władczej i uzasadnienie decyzji
poprzez wysunięcie odpowiednich argumentów;

1. stosowanie prawa nie jest mechaniczne, ale polega na prezentacji różnych

argumentów;

2. niektóre sposoby rozumowania na tyle się przyjęły, że są argumentem nawet jeśli

nie wynikają z aktów normatywnych np. "prawo nie działa wstecz"

3. wyrok sądu zawsze jest kierowany do określonego audytorium

• teorie komunikacyjne - normy prawa kształtują się w procesie dyskursu, w którym

uczestniczą: autor tekstu normatywnego, przedstawiciele nauki prawa, publicyści,
politycy itp.; rozstrzygnięcie polega na osiągnięciu porozumienia (konsensusu) w
drodze dialogu;

1. dyskurs ujmowany jest jako wymiana argumentów zmierzająca do osiągnięcia

wspólnego porozumienia;

2. procedura dochodzenia do konsensusu toczy się w warunkach idealnej sytuacji

komunikowania się w której wszyscy uczestnicy dyskursu powinni mieć taką samą
możliwość przedstawiania swojego stanowiska;

3. wynikiem dyskursu ma być takie rozwiązanie którego konsekwencje są możliwe do

zaakceptowania przez wszystkich uczestników dyskursu

Rozdział  II.  Wieloznaczność  terminu  "prawo"  

• prawo w znaczeniu prawniczym - prawo jako zespół reguł ustanowionych bądź

uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony
bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo;

• społeczny charakter prawa:

o prawo pojawia się gdy przyjęte zostają zasady wyznaczania sposobów

zachowania ludzi w ramach zorganizowanej grupy społecznej

o prawo nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego, bóstwa
o prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym
o prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego toczącego się w ramach grup

społecznych w takiej zbiorowości społecznej jaką jest państwo; istnienie i
działanie prawa w społecznościach ludzkich jest wynikiem istnienia
określonych źródeł prawa;

o prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pomocą instytucji
o realne oddziaływanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego

przyzwolenia dla prawa

• normatywny charakter prawa - prawem są normy postępowania, co oznacza, ze

pewne wzory zachowań uznaje się na powinne, inaczej mówiąc, za obowiązujące,
wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postepowania; prawo ma charakter
perswazyjny (wychowawczy), stara się nas przekonać że jest rezultatem naszego
wyboru; posłuch wobec prawa może wynikać z którejś z trzech postaw wobec prawa:
legalistycznej (wynikającej z szacunku do prawa), oportunistycznej (kalkulacja: czy
opłaca nam się przestrzegać prawa czy nie) oraz konformistycznej (dostosowanie
swojego zachowania do zachowań innych osób, grup)

• zewnętrzny (heteronomiczny) charakter prawa - przekonania moralne każdy

człowiek może kształtować samodzielnie;

• prawo materialne - ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, czyli

obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz określających sankcje za
nieprzestrzeganie niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień;

• prawo formalne - określa tryb postepowania przed organami władzy publicznej

związany z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem
sankcji ujętych w prawie materialnym;

• prawo przedmiotowe - to ogół norm składających się na system prawa (prawo

europejskie, prawo karne itp. itd.);

• prawo podmiotowe - zespół uprawnień służących podmiotom prawa ich wzajemnych

relacjach; (prawo obywatelskie, prawo własności);

• prawo publiczne - reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między

organami państwa;

• prawo prywatne - reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z

zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp.;

52.  Cele  i  funkcje  prawa,  53.  Instrumentalny  charakter  prawa  

• Osiąganie celów społecznych z pomocą prawa wymaga stałości prawa - pewności

prawa;

• funkcja prawa - rzeczywisty, obiektywny skutek, rezultat istnienia jakiejś instytucji

czy normy dla ich otoczenia;

• jeśli skutki funkcjonowania prawa są korzystne to są eufunkcjonalne, jeśli

niekorzystne dysfunkcjonalne;

• Funkcje:

o funkcja stabilizacyjna - skutkiem działa prawa w społeczeństwie jest

utrwalenie istniejącego w nim ładu politycznego, gospodarczego itp.

o funkcja dynamizująca - polega na promowaniu zmian w różnych sferach życia

społecznego, prawodawstwo może być czynnikiem sprzyjającym
przeobrażeniom stosunków społecznych;

o funkcja ochronna - wspiera (chroni) rozmaite wartości istotne ze społecznego

punktu widzenia;

o funkcja organizacyjna - objawia się w tworzeniu instytucjonalnych warunków

życia społecznego i państwowego;

o funkcja represyjna i wychowawcza - uwzględnia to, czy prawo działa ze

względu na obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm, czy
przez fakt, iż wyrabia w adresatach norm trwałe przekonania, skłonności i
nawyki;

• Funkcje inaczej:

o funkcja kontrolna - rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań

ludzkich społecznej kontroli tj. zamknięciu tych zachowań w granicach prawa

o funkcja dystrybutywna - prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie

różnego rodzaju dóbr i ciężarów;

o funkcja prawa jako regulacja konfliktów - rezultatem działania prawa jest

rozstrzyganie sporów między ludźmi, sporów, które pojawiają się w przypadku
niezgodności interesów i opinii;

• instrumentalny charakter prawa - prawo powinno służyć społeczeństwu jako środek

osiągania istotnych celów o charakterze pozaprawnym (społecznym, ekonomicznym,
polityczny);

• stosowanie prawa jako skutecznego narzędzia sprawowania władzy i osiągania

założonych celów powoduje naruszenie społecznie akceptowanej równowagi między
prawem jako środkiem, a prawem jako nośnikiem społecznie akceptowanych wartości -
instrumentalizacja prawa;

Rozdział  XII.  Tworzenie  prawa  

• źródła prawa - akty normatywne, które zawierają przepisy dające podstawę do

konstruowania norm konkretnej dyscypliny prawa;

• źródła prawa w znaczeniu formalnym - ustawy, rozporządzenia, orzeczenia sądowe
• źródła prawa w znaczeniu materialnym- okoliczności ekonomiczne, kulturowe,

polityczne, społeczne, a niekiedy religijne, które oddziałują na treść i formę
obowiązującego prawa

• źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym - odniesienie do instytucji, które prawo

tworzą lub sankcjonują, prawem w tym sensie są organy władzy publicznej;

• fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze)
• źródła poznania prawa - dokumenty, publikacje, inskrypcje zawierające informacje

prawne;

• stanowienie prawa - jest aktem świadomym i celowym; akt dokonywany jest

jednostronnie, przez uprawniony do tego podmiot, a w jego wyniku powstają normy
abstrakcyjne i generalne;

• sformalizowanie tego aktu polega na:

1. oddaniu go w ręce kompetentnych organów władzy publicznej
2. podporzadkowaniu prawotwórczego działania tych organów ustalonym procedurom

decyzyjnym

3. nadaniu ustanowionym aktom normatywnym określonej prawnie formy;
4. podaniu aktów normatywnych do wiadomości publicznej w określony prawem

sposób;

• akty stanowienia prawa mają charakter prospektywny, co oznacza że zwrócone są ku

przyszłości;

• zasada zakazu retroaktywności - prawo nie działa wstecz
• konstruktywność - wraz z aktem stanowienia, na mocy decyzji kompetentnego organu

władzy publicznej, wprowadzane są do systemu prawa lub usuwane zeń normy prawne;

• prawodawca formalny - instytucja wyposażona w świetle przepisów prawa w

kompetencję prawodawczą;

• prawodawca faktyczny - ten kto ma rzeczywisty wpływ na kształt projektu w różnych

stadiach jego tworzenia;

• tworzenie prawa na drodze umów jest podstawowym narzędziem prawa

międzynarodowego (prawo traktatowe);

• umowy tworzące prawo powszechnie obowiązujące, a umowy prawa prywatnego;
• recepcja prawa obcego - obce akty normatywne uznaje się za obowiązujące na

własnym terytorium;

• akt normatywny - jest to dokument władzy publicznej zawierający normy prawne

regulujące jakiś zespół stosunków społecznych;

• budowa aktu normatywnego:

1. tytuł aktu
2. przepisy merytoryczne
3. przepisy o zmianie przepisów obowiązujących
4. przepisy przejściowe i dostosowujące
5. przepisy końcowe

• tytuł aktu normatywnego - w oddzielnych wierszach zamieszcza się: oznaczenie

rodzaju aktu (ustawa, rozporządzenie, zarządzenie), datę wydania aktu i ogólne
określenie przedmiotu aktu (np. Kodeks cywilny, prawo wodne itp.); w aktach
normatywnych które mają charakter wykonawczy, po tytule umieszcza się podstawę
prawną jego wydania;

• przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe

o w przepisach merytorycznych ogólnych zamieszka się: określenie zakresu

spraw regulowanych ustawią i podmiotów których ona dotyczy; objaśnienia
użytych w ustawie określeń i skrótów;

o w przepisach części szczegółowej - kolejność: przepisy prawa materialnego,

które powinny możliwie bezpośrednio i wyraźnie wskazywać: kto, w jakich
okolicznościach i jak powinien się zachować; przepisy o organach - przepisy o
utworzeniu organów albo instytucji ich zadaniach i kompetencjach, ich
organizacji itd.; przepisy o postępowaniu przed organami (przepisy
proceduralne), które określają sposób postępowania przed organami albo
instytucjami; przepisy o odpowiedzialności karnej;

• przepisy o zmianie przepisów obowiązujących - przepisy te powodują zastąpienie

jakiegoś obowiązującego przepisu przepisem o innej treści;

• przepisy przejściowe i dostosowujące - regulują one wpływ nowego aktu

normatywnego na stosunki powstałe pod działaniem przepisów dotychczasowych; w
przepisach przejściowych rozstrzyga się w szczególności:

o sposób zakończenia postępowań będących w toku
o skuteczność dokonanych czynności procesowych oraz organy właściwe do

zakończenia postępowania i terminy;

o czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje z poprzednich

przepisów;

o czy i w jakim zakresie nowe przepisy stosuje się do starych uprawnień i

obowiązków;

o czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze;

• normą postępowania jest, że stare akty wykonawcze tracą moc wraz z wejściem

nowego przepisu, jeśli ma się stać inaczej trzeba to wyraźnie zaznaczyć;

• w przepisach dostosowujących reguluje się:

o sposób powołania po raz pierwszy organów nowej instytucji;
o sposób przekształcenia organów lub instytucji w nowe;
o sposób likwidacji organów lub instytucji;

• przepisy końcowe - przepisy uchylające - określają które z dotychczas

obowiązujących aktów normatywnych zostają uchylone wraz z wejściem w życie
nowego aktu; przepisy wprowadzające - postanowienia co do terminu i trybu wejścia
w życie nowego aktu normatywnego;

• ostatnim elementem aktu normatywnego jest podpis złożony pod nim przez

upoważniony podmiot; ustawy - prezydent, rozporządzenia czy uchwały RM - Prezes
RM;

• w Polsce inicjatywa ustawodawcza przysługuje: posłom (co najmniej 15), Senatowi,

Radzie Ministrów, grupie co najmniej 100 tys. obywateli i Prezydentowi;

• Procedura legislacyjna polskiego Sejmu (parlament otrzymuje projekt ustawy od

uprawnionego podmiotu, zwyczajowo nazywane jest to "wpłynięciem projektu do laski
marszałkowskiej")

1. czytania projektu - debaty nad jego treścią; obecnie trzy czytania, pierwsze

odbywa się w komisjach;

2. prace nad projektem - w ramach komisji parlamentarnych;

3. głosowanie - większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej

liczby posłów (quorum); kwalifikowana większość (np. Konstytucja) - 2/3 głosów;

4. druga izba parlamentu - Senat może zaaprobować ustawę przegłosowaną przez

Senat bez zmian, uchwalić poprawki lub odrzucić; po odrzuceniu przez Senat
ustawa wraca do Sejmu, który może przegłosować decyzję Senatu;

5. podpis głowy państwa - w Polsce Prezydent ma prawo weta zawieszającego, które

może być przegłosowane przez Sejm większością 3/5 głosów;

6. podpisana ustawa podlega ogłoszeniu w urzędowym dzienniku promulgacyjnym;
7. kontrola pod względem konstytucyjności;

• Prawo powszechnie obowiązujące - składają się na nie normy nakładające na

podmioty prawa, ciężary i obowiązki przyznające im uprawnienia czy udzielając
upoważnień; źródłami prawa obowiązującego są: Konstytucja, ustawa, rozporządzenia
z mocą ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia wykonawcze;
na terenie samorządu terytorialnego aktami prawa powszechnie obowiązującego jest
prawo miejscowe;

• Prawo o charakterze wewnętrznym - normy obowiązujące jedynie wewnątrz

organów władzy publicznej, można nimi nakładać obowiązki i ustanawiać uprawnienia
w stosunku do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu;

• Konstytucja RP w odniesieniu do aktów prawa powszechnie obowiązującego przyjęła

koncepcję tzw. zamkniętego katalogu źródeł prawa - za źródła prawa nie może być
uznany akt, który w katalogu nie został wymieniony;

• Konstytucja - tylko jeden akt normatywny; jest aktem o najwyższej mocy

obowiązywania, fundamentem normatywnym całego systemu prawa; uchwalenie
nowej, zmiana lub uchylenie dotychczasowej konstytucji podlega innym procedurom
niż pozostałe ustawy; konstytucja odnosi się do podstawowych zasad ustroju
politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, organizacji, zadań i kompetencji
oraz wzajemnych relacji między organami państwa;

• Ustawa - akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia niebędąca

przedmiotem regulacji konstytucyjnej; prawa które muszą być uregulowane przez
ustawy - materia ustawowa (np. budżet, wolności, prawa i obowiązki
obywatelskie...); kodeksy są ustawami;

• Akty normatywne o randze ustawy - mogą być wydawane przez Prezydenta RP na

wniosek RM w przypadku stanu wojennego; musi być zatwierdzone przez sejm;

• Rozporządzenia wykonawcze - wydawane przez RM, Prezesa RM, każdego z

ministrów, Prezydenta RP oraz KRRiT; jest to akt wykonawczy wydany na podstawie
szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ
państwa i w celu wykonania ustawy;