Wzrost znaczenia roli państw Azji Wschodniej
1. Azjatycki sukces gospodarczy
1.1. Japoński sposób zarządzania
1.2. Sukces japońskich metod zarządzania
1.3. Chiński wzrost gospodarczy i inwestycje bezpośrednie
2. Integracja ekonomiczna państw regionu
3. Próby politycznej integracji państw regionu
3.1. ARF i ASEAN+3
3.2. Ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy
4. Wydatki na zbrojenia państw Azji Wschodniej
4.1. Wzrost chińskiego budżetu obronnego
4.2. Koreański „straszak”
5. Konflikty terytorialne
5.1. Spór o status Tajwanu
5.2. Spór o wyspy Paracelskie i Spratly
5.3. Spór o wyspy Diaoyu/Senkaku
Bibliografia
2
1. Azjatycki sukces gospodarczy
Udział państw Dalekiego Wschodu w gospodarce światowej jest coraz bardziej zna-
czący. Z tego też powodu gospodarki Chin, Japonii oraz Korei Południowej stają
się kluczowymi dla globalnego rozwoju gospodarczego. W ocenie specjalistów, do
2020 roku 8 spośród 12 największych gospodarek świata będzie znajdowało się
w regionie Azji i Pacyfiku. Zalicza się do nich przede wszystkim gospodarki rozwi-
nięte, takie jak Australię, Nową Zelandię oraz ChRL, Japonię oraz cztery tygrysy
azjatyckie: Hongkong, Singapur, Koreę Południową oraz Tajwan. Do rozwijających
się gospodarek zaliczane są gospodarki, które przechodzą proces industrializacji:
Malezja, Indonezja i Chińska Republika Ludowa.
Sukces, jaki osiągnęły państwa Azji w dużej mierze polegał na dobrej organizacji
(czego przykładem jest Japonia) oraz możliwości pozyskania taniej siły roboczej
(tak jak w Chińskiej Republice Ludowej). Z tego też powodu wielki kapitał chętnie
inwestował w tym regionie świata, czego najlepszym przykładem stał się fakt, że
gospodarki te zajmują kluczowe miejsca wśród innych państw (patrz rys. 1).
1.1. Japoński sposób zarządzania
Po zakończeniu II wojny światowej Japonia stanęła przed poważnym wyzwaniem
— stan gospodarki oraz zniszczenia wojenne w zdecydowany sposób uniemożli-
wiały zdobycie dominującej pozycji w świecie gospodarczym. Japończycy odnieśli
jednak sukces dzięki opracowaniu własnych metod zarządzania:
— kanban,
— kaizen,
— QFD,
— 5S.
Metoda
kanban
została opracowana przez japońskich menedżerów na początku lat
50. XX wieku. W języku japońskim słowo kanban oznacza czystą kartkę papieru.
Głównym zadaniem tej metody jest zmniejszanie, czy wręcz wyeliminowanie, ma-
Rysunek 1
Bezpośrednie inwestycje
zagraniczne w wybranych
państwach w 1997 r.
Źródło: Global Policy Forum. Wi-
tryna internetowa.
balpolicy.org/socecon/ffd/fdi/ta-
, stan z 12 wrze-
śnia 2006 r.
3
gazynowania towarów. Odnosi się to zarówno do magazynowania przedproduk-
cyjnego, międzyoperacyjnego oraz poprodukcyjnego. Zaletą tego systemu jest to,
że wszystkie materiały od dostawców i do klientów dostarczane są na czas. Głów-
nym celem metody kanban jest wyeliminowanie straty czasu oraz marnotrawstwa,
co zostało określone za pomocą siedmiu określeń:
— żadnych braków,
— żadnych opóźnień,
— żadnych zapasów,
— żadnych kolejek,
— żadnych zastojów,
— żadnych niepotrzebnych operacji,
— żadnych przemieszczeń.
Głównym elementem systemu kanban są karty kanban. Na kartach odnotowywane
są zlecenia produkcyjne oraz opis zawartości półproduktów. Za pomocą tego sys-
temu przekazywane są informacje o zapotrzebowaniu na dany półprodukt w cza-
sie procesu produkcyjnego. W systemie kanban zlecenie produkcyjne zostaje prze-
kazane na koniec linii produkcyjnej. Pracujący na ostatnim stanowisku potrzebuje
półproduktu, który jest produkowany na poprzednim stanowisku. W tej fazie pół-
produkty pobierane są z pojemnika na stanowisku poprzednim. Karta kanban jest
odczepiana w chwili pobrania półproduktu i następnie przekazana na stanowisko,
z którego je pobrano. W ten sposób sygnalizuje się wykorzystanie półproduktu
i zlecenie otrzymania kolejnego. Pracownik, który znajduje się na pierwszym sta-
nowisku linii produkcyjnej w pustym pojemniku zawiesza kartę kanban, po czym
rozpoczyna produkcję. Czasem pracownicy odczepiają karty kanban i przekazu-
ją na poprzednie stanowisko dopiero po wyczerpaniu zapasu półproduktu. Takie
działanie obniża nieco efektywność pracy, ale czasem jest konieczne ze względu na
prawidłową identyfikację półproduktu.
1.2. Sukces japońskich metod zarządzania
Sukces japońskich firm, takich jak Honda czy Sony, tłumaczy się stosowaniem sztu-
ki i filozofii zarządzania
kaizen
. W dosłownym znaczeniu oznacza to ‘nieustanne
poprawianie i ulepszanie’. W każdym przedsiębiorstwie dąży się do ciągłego do-
skonalenia miejsca pracy, organizacji pracy oraz wdrażania nowych technologii. Za
twórcę tego modelu zarządzania uznaje się Masaaki Ima, który w 1986 roku wydał
pracę poświęconą kaizen.
Według zasad tej filozofii człowiek, który funkcjonuje w danej społeczności
(w rodzinie, organizacji czy firmie) wymaga ciągłego doskonalenia. Każde działa-
nie człowieka wymaga dążenia do doskonałości. Przykładowo, pracownik firmy
jest uświadamiany, iż jego zadaniem jest codzienne udoskonalanie funkcjonowania
firmy. Zatem filozofia kaizen łączy całą kadrę w proces doskonalenia firmy, co jest
naczelnym zadaniem każdego pracownika. Każdy z pracowników ma za zadanie
analizę zasad funkcjonowania firmy, co pozwala na ciągłe doskonalenie metod pra-
cy. Tym samym przedsiębiorstwo może uniknąć błędów i niedoskonałości w funk-
cjonowaniu na rynku. Ważne z punktu widzenia funkcjonowania firmy jest dosko-
nalenie metodą „małych kroków” — ewolucji, nie zaś rewolucji. Za doskonalenie
zasad działania firmy odpowiedzialna jest kadra menedżerska. Ciągłe ulepszanie
techniką „małych kroków” powoduje, że rezultaty kaizen nie są widoczne od razu,
a dopiero po pewnym czasie.
4
Kolejną metodą zastosowaną w japońskim systemie zarządzania jest tzw.
QFD
(z ang. Quality Function Deployment). Metoda ta została opracowana w Japonii
w latach 60. XX w., a w latach 80. zyskała także popularność w Stanach Zjedno-
czonych. Głównym celem QFD jest przetwarzanie informacji zdobytych na ryn-
ku wśród konsumentów na język techniczny, którego używają twórcy produktów.
Dzięki tej metodzie ustala się dane techniczne produktów oraz proces i parame-
try produkcji. Narzędzie, jakim jest QFD pozwala na przełożenie wymagań ryn-
kowych na zbiór warunków, koniecznych do produkcji danego produktu. Tym sa-
mym projekt produktu jest racjonalny, uwzględnia wymagania rynkowe. Metodę
tę stosują firmy działające w branży przemysłowej, informatyce, bankowości i służ-
bie zdrowia oraz w wielu innych. Choć metoda QFD wymaga dużych nakładów
czasu i pracy, przynosi oczekiwane efekty — pewność satysfakcji klienta, mniejszą
liczbę zmian w konstrukcji i procesie produkcyjnym, krótszy czas powstania pro-
duktu, niższe koszty uruchomienia produkcji. Technicznie metoda QFD polega na
wypełnianiu diagramu tzw. domu jakości (ang. quality house). W diagramie znaj-
dują się pola, które zostają zdefiniowane, ich liczba jest różna — zależnie od celu,
stopnia skomplikowania czy charakteru zadania.
Efektem wieloletniej praktyki i doświadczeń japońskich firm jest również metoda
5S
, zwana również systemem 5S bądź praktykami 5S. Metoda 5S dotyczy porząd-
ku i dyscypliny na stanowisku pracy — ich wprowadzania, a następnie utrzymania.
Celem nadrzędnym tej metody jest wprowadzenie harmonijnej pracy, doskonale-
nie, działania projakościowe, a zatem zwiększenie efektywności produkcji. Nazwa
wywodzi się od pierwszych liter pięciu japońskich wyrazów — nazw określających
pięć podstaw (filarów), na których oparta jest ta metoda:
— selekcja (jap. seiri) — zaleca się oczyszczenie stanowiska pracy ze wszystkich
zbędnych narzędzi czy instrukcji i pozostawienie tylko tych, które są niezbędne
do wykonania danych czynności,
— systematyka (jap. seiton) — zaleca się oznakowanie części oraz narzędzi, a także
określenie konkretnego miejsca ich przechowywania; przedmioty używane czę-
ściej powinny znajdować się najbliżej, w zasięgu ręki,
— sprzątanie (jap. seiso) — zaleca się systematyczne sprzątanie, czyszczenie, ukła-
danie oraz usuwanie odpadów produkcyjnych ze stanowiska pracy oraz jego
otoczenia,
— schludność (jap. seiketsu) — zaleca się utrzymanie stanowiska pracy w ciągłym
porządku, a zatem codzienne wykonywanie selekcji, systematyki oraz sprzątania,
— samodyscyplina (jap. shisuke) — zaleca się wyćwiczenie u pracowników nawyku
przestrzegania wcześniej wymienionych zasad.
Pierwsze trzy instrukcje określają sposób zaprowadzenia porządku w miejscu pra-
cy, kolejne dwie służą utrzymaniu i doskonaleniu metod zarządzania. Metoda 5S
jest metodą prostą i tanią we wprowadzaniu, a ponadto łatwą do zrozumienia i za-
akceptowania przez pracowników. Dzięki zastosowaniu tej metody praca staje się
efektywniejsza i mniej męcząca, szybko przynosi wymierne korzyści.
1.3. Chiński wzrost gospodarczy i inwestycje bezpośrednie
Gospodarczy sukces Chińskiej Republiki Ludowej rozpoczął się wraz z okresem re-
form Deng Xiaopinga. Zainicjowane w 1978 r. otwarcie na świat i cztery moderni-
zacje: rolnictwa, przemysłu, obrony narodowej oraz oświaty i edukacji, przyniosły
niespotykany dotąd sukces. Stało się to możliwe przede wszystkim z uwagi na tanią
siłę roboczą i gospodarkę proeksportową oraz szybki wzrost gospodarczy. Szczy-
5
towym punktem był rok 1992, kiedy to chiński produkt krajowy brutto wzrósł
o 14,2% w stosunku do roku poprzedniego. W kolejnych latach odnotowano spa-
dek tendencji, choć chiński PKB rokrocznie od 2001 roku notuje wzrost powyżej
9% (patrz rys. 2).
Kapitał zagraniczny chętnie inwestuje w Chinach z uwagi na udogodnienia podatko-
we i stworzenie specjalnych stref ekonomicznych (Special Economic Zone, chin. Jin-
gji tequ). Mimo tego, powołując się na dane Agencji ds. Inwestycji Zagranicznych,
należy wskazać, że w ciągu ostatnich lat dynamika wzrostu inwestycji zagranicznych
w Chinach wyraźnie spada. Najmniej korzystny były niewątpliwie rok 1999, kiedy
to zrealizowane inwestycje bezpośrednie zmalały w stosunku do 1998 r. o 11,3%,
w kolejnych latach — 2000–2002 — inwestycje rosły o kolejno 1%, 15,1% i 12,5%.
Mimo że w 2003 r. zakontraktowany kapitał zagraniczny osiągnął wartość
115,1 mld USD i wzrósł o 39,0% w stosunku do roku 2002, to jednak realnie zre-
alizowane inwestycje zwiększyły się tylko o 1,4%, osiągając poziom 53,5 mld USD.
W 2004 r. z kolei suma zakontraktowanych inwestycji wyniosła 153,479 mld USD,
natomiast na inwestycje wydano niewiele ponad 60,7 mld USD, a w 2005 r. su-
ma zrealizowanych BIZ wyniosła 60,3 mld USD i w porównaniu z 2004 r. spadła
o 0,5% (patrz tab. 1).
Rysunek 2
Chiński wzrost gospodarczy
w latach 1989–2005 (%)
Źródło: Chinability. Witryna inter-
netowa.
, stan z 14 czerw-
ca 2006 r.
6
Rok
Inwestycje zakontraktowane
Inwestycje zrealizowane
Suma
(mln USD)
Wzrost
(%)
Suma
(mln USD)
Wzrost
(%)
1978–1982
6,010
—
1,166
—
1983
1,732
—
636,000
—
1984
2,651
53,1
1,258
97,8
1985
5,932
123,8
1,661
32,0
1986
2,834
–52,2
1,874
12,8
1987
3,709
30,9
2,314
23,5
1988
5,279
42,8
3,194
38,0
1989
5,600
5,7
3,392
6,2
1990
6,596
17,8
3,487
2,8
1991
11,977
81,6
4,366
25,2
1992
58,124
385,3
11,007
152,1
1993
111,436
91,7
27,515
150,0
1994
82,680
–25,8
33,767
22,7
1995
91,282
10,4
37,521
11,7
1996
73,277
–19,7
41,725
11,2
1997
51,004
–30,4
45,257
8,5
1998
51,102
2,2
45,463
0,5
1999
41,223
–20,9
40,319
–11,3
2000
62,380
51,3
40,715
1,0
2001
69,195
10,9
46,878
15,1
2002
82,768
19,6
52,743
12,5
1978–2002
827,809
—
446,258
—
Tabela 1
Inwestycje zagraniczne
w Chińskiej Republice Ludowej
w latach 1978–2002
Źródło: TDC Trade. Witryna inter-
netowa.
, stan z 14 czerwca 2006 r.
7
2. Integracja ekonomiczna
państw regionu
Do podstawowych form ekonomicznej integracji państw Azji Wschodniej zalicza-
ne są:
— Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (Asia–Pacific Economic Coope-
ration — APEC),
— instytucje wielostronnej współpracy regionalnej, takie jak: Społeczno-Eko-
nomiczna Komisja Azji i Pacyfiku (ESCAP), Azjatycki Bank Rozwoju (ADB),
Współpraca Gospodarcza Basenu Pacyfiku (PBEC) oraz Rada Współpracy Go-
spodarczej Pacyfiku (PECC),
— strefa wolnego handlu w ramach Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-
-Wschodniej (Association of South East Asian Nations — ASEAN).
Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC)
powstała w stolicy Australii
Canberze w listopadzie 1989 roku. Do głównych zadań organizacji zalicza się: zno-
szenie barier celnych, współpracę technologiczną oraz dążenie do ścisłej integracji
gospodarczej. Kolejne spotkanie 21 państw odbyło się w Stanach Zjednoczonych
w 1993 roku. W tym roku forum zyskało oficjalny status. Rok później w Bagorze
w Indonezji określono cele współpracy: „otwarta przestrzeń inwestycyjna i gospo-
darcza dla państw rozwiniętych do 2010 roku, dla państw rozwijających się do
2020 roku” (
http://www.apec.org/apec/about_apec/history.html
). Funkcjonowa-
nie APEC jest zorganizowane na dwóch poziomach:
— politycznym: coroczne szczyty przywódców państw członkowskich, na których
omawiana jest agenda na poszczególne lata; spotkania ministrów spraw zagra-
nicznych i ministrów handlu; spotkania ministrów wybranych resortów, Rady
Doradców Ekonomicznych APE oraz Forum Gospodarcze Pacyfiku;
— roboczym: coroczne spotkania Komisji ds. Handlu i Inwestycji, Komisji ds.
Współpracy Technologicznej i Ekonomicznej, Komisji Ekonomicznej i Komisji
ds. Budżetu i Zarządzania.
Aby zrealizować Cele z Bagor każde państwo członkowskie przedstawia własny
plan działania (Invidual Action Plan), który ma prowadzić do liberalizacji zasad
handlu m.in. w sferze celnej. W tym celu podczas szczytu w Osace w 1995 r. pod-
jęto konkretne kroki. Do głównych zadań państw członkowskich zaliczono:
— szeroki zakres liberalizacji handlu i usług,
— zgodność z zasadami WTO,
— niedyskryminację partnerów handlowych i znoszenie barier we wzajemnym
handlu,
— przejrzystość systemów prawnych,
— zakaz wprowadzania interwencjonizmu państwowego w gospodarce,
— dostosowanie procesu integracji gospodarczej do poziomu poszczególnych go-
spodarek,
— zapewnienie wzajemnej współpracy.
Status obserwatorów posiadają: Sekretariat ASEAN, Rada Współpracy Gospodar-
czej Pacyfiku i Azji oraz Sekretariat Forum Wysp Pacyfiku.
Społeczno-Ekonomiczna Komisja Azji i Pacyfiku (ESCAP)
została powołana do życia
na podstawie decyzji Rady Społeczno-Gospodarczej ONZ 28 marca 1947 roku.
8
Do roku 1974 organizacja ta działała pod nazwą Ekonomicznej Komisji dla Azji
i Dalekiego Wschodu. Główną siedzibą komisji jest stolica Tajlandii — Bangkok,
w którym znajduje się Sekretariat, realizujący decyzje komisji i jej organów po-
mocniczych, działających w następujących obszarach: handlu międzynarodowego,
przemysłu, technologii, ochrony środowiska, rozwoju społecznego, rozwoju wsi
i miast, turystyki oraz prac badawczo-rozwojowych. W ramach komisji corocznie
odbywają się sesje na szczeblu ministrów handlu, podczas których dokonuje się
oceny sytuacji gospodarczej oraz prognozuje nowe kierunki rozwoju gospodarcze-
go. Komisja podzielona jest na specjalistyczne komitety, które są odpowiedzialne
za poszczególne filary współpracy. Dodatkowo w stolicach niektórych państw, np.
New Delhi czy Manili, działają: Centrum ds. Transferu Technologii Azji i Pacyfiku
oraz Komitet ds. Tajfunów.
Azjatycki Bank Rozwoju (ADB)
jako organizacja regionalna powstał w 1966 roku na
podstawie rezolucji Ekonomicznej Komisji Azji i Pacyfiku. Główne zadania ADB to:
— udzielanie kredytów na cele inwestycyjne w przemyśle i rolnictwie oraz na roz-
wój infrastruktury,
— pomoc techniczna i doradztwo związane z realizacją projektów inwestycyj-
nych,
— udzielanie pomocy państwom w zakresie planowania i rozwoju społecznego
i gospodarczego.
Najważniejszą rolę przy powstaniu ADB odegrały Stany Zjednoczone i Japo-
nia, które wniosły największy wkład kapitałowy i posiadają po 15,73% udziałów
w ADB oraz 12,9% głosów w czasie walnych zgromadzeń banku. Dominująca po-
zycja Japonii w ADB przejawia się m.in. w tym, że na prezesa banku zawsze zostaje
wybrany Japończyk. W ramach banku współpracują 64 państwa. Główna siedziba
ADB znajduje się w stolicy Filipin — Manili, a bank posiada 19 placówek w Azji
oraz biura we Frankfurcie, Tokio i Waszyngtonie (patrz:
).
Współpraca Gospodarcza Basenu Pacyfiku (PBEC)
została zapoczątkowana w 1967 ro-
ku. Była to pierwsza ogólnoregionalna organizacja, w której dominowała idea
„wspólnego Pacyfiku”. Inicjatorami tego forum były Japonia i Australia, które
w tym okresie przejawiały największą aktywność w dziedzinie integracji. PBEC
jest organizacją, do której należą przedstawiciele prywatnego biznesu. W obradach
tego forum biorą udział przedstawiciele państw regionu, w tym: Chińskiej Repu-
bliki Ludowej, Meksyku, Nowej Zelandii, Tajwanu i Stanów Zjednoczonych. Idea
wolnego handlu jest dominująca, a ponadto do głównych celów zaliczono:
— wymianę informacji z zakresu wzajemnej współpracy gospodarczej,
— określanie ram współpracy,
— doradztwo rządom poszczególnych państw,
— podejmowanie działań na rzecz redukcji barier handlowych,
— promowanie rozwoju nowych technologii i ich wdrażanie,
— ochrona środowiska.
Rada Współpracy Gospodarczej Pacyfiku (PECC)
jest organizacją pozarządową złożoną
głównie z przedstawicieli sektora prywatnego, środowisk akademickich oraz rzą-
dów 23 państw, w tym m.in.: Australii, Chińskiej Republiki Ludowej, Hongkon-
gu, Indonezji, Japonii, Kanady, Kolumbii, Republiki Korei, Rosji i Stanów Zjedno-
czonych. PECC powstała w 1980 roku z inicjatywy premierów Japonii i Australii.
W 1983 roku zatwierdzono ramy instytucjonalne organizacji, do których zaliczo-
no: Konferencję, Stały Komitet, Komitet Koordynacyjny, grupy robocze oraz komi-
tety narodowe. Do głównych funkcji PECC zaliczono:
— analizę problemów mających wpływ na regionalną współpracę handlową,
— opracowanie zaleceń i rekomendacji w zakresie współpracy ekonomicznej,
9
— podejmowanie działań na rzecz tworzenia nowych mechanizmów współpracy,
rozwiązywania wspólnych problemów i unikania sytuacji konfliktowych,
— stworzenie możliwości wyrażania wspólnych interesów na forum międzynaro-
dowym,
— promowania wspólnych interesów.
W strukturze organizacyjnej PECC najważniejsze miejsce zajmują konferencje zwo-
ływane co rok–półtora roku.
AFTA (ASEAN Free Trade Area)
jest międzynarodowym ugrupowaniem regionalnym
powstałym podczas IV szczytu państw ASEAN w 1992 roku w Singapurze. Pod-
czas spotkania przyjęte zostały trzy dokumenty, które w sposób formalno-prawny
organizowały Strefę Wolnego Handlu między państwami ASEAN:
— Ogólnopolityczna Deklaracja Singapurska,
— Ramowe Porozumienie o Umocnieniu Współpracy Ekonomicznej ASEAN,
— Porozumienie o Wspólnej Efektywnej Taryfie Celnej.
Najważniejszym podpisanym dokumentem było Porozumienie o Wspólnej Efek-
tywnej Taryfie Celnej (Common Effective Preferential Tariff — CEPT), które za-
kładało, że w przeciągu 15 lat cła na artykuły przemysłowe i przetworzone artykuły
rolne zostaną obniżone do poziomu 0–5%. Przyjęto również listę wyłączeń, która
zawierała głównie produkty przemysłu maszynowego i samochodowego. Określo-
no również reguły pochodzenia towaru, który miał być w 40% wyprodukowany
na terenie państw ASEAN. W kwietniu 1994 roku przyjęto deklarację w sprawie
szybkiej liberalizacji stawek celnych. Przyjęto, iż stawki celne powyżej 20% zosta-
ną zredukowane do poziomu 0–5% do 1 stycznia 2000 roku, natomiast niższe niż
20% do wskazanego poziomu do 1 stycznia 1998 roku. W wyniku takich zmian
w ramach AFT-y stawki celne zmniejszyły się (dla całości państw ASEAN) z 12,76%
w 1993 roku do 2,89% w 2002 roku. Ponadto do programu włączono artykuły
przemysłowe oraz przetworzone artykuły rolne. Nowi członkowie ASEAN: Kam-
bodża, Laos, Myanmar i Wietnam stopniowo zmniejszają stawki celne — Wietnam
do 2006 roku, Laos i Myanmar do 2008 roku, a Kambodża do 2010 roku.
Oddzielne porozumienie wypracowano między państwami AFT-y a Chinami
—
ACFTA (ASEAN China Free Trade Area)
. Negocjacje w sprawie utworzenia strefy
wolnego handlu do 2010 roku rozpoczęto w październiku 2001 roku. Powstanie
największej strefy wolnego handlu podzielone zostało na cztery etapy:
— Ramowe Porozumienie dotyczące współpracy gospodarczej między Chinami
a ASEAN (styczeń 2004 rok),
— Handel Towarami (lipiec 2005 rok),
— Stworzenie Mechanizmów Współpracy (koniec 2005 roku),
— Negocjacje w Sprawie Wolnego Handlu Inwestycjami i Usługami (w trakcie).
Strony negocjujące zgodziły się na zmniejszenie stawek celnych na artykuły prze-
mysłowe do 2007 roku (patrz tab. 2) oraz na artykuły żywnościowe (patrz tab. 3).
Stawki celne w Chińskiej Republice Ludowej
stawki celne według ACFTA
2005
2007
Powyżej 20%
20%
12%
Między 15% a 20%
15%
8%
Między 10% a 15%
10%
8%
Między 5% a 10%
5%
5%
Mniej niż 5%
Pozostają bez zmian
Tabela 2
Stawki celne na artykuły
przemysłowe według
porozumienia ACFTA
Źródło: ASEAN Secretariat. Witry-
na internetowa.
,
stan z 14 czerwca 2006 r.
10
Stawki celne w Chińskiej Republice Ludowej
Stawki celne według ACFTA
2005
2006
Powyżej 15%
5%
0%
Między 5% a 15%
0%
0%
Mniej niż 5%
0%
0%
Tabela 3
Stawki celne na artykuły
rolnicze według porozumienia
ACFTA
Źródło: ASEAN Secretariat. Witry-
na internetowa.
stan z 14 czerwca 2006 r.
11
3. Próby politycznej integracji
państw regionu
Nie ulega wątpliwości, że w rzeczywistości ekonomiczny potencjał państw azjatyc-
kich jest olbrzymi, jednak z politycznego punktu widzenia państwa te nie są jeszcze
w pełni zintegrowane, co świadczy o słabości regionu.
Do najważniejszych ogniw mogących stanowić potencjalne źródło integracji poli-
tycznej zalicza się forum państw ASEAN+3 oraz Szanghajską Organizację Współ-
pracy.
3.1. ARF i ASEAN+3
Próbą stworzenia mechanizmów konsultacji w ramach państw
ASEAN
było powo-
łanie Forum Regionalnego Państw ASEAN (ASEAN Regional Forum). Początki
formowania forum sięgają spotkania 26 państw członków ASEAN w Singapurze
23–25 czerwca 1993 roku. Pierwsze inauguracyjne spotkanie tego forum odbyło się
w Bangkoku 25 lipca 1994 roku. Do priorytetów cyklicznych spotkań zaliczono:
— wzmacnianie konstruktywnego dialogu i konsultacji w dziedzinie politycznej
i bezpieczeństwa,
— wzmacnianie budowy środków zaufania oraz dyplomacji prewencyjnej w celu
ograniczenia możliwości wybuchu konfliktu w regionie Azji i Pacyfiku.
Po XXVII Spotkaniu Ministerialnym ASEAN w 1994 roku oświadczono: „Forum
Regionalne stanie się efektywnym forum dla promowania dialogu politycznego
i w zakresie bezpieczeństwa. I w tym zakresie państwa ASEAN będą współpraco-
wały z forum ARF w celu wypracowywania konstruktywnych rozwiązań w regio-
nie Azji i Pacyfiku” (
http://www.aseanregionalforum.org/Default.aspx?tabid=49
).
Po kilku latach istnienia, 18 czerwca 2003 roku, podczas szczytu państw ASEAN
w stolicy Kambodży Phnom Penh, uznano, że — mimo istniejącego zróżnicowania
państw członkowskich — udało się osiągnąć następujące cele:
— Regionalne Forum ASEAN stało się czynnikiem dialogu wielostronnego i dwu-
stronnego oraz mechanizmem konsultacji, podejmowania wspólnych decyzji,
nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych państw,
— wzbudzono zaufanie członków ARF w dyskusjach na temat bezpieczeństwa re-
gionalnego,
— osiągnięto zaufanie na drodze wspólnych przedsięwzięć,
— wypromowano zwyczaj dialogu i konsultacji politycznych,
— stworzono sieć informacyjną dotyczącą bezpieczeństwa narodowego, obrony
oraz spraw wojskowych.
Do państw członkowskich zaliczają się następujące państwa z regionu Azji i Pacy-
fiku: Australię, Brunei Darussalam, Kambodżę, Kanadę, Chiny, Unię Europejską,
Indie, Indonezję, Japonię, Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną, Repu-
blikę Korei, Laos, Malezję, Myanmar, Mongolię, Nową Zelandię, Pakistan, Papuę
12
Nową Gwineę, Filipiny, Rosję, Singapur, Tajlandię, Timor Leste, Stany Zjednoczo-
ne oraz Wietnam. W czerwcu 1996 roku przyjęto następujące kryteria członko-
stwa w ARF:
— zobowiązania: każdy nowy członek organizacji, który jest suwerennym pań-
stwem, musi dążyć do wspólnego osiągnięcia celów ARF, przed przystąpieniem
musi zaakceptować wszystkie poprzednie decyzje państw członkowskich, wszy-
scy członkowie ASEAN uczestniczą w ARF,
— odniesienie: wszyscy nowi członkowie zostaną przyjęci, jeśli wykażą zdolność
do promowania pokoju i bezpieczeństwa w regionie Azji Północno-Wschodniej
i Południowo-Wschodniej oraz na Pacyfiku,
— stopniowe rozszerzanie: podejmowane kroki na rzecz rozszerzania forum muszą
uwzględniać efektywność podejmowanych przez ARF decyzji,
— konsultacje: każdy zgłaszający akcesję do ARF musi podporządkować się pań-
stwu przewodniczącemu ARF, które po konsultacjach z państwami ARF posta-
nawia — na zasadzie konsensusu — o przyjęciu państwa, a decyzja jest aprobo-
wana podczas spotkania ministerialnego.
Drugą formą tworzenia dialogu politycznego jest formuła
ASEAN+3
, w której bio-
rą udział, oprócz państw ASEAN, Chińska Republika Ludowa, Japonia oraz Ko-
rea Południowa. Ta forma dialogu politycznego została zapoczątkowana w grud-
niu 1997 roku podczas pierwszego nieformalnego spotkania przywódców państw
ASEAN oraz wymienionej trójki. W 1999 roku zinstytucjonalizowano tę formę
współpracy, podpisując w stolicy Filipin Manili wspólny komunikat o współpra-
cy ASEAN+3. Państwa zobowiązały się do współpracy politycznej i gospodarczej.
Współpraca polityczna polega głównie na wymianie informacji oraz poglądów do-
tyczących współczesnych problemów azjatyckich. Państwa ASEAN+3 prowadzą
regularne konsultacje podczas szczytów ASEAN, spotkań ministrów oraz grup ro-
boczych/eksperckich. W zakresie bezpieczeństwa formuła konsultacji obejmuje eli-
minację zagrożenia terrorystycznego oraz przestępczości zorganizowanej. Pierwsze
spotkanie między ministrami ASEAN a Chin, Japonii i Korei Południowej odby-
ło się w Hanoi w czerwcu 2003 roku. W styczniu 2004 roku podczas spotkania
w Bangkoku państwa przyjęły plan zwalczania przestępczości zorganizowanej
w ośmiu obszarach: terroryzmu, nielegalnego handlu narkotykami, nielegalnego
handlu ludźmi, piractwa morskiego, nielegalnego handlu bronią, „prania” pienię-
dzy, przestępstw gospodarczych, przestępstw informatycznych. Dalsze plany pod-
jęto podczas spotkania w Bandar Seri Begawan 29 września 2004 roku.
W 2002 roku państwa ASEAN+3 przyjęły cztery punkty krótkookresowej strate-
gii (do 2007 roku), które zostały przedstawione w Raporcie Końcowym:
— rozwój i pogłębianie wymiany naukowej i zwiększanie zasobów ludzkich,
— stworzenie ośrodków analitycznych, politycznych i gospodarczych,
— powołanie Forum Azji Wschodniej,
— powołanie Izby Handlowej Azji Wschodniej.
W pierwszej połowie 2005 roku przyjęto strategię średnio- i długookresową. Do
strategii tych zaliczono:
— stworzenie Forum Azji Wschodniej,
— utworzenie w ramach spotkań ministrów finansów ASEAN+3 Forum Eksper-
tów składającego się z ekspertów z poszczególnych państw,
— stworzenie ułatwień w wymianie walut państw ASEAN+3,
— stworzenie współpracy w dziedzinie ochrony środowiska morskiego,
— powołanie forum konsultacyjnego w zakresie bezpieczeństwa energetycznego.
W grudniu 2003 roku powołano Sekretariat ASEAN+3, który koordynuje współ-
pracę między państwami. W 2005 roku między państwami ASEAN a Chinami, Ja-
ponią i Koreą Południową istniało 48 mechanizmów konsultacyjnych, włączając
13
w to kwestie ekonomiczne, monetarne, polityczne, bezpieczeństwa, turystyczne,
rolnicze, energetyczne.
3.2. Ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy
Szanghajska Organizacja Współpracy została utworzona w 1996 roku jako niefor-
malne forum konsultacyjne między Rosją, Chinami, Kazachstanem, Kirgistanem
oraz Tadżykistanem. Początkowo odwoływano się głównie do wzajemnej niein-
gerencji oraz do ograniczenia możliwości wybuchu konfliktu. Podczas kolejnych
spotkań „Szanghajskiej Piątki” wypracowano mechanizmy konsultacji, a niebez-
pieczeństwo wybuchu konfliktu zostało wyeliminowane. Kluczowym dla dalsze-
go funkcjonowania forum był szczyt w Szanghaju w 2001 roku, podczas którego
do organizacji włączono Uzbekistan, a dotychczasowe nieformalne spotkania głów
państw przyjęły formę cyklicznych rozmów na wysokim szczeblu. Głównym ob-
szarem porozumienia stała się walka z międzynarodowym terroryzmem, religijnym
ekstremizmem oraz separatyzmem. Na mocy decyzji państw SOW utworzone zo-
stało regionalne centrum do walki z terroryzmem w stolicy Kirgistanu — Biszkeku.
14 września 2001 roku podczas spotkania w Ałma Acie — ówczesnej stolicy Ka-
zachstanu — strony zdecydowały o powołaniu rządowego stałego mechanizmu kon-
sultacyjnego. Ponadto podpisano deklarację dotyczącą udogodnień w zakresie wza-
jemnego handlu. Podczas kolejnego spotkania, które odbyło się 7 lipca 2002 roku
w Sankt Petersburgu, strony opowiedziały się za stanowczym zwalczaniem terro-
ryzmu, podpisując deklarację o wzmocnieniu mechanizmów w ramach Regional-
nych Struktur Antyterrorystycznych. 15 stycznia 2004 roku podczas szczytu SOW
powołano Sekretariat z siedzibą w Pekinie. Na czele Sekretariatu stanął Zhang De-
guang, były ambasador Chińskiej Republiki Ludowej w Kazachstanie i Federacji
Rosyjskiej.
W skład podstawowego mechanizmu konsultacyjnego Szanghajskiej Organizacji
Współpracy wchodzą: Rada Przywódców Państw Członków SOW, Rada Premie-
rów Państw Członków SOW, Rada ds. Koordynowania Polityk Państw Członków
SOW oraz spotkania poszczególnych ministrów, w tym ministrów spraw zagra-
nicznych i ministrów obrony narodowej.
Należy zaznaczyć, że kluczową rolę w organizacji odgrywają Chiny i Rosja. Obie
strony w ramach SOW wspierają wzajemne wysiłki w walce z separatyzmem
— w chińskim Xinjiangu oraz rosyjskiej Czeczenii. Oba państwa dążą do utrzy-
mania istniejących reżimów politycznych w państwach Azji Środkowej, czego wy-
mownym przykładem była pomoc udzielona Isłamowi Karimowowi podczas próby
obalenia jego rządu w Uzbekistanie. Przykładem tego była również wizyta Kari-
mowa w Pekinie w maju 2005 roku. Wzajemną współpracę dobrze obrazują rów-
nież manewry wojskowe — „Misja Pokojowa 2005” — które miały miejsce między
12 a 26 sierpniu 2005 roku. Wspólna akcja była ważnym sygnałem dla innych
uczestników stosunków międzynarodowych, pokazującym możliwość ściślejszej
współpracy między Moskwą a Pekinem. Manewry, mimo że oficjalnie twierdzo-
no, iż nie były wymierzone w żadne państwo trzecie, miały jednak podtekst anty-
amerykański. Ponadto wzięli w nich udział ministrowie obrony narodowej państw
Szanghajskiej Organizacji Współpracy, w tym: minister Tadżykistanu Sherali Cha-
irullajew, Kirgistanu Ismail Isakow, wiceminister obrony narodowej Kazachsta-
nu Abai Tasbulatow oraz wiceminister Uzbekistanu R. Nijazow. Wspólne ćwicze-
nia zostały zaproponowane przez stronę chińską podczas wizyty Siergieja Ivanowa
w Pekinie w grudniu 2004 roku.
14
Organizacja liczy na przyjęcie nowych członków. W roku 2004 status obserwato-
ra otrzymała Mongolia, natomiast w 2005 Indie, Pakistan oraz Iran. Niewątpli-
wie dalsze rozszerzenie organizacji pozytywnie wpłynie na stabilizację w regionie,
choć z pewnością odbędzie się to kosztem Stanów Zjednoczonych. Ponadto stwo-
rzenie silnego bloku azjatyckiego będzie wpływało na konieczność podjęcia roz-
mów przez Sojusz Północnoatlantycki.
15
4. Wydatki na zbrojenia
państw Azji Wschodniej
Szybki wzrost gospodarczy powoduje, że państwa Dalekiego Wschodu zwiększają
swoje budżety wojskowe, modyfikując armie. Wśród 10 państw najwięcej wydają-
cych na zbrojenia są trzy państwa Dalekiego Wschodu — Japonia, Chińska Repu-
blika Ludowa i Korea Południowa. Według danych z 2004 roku Japonia wydała na
zbrojenia ponad 42 mld USD, Chiny 35 mld USD, a Korea 15 mld USD (patrz tab.
4). Wśród państw, które powszechnie budzą największe zagrożenie jest Koreańska
Republika Ludowo-Demokratyczna oraz Chińska Republika Ludowa.
Państwo
Mld USD
USD per capita
Udział w wydatkach
światowych
USA
455,3
1533
47
Wielka Brytania
47,4
798
5
Francja
46,2
764
5
Japonia
42,4
332
4
Chińska Republika Ludowa
35,4
27
4
Niemcy
33,9
411
3
Włochy
27,8
484
3
Rosja
19,4
136
2
Arabia Saudyjska
19,3
775
2
Korea Południowa
15,5
323
2
Indie
15,1
14
1
Izrael
10,7
1627
1
Kanada
10,6
336
1
Turcja
10,1
140
1
Australia
10,1
507
1
4.1. Wzrost chińskiego budżetu obronnego
Szybkie tempo rozwoju ekonomicznego pozwoliło władzom w Pekinie na moder-
nizację chińskich sił zbrojnych. Przede wszystkim zwiększono nakłady na wydatki
związane z Chińską Armią Ludowo-Wyzwoleńczą. W 2004 roku, w porównaniu
z rokiem 1989, chiński budżet obronny wzrósł o 670%, co stanowi jeden z naj-
większych na świecie wskaźników (patrz rys. 3).
Tabela 4
Wydatki na zbrojenia
w 2004 roku
Źródło: SIPRI. Witryna interneto-
wa.
http://www.sipri.org/contents/
milap/milex/mex_major_spenders.
, stan z 13 czerwca 2006 r.
16
Chińskie władze zdecydowały o modernizacji sił zbrojnych przede wszystkim w sek-
torze wojsk morskich i lotnictwa wojskowego.
Głównym dostawcą nowoczesnego uzbrojenia dla Chin była Federacja Rosyjska.
Najistotniejszym punktem rosyjskich dostaw stały się samoloty odrzutowe Su-27
(łącznie 173 samoloty) oraz Su-30 MKK (łącznie 100 sztuk). W latach 1995–2003
Chiny zakupiły 80 helikopterów Mi-17 oraz systemy obrony przeciwrakietowej
z pociskami ziemia–powietrze (w sumie 43 zestawy). Ponadto zostały one wypo-
sażone w ponad 4000 różnego typu pocisków. Chiny zakupiły również trzy nisz-
czyciele typu Sowriemiennij (ostatni w 2005 roku) oraz łodzie podwodne typu Kilo
w latach 1995–2005 (łącznie sześć sztuk) (SIPRI. Witryna internetowa.
sipri.org/contents/armstrad/REG_IMP_CHI_89-05.pdf/download
, stan z 13 czerw-
ca 2006 r.)
Rodzaj uzbrojenia
Liczba
Data
umowy
Data dostawy
Szacowana
kwota
w mln USD
Dodatkowe wyposażenie
Helikopter Mi-17
60
1990–1997
1991–1999
—
—
Samolot transporto-
wy Ił-76
10
1990–1992
1991–1993
—
—
Samolot odrzutowy
Su-27
26
22
< 200
1992
1995
1996
1992
1996
1998–?
1000
700
2500
Pociski typu AA-10 oraz AA-11 AAMs
S-300 SA10 SAM
(system obrony
przeciwpowietrznej)
4
1991–19
1993–20
—
—
Łodzie podwodne
typu Kilo
4
1994
1995–1998
700
—
Niszczyciele typu
Sowriemiennij
2
1995–1999
2000
1000
Pociski typu 3M-80 Moskit ASCMs,
Uragan SAMs oraz dwa typy helikopterów
Ka-27 i Ka-28
Tor M1/SA15 SAM
(system obrony
przeciwpowietrznej)
2
1996
1997–2000
—
—
Rysunek 3
Wzrost chińskich nakładów
na zbrojenia w latach
1989–2004 w mld RMB
Źródło: FIRST. Witryna interneto-
wa.
http://first.sipri.org/non_first/
,
stan z 12 września 2006r.
(dane dostępne po zalogowaniu)
Tabela 5
Rodzaje broni zakupione przez
Chiny od Federacji Rosyjskiej
w latach 1990–2000
17
A-50 AEW
(system wczesnego
reagowania)
1–4
1996
Nie
dostarczono
250–1000
—
Samolot odrzutowy
Su-30
40
1999
2000
2000
Może zostać wyposażony w izraelskie
pociski Pyton-4, rosyjskie KR-1 AAMs
lub R-77 AAMs
4.2. Koreański „straszak”
Od początku lat 90. XX w. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna straszy
społeczność międzynarodową posiadaniem broni nuklearnej oraz broni masowe-
go rażenia.
Według instytucji międzynarodowych, przywódca Korei Ludowej Kim Jong Il po-
siada broń chemiczną, w tym bakterie: Yersinia pestis (dżuma), Bacillus anthracis
(wąglik), Vibrio cholerae 01 (cholera), Salmonella typ hi oraz Clostridium botuli-
num (jad kiełbasiany) (patrz tab. 6). Wkrótce po ujawnieniu tych informacji Zgro-
madzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 140 głosami, przy 9 wstrzymujących
się i tylko jednym sprzeciwie (KRL-D), przegłosowało rezolucję wzywającą Koreę
Północną do „natychmiastowej współpracy z MAEA (Międzynarodową Agencją
Energii Atomowej — przyp. autora), w celu pełnej realizacji porozumienia o bez-
pieczeństwie nuklearnym” (Mierzejewski, 2005: 45).
12 sierpnia 1994 roku Stany Zjednoczone i Korea Północna osiągnęły porozumie-
nie. Rząd w Pyongyang zobowiązał się do zaprzestania budowy reaktora grafito-
wego w zamian za reaktor na lekką wodę. Waszyngton zapowiedział natomiast,
że zapewni dostawy alternatywnych źródeł energii przez następnych sześć lat, tj.
w okresie budowy reaktora na lekką wodę.
Jesienią 2002 roku, podczas wizyty zastępcy sekretarza stanu USA ds. Azji i Pacyfi-
ku, Jamesa Kelly’ego, Korea Północna przyznała, że rozpoczęła pracę nad drugim,
tajnym programem nuklearnym, który stanowi naruszenie Porozumienia Ramowe-
go z 1994 roku. W lutym 2003 r. władze KRL-D oficjalnie poinformowały, iż urzą-
dzenia w obiektach nuklearnych zostały ponownie uaktywnione. W odpowiedzi
Waszyngton wstrzymał dostawy ropy i żywności dla Korei Północnej, twierdząc,
że mimo zawartego porozumienia dalej prowadzi badania nad bronią atomową.
Phenian odpowiedział wydaleniem inspektorów z Międzynarodowej Agencji Ener-
gii Atomowej i uruchomił ponownie reaktor w elektrowni Yongbjon. 1 sierpnia
2003 roku władze w Pyongyang zgodziły się na formułę rozmów sześciostronnych
w Pekinie, z udziałem ChRL, USA, Rosji, Japonii i Republiki Korei. Spotkanie ta-
kie odbyło się pod koniec sierpnia, ale zakończyło się fiaskiem. Podobny koniec
miały negocjacje przeprowadzone w lutym i maju 2004 roku.
Źródło: China’s Foreign Conventio-
nal Arms Acquisitions, 1998: 9.
18
Substancje
Zakłady
produkcyjne
Zdolność wytwarzania
Środki przenoszenia
Broń
biologiczna
Botulizm, cholera, dżu-
ma, dżuma gruczołowa,
gorączka krwotoczna, go-
rączka tyfoidalna, gruź-
lica, ospa, dur plamisty,
wąglik, żółta febra
Ponad 10
10–13 typów patogenów
Połowa rakiet dale-
kiego zasięgu
i ok. 30% amunicji
artyleryjskiej dostoso-
wana jest do przeno-
szenia ładunków bio-
logicznych
Broń
chemiczna
Fosgen (środek duszący),
gaz musztardowy (iperyt
— parzący), gazy parali-
tyczno-drgawkowe typu
V (VE, VG, VM i VX)
i sarin (również
paralityczno-drgawkowy)
— łącznie ok. 2500–5000
ton, w tym część
w ok. 170 tunelach
12
4500 ton rocznie w czasie
pokoju, 12000 ton w czasie
wojny, aczkolwiek pojawiają
się także odpowiednio licz-
by 8000 i 20000 ton
Pociski artyleryjskie
kaliber od 80 mm
wzwyż, rakiety ty-
pu Scud-B, Frog-5,
Frog-7 i ok. 30 rakiet
typu Scud-C; podob-
nie jak w przypadku
broni biologicznej
ok. 30% artylerii
i połowy rakiet dale-
kiego zasięgu dosto-
sowana jest do prze-
noszenia ładunków
chemicznych
Broń
nuklearna
Materiały rozszczepial-
ne: ilość plutonu z zawie-
rających ok. 50 ton uranu
8000 zużytych prętów
paliwowych, wystarcza-
jąca do wyprodukowania
5–6 sztuk broni jądrowej;
gotowe bomby i inne ła-
dunki: pierwszy ładunek
mógł być gotów w poło-
wie 2003 r., a na koniec
2003 r. KRL-D mogła już
posiadać od 5 do 7 ładun-
ków nuklearnych
Reaktor o mocy 5 MW
w Yongbyon potrzebu-
je ok. roku na wypro-
dukowanie takiej ilości
plutonu-239, jaka jest
potrzebna do wyprodu-
kowania bomby jądro-
wej. 2 kolejne, większe
reaktory — o mocy
50 MW i 200 MW
— mogą zostać ukoń-
czone w ciągu kilku lat;
znajdujący się w budo-
wie zakład wzbogaca-
nia rudy uranowej byłby
zdolny do wytworzenia
w ciągu kilku lat ilości
materiału wystarczającej
do produkcji 2–3 sztuk
broni jądrowej rocznie;
4 kopalnie rudy urano-
wej (2 w Pyongsan, Pak-
chon, Sunchon-Wolbing-
son). Łącznie 22 obiekty
nuklearne w 18 miejsco-
wościach
55 sztuk broni jądrowej
rocznie po oddaniu do
eksploatacji ww. 2 reak-
torów; według południo-
wokoreańskiego eksperta,
Sin Sung-taeka, KRL-D już
dysponuje ilością plutonu
wystarczającą do wyprodu-
kowania 10 małych ładun-
ków nuklearnych
Ok. 100 rakiet
Scud-B,
150 Hwasong-5,
250 Hwasong-6,
12-36 Nodong
Tabela 6
Stan posiadania broni
masowego rażenia w KRL-D
Źródło: Bayer, Dziak, 2004.
19
5. Konflikty terytorialne
Do głównych sporów terytorialnych w Azji Wschodniej należy zaliczyć spory o:
— status Tajwanu,
— wyspy Paracelskie i Spratly na Morzu Południwochińskim,
— wyspy Diaoyu/Senkaku na Morzu Wschodniochińskim.
5.1. Spór o status Tajwanu
Trudność w ocenie sytuacji Tajwanu polega w głównej mierze na tym, że wyspa nie
jest ani niepodległym państwem, ani częścią integralną Chińskiej Republiki Ludo-
wej. W 1949 roku, po zwycięstwie Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga nad
siłami narodowymi partii Guomingdang z Czang Kai-shekiem na czele, ten ostat-
ni uciekł na Tajwan, gdzie założył własne państwo. Początkowo, z uwagi na agresję
komunistyczną w Korei Północnej (1950–1953), Stany Zjednoczone poparły władzę
w stolicy Tajwanu — Tajpej. Przez kolejna dwadzieścia lat Czang Kai-shek był wspie-
rany przez Waszyngton, Amerykanie zmienili taktykę dopiero w czasie prezydentu-
ry Richarda Nixona (1969–1974). Z uwagi na prowadzoną politykę wobec Związku
Radzieckiego Richard Nixon i Henry Kissinger poparli Pekin, uzyskując tym sa-
mym poparcie dla polityki prowadzonej wobec Moskwy. Kartą przetargową stał się
Tajwan. 25 października 1971 roku stracił miejsce w Organizacji Narodów Zjedno-
czonych, a w Komunikacie Szanghajskim, podpisanym 27 lutego 1972 roku podczas
wizyty amerykańskiego prezydenta w Chinach, Stany Zjednoczone oficjalnie uzna-
ły „jedne Chiny”, których reprezentantem była Chińska Republika Ludowa. W ko-
lejnych dwóch komunikatach chińsko-amerykańskich — w 1978 roku i 1982 roku
— Waszyngton potwierdził istnienie tylko „jednych Chin” ze stolicą w Pekinie.
Po 1949 roku między Chinami kontynentalnymi a Republiką Chińską na Tajwa-
nie dochodziło do kryzysów związanych z wydarzeniami wewnętrznymi na wyspie.
Pierwszy z kryzysów trwał od 11 sierpnia 1954 roku do 1 maja 1955 roku. Władze
w Pekinie zadeklarowały, że Tajwan zostanie wyzwolony i przyłączony do Chińskiej
Republiki Ludowej. Sytuacja stała się na tyle poważna, że Stany Zjednoczone zagro-
ziły użyciem broni atomowej, co w zdecydowany sposób skłoniło stronę chińską do
zaprzestania ostrzeliwania tajwańskich wysepek Qinmen i Mazu. Drugi kryzys taj-
wański został rozpoczęty przez Chińską Republikę Ludową 23 sierpnia 1958 roku
i trwał do 1 stycznia 1959 roku. Podobnie jak poprzednio, ostrzelano tajwańskie
wyspy Qinmen i Mazu. Trzeci kryzys został wywołany przez wizytę tajwańskie-
go przywódcy Li Denghuia w Stanach Zjednoczonych. Władze w Pekinie uznały
to za prowokację i w odpowiedzi przeprowadziły próby pocisków krótkiego zasię-
gu w okolicach wysp Pengchiayu. W tym czasie wojska Chińskiej Armii Ludowo-
-Wyzwoleńczej w prowincji Fujian rozpoczęły mobilizację. Na początku 1996 roku
wznowiono rozmieszczanie pocisków wymierzonych w Tajwan. Ćwiczenia chiń-
skich sił zbrojnych prowokowały konflikt, gdyż pociski balistyczne w marcu 1996
roku lądowały blisko Tajpej oraz Kaixing — miasta na południu Tajwanu.
Nowym zarzewiem kryzysów stały się wybory prezydenckie na Tajwanie w 2000 ro-
ku, które wygrał proniepodległościowy przywódca partii demokratycznej Chen
20
Shuibian. W kolejnych wyborach w 2004 roku Chen
Shuibian wygrał ponownie i władze w Pekinie posta-
nowiły działać. W grudniu 2004 roku Chińska Re-
publika Ludowa zapowiedziała możliwość uchwale-
nia antysecesyjnego prawa, które dawało możliwości
podjęcia dalszych kroków w kierunku ograniczenia
suwerenności Tajwanu. 14 marca 2005 roku chiński
parlament — Ogólnochińskie Zgromadzenie Przed-
stawicieli Ludowych — przyjął antysecesyjne prawo.
Dziewięciopunktowa deklaracja zawierała kilka waż-
nych przesłanek, mających daleko idące konsekwen-
cje. Pierwsza z nich to stwierdzenie, że dla Chin naj-
ważniejsza jest integralność terytorialna i interes
narodowy. Druga i najważniejsza to zapis w artyku-
le ósmym: „w celu ochrony Ojczyzny i integralności
terytorialnej państwo podejmie niepokojowe środki
lub inne niezbędne kroki” (
). Tym samym wła-
dze w Pekinie wskazały na konkretną możliwość in-
terwencji zbrojnej i ostatecznego przyłączenia Tajwa-
nu do Chińskiej Republiki Ludowej.
5.2. Spór o wyspy Paracelskie i Spratly
15 sierpnia 1951 r. premier Chin Zhou En-
lai, komentując podpisanie preliminariów
pokojowych między Japonią a Wielką Bry-
tanią i Stanami Zjednoczonymi oświadczył,
że wyspy Paracelskie i Spratly należą histo-
rycznie do Chin. W późniejszym okresie
rząd wietnamski przyznawał, że wyspy by-
ły terytoriami historycznie chińskimi, po-
cząwszy od dynastii Song. Sytuacja zmie-
niła się jednak po podpisaniu traktatów
paryskich dotyczących zakończenia wojny
w Wietnamie w styczniu 1973 r. Władze
ChRL rozpoczęły kampanię podkreślania
znaczenia i przynależności do ChRL wysp
Paracelskich, Spratly, Macclesfiled Bank oraz
Pratas. 15 stycznia 1974 roku rybacy chińscy
wylądowali na wyspach Roberta i Duncana
w archipelagu wysp Paracelskich. W odpo-
wiedzi patrol sajgoński aresztował obywateli
ChRL. 18 stycznia władze chińskie wysłał 11
okrętów wojennych i dzień później 600 żoł-
nierzy odbiło wyspę, a ChRL przejęła wpły-
wy nad archipelagami. Sam fakt zajęcia wysp
nie był jednak znaczący. Dla władz w Pekinie
atak był wypadem sondażowym, sprawdza-
jącym reakcję amerykańską. Sytuacja zmie-
niła się dopiero wiosną 1975 r., kiedy tuż przed odbiciem Sajgonu władze wiet-
Rysunek 4
Cieśnina Tajwańska
Rysunek 5
Wyspy Paracelskie i Spratly
21
namskie zdecydowały o zajęciu wysp Hoang Sa i Truong Sa (chińskie nazwy Xisha
i Nansha). Wywołało to dyplomatyczny kryzys między Pekinem a Hanoi. W maju
1975 r. Departament Azjatycki chińskiego MSZ zażądał od ambasady wietnam-
skiej potwierdzenia, iż dwie sporne wyspy leżały w granicach Chin. W odpowie-
dzi Departament Chiński wietnamskiego MSZ potwierdził, iż: „wyspy Hoang Sa
i Truong Sa przynależały do Wietnamu od wieku” (Rowiński, 1990: 56–57). Do
kolejnego sporu doszło 14 marca 1988 roku, kiedy to w wyniku starć chińsko-wiet-
namskich Chiny zajęły sześć pomniejszych raf.
ChRL
Wietnam
Filipiny
Czołgi
9200
2000
126
Łodzie podwodne
51
0
0
Niszczyciele i okręty
55
7
1
Samoloty patrolowe
870
55
44
Odrzutowce
5845
190
43
Siły zbrojne
2 930 000
572 000
106 500
Do całego obszaru wysp Paracelskich i Spratly prawo roszczą sobie: Chińska Repu-
blika Ludowa, Tajwan, Wietnam, do części Malezja i Filipiny, a w 1984 roku Bru-
nei ustanowiło eksterytorialną część w rafach Louisa w południowej część archipe-
lagu. Obszar ten może stanowić miejsce potencjalnego konfliktu z uwagi na fakt,
iż jest zasobny w złoża ropy naftowej. Pod dnem Morza Południowochińskiego
znajdują się pokłady ropy naftowej (ok. 7,5 mld baryłek) oraz ponad 4 tryliony m
3
gazu. Chcąc uniknąć konfliktu, państwa ASEAN w 1992 roku podpisały wspólną
deklarację dotyczącą pokojowego rozwiązania sporu. Ponadto w marcu 2005 roku
przedsiębiorstwa naftowe z Chin, Filipin i Wietnamu podpisały wspólne porozu-
mienie o eksploracji tego obszaru.
Tabela 7
Siły zbrojne państw biorących
udział w sporze o wyspy
Paracelskie i Spratly
Źródło: American University Wa-
shington D.C. Witryna internetowa.
,
stan z 14 czerwca 2006 r.
Rysunek 6
Archipelagi Spratly
22
5.3. Spór o wyspy Diaoyu/Senkaku
Wyspy Diaoyu (nazwa chińska)/Senkaku (nazwa japońska) leżą między Tajwanem
a japońską wyspą Okinawa. W 1968 roku Komisja Gospodarcza ONZ ds. Azji i Da-
lekiego Wschodu opublikowała raport, w którym przedstawiła informacje o złożach
istniejących na tym terenie. Według danych szacun-
kowych przyjmuje się, że złoża liczą około 5–6 bln
m
3
gazu ziemnego i od 737 do 1574 mld baryłek ro-
py naftowej. Z tego też powodu państwa wysunęły
jednostronne roszczenia do obszaru. Wkrótce jed-
nak, z uwagi na ocieplenie stosunków chińsko-ja-
pońskich i nawiązania stosunków dyplomatycznych
w 1972 roku, spór został zawieszony. Jednak szybko
rozwijająca się gospodarka Chin potrzebowała sta-
bilnych dostaw surowców energetycznych i w sierp-
niu 2003 r. zdecydowano o kontrakcie chińskich
kompanii naftowych firmy China National Offshore
Oil Corporation (CNOOC) i Sinopec z zachodnimi
koncernami na rozpoczęcie działań eksploracyjnych
w regionie Morza Wschodniochińskiego. Prace te
miały być prowadzone w archipelagach Chunxiao/
Shirakaba, Tianwaitian/Kashi czy Duanqiao/Kusunoki. Rząd w Japonii protesto-
wał, Tokio zażądało przerwania tych działań i udostępnienia wyników badań geo-
logicznych dna morskiego. Konflikt zaostrzył się, a ChRL kontynuowało projekt,
przyznając we wrześniu 2004 r. koncesje dwóm zachodnim koncernom naftowym
— amerykańskiemu Unocal oraz holenderskiemu Royal Dutch/Shell. W odpowie-
dzi władze japońskie przyznały koncesje na wydobycie japońskiemu przedsiębior-
stwu Teikoku Oil. Mimo to, we wrześniu 2005 roku, władze ChRL zdecydowały
o kontynuacji eksploracji obszaru Tianwaitian, wprowadzając jednocześnie łodzie
patrolowe.
Rysunek 7
Wyspy Diaoyu/Senkaku
23
Bibliografia
1. American University Washington D.C. Witryna internetowa.
, stan z 14 czerwca 2006 r.
2. ASEAN Regional Forum. Witryna internetowa.
, stan z 14 czerwca 2006 r.
3. ASEAN Secretariat. Witryna internetowa.
www.aseansec.org/acfta-brochure.
, stan z 14 czerwca 2006 r.
4. Asian Development Bank. Witryna internetowa.
, stan z 14 czerwca 2006 r.
5. Asia-Pacific Economic Cooperation. Witryna internetowa.
http://www.apec.
org/apec/about_apec/history.html
, stan z 14 czerwca 2006 r.
6. Bayer J., Dziak W. J., 2004: Korea — broń masowego rażenia, Warszawa.
7. Bykow F., 1978: Powstanie chińskiej myśli politycznej i filozoficznej, Warszawa.
8. Chinability. Witryna internetowa.
http://www.chinability.com/GDP.htm
, stan
z 14 czerwca 2006 r.
9. China’s Foreign Conventional Arms Acquisitions, 1998: Background and Analysis,
Congressional Research Service, Report for 106th Congress, Washington D.C.
10. Fen Youlan, 2001: Krótka historia filozofii chińskiej, Warszawa.
11. Haliżak E., 1999: Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, War-
szawa.
12. Kunstler M., 1991: Sztuka Chin, Warszawa.
13. Menzies G., 2002: 1421 rok, w którym Chińczycy odkryli Amerykę i opłynęli
świat, Warszawa.
14. Mierzejewski D., 2005: Rosyjska ruletka z Kimem, „Stosunki Międzynarodo-
we”, nr 34–35, s. 44–47.
15. Olszewski W., 2003: Chiny. Zarys kultury, Poznań.
16. Pięć wielkich religii świata, 1987: (red.) E. Brenner-Traut, Warszawa.
17. Racjonalista. Witryna internetowa.
http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,1527
stan z 14 czerwca 2006 r.
18. Rowiński J., 1990: Morze Południowochińskie — region potencjalnego konflik-
tu w Azji, Warszawa.
19. SIPRI. Witryna internetowa.
http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_
, stan z 14 czerwca 2006 r.
20. Stosunki.pl. Witryna internetowa.
, stan z 14 czerwca 2006 r.
21. Sun Zi, 2003: Sztuka wojenna, Kraków.
22. TDC Trade. Witryna internetowa.
http://www.tdctrade.com/econforum/
, stan z 14 czerwca 2006 r.
23. United Nations. Witryna internetowa.
, stan z 14 czerw-
ca 2006 r.
24. Wielcy myśliciele wschodu, 1997: (red.) I. P. McGreal, Warszawa.
25. Wikimedia Commons. Witryna internetowa.
wiki/Image:Lightmatter_buddha3.jpg
, stan z 14 czerwca 2006 r.
26. Wikipedia. Witryna internetowa.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_
, stan z 14 czerwca 2006 r.
Document Outline
- Wzrost znaczenia roli państw Azji Wschodniej
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron