makro1 rachunek dochodu narodowego

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Ruch okrężny w gospodarce i rachunek dochodu narodowego

Gospodarka – miliony gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz państwo. Eliminując z
analizy aparat państwowy, na prostym schemacie pokazać można zależności jakie występują
pomiędzy gospodarstwami a przedsiębiorstwami. Schemat ten nosi nazwę ruchu okrężnego w
gospodarce.

Wydatki na dobra i usługi

Usługi czynników produkcji

Ruch okrężny w gospodarce

Dobra i usługi

Dochody czynników produkcji

Jak wyraźnie widać na rysunku, krąg wewnętrzny opisuje przepływy zasobów rzeczowych,
podczas gdy krąg zewnętrzny przepływy kapitałowe. Wzajemne zależności pomiędzy
gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami opisać można następująco:

Gospodarstwa domowe

• Dysponują czynnikami produkcji,

które następnie dostarczają
przedsiębiorstwom

• Otrzymują dochody od

przedsiębiorstw w zamian za
dostarczone czynniki produkcji

• Wydają dochody na dobra i usługi

wytwarzane przez przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa

• Wykorzystują czynniki produkcji

dostarczane przez gospodarstwa
domowe

• Płacą gospodarstwom domowym za

wykorzystanie ich czynników
produkcji

• Sprzedają dobra i usługi

gospodarstwom domowym

Gospodarstwa
domowe

Przedsiębiorstwa

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Przedstawiony model jest oczywiście bardzo uproszczony, pokazuje jednak podstawowe
relacje występujące w gospodarce. Sugeruje on także, iż istnieją 3 sposoby określania
rozmiarów działalności gospodarczej (dające takie same wyniki).

Jako miarę wielkości tej działalności zastosować więc można:
• Wartość wytworzonych dóbr
• Poziom dochodów czynników produkcji, reprezentujący wartość dostarczonych przez nie

usług

• Wartość wydatków na dobra i usługi

Tak obliczona wielkość nosi nazwę Produktu Krajowego Brutto (PKB) lub (dla wielbicieli
angielskiego) Gross Domestic Product (GDP).

Mierzenie rozmiarów działalności gospodarczej wygląda tak prosto i przyjemnie jedynie przy
założeniu, że gospodarstwa domowe nie mają oszczędności (wydają całe dochody na dobra i
usługi produkowane przez firmy), a firmy nie tworzą zapasów (cała produkcja jest
sprzedawana gospodarstwom domowym). Dlatego też niestety skomplikujemy teraz
troszeczkę ten model wprowadzając kilka założeń, które sprawią, że stanie się on bardziej
realny i pozwoli na pokazanie sposobów obliczania dochodu narodowego.

Założenie 1. Przedsiębiorstwo nie sprzedaje całej swojej produkcji gospodarstwom
domowym (dobra finalne), ale część tej produkcji nabywana jest przez inne przedsiębiorstwa
(dobra pośrednie).

Aby unikać podwójnego liczenia wprowadzono pojęcie wartości dodanej (VA od Value
Added) czyli przyrostu wartości dóbr w wyniku danego procesu produkcji. Oblicza się ją
odejmując od wartości dobra finalnego wartość wszystkich dóbr pośrednich, potrzebnych do
jego wyprodukowania.

Trzeba pamiętać o tym, że to samo dobro może być zarazem dobrem finalnym i dobrem
pośrednim (np. parówka jest dobrem finalnym dla konsumenta kupującego ją w sklepie, a
dobrem pośrednim dla przedsiębiorcy, którego koncern sprzedaje hotdogi w budce pod
Pałacem Kultury).

Przykład

Hotdog Deluxe jest nabywany przez konsumenta za 5 PLN. Wytwórca hotdoga wydaje 1
PLN na zakup megaparówki, 0,50 PLN na zakup bułki i 0,50 PLN na zakup dodatków
(keczup, musztarda, etc.).

Hotdog jest tutaj dobrem finalnym, zaś składniki nabywane przez wytwórcę w celu jego
wytworzenia są dobrami pośrednimi.

Wartość dodana wytwórcy hotdoga to:

VA = 5 – 1 – 0,50 – 0,50 = 3 PLN

Wartość dodana producentów półproduktów:

VA = 1 + 0.5 + 0.5 = 2 PLN

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Założenie 2. Gospodarstwa domowe nie wydają całych swoich dochodów na zakup dóbr i
usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwa ale zachowują ich część w formie oszczędności
(S – savings). Kwota oszczędności wypływa z obiegu okrężnego ale zarazem powraca do
niego w formie inwestycji (I – investments) dokonywanych przez przedsiębiorstwa (zarówno
odpływ jak i dopływ dokonują się w ramach kręgu przepływów kapitałowych).

Zgodnie z założeniami modelu kwota oszczędności gospodarstw domowych jest równa
kwocie jaką przedsiębiorstwa przeznaczają na inwestycje. Aby to udowodnić wystarczy
policzyć PKB (jest oznaczany przez Y) jako:

• Wartość dochodów gospodarstw domowych

S

≡

Y - C

gdzie C oznacza konsumpcję (consuption)

≡

C + S

symbol ≡ oznacza „równość na mocy definicji”

• Sumę wydatków końcowych na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne

Y

≡

C + I

a zatem

≡

C + S

≡

C + I

oraz

≡

Założenia modelu mogą sugerować, że oszczędności zamieniają się na inwestycje pod
wpływem jakiegoś magicznego przekształcenia. W praktyce dokonuje się tego za
pośrednictwem instytucji rynku kapitałowego (banki, giełda, etc.).
Relacje opisane powyżej są prawdziwe dla faktycznych oszczędności i inwestycji, natomiast
nie muszą sprawdzać się w przypadku oszczędności oraz inwestycji planowanych (a więc
tych realizowanych w przyszłości). Jednocześnie oszczędności są zawsze równe inwestycjom
przy założeniu braku wymiany międzynarodowej. Jej wprowadzenie sprawia, że równanie to
nie musi być spełnione (ale o tym będziemy mówić później).

Założenie 3. Producenci mogą nie sprzedać całości swojej produkcji, pozostawiając jej część
w formie zapasów. Zapasy są traktowane jako dobra kapitałowe (tzw. kapitał obrotowy), a
zatem ich powiększanie jest traktowane jako inwestycje w kapitał obrotowy. Nie zmienia to
wielkości obliczanego PKB, a jedynie sposób zapisu jego części składowych.

Przykład

W budce przed Pałacem Kultury codziennie przygotowanych jest 100 Hotdogów Deluxe
(ceny jak w poprzednim przykładzie). Pierwszego dnia udało się sprzedać całą produkcję
natomiast drugiego dnia sprzedano jedynie 80 hotdogów, pozostawiając 20 w formie zapasów
(ku niezadowoleniu żołądków przyszłych klientów).

PKB (pierwszego dnia)

Wydatki na dobra finalne Y = 100 ∗ 5 = 500 PLN
Wartość dodana Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN
Dochody czynników wytwórczych Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

PKB (drugiego dnia)

Wydatki na dobra finalne Y = 80 ∗ 5 + 20 ∗ 5 = 500 PLN
Wartość dodana Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN
Dochody czynników wytwórczych Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN

Jak widać na przykładzie, zmienia się tylko sposób liczenia PKB jako sumy wydatków
finalnych, gdyż zapasy są tutaj traktowane jako wydatek finalny.

Założenie 4. Oprócz gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, do podmiotów działających
w gospodarce należy również państwo. Rola państwa w gospodarce jest dwojaka; z jednej
strony zabiera ono swoim mieszkańcom i podmiotom działającym na rynku ciężko
zapracowane pieniądze w formie podatków, z drugiej zaś redystrybuuje uzyskane środki
(niestety nie wszystko, bo część przejada biurokracja) w formie dóbr publicznych oraz
transferów (emerytury, zasiłki, subwencje, etc.). Wydatki państwa na zakup dóbr publicznych
(G) wchodzą w skład PKB ponieważ są źródłem dochodów dla podmiotów ich
dostarczających, natomiast transfery (B) nie powiększają ani dochodu narodowego ani
rozmiarów wytworzonej w gospodarce produkcji.

Istnieją 2 rodzaje podatków (T – taxes):

• Podatki bezpośrednie (T

– od dochodów osobistych, T

– od zysków przedsiębiorstw, np.

CIT)

• Podatki pośrednie (T

- będące elementem ceny produktu, np. VAT)

Założenie 5. Założenie to odnosi się do cen w jakich mierzony jest poziom dochodu
narodowego oraz punktu odniesienia jakiego używać będziemy do porównywania tego
poziomu.

W zależności od tego czy w rachunku uwzględniamy podatki pośrednie zawierające się w
cenie produktów czy też nie, możemy otrzymać:

• PKB w cenach rynkowych (uwzględnia T

)

≡

C + I + G

• PKB w cenach czynników wytwórczych (bez T

)

≡

C + I + G - T

Jeżeli interesuje nas informacja na temat zmiany wielkości PKB w danym kraju to nie ma
znaczenia której miary użyjemy, gdyż wartość podatków pośrednich jest wprost
proporcjonalna do wartości produkcji (zmiana procentowa będzie zawsze taka sama). Jeżeli
natomiast chcemy porównać poziom dochodu różnych krajów, to wtedy lepiej użyć PKB w
cenach czynników wytwórczych (każdy kraj ma własne podatki, a więc PKB w cenach
rynkowych nie pozwalałby na rzeczywiste porównanie).

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Dochód narodowy mierzony może być także w cenach bieżących (w danej chwili) lub stałych
(przyjmujemy ceny z jakiegoś roku bazowego).

• PKB nominalny jest mierzony w cenach bieżących.
• PKB realny jest mierzony w cenach stałych.

Jeżeli mamy do dyspozycji dane na temat wielkości PKB nominalnego w różnych okresach i
chcemy je ze sobą porównać (aby określić jak rzeczywiście on się zmieniał) to musimy PKB
„urealnić”, biorąc pod uwagę wysokość inflacji jaka występuje w poszczególnych okresach.
Służy do tego deflator PKB czyli wskaźnik określający stosunek PKB nominalnego do
realnego.

Przykład

Ilości złowionych w Rokitkowie krabów i homarów oraz ich ceny wyniosły w kolejnych
latach:

Lata

2020

2021

2022

Kraby

Homary

q = 20, p = 2

q = 30, p = 1

q = 25, p = 3

q = 30, p = 2

q = 30, p = 1

q = 35, p = 2

Stopa wzrostu PKB nominalnego wynosi w kolejnych latach:

Growth rate 2021 = (25 ∗ 3 + 30 ∗ 2)/(20 ∗ 2 + 30 ∗ 1) – 1 = 0,93

czyli 93%

Growth rate 2022 = (30 ∗ 1 + 35 ∗ 2)/(25 ∗ 3 + 30 ∗ 2) – 1 = - 0,26

czyli -26%

Z tego wynikałoby, że PKB 2021 jest wyższe niż PKB 2022 (mamy ujemną stopę wzrostu)
ale jest tak tylko dlatego, że użyliśmy cen nominalnych. Chcąc urealnić PKB i przyjmując za
rok bazowy 2020 otrzymujemy bierzemy ilości wyprodukowane w każdym okresie i
mnożymy je przez ceny z okresu bazowego. Wtedy realna stopa wzrostu wynosi:

Growth rate 2021 = (25 ∗ 2 + 30 ∗ 1)/(20 ∗ 2 + 30 ∗ 1) – 1 = 0,14 czyli 14%
Growth rate 2022 = (30 ∗ 2 + 35 ∗ 1)/(25 ∗ 2 + 30 ∗ 1) – 1 = 0,19 czyli 19%

Deflator dla roku 2021 = (25 ∗ 3 + 30 ∗ 2)/(25 ∗ 2 + 30 ∗ 1) = 1,69
Deflator dla roku 2022 = (30 ∗ 1 + 35 ∗ 2)/(30 ∗ 2 + 35 ∗ 1) = 1,05

Indeksy cenowe:

Indeksy ilościowe:

Indeksy Fishera:

∑

Lc ⋅

∑

Fi =

Li ⋅

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Na koniec warto dodać, że najlepszą miarą rzeczywistej zamożności danego kraju jest PKB
per capita czyli produkt narodowy na 1 mieszkańca. Oblicza się go następująco:

Per capita GDP = GDP/Population

Założenie 6. Rola jaką odgrywa państwo w gospodarce przekłada się na dochody podmiotów
biorących udział w życiu gospodarczym. Podatki jakie ściąga państwo oraz transfery jakich
dokonuje wpływają bezpośrednio na dochód jakim może rozporządzać każdy z tych
podmiotów.

Zgodnie z modelem PKB jest równy dochodom czynników wytwórczych, dlatego wysokość
dochodu do dyspozycji (DI – disponible income) obliczyć można następująco:

DI

≡

Y - T

+ B

dlatego teraz musimy dokonać rozróżnienia pomiędzy oszczędności prywatne i publiczne:

S

≡

(Y - T

+ B) - C

⇒

≡

C + S

+ T

- B

ponieważ

Y

≡

C + I + G

- T

⇒

C + S

+ T

- B

≡

C + I + G

- T

dlatego

S

+ T

– G – B

≡

gdzie T

+ T

– G – B = S

oszczędności publiczne

a zatem widać że S

+ S

≡

Przekształcając powyższe równanie możemy otrzymać:

S

- I

≡

G + B - T

- T

gdzie lewa strona to nadwyżka finansowa sektora prywatnego, a
prawa to deficyt finansowy państwa

Założenie 7. Każdy normalny kraj utrzymuje wymianę handlową z zagranicą, dlatego do
rachunku dochodu narodowego wprowadzić trzeba również eksport i import. Ponieważ
interesuje nas wielkość produktu krajowego to wprowadzając element wymiany z zagranicą
musimy dodać do rachunku wielkość eksportu (X) i odjąć od niego import (Z). Najłatwiej jest
to zrobić obliczając wielkość eksportu netto (NX):

NX = X - Z

Dlatego wielkość PKB w cenach czynników wytwórczych w gospodarce otwartej obliczana
jest jako:

Y

≡

C + I + G

+ NX - T

Analizując kwestię odpływów i dopływów w ruchu okrężnym otrzymujemy:

S

+ T

+ Z

≡

G + I + B + X

lewa strona odpływy, prawa strona dopływy

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Zarazem widzimy, że oszczędności nie muszą już być równe inwestycjom gdyż:

S

+ S

≡

I + NX

⇒

-NX = S*(oszczędności zagranicy)

+ S

+ S*

≡

Chcąc określić stan finansów państwa i sektora prywatnego mamy:

- I

≡

(G + B - T

- T

) + NX

nadwyżka sektora prywatnego

deficyt budżetowy

deficyt handlowy

Wprowadzenie elementu wymiany handlowej z zagranicą powoduje konieczność rozróżnienia
pomiędzy Produktem Krajowym Brutto, a Produktem Narodowym Brutto:

• Produkt Krajowy Brutto (GDP) pokazuje całkowity dochód wytworzony na terenie

danego państwa

• Produkt Narodowy Brutto (GNP) pokazuje całkowity dochód wytworzony przez

czynniki produkcji należące do obywateli danego państwa (niezależnie od tego czy
wytworzono go w kraju czy zagranicą)

dlatego GNP = GDP + V gdzie V – dochód netto z tytułu własności zagranicznych

wtedy S*(zagranicy) = -(NX+V)

Założenie 8. Kapitał służący do wytwarzania dochodu ulega zmniejszaniu na skutek
fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Miarą szybkości zmniejszania się tego kapitału jest
amortyzacja (A), co oznacza że w zależności od jej wielkości, rzeczywista produkcja (netto)
wytwarzana w gospodarce jest mniejsza niż ta, którą opisuje PKB lub PNB. Dlatego też
Produkt Narodowy Netto (NNP) jest równy:

NNP = GNP – A

gdzie A = I

- I

Dochód narodowy (NI) jest równy NNP w cenach czynników wytwórczych pomniejszonemu
o saldo błędów i opuszczeń (ER) i powiększonemu o dotacje netto dla przedsiębiorstw
państwowych (D):

NI = NNP - T

- ER + D

Na koniec powróćmy jeszcze do dochodu osobistego. Zgodnie z modelem znając wielkość NI
możemy obliczyć dochód osobisty (PI) w następujący sposób:

PI = NI - SS - T

∏

+ N + B + PB

lub

PI = w + N + B + PB

gdzie SS – składki na ZUS, ∏ - nie rozdzielone zyski korporacji, N – odsetki od długu
publicznego, PB – prywatne transfery przedsiębiorstw (zyski rozdzielone), w płace

Przy tym założeniu dochód do dyspozycji (DI) jest równy:

DI = PI - T

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Zadania

Zadanie 1. W roku 2050 w zamkniętej (na 4 spusty) gospodarce Rokitkowa zanotowano
następujące wskaźniki gospodarcze:
C = 1000, I

200, G = 600, A = 100, T

= 300, D = 0, ER = 100

Prezydent Rokitek pilnie potrzebuje wiadomości na temat następujących wielkości:
GDP, GNP, NNP, NI, I

Pomóż mu, on nie może czekać!!!
Odp.
GDP=C+ I

+G=1000+200+600=1800

GNP=GDP=1800
NNP=GDP-A=1800-100=1700
NI=NNP- T

-ER+D=1700-300-100+0=1300

Zadanie 2. Zdesperowany prezydent Rokitek zdecydował się na otwarcie gospodarki swojej
ukochanej ojczyzny co zaowocowało osiągnięciem następujących wyników:
C = 2000, I

= 1000, A = 1000, G = 500, T

= 1000, NX = -100, V = 100, D = 0, ER = 0

Niestety wiedza prezydenta nie pozwala mu na samodzielne obliczenie:
GDP, GNP, NNP, NI
Dlatego zaszczyt obliczeń złożył na Państwa barki...
Odp.
GDP=C+ I

+G+NX=2000+2000+500-100=4400

GNP=GDP+V=4400+100=4500
NNP=GNP-A=4500-1000=3500
NI= NNP- T

-ER+D=3500-1000=2500

Zadanie 3. Melonowo zazdrosne o sukces gospodarczy państwa Rokitków postanowiło
prowadzić aktywną politykę gospodarczą na poziomie państwa. Ile wyniosą, zakładając że
Melonowo nie prowadzi wymiany gospodarczej z zagranicą, GNP, NI, PI, DI, płace i deficyt
budżetowy, jeśli:
C = 3000, G = 2000, I

= 2000, I

= 800, T

= 500, T

= 100, SS = 100, B = 200, ER

= 200, D = 100, ∏ = 300, N = 100, PB = 200
Odp.
GNP=GDP+V=3000+2000+2000+0=7000
NI= NNP- T

-ER+D=7000-1200-500-200+100=5200

PI= NI - SS - T

- ∏ + N + B + PB=5200-100-100-300+100+200+200=5200

DI= PI - T

=5200-500=4700

w=PI-N-B-PB=5200-100-200-200=4700
oszczędności publiczne=taxes+SS-G-B-PB=500+500+100+100-2000-200-200=-1200

Zadanie 4. Ponieważ wyniki gospodarcze Melonowa były raczej kiepskie, to kraj ten
postanowił dokonać rewolucyjnego kroku i otworzyć się na zagranicę. Wtedy to:
C = 80, I

= 20, A = 15, G = 40, T

= 30, T

= 50, ZUS = 30, B = 20, T

= 10, NX = -50,

V = 0, ER = -50, D = 30, ∏ = 0, PB = 0, N = 5
Ponieważ Melonowo jest biedne, to nie stać go na wynajęcie specjalistów mogących policzyć:
GNP, NNP, NI, PI, DI i deficyt budżetowy
Dlatego też czekają na wolontariuszy...
Odp.

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

GNP=GDP+V=80+20+40-50=90
NNP=GNP-A=90-15=75
NI= NI= NNP- T

-ER+D=75-30+50+30=125

PI= NI - SS - T

- ∏ + N + B + PB=125-30-50-0+20+5+0=70

DI= PI - T

=70-10=60

Deficyt=40+20+0-30-50-10-30=-60

Zadanie 5. Wyniki gospodarcze Melonowa są słabsze i słabsze... W ostatnim roku osiągnęły
one następujące wielkości:
NX = 0, A = 2, I

= 1, ZUS = 1, T

= 1, T

= 2, T

= 1, S

prywatne

= 5, C = 5, V = 0, B = 2, D =2,

ER = 2, ∏ = 1, PB = 2, N = 2
Jaki jest stan budżetu oraz ile wynosi: G, NNP, NI, PI, DI???

Zadanie 6. Dokładne badania gospodarki Rokitkowa wykazały, że w roku 2060 (prezydent
Rokitek nadal jest u sterów władzy):
GNP w cenach rynkowych = 1800, T

= 500, T

= 50, T

= 180, A = 300, ZUS = 150, ∏ = 20,

N = 80, B = 200, G = 750, ER = 200, D = 100, PB = 10
Tym razem konieczne (!!!) jest obliczenie GNP i NNP w cenach czynników wytwórczych,
NI, PI, DI oraz oszczędności sektora publicznego.
Wszystko to ma pozwolić na podanie opinii publicznej pomyślnych wyników gospodarczych,
co jest potrzebne prezydentowi Rokitkowi do wygrania kolejnych wyborów.

Zadanie 7. Studenci pierwszego roku ekonomii na renomowanym Uniwersytecie im.
Prezydenta Rokitka na egzaminie końcowym otrzymali do rozwiązania następujące zadanie.
Mamy do dyspozycji następujące dane statystyczne z Gminnego Urzędu Snów (GUS):
G = 400, X = 100, Z = 200, GDP = 3500, A = 250, I

= 350, V = 0, NI = 3250, T

= 1050, T

= 190, T

= 550, płace = 1700, zyski niepodzielone = 300, składki na ZUS = 200, N = 0,

dochody osobiste mieszkańców = 2910, stypendia naukowe = 60, zasiłki dla bezrobotnych =
100 oraz dotacja z budżetu do rent i emerytur = 850.

W oparciu o powyższe dane (które niestety nie są empirycznie weryfikowalne…) należy
obliczyć: konsumpcję, oszczędności zagranicy, oszczędności krajowe, dochody osobiste do
dyspozycji, saldo budżetu państwa oraz zyski podzielone. Niestety po sprawdzeniu egzaminu
okazało się, iż większość studentów nie poradziła sobie z tym zadaniem. Dlatego też warto
spróbować rozwiązać je już teraz!

Zadanie 8. W Melonowie specjalizującym się w hodowli much i komarów osiągnięto
następujące wyniki gospodarcze:

Lata

2030

2031

2032

Muchy

q = 500, p = 2

q = 800, p = 1

q = 700, p = 2

Komary

q = 600, p = 2

q = 500, p = 3

q = 600, p = 1

Aby pocieszyć nieco biednych mieszkańców trzeba pomóc im obliczyć: GDP nominalny i
realny według cen z roku 2032, deflator, indeksy cenowe i ilościowe Paaschego i Laspayersa
(w odniesieniu do roku 2030). Dobrze byłoby także policzyć zmianę nominalnego i realnego
GDP. Może okaże się, że w Melonowie wcale nie jest tak kiepsko?

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron