209 11 16 Odpowiedzialność karna żołnierzy

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ ŻOŁNIERZY

W ŚWIETLE ZMIAN W PRAWIE KARNYM

ORAZ W PRAWIE WYKROCZEŃ

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

KARNEJ ŻOŁNIERZY

W ŚWIETLE ZMIAN W PRAWIE KARNYM

ORAZ W PRAWIE WYKROCZEŃ

WARSZAWA, LISTOPAD 2009

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Teksty zostały opublikowane dzięki uprzejmości autora

płk. dr. Wojciecha MARCINKOWSKIEGO

– Prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej

Opracowania są zgodne ze stanem prawnym

na dzień 30 października 2009 r.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

SPIS TREŚCI

Zmiany w zakresie właściwości sądów wojskowych
w sprawach karnych względem żołnierzy oraz pracowników
cywilnych wojska .......................................................................... 7

Zmiany w prawie karnym oraz w prawie wykroczeń
wynikające z nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej ................. 42

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

ZMIANY W ZAKRESIE WŁAŚCIWOŚCI

SĄDÓW WOJSKOWYCH

W SPRAWACH KARNYCH WZGLĘDEM ŻOŁNIERZY

ORAZ PRACOWNIKÓW CYWILNYCH WOJSKA

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks

postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw

spowodowa-

ła zasadnicze zmiany we właściwości sądów wojskowych w spra-
wach dotyczących pospolitych karalnych czynów zabronionych

względem żołnierzy, którzy pełnią czynną służbę wojskową w Woj-
sku Polskim. Ponadto ta sama nowela spowodowała zmianę także
w zakresie podsądności pracowników cywilnych zatrudnionych
w wojsku. Konsekwencją są relatywne zmiany w zakresie kognicji
sądów powszechnych.

W związku z dyspozycją art. 657 § 2 k.p.k. zmiany wynikające

z noweli mają wpływ na zakres obowiązków procesowych prokura-
tury wojskowej. Te sprawy, które nie będą w zakresie kompetencji
tego szczególnego organu, znajdą się w gestii – co do zasady –
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury.

W zakresie dotyczącym żołnierzy w czynnej służbie wojskowej

oraz pracowników cywilnych wojska znowelizowany art. 647 § 1
pkt 1 i 2 k.p.k. stanowi, że orzecznictwu sądów wojskowych podle-
gają sprawy:
1) żołnierzy w czynnej służbie wojskowej o przestępstwa:

a) określone w rozdziałach XXXIX – XLIV Kodeksu karnego,
b) popełnione przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żoł-

nierzowi,

c) popełnione podczas lub w związku z pełnieniem obowiąz-

ków służbowych, w obrębie obiektu wojskowego lub wyzna-
czonego miejsca przebywania, na szkodę wojska lub z naru-
szeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej,

d) popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbroj-

nych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, w ro-
zumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia

Dz.U. Nr 237, poz. 1651; dalej jako nowela.

Chodzi o przestępstwa pospolite oraz ogół wykroczeń kodeksowych i pozakodek-

sowych, a także przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza gra-
nicami państwa (Dz.U. Nr 162, poz. 1117 oraz z 2004 r. Nr 210,
poz. 2135),

2) pracowników wojska o przestępstwa:

a) określone w art. 356–363 Kodeksu karnego w związku z art.

317 § 2 tego kodeksu,

b) popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbroj-

nych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, w ro-
zumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia
lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza gra-
nicami państwa (Dz.U. Nr 162, poz. 1117 oraz z 2004 r. Nr 210,
poz. 2135).

Dokonując analizy art. 647 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. należy przyjąć

wykładnię ścisłą, polegającą na użyciu wyłącznie dyrektyw języko-
wych, a nie posługiwać się rozszerzającą interpretacją pojęć. Regułą
jest bowiem sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez sądy po-
wszechne we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo
zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Dlatego reguła ta i w tym
wypadku powinna wskazywać kierunek wykładni przepisów, aby
w przypadkach kontrowersyjnych wątpliwości wynikłe w toku do-
gmatycznej wykładni oraz praktycznego stosowania przepisów
rozstrzygać zgodnie z regułą.

Z drugiej strony koniecznie pamiętać też trzeba, że dokonywa-

nie wykładni ścisłej nie oznacza prowadzenia interpretacji zawęża-
jącej.

Dyspozycje art. 647 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. są sformułowane w spo-

sób jednoznaczny językowo. Dlatego, po każdorazowym stwierdze-
niu braku słownikowej wieloznaczności komentowanej części tek-
stu prawnego oraz wykazaniu, że uzyskany wynik interpretacji
językowej odnośnego fragmentu jest dostatecznie jasny, proces
dekodowania tekstu prawnego zostanie zakończony, by nie popaść
w jego nadinterpretację

Art. 647 § 1 pkt 1 k.p.k. dotyczy żołnierzy w czynnej służbie

wojskowej. Różne grupy osób, którym przysługuje status żołnierza
służby czynnej, nie są zdefiniowane w jednej ustawie. Katalog ten
wynika z przepisów art. 3 ust. 1 i 1a oraz art. 124 ust. 1 ustawy

Zob. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, PWN 1995, s. 238.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych

, a także art. 59 ustawy

o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

. Żoł-

nierzami w czynnej służbie wojskowej są osoby, które odbywają
lub pełnią następujące jej rodzaje:

1) zawodową jako żołnierze zawodowi w służbie stałej albo kon-

traktowej,

2) w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych jako

służbę kandydacką,

3) zasadniczą służbę wojskową oraz nadterminową zasadniczą

służbę wojskową

4) przeszkolenie wojskowe,
5) ćwiczenia wojskowe,
6) służbę przygotowawczą,
7) okresową służbę wojskową,
8) służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie

wojny.

«Pracownik wojska», którego dotyczy art. 647 § 1 pkt 2 k.p.k.,

to osoba cywilna zatrudniona w jednostce organizacyjnej resortu
obrony narodowej

W powołanym powyżej art. 647 § 1 pkt 1 k.p.k. lit. a

dotyczy

tzw. przestępstw indywidualnych wojskowych, zaś lit. b, c prze-
stępstw pospolitych. Dlatego zakres regulacji, którego dotyczy lit. a,
w żaden sposób nie pokrywa się z obszarem objętym uregulowa-
niem lit. b, c.

Ustawa z dnia 11 września 2003 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 892 ze

zm.; uwzględniono także zmiany wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2010 r.).

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze

zm.; uwzględniono także zmiany wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2010 r.).

Tylko w przypadku przywrócenia obowiązku odbywania zasadniczej służby woj-

skowej.

§ 2 pkt 8 regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej, stanowią-

cego załącznik do zarządzenia Nr 40/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 22
listopada 2006 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego MON (Dz. Urz. MON Nr 21,
poz. 270). Zakres pojęcia resortu obrony narodowej, jako działu administracji rzą-
dowej, określono w dalszej części opracowania w uwagach dot. definicji «organu
wojskowego»; zob. Ad 1.

Powoływane tzw. litery, które oznaczają poszczególne jednostki redakcyjne art. 647

§ 1 pkt 1 i 2 k.p.k., będą oznaczane skrótem „lit.” bez względu na liczbę i przypadek
oraz małymi literami alfabetu łacińskiego bez nawiasu. Każdą literę kończy się prze-
cinkiem, a ostatnią średnikiem albo kropką, chyba że wyliczenie kończy się częścią
wspólną odnoszącą się do wszystkich liter. Jest to zgodne z § 57 ust. 4 załącznika do
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad
techniki prawodawczej” (Dz.U. Nr 100, poz. 908).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Co się tyczy całości art. 647 § 1 pkt 1 k.p.k., to należy ustalić

w jakiej korelacji zostały usytuowane lit. a–d w aspekcie krajowości
i „zakrajowości”.

Lit. d niewątpliwie dotyczy wyłącznie przestępstw popełnionych

za granicą.

Kolejno weźmy pod uwagę to, że lit. a na pewno dotyczy prze-

stępstw popełnionych zarówno w kraju jak i za granicą. Wszak wła-
ściwość sądów wojskowych co do przestępstw z rozdziałów XXXIX–
–XLIV k.k. nigdy nie wzbudzała i nadal nie wzbudza kontrowersji.
Dlatego sprawa o tego typu przestępstwo podlega właściwości sądu
wojskowego gdy czyn popełniono w kraju, jak również wówczas, gdy
żołnierz popełnił przestępstwo za granicą, i to zarówno podczas uży-
cia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa w rozumie-
niu ustawy z 17 grudnia 1998 r. (lit. d), jak również wtedy, gdy pobyt
żołnierza poza granicami kraju wynikał z każdego innego powodu.

Zastrzeżenie, że przepis dotyczy tylko spraw o przestępstwa

popełnione za granicą, zawiera wyłącznie lit. d. Owa lit. d stanowi
lex specialis dla precyzyjnie określonej w tym przepisie grupy prze-
stępstw popełnionych przez żołnierzy; są to czyny «popełnione za
granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej poza granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r.»

Relacja lex specialis derogat legi generali nie występuje wtedy, gdy

mamy do czynienia ze stosunkiem logicznym wzajemnego wyklucza-
nia się przepisów

. Stosunek wykluczania nie powoduje bowiem ko-

lizji ocen co oznacza, że nie należy stosować żadnej z reguł redukcyj-
nych (także reguły specjalności). Nie powstaje bowiem potrzeba
redukcji w takim obszarze, gdzie nie wystąpiła wielość ocen.

Ani z proceduralnego charakteru art. 647 § 1 pkt 1 lit. d k.p.k.,

ani z jego korelacji z unormowaniami wynikającymi z poprzedzają-
cych go lit. a–c, ani też z treści uzasadnienia noweli nie wynika, że
omawiany przepis pod lit. d

uchyla na zasadzie specjalności art. 647

Podobnie, co do stosunków logicznych zachodzących pomiędzy różnymi częściami

normy prawa materialnego, A. Zoll [w:] Kodeks karny, część ogólna – komentarz,
LEX a Wolters Kluwer 2007, tom I, s. 146.

Ani punkty, ani litery nie stanowią odrębnych przepisów, lecz pozostają fragmen-

tami przepisów, mającymi sens normatywny tylko w bezpośrednim związku z prze-
pisami, w których są zawarte. Zob. Maciej Zieliński: Wykładnia prawa, LexisNexis
2002, s. 17.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

§ 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k. Oznacza to, że podlegają kognicji sądu woj-
skowego sprawy o wszystkie przestępstwa z rozdziałów XXXIX–
–XLIV k.k., a także – gdy obecność żołnierza za granicą wynikała
z każdej innej przyczyny, aniżeli użycie lub pobyt Sił Zbrojnych RP
poza granicami państwa w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r.
– również o niektóre przestępstwa pospolite, tzn. takie które spraw-
ca popełnił w warunkach określonych w art. 647 § 1 pkt 1 lit. b, c
k.p.k. Inna przyczyna pobytu żołnierza za granicą, o której tu mowa,
to zarówno innego rodzaju pobyt służbowy

, jak również pobyt

prywatny.

W kwestii przestępstw popełnionych przez żołnierzy poza tery-

torium kraju w uzasadnieniu noweli zapisano, że „nie chodzi o to,
aby przesądzić właściwość sądów wojskowych, a tym samym rów-
nież wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury, w każdej
sprawie o przestępstwo popełnione za granicą”. Przeprowadzona tu
wykładnia nie prowadzi do stwierdzenia, że w każdej sprawie o prze-
stępstwo pospolite popełnione za granicą przez żołnierza właściwy
jest sąd wojskowy. Jeżeli pobyt żołnierza za granicą nie wynikał z usta-
wy z 17 grudnia 1998 r. to kognicji sądu wojskowego podlega tylko
taka sprawa, dotycząca przestępstwa pospolitego, w której spełnio-
na została przynajmniej jedna z przesłanek z art. 647 § 1 pkt 1 lit. b, c
k.p.k. Przesłanki te mają charakter eksterytorialny, tak samo jak wa-
runek określony w omawianym przepisie pod lit. a.

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. dotyczy użycia lub pobytu Sił Zbroj-

nych RP poza granicami państwa w rozumieniu tej właśnie ustawy.
Na podstawie art. 7 ust. 1 «osoby wchodzące w skład jednostek
wojskowych wykonujących zadania poza granicami państwa podle-
gają na terytorium państwa obcego przepisom dyscyplinarnym, kar-
nym i porządkowym obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej.»
Przepis ten stanowi materialną podstawę odpowiedzialności żoł-
nierza, przebywającego za granicą właśnie na mocy tej ustawy, m.in.
za wszelkie przestępstwa (pospolite i wojskowe) oraz wykroczenia,
a także przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.

Gdy pobyt żołnierza na obcym terytorium wynikał z użycia lub

pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa w rozumieniu

Np. na podstawie art. 24 ust. 1 cyt. ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie

wojskowej żołnierzy zawodowych.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

ustawy z 17 grudnia 1998 r. to merytoryczną podstawą odpowie-
dzialności karnej żołnierza, za każdego typu przestępstwo pospo-
lite albo indywidualne wojskowe, będzie art. 7 ust. 1 tej właśnie
ustawy. Przepis ten stanowi bowiem lex specialis w stosunku do
art. 111 k.k.

Podstawą odpowiedzialności żołnierza, który popełnił jakiekol-

wiek pospolite przestępstwo na obcym terytorium, a przy tym jego
pobyt za granicą nie wynikał z użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP
poza granicami państwa w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r.,
jest ogólny przepis art. 111 k.k., który w takim wypadku nie ulega
uchyleniu na zasadzie specjalności przez art. 7 ust. 1 ustawy z 17
grudnia 1998 r.

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. w ogóle nie dotyczy sytuacji, gdy

pobyt żołnierza za granicą wynikał z innych przyczyn, aniżeli uży-
cie lub pobyt Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa w rozumie-
niu tej właśnie ustawy. Kiedy więc z innych przyczyn, w tym także
z powodów prywatnych, przebywał na obcym terytorium sprawca
przestępstwa z rozdziałów XXXIX–XLIV k.k, to nie następuje dero-
gowanie ogólnego art. 111 § 3 k.k. i ten przepis będzie materialną
podstawą odpowiedzialności żołnierza, zaś procesowy art. 647 § 1
pkt 1 lit. a k.p.k. spowoduje właściwość sądu wojskowego.

Do sfery zdarzeń faktycznych, których dotyczy powyższy akapit,

należy np. popełnienie przez żołnierza podczas prywatnego pobytu
za granicą przestępstwa z art. 339 § 3 k.k., które należy do rozdziału
XXXIX k.k., a polegać może np. na uchylaniu się od powrotu do kraju
w celu trwałego uchylania się od służby wojskowej (dezercja).

Kiedy przestępstwa z rozdziałów XXXIX–XLIV k.k. żołnierz do-

puszcza się na terytorium kraju

, to materialną podstawę jego od-

powiedzialności stanowi art. 1 § 1 k.k. w zw. z art. 5 k.k.

Na podstawie art. 647 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. osoby cywilne, będące

pracownikami wojska podlegają kognicji sądu wojskowego za prze-
stępstwa określone w art. 356–363 k.k. w zw. z art. 317 § 2 k.k.
Względem przestępstw z rozdziałów XXXIX–XLIV k.k., a do nich

Tak również w uzasadnieniu noweli. Względem wykroczeń, w odniesieniu do art. 3

k.w., analogicznie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2004 r., sygn. WZP 1/04
(OSNKW 2004/5/50, Biul. SN 2004/6/20, LEX nr 106997).

Jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa mię-

dzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej (art. 5 k.k.).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

należą tu wymienione przestępstwa, przedmiotowa właściwość
sądów wojskowych nigdy nie wzbudzała kontrowersji. Odnośnie pra-
cowników wojska proceduralny art. 647 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. ma
charakter przepisu eksterytorialnego. Dlatego pracownicy wojska
podlegają kognicji sądów wojskowych za przestępstwa indywidual-
ne wojskowe popełnione zarówno w kraju, jak i za granicą. Co się
tyczy tego typu przestępstw to kognicji sądu wojskowego podlega
popełnienie za granicą przez pracownika wojska przestępstwa indy-
widualnego wojskowego wówczas, gdy pobyt pracownika poza tery-
torium Polski wynikał z mocy ustawy z 17 grudnia 1998 r., jak
również gdy jego obecność za granicą powstała z jakiejkolwiek
innej przyczyny. W wypadku pobytu wynikającego z mocy ustawy
o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami pań-
stwa materialną podstawę odpowiedzialności za przestępstwo in-
dywidualne wojskowe stanowi art. 7 ust. 1 tej ustawy. Jeżeli powód
pobytu będzie inny to podstawą materialną jest art. 111 k.k.

Nie wchodzi w rachubę samoistna odpowiedzialność pracowni-

ków wojska przed sądami wojskowymi za jakiekolwiek przestępstwo
pospolite popełnione w kraju

. Pracowników wojska nie obejmuje

bowiem uregulowanie analogiczne do art. 647 § 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k.

Natomiast co do przestępstw pospolitych popełnionych za gra-

nicą, to na podstawie art. 647 § 1 pkt 2 lit. b k.p.k. pracownik woj-
ska podlega kognicji sądu wojskowego za tego typu czyn tylko
wówczas, gdy pobyt takiego pracownika na obcym terytorium wy-
nikał z użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
poza granicami państwa w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r.
Przepis nie podlega interpretacji rozszerzającej, jako że exceptiones
non sunt extentendae. Materialną podstawę odpowiedzialności kar-
nej pracownika wojska za popełnienie za granicą takiego przestęp-
stwa pospolitego, które podlega kognicji sądu wojskowego, stano-
wi art. 7 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r.

Pracowników wojska nie dotyczy kwestia odpowiedzialności

przed sądami wojskowymi za wykroczenia oraz przestępstwa i wy-
kroczenia skarbowe, gdyż sprawy te należą do właściwości sądów
powszechnych.

Wyjątkowo – ale nie samoistnie – odpowiedzialność pracownika wojska przed

sądem wojskowym za przestępstwo pospolite popełnione w kraju jest możliwa w ra-
mach właściwości łącznej (art. 649 § 1 k.p.k. oraz art. 650 § 1 k.p.k.).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Powracając do kwestii podsądności żołnierzy za popełnione prze-

stępstwa pospolite – zasadniczo o wprowadzonych zmianach decy-
duje art. 647 § 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k. Zamierzonym celem ustawo-
dawcy, wyrażonym w uzasadnieniu noweli, było „dostosowanie
zakresu kognicji sądów wojskowych, w zakresie przestępstw skar-
bowych i wykroczeń skarbowych oraz także wykroczeń popełnio-
nych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, do kognicji są-
dów wojskowych w zakresie przestępstw, wynikającej z art. 647
k.p.k.” Metoda realizacji zamierzonego celu polega na tym, że zbież-
nym uregulowaniom, zawartym w art. 115 § 1a pkt 1 k.k.s., a także
art. 10 § 1 pkt 1 lit. a, b k.p.w., nadano tożsame brzmienie. Jedynym
wyjątkiem jest to, że w obrębie k.k.s. nie występuje przesłanka od-
nosząca się do czynów popełnionych «przeciwko organowi wojsko-
wemu lub innemu żołnierzowi». Pamiętając o tym zastrzeżeniu
wszystkie poniższe uwagi sygnowane są oznaczeniami poszczegól-
nych przepisów art. 647 k.p.k., co jednak w zupełności odpowiada
analogicznym przesłankom umieszczonym w art. 115 § 1a pkt 1
k.k.s. oraz art. 10 § 1 pkt 1 lit. a, b k.p.w.

W uzasadnieniu noweli wyjaśniono, że w art. 647 § 1 pkt 1 lit. c

k.p.k. „wskazano na zaistnienie trzech alternatywnie ujętych oko-
liczności”. Wyjaśnienie to oparto na słusznym założeniu, że wów-
czas gdy w zdaniu, które jest przepisem prawa, przecinki sąsiadują
wyłącznie ze spójnikami, które statuują alternatywę łączną (okre-
ślaną także mianem alternatywy nierozłącznej) – to wówczas takie
przecinki, tak samo jak użyte spójniki, również oznaczają alternaty-
wę łączną. Z taką właśnie sytuacją – co do znaczenia użytych prze-
cinków – mamy do czynienia w dyspozycji art. 647 § 1 pkt 1 lit. c
k.p.k., gdyż sąsiadują one wyłącznie z trzema spójnikami «lub», któ-
re niewątpliwie określają alternatywę łączną.

Dwa inne człony tej samej alternatywy, wyznaczającej zakres

kognicji sądów wojskowych w sprawach o przestępstwa pospolite
popełnione na terenie kraju, umieszczone zostały w omawianym
przepisie pod lit. b.

Reasumując – norma procesowa dotycząca kognicji wobec żoł-

nierzy za przestępstwa pospolite składa się aż z ośmiu alternatyw-
nych członów, z których każdy jest autonomiczny. Na podstawie
art. 647 § 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k. orzecznictwu sądów wojskowych
podlegają sprawy o przestępstwa popełnione:

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

1) przeciwko organowi wojskowemu;
2) przeciwko innemu żołnierzowi;
3) podczas pełnienia obowiązków służbowych;
4) w związku z pełnieniem obowiązków służbowych;
5) w obrębie obiektu wojskowego;
6) w obrębie wyznaczonego miejsca przebywania;
7) na szkodę wojska;
8) z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej.
Wypunktowane wyżej osiem warunków to dodatnie (pozytyw-

ne) przesłanki, które decydują o właściwości sądu wojskowego.
Spełnienie któregokolwiek z ośmiu ww. warunków (dalej określa-
nych jako przesłanki od 1 do 8) stanowi samoistnie podstawę ko-
gnicji sądu wojskowego, a więc i właściwości prokuratury wojsko-
wej w stadium postępowania przygotowawczego (art. 657 § 2 k.p.k.).
Usytuowanie w ustawie ośmiu ww. autonomicznych przesłanek
kognicji sądu wojskowego jako alternatywy łącznej powoduje, że
możliwe jest ustalenie – co do jednego czynu – kilku tych przesła-
nek jednocześnie (teoretycznie nawet wszystkich ośmiu). Nastąpi
wówczas faktyczna kumulacja kilku autonomicznych przesłanek pod-
sądności.

Powstaje pytanie, jakie racje legislacyjne spowodowały redak-

cyjną odrębność art. 647 § 1 pkt 1 lit. b k.p.k., który obejmuje «prze-
stępstwa popełnione przeciwko organowi wojskowemu lub inne-
mu żołnierzowi», od następującej zaraz potem lit. c. Osiem wyżej
wymienionych przesłanek, objętych dyspozycją art. 647 § 1 pkt 1
lit. b, c k.p.k., to różnorodne okoliczności, należące do sfery usta-
leń faktycznych, które dotyczą pospolitego przestępstwa popełnio-
nego przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej. Dlaczego prze-
słanki te zgrupowane zostały właśnie tak [tzn. 1 i 2 pod lit. b, zaś
3-8 pod lit. c], a nie inaczej? Co łączy przesłankę 1 z 2 i co zarazem
odróżnia je od przesłanek 3–8 aż tak znacząco, że spowodowało
umieszczenie ich w dwóch odrębnych jednostkach redakcyjnych
tekstu prawnego?

Przesłanki 1 i 2 zawierają formułę «przeciwko». Zgodnie z przy-

jętą dyrektywą wykładni ścisłej przesłanki te stawiają wymóg, aby
«organowi wojskowemu» lub «innemu żołnierzowi» w danym postę-
powaniu przysługiwał status pokrzywdzonego. Osoba fizyczna lub
prawna (a także instytucja państwowa, samorządowa lub społecz-

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

na, choćby nie miała osobowości prawnej), której dotyczą ujawnio-
ne okoliczności danej sprawy, jest pokrzywdzonym w rozumieniu
art. 49 § 1 k.p.k. tylko wtedy, gdy jej dobro prawne zostało bezpo-
średnio naruszone lub zagrożone przestępstwem lub tzw. przestęp-
stwem współukaranym.

Dla przyznania statusu pokrzywdzonego konieczna jest ograni-

czona relatywizacja ustaleń faktycznych danej sprawy do zespołu
przedmiotowych znamion tego typu przestępstwa, które jest objęte
konkretnym postępowaniem. Ustalenie pokrzywdzonego – zgodnie
z definicją materialną – wynika bowiem z prawidłowego rozpozna-
nia indywidualnego przedmiotu ochrony danego typu przestępstwa

Ustalenie indywidualnego przedmiotu ochrony stanowi obszar owej
ograniczonej relatywizacji ustaleń faktycznych konkretnej sprawy do
zespołu przedmiotowych znamion danego typu przestępstwa, w za-
kresie dotyczącym ustalenia właściwego sądu (powszechnego albo
wojskowego). Ta ograniczona relatywizacja wiąże się z przyjęciem
albo odrzuceniem przesłanki «przeciwko organowi wojskowemu lub
innemu żołnierzowi».

Właśnie wymóg owej ograniczonej relatywizacji ocen do zespo-

łu przedmiotowych znamion danego typu przestępstwa należy wska-
zać jako powód odrębnego umiejscowienia przesłanki «przeciwko
organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi» w art. 647 § 1 pkt
1 lit. b k.p.k. Przesłanki wymienione dalej w tym samym pkt. 1. art.
647 k.p.k., pod lit. c (tzn. przesłanki 3–8), nie stawiają wymogu ja-
kiejkolwiek relatywizacji ustaleń faktycznych do zespołu przedmio-
towych znamion danego typu przestępstwa. Właśnie ten całkowity
brak wymogu relatywizacji ocen do znamion przestępstwa stanowi
cezurę, która odróżnia w art. 647 pkt 1 k.p.k. dyspozycję lit. c (do-
tyczącą przesłanek 3–8) od lit. b (dotyczącej przesłanek 1 i 2). Taki
motyw ustawodawczy jest sensowny i wskazuje ratio legis ustano-
wienia dwóch odrębnych jednostek redakcyjnych tekstu prawnego.
Językowy efekt wykładni jest klarowny i dlatego należy zaniechać
dalszego dociekania przyczyn takiej konstrukcji tudzież korelacji
pomiędzy lit. b, c.

Zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r., sygn. I KZP 29/03

(OSNKW 2003/11–12/94, Biul. SN 2003/10/17, Prok. i Pr. 2003/12/5, Wokanda 2004/6/10,
LEX nr 81320) oraz wskazane tam orzecznictwo i literatura.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Ad absurdum prowadzi ewentualna hipoteza, że przesłanki 3–8

w art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. także stawiają wymóg relatywizacji
ustaleń faktycznych do znamion przedmiotowych danego typu prze-
stępstwa. Wówczas np. przesłanka «na szkodę wojska» powodowa-
łaby w danej sprawie, że wojsku, jako instytucji państwowej, mu-
siałby przysługiwać status pokrzywdzonego w ramach dyspozycji
art. 49 § 2 k.p.k. Poddawałoby to pod wątpliwość racjonalność usta-
wodawcy. Należałoby bowiem stwierdzić, że wyrażenia «na szkodę
wojska» oraz «przeciwko organowi wojskowemu» to tautologizm
(pleonazm), gdyż miałyby oznaczać to samo, chociaż tożsame poję-
cie wyrażono na dwa różne sposoby w sąsiednich jednostkach re-
dakcyjnych tekstu prawnego (tzn. w art. 647 pkt 1 lit. b, c k.p.k.).

Natomiast co do znamion strony podmiotowej tego typu prze-

stępstwa, którego postępowanie dotyczy, to art. 647 pkt 1 lit. b, c
k.p.k. zasadniczo nie stawia wymogu relatywizacji ocen w tym za-
kresie. Dlatego – przy ocenie proceduralnych przesłanek powodu-
jących kognicję sądu wojskowego – wewnętrzna motywacja spraw-
cy tempore criminis jest zazwyczaj obojętna. Jedynie wyjątkowo,
względem przesłanki dotyczącej popełnienia przestępstwa pospo-
litego «w związku z pełnieniem obowiązków służbowych», faktycz-
ne ustalenie, poprzez procesowe udokumentowanie tego rodzaju
motywu działania oskarżonego, może dodatkowo świadczyć o tym,
że przestępstwo popełniono «w związku z pełnieniem obowiązków
służbowych» (szerzej Ad 4).

Przepisy art. 647 § 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k. tworzą przesłanki, które

dotyczą zewnętrznie zauważalnych okoliczności czynu, będącego
przedmiotem osądu w danej sprawie. Przesłanki te są sformułowa-
ne w oparciu o obiektywnie postrzegalne stany i sytuacje związane
z zaszłością dotyczącą konkretnego przestępstwa. Stanowią więc
okoliczności faktyczne danego czynu i dlatego muszą znajdować
oparcie w materiale dowodowym odnośnej sprawy. Do sfery usta-
leń faktycznych każdej sprawy należy oczywiście tylko to, co orga-
ny procesowe będą w stanie uzyskać i należycie udokumentować
oraz czego zdołają dowieść przed sądem

W istotnych kwestiach prawnych w procesie karnym decydować może to, czy dana

okoliczność dotycząca sprawy w ogóle zostanie ujawniona, co zaznaczył Sąd Naj-
wyższy w tezie z cyt. uchwały z dnia 21 października 2003 r. (sygn. I KZP 29/03; LEX
nr 81320).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Jako okoliczności należące do faktycznego stanu danej sprawy,

przesłanki kognicji sądu wojskowego podlegają ocenie i weryfikacji
w każdym stadium procesu. Na uwadze trzeba mieć zwłaszcza to,
że dokonane przez prokuratora wojskowego ustalenie

17,

iż to sąd

wojskowy jest właściwy do rozpoznania sprawy o przestępstwo
pospolite popełnione przez żołnierza – podlega ocenie tego sądu,
do którego wniesiono akt oskarżenia, gdyż sąd bada z urzędu swą
właściwość (art. 35 § 1 k.p.k.). Dlatego dowody na właściwość sądu
wojskowego w tego rodzaju sprawach należy gromadzić w postę-
powaniu przygotowawczym i dokumentować w aktach sprawy.

Ewentualna utrata dowodów na wystąpienie tylko niektórych z au-

tonomicznych warunków podsądności (przesłanek 1–8), przy istnie-
niu nadal co najmniej jednej z przesłanek, powoduje utrzymanie wła-
ściwości sądu wojskowego. Dopiero brak dowodów na wystąpienie
którejkolwiek z owych przesłanek pociąga za sobą kognicję sądu
powszechnego, a więc także właściwość prokuratury powszechnej,
kiedy brak ten wystąpi już w postępowaniu przygotowawczym.

Przy prawidłowym stosowaniu odpowiednich przepisów regula-

minów wewnętrznego urzędowania powszechnych oraz wojskowych
jednostek organizacyjnych prokuratury

następowała będzie wery-

fikacja przesłanek właściwości i ewentualne przekazanie sprawy
w stadium postępowania przygotowawczego.

Co do zasady niniejsze opracowanie będzie prezentacją okolicz-

ności powodujących spełnienie dodatnich przesłanek właściwości sądu
wojskowego. Tylko niekiedy nastąpi wskazanie negatywne, np. że
nie podlega właściwości sądu wojskowego sprawa żołnierza, oskar-
żonego o popełnienie przestępstwa pospolitego w budynku miesz-
kalnym będącym w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,
gdyż budynek ów nie jest «obiektem wojskowym» w rozumieniu art.
647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. (Ad 5).

Gromadzenie tego rodzaju dowodów ma oparcie w dyspozycji art. 297 § 1 pkt 4 in

principio k.p.k., albowiem wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy to na pewno
także ustalenie faktycznych podstaw właściwości sądu.

Chodzi o § 106 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2007 r.

– Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych
prokuratury (Dz.U. Nr 169, poz. 1189 z późn. zm.) oraz §§ 85–87 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 listopada 2008 r. – Regulamin wewnętrznego
urzędowania wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. Nr 221, poz.
1446).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

W celu ułatwienia percepcji dalszego wywodu omówienie każ-

dej z ośmiu ww. przesłanek oznaczono numeracją od 1 do 8.

Ad 1 i 2. Przestępstwa popełnione «przeciwko» organowi wojsko-
wemu lub innemu żołnierzowi

Art. 647 § 1 pkt 1 lit. b k.p.k. ustanawia kognicję sądu wojsko-

wego w sprawach o przestępstwa popełnione przeciwko [1] orga-
nowi wojskowemu lub [2] innemu żołnierzowi. Indywidualny organ
wojskowy (o którym poniżej; Ad 1) może zarazem być żołnierzem.
Dlatego pomiędzy obydwoma częściami zdania, tworzącego oma-
wiany przepis w zakresie oznaczonym lit. c, zachodzi alternatywa
łączna, a spełnienie któregokolwiek z tych warunków przy popeł-
nieniu przez żołnierza przestępstwa – stanowi samoistną podsta-
wę kognicji sądu wojskowego.

Kierując się powyżej wskazaną dyrektywą wykładni ścisłej – zwrot

«przeciwko» oznacza, że «organ wojskowy» lub «inny żołnierz» w da-
nej sprawie spełniają warunki przynależne pokrzywdzonemu (art. 49
§ 1 albo 2 k.p.k.).

Ad 1. Przestępstwa popełnione przeciwko «organowi wojskowemu»

«Organ wojskowy» nie jest zdefiniowany w systemie prawa.
W ujęciu leksykalnym «organ» to wyodrębniona jednostka organiza-

cyjna większej struktury aparatu państwowego lub samorządowego,
o powszechnym lub regionalnym zasięgu, pełniąca określone funkcje
w dziedzinie życia społecznego. Każda (także „wojskowa”) «jednostka
organizacyjna» może mieć zarówno strukturę kolegialną (np. urząd,
instytucja), jak również konstrukcję indywidualną (wojewoda, wójt).

Resort obrony narodowej to dział administracji rządowej w skład

którego wchodzą

a) Minister Obrony Narodowej jako kierownik działu administra-

cji rządowej – obrona narodowa,

b) Ministerstwo Obrony Narodowej jako urząd,
c) jednostki organizacyjne podległe lub nadzorowane przez Mi-

nistra Obrony Narodowej, w tym przedsiębiorstwa państwo-
we, dla których jest on organem założycielskim,

d) Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 2 pkt 4 cyt. regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Wszystkim podmiotom i instytucjom wchodzącym w skład tego

działu administracji rządowej, który jest resortem obrony narodo-
wej, przysługuje przymiot «organ wojskowy». Taka jest bowiem istota
i sens funkcjonowania resortu, który w niezbyt odległej przeszłości
historycznej, bo w okresie od 4 listopada 1918 r. do 17 września
1939 r., nazywał się Ministerstwem Spraw Wojskowych

Zdefiniowanie organów wojskowych, wymienionych pod lit. a, b

w § 2 pkt 4 cyt. zarządzenia, nie wymaga bliższego omówienia.

Ad lit. c – «jednostki organizacyjne» oznaczają jednostki nie

wchodzące w skład Ministerstwa, podległe Ministrowi Obrony Na-
rodowej lub przez niego nadzorowane, w tym przedsiębiorstwa pań-
stwowe, dla których jest on organem założycielskim (§ 2 pkt 6 cyt.
zarządzenia).

Ad lit. d – w skład Sił Zbrojnych, jako ich rodzaje, wchodzą: Wojska

Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna oraz Wojska Specjalne

Dokonując interpretacji pojęcia «organ wojskowy»

należy stwier-

dzić, że organami wojskowymi są: minister obrony narodowej, pod-
sekretarze stanu (wiceministrowie obrony narodowej), szef Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego, szefowie (dyrektorzy) instytucji
wojskowych, dowódcy okręgów wojskowych i rodzajów sił zbroj-
nych, dowódcy związków taktycznych, dowódcy oddziałów i pod-
oddziałów

Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo MON 1970, tom 2, s. 316.

Art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.).
Dalsze ustępy (od 4 do 7) tego samego artykułu określają pełny i szczegółowy skład
Sił Zbrojnych, co także nie wymaga szerszego omówienia.

Posłużono się literalną treścią § 6 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej

z dnia 9 czerwca 1995 r. w sprawie zasad, trybu wnoszenia i rozpatrywania skarg
i meldunków żołnierzy czynnej służby wojskowej oraz określenia właściwości orga-
nów wojskowych w tych sprawach (Dz.U. Nr 68, poz. 346). Z dniem 1 września 1998 r.
akt ten utracił moc obowiązującą na podstawie art. 129 ustawy z dnia 4 września
1997 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz.U. Nr 41, poz. 944). Należy w związku z tym
przypomnieć, że sięganie po argumenty z aspektu historycznego językowych dyrek-
tyw wykładni, nie jest żadną inną metodą wykładni, gdyż nie wykracza poza obszar
językowych dyrektyw wykładni w aspekcie historycznym. Zob. Z. Ziembiński: Logika
praktyczna, Warszawa 1995, s. 237 i nast.

Rozporządzenie wskazane w poprzednim przypisie limitowało pojęcie «organu

wojskowego» uprawnionego do rozpatrywania skarg i meldunków żołnierzy do do-
wódców oddziałów i pododdziałów „od dowódcy plutonu (równorzędnego) wzwyż”.
Zawężenie to wynikało z chęci zredukowania kręgu podmiotów wyposażonych w tego
rodzaju kompetencje. Nie ma powodów, aby takie ograniczenie przenosić w obszar
stosowania art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Uwzględniając powyższe uwagi oraz aktualną strukturę Minister-

stwa Obrony Narodowej oraz kierowniczych stanowisk MON

– organami wojskowymi są:

– Minister Obrony Narodowej oraz Ministerstwo Obrony Naro-

dowej jako urząd,

– Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej,
– Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,
– podsekretarze stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej,
– Dyrektor Generalny MON,
– szefowie (dyrektorzy) instytucji wojskowych, w tym również

jednostek organizacyjnych nie wchodzących w skład Minister-
stwa, podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez
niego nadzorowanych, w tym przedsiębiorstw państwowych,
dla których jest on organem założycielskim,

– dowódcy okręgów wojskowych i rodzajów sił zbrojnych,
– dowódcy związków taktycznych,
– dowódcy oddziałów i pododdziałów wojskowych.
Prawidłowość tak przeprowadzonej wykładni pojęcia «organ

wojskowy» znajduje systemowe potwierdzenie w aktualnie obowią-
zującym rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 wrze-
śnia 2002 r. w sprawie wyznaczenia organów wojskowych sprawu-
jących nadzór nad wytwarzaniem i obrotem produktami leczniczymi
i wyrobami medycznymi w zakładach opieki zdrowotnej tworzo-
nych przez Ministra Obrony Narodowej i jednostkach wojskowych

Na przykładzie tego rozporządzenia przyjąć należy, że kolegialnym

«organem wojskowym» jest Wojskowa Inspekcja Farmaceutyczna jako
urząd. Ponadto indywidualnymi «organami wojskowymi» są także:

1) Naczelny Inspektor Farmaceutyczny Wojska Polskiego,
2) Zastępca Naczelnego Inspektora Farmaceutycznego Wojska

Polskiego,

3) wojskowi inspektorzy farmaceutyczni,
albowiem – zgodnie z § 1 ust. 2 ww. rozporządzenia z dnia 25

września 2002 r. – podmioty te są organami Wojskowej Inspekcji
Farmaceutycznej.

Przepis art. 647 § 1 pkt 1 lit. b k.p.k. nie wymaga tego by oskar-

żonym żołnierzem powodował zamiar popełnienia przestępstwa

§ 4 ust. 1 cyt. regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej.

Dz.U. Nr 160, poz. 1331.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

«przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi» ani też
by oskarżony żołnierz obejmował świadomością (tzn. wiedział lub
co najmniej godził się na to), że popełnia przestępstwo «przeciwko
organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi». Przepis ów nie
statuuje bowiem znamion żadnego typu przestępstwa i taki wła-
śnie jest efekt wykładni językowej.

W obrębie art. 647 § 1 pkt 1 lit. b k.p.k., w ramach alternatywy

łącznej, mieszczą się zarówno przestępstwa «popełnione przeciw-
ko organowi wojskowemu», jak również «popełnione przeciwko
innemu żołnierzowi». Jeżeli więc indywidualny «organ wojskowy»
będzie jednocześnie «żołnierzem» – to obydwa warunki ulegają ku-
mulacji. Jednak przepis prawa, stanowiący podstawę właściwości
sądu wojskowego, będzie ten sam również i w takim przypadku,
gdy pokrzywdzony indywidualny «organ wojskowy» nie będzie żoł-
nierzem lecz osobą cywilną (np. Minister Obrony Narodowej

Każde konkretne przestępstwo popełnione «przeciwko organo-

wi wojskowemu» jest zarazem popełnione «na szkodę wojska» (Ad 7).
Ze słuszności tego twierdzenia nie wynika jednak prawdziwość zda-
nia przeciwnego, gdyż nie każde przestępstwo popełnione «na szko-
dę wojska» jest równocześnie popełnione «przeciwko organowi woj-
skowemu».

Ad 2. Przestępstwa popełnione przeciwko «innemu żołnierzowi»

Pojęcie «inny żołnierz» dotyczy osoby pełniącej czynną służbę

wojskową i zostało ono wyjaśnione już na wstępie.

Jak już zaznaczono zwrot «przeciwko» innemu żołnierzowi ozna-

cza, że ów «inny żołnierz» w danej sprawie spełnia warunki przyna-
leżne pokrzywdzonemu (art. 49 § 1 k.p.k.).

Przykładowo żołnierz będący sprawcą przestępstwa z art. 177 § 1

k.k. podlega kognicji sądu wojskowego wówczas, gdy pokrzywdzo-
ny przypadkowy przechodzień, który odniósł obrażenia ciała okre-
ślone w art. 157 § 1 k.k., także okazał się żołnierzem. Spełnienie
żadnego innego warunku dla ustalenia właściwości sądu wojskowe-
go nie jest wymagane.

Taki sam wniosek dotyczy «wojskowego inspektora farmaceutycznego», gdyż § 2

ust. 1 pkt 2 cyt. rozporządzenia z dnia 25 września 2002 r. nie stawia wymogu, aby
inspektor ten był żołnierzem.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Ad 3 i 4. Przestępstwa popełnione podczas lub w związku z «peł-
nieniem obowiązków służbowych»

Względem żołnierzy pojęcie «obowiązków służbowych» wystę-

puje w dyspozycji przepisu statuującego znamiona przedmiotowe
przestępstwa z art. 345 § 2 k.k., a ponadto w art. 348 k.k. posiłko-
wo – za użyteczne uznać trzeba orzecznictwo IWSN dotyczące tych
dwóch przepisów, a także art. 311 § 2 oraz art. 316 k.k. z 1969 r.
będących ich odpowiednikami.

Przytoczone poniżej orzeczenia odnoszą się do kwestii pełnienia

obowiązków służbowych przez pokrzywdzonego, a nie przez oskar-
żonego, którego dotyczy analizowany art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k.
Wszak właśnie oskarżonym jest «żołnierz w czynnej służbie wojsko-
wej, który popełnił przestępstwo pospolite», o którym mowa w tym
przepisie. Dlatego przyjęta metodyka posiłkowego recypowania po-
niżej przytoczonych orzeczeń Sądu Najwyższego uwzględnia koniecz-
ność przeniesienia sedna argumentacji z czasu pełnienia obowiąz-
ków służbowych przez pokrzywdzonego na czas pełnienia literalnie
tego samego typu obowiązków przez oskarżonego. Analogiczne prze-
niesienie dotyczy związku z pełnieniem obowiązków służbowych
przez pokrzywdzonego na związek z pełnieniem tego samego typu
obowiązków przez oskarżonego. W ten sposób tezy z przytoczo-
nych orzeczeń Sądu Najwyższego zachowują aktualność i użytecz-
ność dla analizowanej kwestii polegającej na zdefiniowaniu pojęcia
«obowiązków służbowych», a także czasu ich pełnienia oraz związku
z pełnieniem owych obowiązków.

Przez «pełnienie obowiązków służbowych» należy rozumieć takie

czynności żołnierza, które należą do zakresu jego działania i mają
podstawę bądź w obowiązujących przepisach (ustawach, rozporzą-
dzeniach, regulaminach, instrukcjach), bądź stosownych rozkazach
regulujących określone dziedziny życia wewnętrznego wojska

Spełnienie znamion przestępstwa w czasie, kiedy oskarżony żoł-

nierz pełnił obowiązki służbowe, in concreto może łączyć się z ustale-
niem, że czynności wykonawcze oskarżonego mają związek z pełnie-
niem przez niego obowiązków służbowych tempore criminis. Nastąpi
wówczas kumulacja obydwu przesłanek kognicji sądu wojskowego.

Wyrok IWSN z dnia 23 lutego 1979 r., sygn. Rw 34/79; OSNKW 1979/ 5/58, LEX

nr 19525.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Jednak już w czasie obowiązywania k.k. z 1969 r. słusznie za-

uważano, że dokonanie czynności wykonawczej danego typu prze-
stępstwa «podczas pełnienia obowiązków służbowych» nie jest rów-
noznaczne z dokonaniem takiej czynności sprawczej «w związku
z pełnieniem tych obowiązków»

Teza ta, po dokonaniu opisanego już przeniesienia sedna argu-

mentacji z «pełnienia obowiązków służbowych» przez pokrzyw-
dzonego na pełnienie literalnie tego samego typu obowiązków
przez oskarżonego żołnierza, jest użyteczna przy wykładni art.
647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. Trzeba zwrócić uwagę na to, że spełnie-
nie znamion przestępstwa w czasie, kiedy oskarżony żołnierz nie
pełnił obowiązków służbowych, nie oznacza jeszcze, że pomię-
dzy dokonaniem owego przestępstwa a pełnieniem przez oskar-
żonego obowiązków służbowych nie ma żadnego związku. Dlate-
go dalsze uwagi będą dotyczyły pojęć «podczas» i «w związku», ale
już odrębnie.

Ad 3. Przestępstwa popełnione «podczas» pełnienia obowiązków
służbowych

Znamię «podczas» pełnienia obowiązków służbowych zawierają

występki z art. 222 § 1, art. 223 oraz art. 226 § 1 k.k. Spośród orze-
czeń, nawiązujących do tych przepisów, wskazać należy na tezę
następującą.

Czynność sprawcza następuje «podczas» pełnienia obowiązków

służbowych wówczas, gdy dojdzie do ustalenia, że czynność ta za-
istniała «w ich trakcie»

29.

«Podczas» oznacza po prostu popełnienie

przestępstwa «w czasie trwania» tego okresu, gdy oskarżony pełnił
obowiązki służbowe

Dla tej przesłanki art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. decydujące jest

więc samoistne kryterium czasowe. Czynność sprawcza nie nastę-
puje «podczas» pełnienia obowiązków służbowych tylko wówczas,
gdy sprawca działał «poza czasem» pełnienia owych obowiązków

Wyrok IWSN z dnia 17 lipca 1980 r., sygn. Rw 247/80; OSNKW 1980/10–11/85, LEX

nr 19667.

Wyrok SN z 3 dnia listopada 2004 r., sygn. V KK 1/03; LEX nr 141319.

Wyrok IWSN z dnia 30 lipca 1973 r., sygn. Rw 659/73; Biul. Inf. SN 1973/4/11.

Podobnie Krzysztof Stefanowicz [w:], Glosa do wyroku z dnia 17 lipca 1980 r., Rw

247/80; Państwo i Prawo 1982/7/146.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Realna efektywność pełnienia obowiązków służbowych nie ma

żadnego znaczenia dla zaistnienia przesłanki «podczas» pełnienia
tychże obowiązków.

Dla spełnienia autonomicznej przesłanki «podczas» nie ma też zna-

czenia czy dane przestępstwo pospolite żołnierz popełnił również
«w związku» z pełnieniem obowiązków służbowych. Popełnienie prze-
stępstwa zarówno «podczas», jak i «w związku» z pełnieniem obowiąz-
ków służbowych, spowoduje skumulowanie obydwu tych przesłanek,
które obejmuje ten sam przepis art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k.

Ad 4. Przestępstwa popełnione «w związku» z pełnieniem obowiąz-
ków służbowych

Przesłanka «w związku» z pełnieniem obowiązków służbowych

zachodzi zawsze wtedy, gdy w toku procesu należycie udowodnio-
ne zostanie powiązanie między przestępstwem a pełnieniem przez
jego sprawcę obowiązków służbowych

. Udowodnienie owego po-

wiązania, a przez to jego ustalenie, zawsze powinno wynikać z oce-
ny opartej o zewnętrznie postrzegalne i należycie udokumentowa-
ne okoliczności określonego czynu będącego przedmiotem osądu
w danej sprawie.

Przykładowo – do sfery obowiązków służbowych, pełnionych przez

oskarżonego żołnierza będącego szefem służby finansowej jednost-
ki wojskowej, należy m.in. wydawanie zaświadczeń wymaganych dla
uzyskania kredytu. Działając we własnej sprawie żołnierz ten poświad-
czył nieprawdę w owym dokumencie. Zaświadczenie sporządził
w swoim mieszkaniu, nie na terenie obiektu wojskowego, ale używa-
jąc oryginalnego druku oraz pieczęci dostępnych mu w ramach wła-
snych obowiązków służbowych. Dokument przedłożył w banku w celu
uzyskania kredytu dla siebie, przez co zrealizował znamiona występ-
ku z art. 297 § 1 k.k. Sprawa podlega kognicji sądu wojskowego, nie-
zależnie od treści subiektywnych wyjaśnień oskarżonego bądź ich
braku. Dowody ewidentnie świadczą bowiem o obiektywnym istnie-
niu związku pomiędzy pospolitym przestępstwem popełnionym przez
żołnierza a pełnieniem przez niego obowiązków służbowych. W tego
typu przypadkach ustalenia co do wewnętrznej motywacji sprawcy

Wyrok IWSN z dnia 27 lipca 1970 r., sygn. Rw 681/70; OSNKW 1970/11/147, LEX

nr 18148.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

tempore criminis nie mają rozstrzygającego znaczenia przy ocenie wy-
stąpienia przesłanki z art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k., co oczywiście nie
wyklucza by w złożonych wyjaśnieniach oskarżony potwierdził ist-
nienie związku czynności wykonawczej przestępstwa z obowiązka-
mi służbowymi.

Wymagane w procesie należyte udowodnienie związku pomię-

dzy obowiązkami służbowymi żołnierza a popełnieniem przez nie-
go przestępstwa może polegać na samoistnym ustaleniu motywu
działania sprawcy w oparciu o jego wiarygodne wyjaśnienia

zło-

żone już w toku postępowania przygotowawczego. W ten sposób
subiektywna, wcześniej nieznana organom ścigania, motywacja
podejrzanego poprzez należyte jej udokumentowanie w aktach spra-
wy, staje się obiektywnie postrzegalną okolicznością określonego
czynu, będącego przedmiotem osądu w danej sprawie.

Złożenie dopiero w toku postępowania sądowego wiarygodnych

wyjaśnień o istnieniu związku pomiędzy obowiązkami służbowymi
żołnierza a popełnieniem przez niego pospolitego przestępstwa po-
woduje zmianę sądu właściwego do rozpoznania sprawy z powszech-
nego na wojskowy.

Ustalenie istnienia związku pomiędzy obowiązkami służbowy-

mi oskarżonego żołnierza a popełnieniem przez niego przestęp-
stwa wyłącznie na podstawie jego wiarygodnych wyjaśnień nie musi
być koniecznie wsparte kolejnymi źródłami dowodowymi, chociaż
współistnienie innych dowodów świadczących o takim powiązaniu
czynności wykonawczej przestępstwa z obowiązkami służbowymi
nie jest wykluczone.

Podstawą aprobowanego sposobu interpretowania owego związ-

ku z pełnieniem obowiązków służbowych jest pojmowanie go jako
związku przyczynowego

Zwrot «w związku» z pełnieniem obowiązków służbowych ozna-

cza taką sytuację, która charakteryzuje się istnieniem powiązania
rzeczowo-przyczynowego między przestępnym działaniem oskar-
żonego a jego obowiązkami służbowymi. Istota tego powiązania
polega na tym, że przestępne działania mogą korelować z obowiąz-
kami służbowymi żołnierza w jeden z wymienionych sposobów:

Wyrok IWSN z dnia 30 lipca 1973 r., sygn. Rw 659/73; Biul. Inf. SN 1973/4/11.

Krzysztof Stefanowicz, op. cit.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

a) zakończenie wykonywania przez sprawcę wiążących się z prze-

stępstwem obowiązków służbowych nastąpiło już przed po-
pełnieniem przestępstwa;

b) wiążące się z przestępstwem obowiązki służbowe są wyko-

nywane tempore criminis, a więc niejako jednocześnie

;

c) obowiązki służbowe, które wiążą się z przestępnym działa-

niem sprawcy, mają być przez niego przedsięwzięte dopiero
w przyszłości

Hipotetyczny przykład samoistnej przesłanki w postaci «prze-

stępstwa popełnionego w związku z pełnieniem obowiązków służ-
bowych» – wynikającej z motywacji oskarżonego, a obiektywnie
ustalonej na podstawie jego wyjaśnień – jest następujący. Pod-
czas przesłuchania pod zarzutem fizycznego i psychicznego znę-
cania się nad żoną (art. 207 § 1 k.k.) żołnierz wyjaśnia, że powo-
dem – przez co przyczyną i motywem – przestępnych działań był
jego stres i zmęczenie oraz konflikty małżeńskie, a wszystko to
wynikało z jego przeciążenia obowiązkami służbowymi, jak rów-
nież braku akceptacji ze strony żony dla permanentnych jego nie-
obecności w domu, które także wynikały w realizacji obowiązków
służbowych.

Inne źródła dowodowe (np. żona lub postronni świadkowie zda-

rzeń) mogą również wskazywać na istnienie tego rodzaju związku
pomiędzy przestępnymi zachowaniami a obowiązkami służbowymi
żołnierza. Uzyskanie takiego „wsparcia dowodowego” nie jest jed-
nak niezbędne by dokonać ustalenia motywu po stronie podejrza-
nego. Ocena wiarygodności wyjaśnień zawsze bowiem pozostaje
w gestii organu procesowego tzn. kolejno prokuratora i sądu.

W takich sprawach, w których subiektywnym czynnikiem inspi-

rującym żołnierza w kierunku popełnienia pospolitego przestęp-
stwa będzie «związek z pełnieniem obowiązków służbowych», wy-
stąpi w praktyce problem – często trudnego do ustalenia – motywu
działania sprawcy. Ustalenie motywu w przeważającej mierze za-

W sytuacji tej następuje kumulacja przesłanek «podczas» oraz «w związku» z peł-

nieniem obowiązków służbowych. W takim wypadku utrata dowodów na korelację
«w związku» nie wykluczy kognicji sądu wojskowego, gdy pozostanie przesłanka
«podczas» pełnienia obowiązków służbowych.

Wyrok IWSN z dnia 28 grudnia 1973 r., sygn. Rw 1084/73; OSNKW 1974/4/80, LEX

nr 18755.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

leży od chęci jego ujawnienia przez oskarżonego. W tym zakresie
dociekliwość i efektywność działań organów procesowych będą
decydowały o właściwości sądu powszechnego albo wojskowego

Motyw, chociaż należy do sfery psychiki sprawcy, to jednak

w ujęciu dowodowym zawsze należy do obiektywnych ustaleń fak-
tycznych danej sprawy. Dlatego także w tego typu sprawach do-
konane przez prokuratora wojskowego ustalenie, iż to sąd woj-
skowy jest właściwy do jej rozpoznania – podlega ocenie tego sądu,
do którego wniesiono akt oskarżenia (art. 35 § 1 k.p.k.). O szcze-
gólnej właściwości sądu wojskowego zawsze decydowało będzie
to, co zostanie należycie udokumentowane w aktach sprawy. In-
terpretacja taka eliminuje z obszaru właściwości sądów wojsko-
wych kognicję w sprawach przestępstw pospolitych popełnionych
na tle wyłącznie osobistym, o ile nie spełniają którejś z pozosta-
łych przesłanek podsądności, które zostały wymienione w art. 647
§ 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k.

Związek z pełnieniem obowiązków służbowych przez żołnierza

może polegać na li tylko częściowej korelacji z popełnionym przez
niego przestępstwem, gdyż art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. nie wyma-
ga, aby związek ów polegał na całkowitej współzależności obowiąz-
ków służbowych z przestępną czynnością wykonawczą. Ustawa –
poprzez deskrypcję – nie precyzuje również żadnych charaktery-
stycznych cech owego «związku z pełnieniem obowiązków służbo-
wych», decydującego o kognicji sądu wojskowego. Konkretne usta-
lenia danej sprawy będą więc rozstrzygające w kwestii określenia
sądu właściwego do jej rozpoznania.

Ad 5 i 6. Przestępstwa popełnione «w obrębie» obiektu wojskowe-
go lub wyznaczonego miejsca przebywania

Obie te przesłanki kognicji sądu wojskowego wynikają wyłącznie

z miejsca popełnienia przestępstwa. Łączy je zwrot «w obrębie».

Jak się wydaje uwaga ta w przyszłej praktyce dotyczyła będzie w szczególności

spraw o przestępstwa, których ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego. W wy-
padku tego rodzaju przestępstwa, przy braku którejkolwiek z przesłanek kognicji
sądu wojskowego (Ad 1–8), od dnia 1 stycznia 2009 r. żołnierz podlega odpowie-
dzialności karnej przed sądem powszechnym w trybie prywatnoskargowym. Przepi-
sów o postępowaniu uproszczonym, prywatnoskargowym, nakazowym i przyspie-
szonym nie stosuje się bowiem wyłącznie w sprawach podlegających orzecznictwu
sądów wojskowych (art. 646 zdanie pierwsze k.p.k.).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Na gruncie prawa karnego materialnego wyrażenie «w obrębie»

występuje w dyspozycji art. 118 § 2 k.k., który dotyczy wykonania
określonej w tym przepisie czynności sprawczej «w obrębie» grupy
określonych osób. W komentarzu stwierdza się słusznie, że chodzi
o «całą» grupę

. Takie „całościowe” pojmowanie wyrażenia «w ob-

rębie» ma należyte oparcie leksykalne, chociaż to nie o grupę osób
chodzi w art. 647 § 1 pkt 1 lit c k.p.k.

Słownikowe znaczenie wyrażenia «w obrębie» odnosić może się

także do całości zamkniętego terenu lub czymś ograniczonego ob-
szaru albo przedmiotu

a konkretnie dotyczy np. «obrębu» zakładu

pracy lub jednostki podziału administracyjnego albo «obrębu» rze-
czy ruchomej, np. środka transportu. Z tymi właśnie znaczeniami
wiąże się art. 647 § 1 pkt 1 lit c k.p.k.

Z tego, iż użyto w tym samym zdaniu, stanowiącym przepis

prawa, wyrażenia «w obrębie» w odniesieniu zarazem do obiektu
wojskowego, jak również do wyznaczonego miejsca przebywania,
wynika, że i «obiekt wojskowy», i «wyznaczone miejsce przebywa-
nia» mogą być zarówno nieruchomością, jak i rzeczą ruchomą.
Wszak do «obiektu wojskowego» nie przypisano frazeologizmu „na
terenie”, który w tradycji językowej wiąże się jedynie z nierucho-
mością.

Ad 5. Przestępstwa popełnione w obrębie «obiektu wojskowego»

W ujęciu leksykalnym «obiekt» to m.in. budynek lub zespół bu-

dynków ale również urządzenia terenowe, przy czym obiekt może
być np. przemysłowy, sportowy, turystyczny albo wojskowy, zara-
zem «obiekt» to także przedmiot, rzecz

. Dlatego «obiektem woj-

skowym» może być nieruchomość albo rzecz ruchoma.

Pojęcie «obiektu wojskowego» można określić na podstawie ana-

lizy systemu obowiązującego prawa wojskowego.

Kodeks karny – komentarz pod redakcją Andrzeja Wąska, C.H.BECK 2006, tom I,

s. 20.

Słownik języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, PWN 1979, tom

II, s. 423 oraz Słownik poprawnej polszczyzny pod redakcją Witolda Doroszewskie-
go, PWN 1980, s. 425.

Słownik języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, op. cit., tom II,

s. 411.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Na podstawie § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierp-

nia 2004 r.

za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa

państwa uznaje się

1) nieruchomości wykorzystywane:

a) na cele sztabowe i administracyjne Sił Zbrojnych Rzeczypo-

spolitej Polskiej i wojsk państw sojuszniczych, instytucji woj-
skowych […],

b) do zbiorowego i tymczasowego zakwaterowania żołnierzy

pełniących czynną służbę w Siłach Zbrojnych Rzeczypospoli-
tej Polskiej, żołnierzy wojsk państw sojuszniczych i persone-
lu cywilnego tych wojsk […],

c) na cele magazynowe i techniczno-usługowe Sił Zbrojnych Rze-

czypospolitej Polskiej i wojsk państw sojuszniczych […],

d) pod obiekty gospodarczo-eksploatacyjne i inne urządzenia

stanowiące infrastrukturę obiektów: Sił Zbrojnych Rzeczypo-
spolitej Polskiej i wojsk państw sojuszniczych […],

e) pod obiekty szkoleniowe, poligony, place ćwiczeń i strzelni-

ce: Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i wojsk państw so-
juszniczych […] oraz lotniska i urządzenia naziemne lotnisk,
a także urządzone lądowiska: Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej i wojsk państw sojuszniczych […],

f) na nabrzeża, porty wojenne oraz pod urządzenia portowe

Marynarki Wojennej […],

g) […],
h) przez przedsiębiorstwa państwowe oraz jednostki i ośrodki

badawczo-rozwojowe, dla których Minister Obrony Narodo-
wej […] jest organem założycielskim, realizujące zadania na
rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa,

2) […];
3) nieruchomości pod wojskowymi bocznicami kolejowymi;
4) nieruchomości przeznaczone w miejscowym planie zagospoda-

rowania przestrzennego na cele, o których mowa w pkt 1–3.

Rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznawanych za

niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz.U. z 2004 r. Nr 207,
poz. 2107).

Cytując przepis pominięto fragmenty, które nie dotyczą wojska lecz innych służb,

np. Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu oraz
Służby Więziennej.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Ww. nieruchomości, jako uznane przez system prawa za nie-

zbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa, są «obiek-
tami wojskowymi» w rozumieniu art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k.

Jak już wyjaśniono (Ad 5 i 6) «obiektem wojskowym» może być

również rzecz ruchoma: np. jednostki pływające oraz statki powietrz-
ne Sił Zbrojnych, a także lądowe środki transportu Sił Zbrojnych (np.
eszelon)

. Taką rzecz należy uznać za obiekt wojskowy tylko wów-

czas, gdy cechy konstrukcyjne danego przedmiotu są tego rodzaju, że
pozwalają na popełnienie przestępstwa «w obrębie» owego obiektu.

Według innego rozporządzenia «obiekty wojskowe» to obiekty

zajmowane przez organy wojskowe, jak również obiekty koszaro-
we oraz obiekty zakwaterowania przejściowego jednostek wojsko-
wych

. Określenie to, chociaż użyteczne przy stosowaniu art. 647

§ 1 pkt 1 lit. c k.p.k., nie jest jednak pełne, gdyż nie obejmuje np.
obiektów wojsk państw sojuszniczych, obiektów magazynowych
i techniczno-usługowych oraz obiektów gospodarczo-eksploatacyj-
nych. Zawężenie zakresu pojęcia «obiektu wojskowego» do „obiek-
tów zajmowanych przez organy wojskowe, jak również obiektów
koszarowych oraz obiektów zakwaterowania przejściowego jedno-
stek wojskowych” nastąpiło z powodu limitowanego przedmiotu
regulacji cyt. rozporządzenia, ograniczonego jedynie do problema-
tyki wnoszenia napojów alkoholowych na teren obiektów określo-
nych w tym rozporządzeniu.

«Zajmowanie» obiektu przez organy wojskowe oznacza siedzibę

tego organu. «Obiektem wojskowym» jest więc stała siedziba orga-
nu wojskowego albo tymczasowa siedziba tego samego typu orga-
nu wynikająca z zakwaterowania przejściowego. Pojęcie «organu
wojskowego» zostało już wyjaśnione (Ad 1). O «obiekcie wojsko-
wym», jako siedzibie organu wojskowego, oczywiście można mó-
wić tylko wtedy, gdy organ ten faktycznie posiada stałą lub tymcza-
sową siedzibę.

Wydaje się, że problematyka określenia desygnatów pojęcia «obiekt wojskowy»

powinna w nieodległej przyszłości zostać kompleksowo uregulowana w resortowym
akcie normatywnym.

Określenie to wynika z § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia

17 lipca 2003 r. w sprawie postępowania w razie wnoszenia napojów alkoholowych
na teren obiektów wojskowych oraz wysokości opłaty za przechowywanie napojów
alkoholowych w depozycie (Dz.U. Nr 135, poz. 1271).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Pojęcie «w obrębie obiektu wojskowego» ma nieco inne zna-

czenie w odniesieniu do różnego typu obiektów wojskowych.Kie-
dy nieruchomość, będącą «obiektem wojskowym», jest wolnosto-
jącym budynkiem, bez przynależnego do niego obszaru gruntu,
«w obrębie obiektu wojskowego» oznacza wyłącznie «w obrębie
tego budynku», tzn. w jego wnętrzu, ale również np. na dachu lub
na balkonie.

Możliwe są perturbacje kompetencyjne np. wówczas, gdy do

niektórych ścian wolnostojącego budynku, będącego «obiektem
wojskowym», przylegał będzie grunt stanowiący teren pod zarzą-
dem wojska, a pozostałe ściany sąsiadowały będą z gruntem gmi-
ny. Ustalać należało będzie pod którymi oknami budynku, a więc
na czyim gruncie żołnierz np. pobił cywila i czy nie przemieszczali
się przy tym z jednego obszaru na drugi. Podobnie jak co do prze-
słanki przestępstwa popełnionego «w związku» z pełnieniem obo-
wiązków służbowych (Ad 4) art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. nie wy-
maga, aby czynność wykonawcza sprawcy była dokonana w całości
i wyłącznie «w obrębie obiektu wojskowego». Dlatego powoduje
właściwość sądu wojskowego ustalenie, że sprawca wykonał
«w obrębie obiektu wojskowego» tylko niektóre elementy czynno-
ści wykonawczej przestępstwa będącego przedmiotem osądu w da-
nej sprawie.

«Obiektem wojskowym» może być budynek (lub grupa budyn-

ków), wraz z przyległym obszarem gruntu (akwenem), albo samo-
istny obszar gruntu. «W obrębie obiektu wojskowego» w takim wy-
padku oznaczać będzie zarówno «w obrębie budynku», jak również
«na terenie obszaru». Precyzyjne ustalenie terytorialnego zasięgu
obszaru obiektu wojskowego należy do sfery ustaleń faktycznych
(np. gdy teren obiektu nie jest w pełni ogrodzony). Najbardziej ty-
powym «obiektem wojskowym» jest jednostka wojskowa. Przez jed-
nostkę wojskową rozumie się jednostkę organizacyjną Sił Zbrojnych,
funkcjonującą na podstawie etatu nadanego przez Ministra Obrony
Narodowej

Definicja ogólna z art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym

obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241,
poz. 2416 z późn. zm.). Z definicją tą nie konkurują skutecznie żadne inne określe-
nia „jednostek wojskowych”, ustanowione na użytek konkretnych aktów prawnych;
zob. np. art. 6 ust. 2 pkt 1 cyt. ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej
żołnierzy zawodowych.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Lokale i budynki mieszkalne, będące w dyspozycji Wojskowej

Agencji Mieszkaniowej, nie są «obiektami wojskowymi» w rozu-
mieniu art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. Lokal mieszkalny, znajdujący
się w takim budynku, to samodzielny lokal mieszkalny, który różni
się od innych samodzielnych lokali mieszkalnych jedynie właśnie
tym, że pozostaje w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej

Samodzielnym lokalem mieszkalnym jest wydzielona trwałymi

ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na
stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą
zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych

Tak więc zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych jest zasadniczym

celem dysponowania wszelkiego typu lokalami mieszkalnymi.
Niczym w tym zakresie nie różnią się od innych te lokale mieszkal-
ne, które znajdują się w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkanio-
wej. Lokale te nie spełniają żadnego z warunków określonych w cyt.
§ 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.
W szczególności nie są to nieruchomości wykorzystywane do zbio-
rowego i tymczasowego zakwaterowania żołnierzy pełniących
czynną służbę w Siłach Zbrojnych (§ 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia).

Nieruchomości lub ich części, przekazane przez Ministra Obro-

ny Narodowej na rzecz Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, mogą
być niekiedy przekazywane przez Agencję nieodpłatnie utworzo-
nym przez nią towarzystwom budownictwa społecznego

. Od chwili

przekazania na rzecz takiego towarzystwa nieruchomości takie nie
są obiektami wojskowymi.

Ad. 6. Przestępstwa popełnione w obrębie «wyznaczonego miej-
sca przebywania»

Pojęciem «wyznaczonego miejsca przebywania» posłużono się

w dyspozycji art. 338 § 1 oraz art. 339 § 1 k.k.

«Wyznaczone miejsce przebywania» to rejon lub obiekt znajdu-

jący się poza obrębem macierzystej jednostki wojskowej żołnierza.

Arg ex art. 1a pkt 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398
z późn. zm.).

Art. 2. ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U.

z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.).

Następuje to na podstawie art. 3 ust. 4 cyt. ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.

o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Żołnierz powinien w takim miejscu przebywać w związku z powie-
rzonymi mu zadaniami służbowymi (ale nie musi ich tempore crimi-
nis wykonywać, o czym dalej). Może to być miejsce oddelegowania
wyznaczone rozkazem wyjazdu lub w inny sposób albo także służ-
bowy środek transportu do miejsca oddelegowania i z powrotem

Jest więc oczywiste, że «wyznaczone miejsce przebywania» wcale
nie musi być budynkiem, chociaż in concreto może nim być.

«Wyznaczone miejsce przebywania» to każde wskazane żołnie-

rzowi przez przełożonego miejsce znajdujące się poza macierzystą
jednostką wojskową, w którym żołnierz ma pełnić służbę przez
określony czas sam albo razem z innymi żołnierzami

W tezie tej, poprzez zwrot „ma pełnić”, słusznie zaakcentowano

potencjalny charakter pełnienia obowiązków wynikających z rodza-
jowo określonego typu służby wojskowej, pełnionej przez konkret-
nego oskarżonego. Aspekt ten jeszcze wyraziściej zaakcentowano
w następującej tezie.

«Wyznaczonym miejscem przebywania» jest miejsce, w którym

żołnierz wykonuje czynności służbowe albo trwa w gotowości do
ich wykonywania, pozostając w dyspozycji przełożonego, przez co
urzeczywistnia on swój osobisty, konkretny obowiązek służbowy,
gdyż wypełnia go realną treścią

W piśmiennictwie występują też poglądy powierzchownie trak-

tujące omawiane zagadnienie. Np. zapatrywanie, że «wyznaczone
miejsce przebywania to miejsce poza jednostką wojskową, w któ-
rym żołnierz wykonuje swoje zadania służbowe»

, może sugero-

wać, iż chodzi wyłącznie o miejsce efektywnego wykonywania owych
zadań, co nie polega na prawdzie.

Jak już wyjaśniono «wyznaczone miejsce przebywania» wcale nie

musi być budynkiem, chociaż in concreto może nim być. Należy przy-
jąć, że «w obrębie wyznaczonego miejsca przebywania» zasadniczo
oznacza «we wnętrzu takiego miejsca».

Podobnie Marian Flemming, Kodeks karny – część wojskowa. Komentarz, C.H.BECK

2000, s. 108, teza 21.

Jarosław Majewski [w:], Kodeks karny. Część szczególna. Tom III, Zakamycze 2006,

s. 1061, teza 17.

Henryk Kmieciak, Glosa do wyroku SN z dnia 31 maja 1995 r. sygn. WR 62/95,

Wojskowy Przegląd Prawniczy 1996, nr 1, s. 80-84.

Patrycja Kozłowska-Kalisz [w:], Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Oficyna 2007,

LEX – komentarz do art. 338 k.k.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa pospolitego

przez żołnierza poza wnętrzem «wyznaczonego miejsca przebywa-
nia» kognicja sądu wojskowego może sięgać jedynie wtedy, gdy owo
miejsce przebywania wyznaczono żołnierzowi w obrębie takiego
obiektu wojskowego, do którego przynależy określony teren pod
zarządem wojska (Ad 5). Kognicję sądu wojskowego uzasadni wów-
czas jednak nie to, że czyn popełniono «w obrębie wyznaczonego
miejsca przebywania», ale to, że «w obrębie obiektu wojskowego».

Ad 7. Przestępstwa popełnione «na szkodę wojska»

Jak już wyjaśniono w części wstępnej opracowania, wynikające

z art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. przesłanki zasadniczo nie stawiają
wymogu relatywizacji ustaleń faktycznych danej sprawy do zespołu
ustawowych znamion przestępstwa będącego przedmiotem postę-
powania. Dotyczy to m.in. przestępstwa popełnionego «na szkodę
wojska», co oznacza, że dla ustalenia kognicji sądu wojskowego
w oparciu o tę przesłankę nie jest wymagane aby «wojsku» w danej
sprawie przysługiwał status pokrzywdzonego.

Żadna z obowiązujących ustaw, w tym k.c., ani również k.k. oraz

k.p.k., nie zawiera definicji szkody. Skoro przesłanka «na szkodę
wojska», której dotyczy art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k., nie jest w tym
wypadku znamieniem żadnego typu przestępstwa – to należy usta-
lić leksykalne znaczenie tego pojęcia.

Szkoda oznacza uszczerbek, stratę, zmniejszenie majątku, różni-

cę między stanem majątkowym poszkodowanego po zdarzeniu wy-
rządzającym szkodę a stanem jaki by istniał, gdyby zdarzenie wyrzą-
dzające szkodę nie nastąpiło. Pojęcie szkody stosowane w przepisach
prawnych odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub inte-
resach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew
swojej woli. Tak rozumiana szkoda obejmuje zarówno szkodę mająt-
kową, jak i niemajątkową, przy czym ta ostatnia odnosi się do takie-
go naruszenia prawnie chronionych dóbr osobistych albo interesów,
które nie wywołują reperkusji majątkowych. Kwestia naruszenia dóbr
osobistych w odniesieniu do wojska oczywiście nie wchodzi w ra-
chubę.

Szkoda w odniesieniu do wojska polegać może na tym, że jego

określony, prawnie chroniony interes został bezpośrednio naruszo-
ny lub zagrożony. Chodzi też o to, aby szkoda wynikała z normal-

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

nych następstw określonego działania lub zaniechania, poprzez
odwołanie się do przyczynowości jako kategorii poznawczej o cha-
rakterze obiektywnym

Oznacza to, że kognicję sądu wojskowego powoduje zarówno

ustalenie konkretnej efektywnej szkody, jak również wystarczające
jest wykazanie, że działanie sprawcy naraziło na szkodę prawnie
chroniony interes wojska.

Dla przypisania sprawcy pospolitego przestępstwa działania na

szkodę interesu publicznego nie jest konieczne powstanie szkody,
ale w takiej sytuacji należy wykazać mechanizm działania sprawcy
na szkodę konkretnego interesu

Szkoda występuje zarówno w postaci majątkowej, jak i niema-

jątkowej. Jako popełnione «na szkodę wojska» in concreto w rachubę
mogą więc wchodzić przestępstwa pospolite nie tylko przeciwko
mieniu ale również np. przeciwko ochronie informacji, obrotowi
gospodarczemu, wiarygodności dokumentów, a także bezpieczeń-
stwu powszechnemu oraz bezpieczeństwu w komunikacji.

Przykładowo – odnośnie przestępstw z rozdziału XXXIV k.k., tzn.

przeciwko wiarygodności dokumentów – zasadniczym przedmio-
tem ochrony jest zagwarantowanie pewności obrotu prawnego.
Prawnie chronionym interesem resortu obrony narodowej jest pew-
ność funkcjonowania wojska – jako instytucji – w oparciu o wiary-
godne dokumenty. Dlatego np. przestępstwo z art. 270 § 1 k.k. jest
popełnione «na szkodę wojska» kiedy zostanie ustalone, że ubocz-
nym przedmiotem ochrony w danej sprawie jest właśnie wiarygod-
ność określonych dokumentów używanych w resorcie obrony naro-
dowej

Natomiast co się tyczy przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu

narkomanii

to prawnie chronionym interesem wojska jest m.in.

Joanna Misztal-Konecka: Roszczenia majątkowe osób najbliższych dla pokrzyw-

dzonego, Wydawnictwo LexisNexis 2008, s. 49 i nast.

Wyrok IWSN z dnia 24 kwietnia 2008 r. (sygn. WA 13/08; Biul. PK 2008/9/51, LEX

nr 388697, teza 2).

Cel zagwarantowania pewności obrotu prawnego, jako przedmiot ochrony art. 270

k.k., podkreślany był w orzecznictwie wielokrotnie, np. w wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 1 kwietnia 2008 r. (sygn. V KK 26/08; LEX nr 370251, Prok. i Pr. 2008/7–8/10,
Biul. PK 2008/8/15). Podnoszony w tym orzeczeniu brak pokrzywdzenia przestęp-
stwem z art. 270 § 1 k.k. konkretnej osoby fizycznej, a przez to niemożność pojedna-
nia się z nią, jak i naprawienia wyrządzonej szkody, nie zmienia faktu, że przestęp-
stwo to jest skierowane przeciwko wiarygodności dokumentu.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

zachowanie szeregów armii w czystości od środków odurzających
i substancji psychotropowych. Pkt 35 Regulaminu Ogólnego Sił
Zbrojnych stanowi, iż żołnierz przebywający na terenie obiektów
wojskowych nie może posiadać i używać środków odurzających lub
substancji psychotropowych albo używać środków zastępczych oraz
pozostawać w stanie po użyciu tych środków lub substancji. Doty-
czy to również żołnierza przybywającego do miejsca pełnienia służby
lub zakwaterowania po powrocie z urlopu, przepustki, podróży służ-
bowej, leczenia itp.

Jeżeli więc żołnierz przygotowuje lub wprowadza do obrotu po-

między innymi żołnierzami środki odurzające bądź substancje psy-
chotropowe (art. 56 i 57 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii), czy
też udziela, ułatwia, umożliwia albo nakłania do użycia takiego środ-
ka innego żołnierza (art. 58 i 59 ustawy o przeciwdziałaniu narkoma-
nii) – to naraża na szkodę konkretny interes wojska, który jest praw-
nie chroniony mocą zacytowanego pkt. 35 Regulaminu Ogólnego Sił
Zbrojnych. Powodem i zasadniczym celem penalizacji zachowań –
polegających na udzielaniu, ułatwianiu, umożliwianiu albo nakłania-
niu innego żołnierza do użycia środka odurzającego lub substancji
psychotropowej – jest przede wszystkim ochrona życia i zdrowia
żołnierzy narażonych na toksykację, ale również zachowanie szere-
gów armii w czystości od zabronionych środków i substancji, a nie
tylko ochrona wyłącznie bliżej niesprecyzowanej zdrowotności żoł-
nierzy

Sprawy o tego typu przestępstwa podlegają kognicji sądów woj-

skowych.

Najczęstszym przestępstwem narkotykowym jest posiadanie środ-

ków odurzających lub substancji psychotropowych, którego dotyczy
art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Nie można domnie-
mywać motywów posiadania zabronionych środków lub substancji
ani tego co posiadacz zamierza z nimi zrobić. Dlatego samoistnie
przestępstwo owego posiadania, w wypadku jego popełnienia przez
żołnierza, nie jest popełnione «na szkodę wojska». Przestępstwo art. 62

Z uwzględnieniem zmian wprowadzonych mocą decyzji Ministra Obrony Narodo-

wej z dnia 26 października 2005 r. Nr 365/MON (Dz. Urz. MON Nr 20, poz. 197).

Podobnie co do osób cywilnych Ryszard A. Stefański: Przegląd uchwał Izby Karnej

Sądu Najwyższego za 2006 r., Wojskowy Przegląd Prawniczy 2007 nr 1, s. 111, LEX
nr 59277, teza 5.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii żołnierz może jednak po-
pełnić «z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojsko-
wej» (Ad 8).

Ad 8. Przestępstwa popełnione «z naruszeniem obowiązku wy-
nikającego ze służby wojskowej»

Pojęcie «obowiązku wynikającego ze służby wojskowej» występu-

je w dyspozycji art. 341 § 1 k.k., którego poprzednikiem był analo-
gicznie skonstruowany art. 305 k.k. z 1969 r. Oparcie się na dorobku
orzeczniczym związanym z ww. przepisami pozwala zwrócić uwagę
na to, że obydwa te przepisy chronią nie wszystkie (liczne i różno-
rodne) obowiązki służbowe żołnierza, lecz osłaniają tylko podstawo-
wy obowiązek pełnienia służby wojskowej, od którego sprawca uchyla
się w całości (poprzez odmowę pełnienia służby) lub częściowo (po-
przez odmowę wykonywania jednego bądź kilku – ale nie wszystkich
– obowiązków wynikających z tej służby). W doktrynie taki wniosek,
ograniczający zakres penalizacji art. 341 § 1 k.k., stawia się słusznie
w oparciu o argument zamieszczenia tego przepisu w rozdziale XXXIX
k.k., który powoduje odpowiedzialność «za przestępstwa przeciwko
obowiązkowi pełnienia służby wojskowej»

Jednak «obowiązek wynikający ze służby wojskowej», o którym

mowa w art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k., nie stanowi ustawowego zna-
mienia żadnego przestępstwa stypizowanego w jakimkolwiek roz-
dziale k.k. Dlatego definicja tego pojęcia, na użytek wskazanego tu
przepisu prawa procesowego, nie doznaje ograniczenia. W analizo-
wanym przepisie k.p.k. chodzi bowiem o «naruszenie obowiązku
wynikającego ze służby wojskowej», a nie o „całkowitą albo częściową
odmowę pełnienia służby wojskowej”, jak w art. 341 § 1 k.k.

W art. 647 § 1 pkt 1 lit. c k.p.k. chodzi o każdy „z licznych i różno-

rodnych obowiązków służbowych żołnierza”

. Dlatego «obowiązek

wynikający ze służby wojskowej», o którym mowa w art. 647 § 1 pkt 1
lit. c k.p.k. jest pojęciem szerszym aniżeli w art. 341 § 1 k.k. (oraz art.
305 k.k. z 1969 r.). «Obowiązkiem wynikającym ze służby wojsko-
wej» jest bowiem każdy obowiązek, który wynika z już omówionych
«obowiązków służbowych» (Ad 3 i 4).

Marian Flemming, op. cit., s. 124, teza 13.

Używając wyrażenia, którym w cyt. komentarzu posłużył się Marian Flemming.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

«Obowiązek wynikający ze służby wojskowej» obejmuje rozkazy

będące poleceniami podjęcia określonego działania lub zaniecha-
nia działania, wydane służbowo określonemu żołnierzowi przez
przełożonego lub uprawnionego starszego

«Obowiązki wynikające ze służby wojskowej» to takie czynno-

ści żołnierza, które należą do zakresu jego służbowego działania
i mają podstawę w:

– obowiązujących przepisach (ustawach, rozporządzeniach,

zarządzeniach, regulaminach, instrukcjach);

– rozkazach ogólnych regulujących określone dziedziny we-

wnętrznego funkcjonowania wojska;

– rozkazach indywidualnych, które ustnie bądź pisemnie wy-

dano żołnierzowi.

Naruszenie obowiązku wynikającego ze służby wojskowej nie

musi mieć charakteru działania uporczywego.

Wyrażenie «z naruszeniem» oznacza współzależność pomiędzy

obowiązkiem wynikającym ze służby wojskowej żołnierza a popeł-
nionym przez niego przestępstwem pospolitym. Dla spełnienia wy-
mogu owej korelacji wystarczające jest ustalenie więzi przedmio-
towej. Oznacza to, że naruszenie obowiązku wynikającego ze służby
wojskowej nie musi motywować czynności wykonawczej sprawcy
przestępstwa.

Jak już wspomniano najczęstszym przestępstwem narkotykowym

jest występek z art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Wów-
czas, gdy żołnierz posiadał zabronione środki lub substancje w ob-
rębie obiektu wojskowego (Ad 5) lub wyznaczonego miejsca prze-
bywania (Ad 6), to sprawa podlega właściwości sądu wojskowego
właśnie z powodu locus delicti.

Narusza obowiązek wynikający ze służby wojskowej (określony

w cyt. pkt. 35 Regulaminu Ogólnego Sił Zbrojnych; zob. Ad 7), taki
żołnierz, który posiada zabronione środki lub substancje na terenie
obiektu wojskowego, a także w czasie, gdy przybywał on do miej-
sca pełnienia służby lub zakwaterowania po powrocie z urlopu, prze-
pustki, podróży służbowej, leczenia itp. Następuje wtedy kumula-
cja dwóch przesłanek (5 albo 6 z 8). Należy przyjąć, że wówczas gdy
żołnierz „przybywa do” ww. miejsc to znajduje się już w obrębie

Pkt 15 Regulaminu Ogólnego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania. Pró-
ba rozszerzania pojęcia „przybywa do” na czas podróży powrotnej
stanowi nieuprawnioną nadinterpretację, gdyż nieuchronnie pro-
wadzi ad absurdum ku pytaniu o dystans od jakiego rozpoczyna się
„przybywanie do” miejsca pełnienia służby lub zakwaterowania.

Należy zdecydowanie zanegować uprawnienie dowódców jed-

nostek wojskowych lub kierowników instytucji wojskowych do od-
mowy wpuszczenia na podległe tereny funkcjonariuszy Policji, przy-
byłych w celu zatrzymania żołnierza bądź wykonania innej czynności
postępowania karnego. Przepisy art. 15 § 2 i 3 k.p.k. obligują wszyst-
kie instytucje państwowe i samorządowe do udzielenia pomocy
organom prowadzącym postępowania karne. Z kolei art. 244 § 1
k.p.k. przyznaje Policji prawo zatrzymania osoby podejrzanej bez
względu na miejsce aktualnego jej przebywania. Nie ogranicza tego
uprawnienia przepis art. 664 k.p.k., albowiem wskazuje on, że prze-
łożony wojskowy i wojskowe organy porządkowe posiadają ,,tak-
że”, ale nie wyłącznie, kompetencje do zatrzymania osoby podlega-
jącej właściwości sądów wojskowych.

Przepis art. 247 § 3 k.p.k. interpretować trzeba w połączeniu

z art. 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz.U.
z 2007 r., nr 43, poz. 277) oraz art. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia
2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porząd-
kowych (Dz.U. nr 132, poz. 1353 z późn. zm.). Chociaż więc z regu-
ły to właśnie Żandarmeria Wojskowa realizuje czynności, o jakich
mowa w art. 247 § 3 k.p.k., to jednak nie jest ona jedynym organem
wojskowym uprawnionym do wykonania odnośnego zarządzenia
o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu, a także ewentual-
nego zarządzenia przeszukania w tym celu, aby osobę poszukiwaną
zatrzymać. Wniosek taki wypływa z analizy treści art. 247 § 3 k.p.k.
w związku z art. 46 ust. 1 pkt 5 i art. 48 ust. 1 pkt 4 ustawy o Żan-
darmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych.

Podobnie interpretować należy przepis art. 663 k.p.k., nadający

w sprawach podlegających orzecznictwu sadów wojskowych upraw-
nienia i obowiązki procesowe ,,także” Żandarmerii Wojskowej. Ewen-
tualne nieprawidłowości dostrzeżone w działaniach podejmowanych
przez funkcjonariuszy Policji w ramach postępowania karnego, w ob-
rębie obiektów wojskowych (np. naruszenia zasady obowiązkowej
obecności dowódcy przy przeszukaniu określonej w art. 222 § 2 k.p.k.)

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

mogą, co najwyżej, być przedmiotem skargi do ich przełożonych bądź
zaskarżenia w trybie przewidzianym w ustawie; nie dają one jednak
możliwości zablokowania czynności procesowych. Należy dodać, iż
odmowa wstępu na teren wojskowy organom prowadzącym postę-
powanie karne może spowodować odpowiedzialność karną dowód-
cy jednostki lub kierownika instytucji (np. art. 231 § 1 k.k. lub art.
239 § 1 k.k.).

Podsumowanie

Dokonana w niniejszym opracowaniu interpretacja przepisów pro-

cesowych, dotyczących zmian w zakresie kognicji sądów wojsko-
wych w sprawach karnych, prowadzona była wyłącznie przy użyciu
wykładni językowej. Żadna z analizowanych dyspozycji normatyw-
nych nie była bowiem niejednoznaczna, a to dopiero upoważniałoby
do posługiwania się którąkolwiek z pozajęzykowych dyrektyw wy-
kładni.

Aktualnie częstokroć jednak nadużywa się wykładni pozajęzy-

kowej, niejako zakładając nieracjonalność ustawodawcy. Jest to
oczywiście metodyka nieprawidłowa, jednak kusząca, gdyż prag-
matycznie uzasadniona, jako że interpretator – z mniejszym lub
większym mozołem – osiąga taki rezultat wykładni, który osiągnąć
zamierzał i jaki go satysfakcjonuje. Przy tej metodzie literalna treść
przepisu ulega dowolnej zmianie pod pozorem dokonywania wy-
kładni, zaś czyjeś twierdzenie, że określona norma prawna obowią-
zuje w zakresie szerszym albo węższym aniżeli wynika to z treści
przepisu, jest jedynie stwierdzeniem, iż ktoś chciałby aby pewna
norma obowiązywała w zakresie odmiennym od ustanowionego

Uwagę tę należy mieć na względzie, gdy przystąpi się do kontesto-
wania tez zawartych w niniejszym opracowaniu.

Z. Ziembiński, Logika praktyczna, PWN 1993, s. 217–218, 222–223, 224–225, idem,

Teoria prawa, PWN 1978, s. 97.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

ZMIANY W PRAWIE KARNYM

ORAZ W PRAWIE WYKROCZEŃ

WYNIKAJĄCE Z NOWEJ USTAWY O DYSCYPLINIE

WOJSKOWEJ

Ustawa z dnia 9 października 2009 roku o dyscyplinie wojsko-

wej

w rozdziale 1. działu VI. ustanawia zmiany w przepisach obo-

wiązujących kilku ustaw. Zakres tematyczny opracowania odnosi
się do przepisów art. 90, 92, 93 oraz 94 u.d.w., które powodują

częściową nowelizację – odpowiednio – Kodeksu wykroczeń, Ko-
deksu karnego, Kodeksu postępowania karnego oraz Kodeksu po-
stępowania w sprawach o wykroczenia. Uchwalone zmiany zostaną
omówione w kolejności wynikającej z systematyki przepisów usta-
wy o dyscyplinie wojskowej.

♦

art. 90 ustawy o dyscyplinie wojskowej nowelizuje niektóre prze-

pisy Kodeksu wykroczeń:

– pkt 1 dotyczy art. 33 w § 4 pkt 7 k.w. i powoduje nowelizację
dyrektyw wymiaru kary za wykroczenia poprzez uzupełnienie jed-
nej z ustawowych okoliczności obciążających. Bez zmian pozostaje
«działanie sprawcy pod wpływem alkoholu». Natomiast dotychcza-
sowa formuła, która obejmowała także «działanie pod wpływem in-
nego środka odurzającego» została zastąpiona wyrażeniem doty-
czącym «działania pod wpływem środka odurzającego lub innej
podobnie działającej substancji lub środka». Zgodnie z uzasadnie-
niem rządowego projektu ustawy o dyscyplinie wojskowej

zmia-

na ta ma na celu „rozszerzenie okoliczności obciążających spraw-
ców wykroczeń o popełnienie ich nie tylko pod wpływem alkoholu,
ale i narkotyków.”;
– pkt 2 ustanawia poszerzenie ustawowych znamion kwalifikowane-
go typu wykroczenia z art. 51 § 2 k.w. Do dotychczasowego chuli-

Dalej przeważnie określana skrótowo jako u.d.w.; druki Sejmu VI kadencji nr 1666

i 2189 oraz druk Senatu VII kadencji nr 639 i 639A.

Omawiane przepisy wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2010 r., co w niniejszej

publikacji upoważnia do posługiwania się formą czasu teraźniejszego co do ich obo-
wiązywania.

Na podstawie druku Sejmu VI kadencji nr 1666, s. 19.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

gańskiego charakteru czynu lub dopuszczenia się go przez sprawcę
będącego pod wpływem alkoholu – dodano również «wpływ środka
odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka»;
– pkt 3 poszerza znamiona ustawowego typu wykroczenia z art. 70
§ 2 k.w. Nastąpiło to w dwóch płaszczyznach.

Po pierwsze – analogicznie do zmian opisanych powyżej, do-

tychczasowe wyrażenie, które obejmowało sprawcę znajdującego
się w stanie «po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka»
zastąpiono stanem «po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub
innej podobnie działającej substancji lub środka».

Po wtóre – objęte penalizacją «podjęcie w tym stanie czynności

zawodowych» uzupełniono o «czynności służbowe».W konsekwen-
cji tej zmiany znamiona wykroczenia z art. 70 § 2 k.w. obejmują
również żołnierzy niezawodowych. Jasne jest bowiem, że do obo-
wiązków żołnierzy niezawodowych należy podejmowanie czynno-
ści służbowych w stanie wolnym od jakiejkolwiek toksykacji orga-
nizmu. Bez dokonanej nowelizacji mogłoby być kontrowersyjne, czy
żołnierz niezawodowy jest podmiotowo zdatny do podejmowania
«czynności zawodowych» w rozumieniu dotychczas obowiązujące-
go przepisu. W kontekście pełnienia służby przez kandydatów na
żołnierzy zawodowych, żołnierzy służby przygotowawczej oraz
żołnierzy Narodowych Sił Rezerwowych jest to bardzo istotne dla
poprawy bezpieczeństwa pełnionej służby

66.

♦

art. 92 ustawy o dyscyplinie wojskowej nowelizuje niektóre prze-

pisy Kodeksu karnego:

– pkt 1 nadaje art. 323 § 3 k.k. brzmienie następujące: Żołnierze
innej służby niż zasadnicza odbywają karę ograniczenia wolności,
pozostając w określonym miejscu w dyspozycji przełożonego w cza-
sie od zakończenia zajęć służbowych przez 4 godziny 2 dni w tygo-
dniu. Sąd może również orzec potrącenie od 5 do 15% miesięcznego
zasadniczego uposażenia na wskazany cel społeczny.

Przy wymierzaniu kary ograniczenia wolności żołnierzowi innej

służby niż zasadnicza – zdanie pierwsze znowelizowanego przepi-
su przede wszystkim znosi obowiązek sądu każdorazowego orze-
kania obowiązku pozostawania w określonym miejscu w czasie od

Tamże.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

zakończenia zajęć służbowych do capstrzyku przez 2 dni w tygo-
dniu, który to obowiązek wynikał z dotychczasowej treści przepi-
su, obligatoryjnej w tym zakresie również wtedy, gdy wykonanie
tej kary warunkowo zawieszano

Aktualna treść przepisu powoduje zwiększenie autonomii do-

wódcy jednostki wojskowej, jako organu wykonującego karę ogra-
niczenia wolności wobec osób wymienionych w art. 323 § 3 k.k.
(art. 227 § 1 k.k.w.), w zakresie swobody określania dni tygodnia,
w których skazany podwładny ma pozostawać w określonym miej-
scu

. Doprecyzowano też, że skazany w tym czasie «pozostaje w dys-

pozycji przełożonego».

Co się tyczy możliwości potrącenia części miesięcznego uposa-

żenia – to nie uległa zmianie jego wysokość od 5 do 15%. Noweliza-
cja precyzuje natomiast, że potraceniu ulega określona w wyroku
część miesięcznego uposażenia zasadniczego, co usuwa wątpliwo-
ści, które niekiedy występowały w praktyce.
– pkt 2 ustala nowe brzmienie art. 338 k.k. (samowolne oddalenie):

Art. 338. § 1. Żołnierz, który co najmniej dwukrotnie w okresie

nie dłuższym niż 3 miesiące samowolnie opuszcza swoją jednostkę
lub wyznaczone miejsce przebywania albo samowolnie poza nimi
pozostaje w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo 48 godzin,
podlega karze ograniczenia wolności.

§ 2. Żołnierz, który samowolnie opuszcza swoją jednostkę lub

wyznaczone miejsce przebywania albo samowolnie poza nimi po-
zostaje przez okres powyżej 48 godzin, nie dłużej jednak niż przez
okres 7 dni, podlega karze ograniczenia wolności, karze aresztu
wojskowego do roku albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. Żołnierz, który samowolnie opuszcza swoją jednostkę lub

wyznaczone miejsce przebywania albo samowolnie poza nimi po-
zostaje przez okres powyżej 7 dni, podlega karze aresztu wojsko-
wego albo pozbawienia wolności do lat 3.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2002 r. (sygn. WKN 36/01; OSNKW 2002/

9–10/74, LEX nr 54966).

Przed nowelizacją art. 323 § 3 k.k. częstokroć sądy ograniczały dowódcę w poży-

tecznym dla służby wykorzystaniu gotowości skazanego do wykonywania zadań,
gdyż określały konkretne 2 dni tygodnia (np. wtorki i czwartki), w których skazany
miał pozostawać w określonym miejscu w czasie od zakończenia zajęć służbowych
do capstrzyku, chociaż wskazywanie tychże dni w wyroku nie było konieczne (zob.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2003 r., sygn. WA 30/03; LEX nr 184869
z glosą W. Marcinkowskiego, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2003 nr 1, s. 161–164).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 i 2 następuje na

wniosek dowódcy jednostki wojskowej.

Po nowelizacji występek samowolnego oddalenia nadal jest

przestępstwem indywidualnym, którego sprawcą może być tylko
żołnierz. Art. 338 k.k. (we wszystkich typach samowolnych odda-
leń, do których odnoszą się §§ 1–3) dotyczy każdego żołnierza,
który formalnie pełni lub odbywa czynną służbę wojskową.

Różne grupy osób, którym przysługuje status żołnierza służby

czynnej, nie są zdefiniowane w jednej ustawie. Katalog ten wynika
z przepisów art. 3 ust. 1 i 1a oraz art. 124 ust. 1 ustawy o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych

, a także art. 59 ustawy o po-

wszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

. Żołnie-

rzami w czynnej służbie wojskowej są osoby, które odbywają lub
pełnią następujące jej rodzaje:

1) zawodową jako żołnierze zawodowi w służbie stałej albo kon-

traktowej,

2) w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych jako

służbę kandydacką,

3) zasadniczą służbę wojskową oraz nadterminową zasadniczą

służbę wojskową

4) przeszkolenie wojskowe,
5) ćwiczenia wojskowe,
6) służbę przygotowawczą,
7) okresową służbę wojskową,
8) służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.
Najistotniejszą zmianą wynikającą z nowelizacji art. 338 k.k. jest

znaczne poszerzenie podmiotowego kręgu żołnierzy, którzy mogą
być sprawcami przestępstw samowolnych oddaleń. Już w toku prac
legislacyjnych zrezygnowano bowiem z pierwotnie projektowane-
go przepisu § 5, który miał stanowić, że przepisów §§ 1–3 nie sto-
suje się do żołnierzy zawodowych. Objęcie żołnierzy zawodowych
odpowiedzialnością karną za samowolne oddalenia zdyscyplinowa-
na większość armii powinna przyjąć z aprobatą; dura lex, sed lex.

Ustawa z dnia 11 września 2003 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 892 ze

zm.; uwzględniono także zmiany wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2010 r.).

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze

zm.; uwzględniono także zmiany wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2010 r.).

Tylko w przypadku przywrócenia obowiązku odbywania zasadniczej służby woj-

skowej.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Samowolne oddalenie jest przestępstwem trwałym, tzn. takim,

które stwarza nieprzerwany stan przestępny, polegający na okreso-
wym uchylaniu się przez sprawcę od pełnienia służby przez taki czas,
który objęty jest jego zamiarem

. Dlatego czas hipotetycznie wolny

od zajęć służbowych (w tym także dni ustawowo wolne od pracy),
który następuje po tym, kiedy żołnierz samowolnie opuścił swoją
jednostkę lub wyznaczone miejsce przebywania albo nie przybył lub
nie powrócił do tych miejsc, samowolnie poza nimi pozostając – ani
nie przerywa samowolnego oddalenia, ani nawet nie podlega „odli-
czeniu” od okresu trwania przestępstwa. Czas hipotetycznie wolny
od zajęć służbowych w całości bowiem zawiera się w nierozdzielnym
okresie trwałego przestępstwa samowolnego oddalenia

. Dopiero

dobrowolne zgłoszenie się żołnierza do dyspozycji organów wojsko-
wych albo jego przymusowe zatrzymanie przerywa stan trwającego
przestępstwa, albowiem końcową chwilą samowolnego oddalenia jest
dopiero moment ustania wytworzonego i utrzymywanego przez
sprawcę stanu bezprawnego

W celu wzmocnienia roli dowódcy w rozpatrywaniu krótkoter-

minowych samowolnych oddaleń w art. 338 § 1 k.k. ustalono na 48
godzin dolną granicę przestępstwa określonego w tym przepisie.
W tym samym celu zaostrzono też formalne reguły odpowiedzial-
ności karnej za tego rodzaju czyny trwające ponad 7 dni, obejmując
je – po upływie tego okresu – ściganiem z urzędu, a nie dopiero od
14 dni jak przed nowelizacją.

♦

art. 93 ustawy o dyscyplinie wojskowej dotyczy nowelizacji nie-

których przepisów Kodeksu postępowania karnego:

– pkt 1 ustala, że dotychczasowa treść art. 659 k.p.k. uzyskała ozna-
czenie § 1, po którym dodano § 2 w brzmieniu: Uprawnienia i obo-
wiązki dowódcy jednostki wojskowej przysługują odpowiednio kie-
rownikowi instytucji cywilnej, w której żołnierz pełni służbę wojskową.

Każdy żołnierz, który opuszcza swoją jednostkę lub wyznaczone miejsce przeby-

wania lub w takim celu poza nimi pozostaje, a przy tym nie zamierza nigdy do służby
dobrowolnie powrócić, dopuszcza się dezercji z art. 339 k.k.

Wydaje się, że są w pełni adekwatne oraz aktualne poglądy wyrażone w tej kwestii

przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 września 1986 r. (sygn. U 3/86; OSNKW
1986/11–12/87, LEX nr 20160.

Podobnie Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 7 września 2004 r. (sygn. WK

17/04; LEX nr 162911) oraz z 15 lutego 2002 r. (WK 1/02; OSNKW 2002/7–8/58, LEX
nr 53744.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

W ramach przepisów Kodeksu postępowania karnego – do kom-

petencji przysługujących dowódcy jednostki wojskowej lub kierow-
nika instytucji cywilnej, w której żołnierz pełni służbę wojskową
należy:

– uprawnienie do złożenia do prokuratora wojskowego wnio-

sku o ściganie karne żołnierza będącego sprawcą przestęp-
stwa ściganego na wniosek tegoż dowódcy. Uprawnienie to
przysługuje na podstawie następujących przepisów Kodeku kar-
nego: art. 338 § 4, art. 341 § 3, art. 343 § 4, 347 § 2, 350 § 2,
356 § 3, 357 § 2 oraz 363 § 2;

– w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek dowódcy jed-

nostki wojskowej uprawnienia pokrzywdzonego lub instytu-
cji określone w art. 306 k.p.k., a w wypadku przewidzianym
w art. 330 § 2 k.p.k.– również określone w art. 55 § 1 k.p.k.,
przysługują temu dowódcy (art. 659 § 1 k.p.k.);

– zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy na po-

stanowienie prokuratora wojskowego o wszczęciu w trybie art.
660 § 1 k.p.k. postępowania karnego o przestępstwo ścigane
na wniosek dowódcy jednostki wojskowej (art. 660 § 2 k.p.k.);

– polecenie niezwłocznego zwolnienia żołnierza zatrzymane-

go w warunkach określonych w art. 244 § 1 k.p.k., jeżeli owo
zatrzymanie nastąpiło w związku z uzasadnionym przypusz-
czeniem popełnienia przestępstwa ściganego na wniosek
dowódcy jednostki wojskowej, chyba że wyższy dowódca lub
prokurator wojskowy temu się sprzeciwią (art. 665 § 2 k.p.k.).

– pkt 2 nie powoduje żadnych merytorycznych zmian w art. 671
k.p.k., a jedynie porządkuje numerację poszczególnych jednostek
redakcyjnych tego artykułu.

♦

art. 94 ustawy o dyscyplinie wojskowej wprowadza zmianę mery-

toryczną w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia; w ko-
deksie tym po art. 86 k.p.w. dodano art. 86a k.p.w. w brzmieniu:

Art. 86a. § 1. Ściganie wykroczenia, popełnionego przez żołnie-

rza, o którym mowa w art. 10 § 1 pkt 1, następuje na żądanie do-
wódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej, w któ-
rej żołnierz pełni służbę wojskową, z zastrzeżeniem § 3 i 4.

§ 2. W razie odstąpienia od żądania ścigania wykroczenia dowód-

ca jednostki wojskowej lub kierownik instytucji cywilnej, wszczyna

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

wobec sprawcy tego czynu postępowanie dyscyplinarne albo wydaje
polecenie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, bądź występuje
z wnioskiem w tej sprawie do innego przełożonego dyscyplinarnego.

§ 3. W przypadku popełnienia przez żołnierza wykroczenia, za

które można orzec albo orzeka się środki karne zakazu prowadze-
nia pojazdów, przepadku przedmiotów lub nawiązki, nie wszczyna
się postępowania dyscyplinarnego, a stosuje się przepis art. 86 § 1.

§ 4. W czasie pełnienia służby wojskowej po ogłoszeniu mobili-

zacji, w stanach nadzwyczajnych, w czasie wojny, a także podczas
wykonywania zadań służbowych w strefie działań wojennych oraz
w przypadku użycia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza
granicami państwa, udziału w akcjach humanitarnych, poszukiwaw-
czych lub ratowniczych, jak również w warunkach o których mowa
w art. 10 § 1 pkt 1 lit. c, w stosunku do żołnierza, który popełnił
wykroczenie, stosuje się wyłącznie § 2.

Zacytowany przepis ustanawia zupełnie nowe rozwiązania pro-

ceduralne w zakresie dotyczącym różnych trybów odpowiedzialno-
ści żołnierzy za te wykroczenia, które podlegają orzecznictwu są-
dów wojskowych, a nie sądów powszechnych. Przy omawianiu
zagadnień związanych ze stosowaniem w praktyce art. 86a k.p.w. –
pojęcie „trybu” odpowiedzialności używane będzie sensu largissimo,
przez co oznaczać będzie określony typ procedury, w toku której
żołnierze ponoszą odpowiedzialność za wykroczenia. W tym sensie
występują cztery alternatywne tryby odpowiedzialności żołnierzy:

1) w trybie postępowania mandatowego;
2) w trybie odpowiedzialności dyscyplinarnej, tzn. przed prze-

łożonym dyscyplinarnym;

3) przed sądem powszechnym (w wydziale grodzkim);
4) przed wojskowym sądem garnizonowym.
Żołnierze w pełni podlegają postępowaniu mandatowemu pro-

wadzonemu przez Policję lub Żandarmerię Wojskową

, a także przez

Uprawnienie żołnierzy Żandarmerii Wojskowej do nakładania na żołnierzy grzy-

wien w drodze mandatu karnego za wykroczenia nie jest ograniczone do wykroczeń
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych (arg. ex art. 17 ust. 1 pkt 7 w zw.
z art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej
i wojskowych organach porządkowych; Dz.U. Nr 123 poz. 1353 ze zm.), dlatego
obejmuje wszystkie wykroczenia wymienione w rozporządzeniu Ministra Obrony
Narodowej z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie określenia wykroczeń, za które
żołnierze Żandarmerii Wojskowej są upoważnieni do nakładania grzywien w drodze
mandatu karnego (Dz.U. Nr 157, poz. 1862).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

każdy inny uprawniony organ, w zakresie kompetencji przyznanych
tym organom (art. 95 k.p.w.). Dlatego alternatywą dla odpowiedzial-
ności żołnierza przed sądem powszechnym albo wojskowym (w za-
leżności od indywidualnych cech danego wykroczenia) – jest ukara-
nie i uiszczenie przez sprawcę grzywny nałożonej w drodze mandatu
karnego. Z zgodnie z zasadami obowiązującym powszechnie – w ra-
zie odmowy przyjęcia przez żołnierza mandatu karnego lub nieuisz-
czeniu w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem za-
ocznym – uprawniony organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę,
występuje do sądu powszechnego z wnioskiem o ukaranie (art. 99
k.p.w.). W sprawie podlegającej kognicji sądu wojskowego dopiero
po odmowie przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczeniu w termi-
nie grzywny nałożonej w drodze mandatu zaocznego zawiadamia
się prokuratora wojskowego (art. 86 § 1 k.p.w.).

Prawidłowe zidentyfikowanie cech wykroczenia podlegającego

orzecznictwu sądu wojskowego, polegające na odróżnieniu go od
wykroczenia podlegającego orzecznictwu sądu powszechnego, ma
więc zasadnicze znaczenie. Odmowa przyjęcia mandatu karnego
przez żołnierza zawsze powoduje obowiązek prawidłowego poucze-
nia sprawcy, że zostanie skierowany wniosek o ukaranie do sądu
właściwego do rozpoznania sprawy. Owym sądem właściwym może
być zarówno sąd powszechny, jak i sąd wojskowy, w zależności od
indywidualnych cech danego wykroczenia. Trzeba też pamiętać, że
wydanie orzeczenia przez sąd powszechny w sprawie należącej do
właściwości sądu wojskowego albo odwrotnie, stanowi bezwzględną
przesłankę odwoławczą (art. 104 § 1 pkt 3 k.p.w.).

Wzajemna wyłączność właściwości sądów powszechnych oraz

sądów wojskowych w sprawach o wykroczenia w żadnym wypadku
nie ogranicza autonomicznych kompetencji organów postępowania
mandatowego do wymierzania żołnierzom grzywien w drodze man-
datu karnego. Uprawnienia stosownych organów do wymierzania
grzywien w trybie mandatowym nie wynikają bowiem z rozdzielenia
kognicji sądów powszechnych i wojskowych. Ogólnym źródłem kom-
petencji organów mandatowych jest art. 95 k.p.w., a w szczególności
przepisy §§ 4 i 5 tegoż artykułu. Upoważniony do wymierzenia man-
datu organ ma przy tym zawsze obowiązek prawidłowego poucze-
nia sprawcy po myśli art. 99 k.p.w., także wówczas, gdy jest to żoł-
nierz, który popełnił wykroczenie nie podlegające kognicji sądu

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

wojskowego. Natomiast, kiedy dane wykroczenie podlega kognicji
sądu wojskowego, prawidłowe procedowanie wobec żołnierza po-
winno polegać na pouczeniu o tym, że w wypadku odmowy przyjęcia
mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzyw-
ny nałożonej mandatem zaocznym zostanie zawiadomiony prokura-
tor wojskowy (art. 86 § 1 k.p.w.).

Wskutek nowych regulacji ustawowych, w ciągu ostatniego roku,

dużych zmian doznał przedmiotowy podział spraw o wykroczenia
popełnione przez żołnierzy pomiędzy cztery różne ww. tryby od-
powiedzialności

76.

Od dnia 1 stycznia 2009 r. nowością jest kognicja sądów po-

wszechnych w sprawach niektórych wykroczeń popełnionych przez
żołnierzy. Podsądność ta wyniknęła z dokonania przez ustawodaw-
cę podziału wszystkich wykroczeń (kodeksowych i pozakodekso-
wych) – popełnianych przez żołnierzy – na te, które podlegają szcze-
gólnej kognicji sądów wojskowych, oraz wszystkie pozostałe, które
podlegają ogólnej kognicji sądów powszechnych. Efekt ten został
osiągnięty w sposób następujący.

Na podstawie art. 5 noweli z dnia 5 grudnia 2008 r. art. 10 § 1

pkt 1 lit. a, b k.p.w.

otrzymał brzmienie:

W sprawach o wykroczenia popełnione przez żołnierzy w czyn-

nej służbie wojskowej

a) przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi,
b) podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,

w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca

Chodzi o sumę zmian wynikających z art. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmia-

nie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 237, poz. 1651; dalej jako nowela) oraz art. 94 ustawy z dnia 9 października 2009 r.
o dyscyplinie wojskowej.

Zakres niniejszego opracowania w ogóle nie obejmuje omówienia pkt 2 cyt. prze-

pisu, dotyczącego odpowiedzialności za wykroczenia popełnione przez żołnierzy sił
zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli pozostają w związku z pełnieniem
obowiązków służbowych. Natomiast, objęta dyspozycją art. 10 § 1 pkt 1 lit. c k.p.w.,
kwestia kognicji w sprawach o wykroczenia popełnione przez żołnierzy polskich za
granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza gra-
nicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia
lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz.U.
Nr 162, poz. 1117 oraz z 2004 r. Nr 210, poz. 2135) – zostanie omówiona w dalszym
fragmencie opracowania.

Określenie kręgu osób, którym przysługuje status żołnierza służby czynnej, nastą-

piło we wcześniejszym fragmencie opracowania, który dotyczył art. 92 pkt 2 u.d.w.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

przebywania, na szkodę wojska lub z naruszeniem obowiąz-
ku wynikającego ze służby wojskowej

– orzekają w pierwszej instancji wojskowe sądy garnizonowe.
Tylko ta szczególna grupa wykroczeń, którą obejmuje dyspozycja

art. 10 § 1 k.p.w., podlega kognicji sądów wojskowych. Sprawy o wszyst-
kie pozostałe wykroczenia, popełnione przez żołnierzy, należą do wła-
ściwości sądów powszechnych. Także bowiem i w tym wypadku obo-
wiązuje reguła, że sprawowanie wymiaru sprawiedliwości należy do
sądów powszechnych we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw
ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

Przepisy art. 10 § 1 pkt 1 lit. a, b k.p.w. składają się aż z ośmiu

alternatywnych członów, z których każdy jest autonomiczny. Orzecz-
nictwu sądów wojskowych podlegają sprawy o wykroczenia po-
pełnione przez żołnierzy:

ternatywne, dodatnie (pozytywne) przesłanki, które decydują o wła-
ściwości sądu wojskowego. Zatem spełnienie którejkolwiek z tych
przesłanek stanowi samodzielnie podstawę kognicji sądu wojskowe-
go, a więc i właściwości prokuratury wojskowej w stadium czynności
wyjaśniających, jako że w sprawach o wykroczenia prokurator woj-
skowy jest jedynym oskarżycielem publicznym przed sądami wojsko-
wymi. Usytuowanie w ustawie ośmiu ww. autonomicznych przesła-
nek kognicji sądu wojskowego jako alternatywy łącznej powoduje,
że możliwe jest ustalenie – co do jednego czynu – kilku tych przesła-
nek jednocześnie (teoretycznie nawet wszystkich ośmiu). Nastąpi
wówczas faktyczna kumulacja kilku spośród ww. ośmiu autonomicz-
nych przesłanek podsądności

Tożsamy wniosek wyprowadzono na podstawie analogicznie brzmiącego art. 647

§ 1 pkt 1 lit. b, c k.p.k.; zob. W. Marcinkowski: Zmiany w zakresie właściwości sądów

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Przepisy art. 10 § 1 pkt 1 lit. a, b k.p.w. tworzą przesłanki, które

dotyczą zewnętrznie zauważalnych okoliczności czynu, będącego
przedmiotem osądu w danej sprawie. Przesłanki te są sformułowa-
ne w oparciu o obiektywnie postrzegalne stany i sytuacje związane
z zaszłością dotyczącą konkretnego wykroczenia. Stanowią więc
okoliczności faktyczne danego czynu i dlatego muszą znajdować
oparcie w materiale dowodowym konkretnej sprawy. Do sfery usta-
leń faktycznych każdej sprawy należy oczywiście tylko to, co orga-
ny procesowe będą w stanie uzyskać i należycie udokumentować
oraz czego zdołają dowieść przed sądem

Jako okoliczności należące do faktycznego stanu danej sprawy,

przesłanki kognicji sądu wojskowego w sprawie o wykroczenie pod-
legają ocenie i weryfikacji w każdym stadium czynności wyjaśniają-
cych oraz postępowania sądowego. Na uwadze trzeba mieć zwłasz-
cza to, że dokonane przez prokuratora wojskowego ustalenie

, iż

to sąd wojskowy jest właściwy do rozpoznania danej sprawy o wy-
kroczenie popełnione przez żołnierza – podlega ocenie tego sądu,
do którego wniesiono wniosek o ukaranie, gdyż sąd bada z urzędu
swą właściwość

. Dlatego dowody na właściwość sądu wojskowe-

go w tego rodzaju sprawach należy gromadzić w toku czynności
wyjaśniających i dokumentować w aktach sprawy.

Za wykroczenia, które nie podlegają kognicji sądów wojskowych,

żołnierze ponoszą odpowiedzialność przed sądami grodzkimi na
zasadach, które obowiązują powszechnie. Dlatego dla tej grupy
wykroczeń w systemie prawa nie występuje możliwość alternatyw-
nej odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Wyłącznie w sprawach o wykroczenia podlegające orzecznic-

twu sądów wojskowych występuje możliwość uznania wymierze-

wojskowych w sprawach karnych względem żołnierzy oraz pracowników cywilnych
wojska, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2009 nr 1, s. 22–23, LEX nr 98306/2. W tej
samej publikacji przeprowadzono też interpretację owych ośmiu przesłanek pod-
sądności, wskazując desygnaty odnośnych pojęć.

W istotnych kwestiach prawnych w procesie karnym decydować może to, czy dana

okoliczność dotycząca sprawy w ogóle zostanie ujawniona, co zaznaczył Sąd Naj-
wyższy w tezie z cyt. uchwały z dnia 21 października 2003 r. (sygn. I KZP 29/03; LEX
nr 81320).

Gromadzenie tego rodzaju dowodów ma oparcie w dyspozycji art. 54 § 1 k.p.w.,

albowiem ustalenie faktycznych podstaw właściwości sądu jest obowiązkowe w ra-
mach zebrania danych niezbędnych dla sporządzenia wniosku o ukaranie.

Art. 11 § 1 k.p.w. w zw. z art. 35 § 1 k.p.k.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

nia kary przewidzianej w wojskowych przepisach dyscyplinarnych
za wystarczającą reakcję na wykroczenie (arg. ex art. 87 § 1 i 3
k.p.w.). Dlatego powstaje pytanie, co ma uczynić przełożony, do
którego dociera informacja o tym, że podporządkowany mu żoł-
nierz popełnił wykroczenie nie podlegające orzecznictwu sądów woj-
skowych, lecz ogólnej kognicji sądów powszechnych. Dyscyplinar-
nie wobec takiego żołnierza przełożony reagować ani nie jest
obowiązany, ani nie może, gdyż zachowanie sprawcy nie narusza
dyscypliny wojskowej (arg. ex art. 2 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 3 pkt 1
u.d.w.). Jeżeli informacja o takim wykroczeniu pochodzi od konkret-
nej osoby, która mylnie domaga się reagowania od przełożonego żoł-
nierza, przełożony ten powinien osobę zawiadamiającą poinformo-
wać o tym, że sprawy o wykroczenia popełnione przez żołnierzy,
które nie podlegają orzecznictwu sądów wojskowych, należą – co
do zasady – do kompetencji Policji (art. 17 k.p.w.).

Natomiast, co do wykroczeń podlegających orzecznictwu są-

dów wojskowych, dyscyplinarne ukaranie żołnierza będącego
sprawcą, może nastąpić zarówno za taki typ wykroczenia, o któ-
rym obowiązkowo należy zawiadomić prokuratora wojskowego
(zob. poniżej „po pierwsze”), a także za takie wykroczenie, które-
go nie obejmuje obowiązek zawiadomienia prokuratora wojsko-
wego (zob. „po wtóre”).

Po pierwsze – o fakcie popełnienia przez żołnierza wykrocze-

nia, podlegającego orzecznictwu sądu wojskowego, które to wy-
kroczenie nie podlega ściganiu na żądanie dowódcy jednostki woj-
skowej (art. 86a § 3 k.p.w.) – należy bezwzględnie zawiadomić
prokuratora wojskowego (art. 86 § 1 k.p.w.). Z kolei prokurator ten
może skierować wniosek o ukaranie do sądu wojskowego (art. 85
§ 1 k.p.w.) albo – uznając ukaranie dyscyplinarne sprawcy za wy-
starczającą reakcję na wykroczenie – przekazać sprawę w tym celu
właściwemu dowódcy (art. 87 § 3 k.p.w.).

Po wtóre – fakt popełnienia przez żołnierza wykroczenia pod-

legającego orzecznictwu sądu wojskowego, które to wykroczenie
podlega ściganiu na żądanie dowódcy jednostki wojskowej (art. 86a
§ 1 k.p.w. z zastrzeżeniem § 3) – nie powoduje obowiązku zawia-
domienia o tym prokuratora wojskowego, albowiem wyłącznie na
żądanie właściwego dowódcy podlegają one ściganiu w trybie prze-
pisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia

. W razie

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

odstąpienia od żądania ścigania wykroczenia dowódca jednostki
wojskowej wszczyna wobec sprawcy tego czynu postępowanie dys-
cyplinarne albo wydaje polecenie wszczęcia postępowania dyscy-
plinarnego bądź występuje z wnioskiem w tej sprawie do innego
przełożonego dyscyplinarnego (art. 86a § 2 k.p.w.)

Ustanowienie wykroczeń ściganych na żądanie dowódcy jednostki

wojskowej powoduje względną autonomię postępowania dyscyplinar-
nego. Suwerenność owa polega na tym, że w trybie dyscyplinarnym
może nastąpić wydanie orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności
żołnierza za niektóre z wykroczeń, bez powiadamiania prokuratora
wojskowego o popełnieniu tego typu czynu.

Aby stwierdzić, że konkretne zachowanie żołnierza, stanowi

wykroczenie ścigane na żądanie dowódcy jednostki wojskowej,
trzeba przede wszystkim ustalić, iż jest to wykroczenie popełnio-
ne przez żołnierza i podlegające orzecznictwu sądów wojskowych.
Wymóg ten jasno wynika z dyspozycji art. 86 § 1 k.p.w., gdyż wska-
zuje on na „wykroczenia, o których mowa w art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w.”
Podsądność konkretnego wykroczenia, popełnionego przez żołnie-
rza, orzecznictwu sądów wojskowych ustalić trzeba w sensie pozy-
tywnym, gdyż jest to dodatnia przesłanka uznania danego wykro-
czenia za podlegające ściganiu na żądanie dowódcy jednostki woj-
skowej.

Drugie kryterium, znamionujące wykroczenie ścigane na żądanie

dowódcy jednostki wojskowej, wynika ze stwierdzenia przesłanki ne-
gatywnej. Należy bowiem ustalić, że dany czyn nie jest zagrożony –
chociażby fakultatywnie – orzeczeniem środka karnego w postaci
zakazu prowadzenia pojazdów, przepadku przedmiotów lub nawiąz-
ki (art. 86a § 3 k.p.w.). Ratio legis tego rozwiązania wynika z poszano-
wania dla ogólnej zasady równości wszystkich wobec prawa

, gdyż

wśród środków dyscyplinarnych

nie występują środki tożsame lub

Art. 86a § 1 k.p.w. oraz inne przepisy, dotyczące żądania ścigania sprawcy, od-

noszą się do dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej, w której
żołnierz pełni służbę wojskową; dla skrócenia zapisu – w niniejszym opracowaniu
wymieniany będzie tylko dowódca jednostki wojskowej.

Przytoczone tu przepisy tworzą strukturę skomplikowaną do interpretacji, co za-

sługuje na krytykę. Jednak zasadniczym celem niniejszego opracowania jest obja-
śnienie, a przez to ułatwienie praktycznego stosowania przyjętych rozwiązań usta-
wowych, a nie ich kontestowanie.

Art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Katalog środków dyscyplinarnych określa art. 33 u.d.w.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

równoważne środkom karnym wymienionym w art. 28 § 1 pkt 1–3
k.w.

Mogłoby to powodować łagodniejsze traktowanie żołnierzy

w postępowaniu dyscyplinarnym, aniżeli ogółu obywateli, gdyby nie
było obowiązkowe zawiadomienie prokuratora wojskowego o po-
pełnieniu przez żołnierza wykroczenia zagrożonego orzeczeniem
środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, przepad-
ku przedmiotów lub nawiązki.

Katalog konkretnych wykroczeń, które podlegają ściganiu na żąda-

nie dowódcy jednostki wojskowej, nie został określony w żadnej usta-
wie. Należy zatem objaśnić praktyczną metodę ich odróżniania od in-
nych wykroczeń podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, tzn.
od takich o których popełnieniu przez żołnierza należy obowiązkowo
zawiadomić prokuratora wojskowego (art. 86 § 1 k.p.w.). Będzie to
miało szczególnie ważkie znaczenie praktyczne dla obsługi prawnej
dowódców jednostek wojskowych, jako organów uprawnionych do
żądania ścigania niektórych wykroczeń popełnionych przez żołnierzy.

Koniecznie należy podkreślić, że wykroczenie podlega ściganiu

na żądanie dowódcy jednostki wojskowej tylko w wypadku pozy-
tywnego ustalenia dodatniej przesłanki, iż sprawcą jest żołnierz,
a jego czyn spełnia chociażby jedną z przesłanek, które warunkują
podległość orzecznictwu sądów wojskowych.

Co zaś się tyczy przesłanki negatywnej – uzasadnione jest wymie-

nienie najczęściej w praktyce występujących typów wykroczeń za-
grożonych zakazem prowadzenia pojazdów, przepadkiem przedmio-
tów lub nawiązką. Poniżej wymienione wykroczenia nie podlegają
ściganiu na żądanie dowódcy jednostki wojskowej. Dotyczy ich bo-
wiem obowiązek zawiadomienia prokuratora wojskowego o popeł-
nieniu tego rodzaju czynu (art. 86a § 3 w zw. z art. 86 § 1 k.p.w.).
Zgodnie z istotą przesłanki negatywnej – ściganiu na żądanie do-
wódcy jednostki wojskowej podlegają wszystkie pozostałe wykro-
czenia, tzn. niezagrożone ani zakazem prowadzenia pojazdów, ani
przepadkiem przedmiotów, ani nawiązką.

Tożsamy obowiązkowi naprawienia szkody, którego dotyczy art. 28 § 1 pkt 4 k.w.,

jest środek dyscyplinarny określony w art. 33 ust. 1 pkt 3 u.d.w. Podanie orzeczenia
o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób (art. 28 § 1 pkt 5 k.w.)
posiada odpowiednik w art. 33 ust. 1 pkt 5 u.d.w. Ponadto należy przyjąć, że usta-
wodawca nie uznał zagrożenia innym środkiem karnym określonym przez ustawę
(art. 28 § 1 pkt 6 k.w.) za wystarczający powód do ograniczenia katalogu wykroczeń
ściganych na żądanie dowódcy jednostki wojskowej.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

I. W ramach Kodeksu wykroczeń obowiązek zawiadomienia pro-

kuratora wojskowego o popełnieniu wykroczenia przez żołnie-
rza obejmuje następujące czyny, gdy spełniają one warunek
podległości orzecznictwu sądów wojskowych:

A. Z powodu zagrożenia zakazem prowadzenia pojazdów:

1) art. 86 § 1 k.w. – spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa

w ruchu drogowym przez osobę prowadzącą pojazd;

2) art. 87 § 1 k.w. – prowadzenie pojazdu mechanicznego w ru-

chu lądowym, wodnym lub powietrznym przez osobę znaj-
dującą się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działają-
cego środka;

3) art. 87 § 2 k.w. – prowadzenie pojazdu niemechanicznego na

drodze publicznej lub w strefie zamieszkania przez osobę
znajdującą się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie dzia-
łającego środka;

4) art. 92 § 2 k.w. – niezastosowanie się do sygnału osoby upraw-

nionej do kontroli ruchu drogowego, nakazującego zatrzy-
manie pojazdu;

5) art. 93 § 1 k.w. – nieudzielenie niezwłocznej pomocy ofierze

wypadku przez prowadzącego pojazd, który uczestniczył w wy-
padku drogowym.

B. Z powodu zagrożenia przepadkiem przedmiotów:
1) art. 56 § 1 k.w. – organizowanie lub przeprowadzanie publicz-

nej zbiórki ofiar bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego
warunkom;

2) art. 57 § 1 k.w. – organizowanie lub przeprowadzanie publicz-

nej zbiórki ofiar na uiszczenie grzywny albo uiszczenie lub ofia-
rowanie pieniędzy na grzywę przez osobę nie będącą najbliższą
dla skazanego lub ukaranego;

3) art. 61 § 1 k.w. – przywłaszczenie sobie stanowiska, tytułu

lub stopnia albo publiczne, bezprawne używanie lub nosze-
nie odznaczenia, odznaki, stroju lub munduru;

4) art. 61 § 2 k.w. – ustanawianie, wytwarzanie, rozpowszech-

nianie publicznie, używanie lub noszenie: godła, chorągwi albo
innej odznaki lub munduru, co do których został wydany za-
kaz, albo odznaki lub munduru organizacji prawnie nieist-
niejącej, albo odznaki lub munduru, na których ustanowienie
lub noszenie nie uzyskano wymaganego zezwolenia;

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

5) art. 63a § 1 k.w. – umieszczanie w miejscu publicznym do

tego nieprzeznaczonym: ogłoszenia, plakatu, afiszu, apelu,
ulotki, napisu lub rysunku albo wystawianie ich na widok
publiczny w innym miejscu bez zgody zarządzającego tym
miejscem;

6) art. 68 § 1 k.w. – wyrabianie, bez właściwego zamówienia,

pieczęci, godła lub znaku instytucji państwowej, samorządo-
wej albo organizacji społecznej lub wydanie pieczęci, godła
lub znaku osobie nieupoważnionej do odbioru;

7) art. 83 § 1 k.w. – nieostrożne obchodzenie się z materiałami

wybuchowymi, łatwo zapalnymi lub substancjami promienio-
twórczymi albo wykraczanie przeciwko przepisom o wyro-
bie, sprzedaży, przechowywaniu, używaniu lub przewożeniu
takich materiałów;

8) art. 96a § 1 k.w. – nieuprawnione posiadanie w pojeździe

urządzenia stanowiącego obowiązkowe wyposażenie pojaz-
du uprzywilejowanego w ruchu, a także elementów oznako-
wania takiego pojazdu;

9) art. 96a § 2 k.w. – nieuprawnione używanie w pojeździe sy-

gnałów świetlnych w postaci niebieskich lub czerwonych
świateł błyskowych albo sygnału dźwiękowego o zmiennym
tonie;

10) art. 118 § 1 k.w. – ubój zwierzęcia bez wymaganego zezwole-

nia lub niezgodnie z warunkami określonymi w zezwoleniu,
usuwanie części zwierzęcia przed wykonaniem wymaganego
badania po uboju lub nie poddanie mięsa badaniu, jeżeli takie
badanie jest wymagane;

11) art. 118 § 2 k.w. – wprowadzanie do obrotu mięsa bez wy-

maganego oznakowania i świadectwa lub warunkowo zdat-
nego do spożycia lub niezdatnego do spożycia, wbrew okre-
ślonemu sposobowi jego wykorzystania;

12) art. 128 § 1 k.w. – urządzanie gry hazardowej w celu osią-

gnięcia korzyści majątkowej albo użyczanie do niej środków
lub pomieszczenia;

13) art. 129 § 1 k.w. – bezprawny wyrób, posiadanie lub naby-

wanie wytrychów, dostarczanie wytrychów osobie, która nie
trudni się zawodem, w którym są one potrzebne, wyrabianie,
posiadanie lub nabywanie kluczy do cudzego domu, miesz-

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

kania lub innego pomieszczenia bez zezwolenia osoby upraw-
nionej lub organu administracji;

14) art. 129 § 2 k.w. – wyrób, posiadanie lub nabywanie narzę-

dzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży albo dostar-
czanie takich narzędzi innym osobom;

15) art. 158 § 1 k.w. – dokonanie wyrębu drzewa w lesie przez

jego właściciela lub posiadacza albo w inny sposób pozyska-
nie z tego lasu drewna niezgodnie z planem urządzenia lasu
lub decyzją określającą zadania z zakresu gospodarki leśnej
albo bez wymaganego pozwolenia.

C. Z powodu zagrożenia nawiązką.

W ramach Kodeksu wykroczeń art. 32 k.w. przewiduje orzeka-

nie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego w wypadkach przewidzia-
nych w przepisach szczególnych k.w.:

1) art. 63a § 2 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polega-

jącego na umieszczeniu w miejscu publicznym do tego nie-
przeznaczonym: ogłoszenia, plakatu, afiszu, apelu, ulotki, na-
pisu lub rysunku albo wystawieniu ich na widok publiczny w in-
nym miejscu bez zgody zarządzającego tym miejscem, można
orzec nawiązkę w wysokości do 1.500 złotych;

2) art. 66 § 2 k.w. – jeżeli wykroczenie, polegające na wprowa-

dzeniu w błąd – fałszywym alarmem, informacją lub innym
sposobem – instytucji użyteczności publicznej albo innego
organu ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub
zdrowia, spowodowało niepotrzebną czynność, można orzec
nawiązkę do wysokości 1.000 złotych;

3) art. 105 § 3 k.w. – wypadkach określonych w art. 105 § 1 i 2

k.w.

, jeżeli nieletni czynem swym wyrządził szkodę, można

orzec nawiązkę do wysokości 1.000 złotych;

4) art. 120 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polegają-

cego na wyrębie drzewa w lesie w celu przywłaszczenia albo
kradzieży lub przywłaszczeniu sobie z lasu drzewa wyrąbane-
go lub powalonego, jeżeli wartość drzewa nie przekracza 75
złotych, orzeka się nawiązkę w wysokości podwójnej wartości
wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczonego drzewa;

Dyspozycje przepisów, do których odsyła ten oraz liczne poniżej przytaczane prze-

pisy, nie będą cytowane w niniejszej publikacji z powodu ich obszerności oraz do-
stępności w obrocie prawnym.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

5) art. 123 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polega-

jącego na bezprawnym zaborze nieznacznej ilości owoców,
warzyw lub kwiatów z cudzego ogrodu, można orzec nawiąz-
kę do wysokości 50 złotych;

6) art. 144 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia określo-

nego w § 1 lub 2 można orzec nawiązkę do wysokości 500
złotych;

7) art. 148 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polega-

jącego na dokonaniu w nienależącym do niego lesie wyrębu
gałęzi, korzeni lub krzewów, niszczeniu ich lub uszkadzaniu
albo karczowaniu pniaków lub zabraniu wyrąbanych gałęzi,
korzeni lub krzewów albo wykarczowanych pniaków, można
orzec nawiązkę do wysokości 500 złotych;

8) art. 150 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polegają-

cego na uszkodzeniu cudzego ogrodu warzywnego, owoco-
wego lub kwiatowego, drzewa owocowego lub krzewu owo-
cowego, orzeka się nawiązkę do wysokości 1.500 złotych;

9) art. 151 § 5 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia określo-

nego w § 1, 2 lub 3 można orzec nawiązkę do wysokości
1.500 złotych;

10) art. 152 § 2 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polega-

jącego na niszczeniu lub użytkowaniu kosodrzewiny znajdu-
jącej się na siedliskach naturalnych w górach lub na torfowi-
skach, można orzec nawiązkę do wysokości 500 złotych;

11) art. 156 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia, polega-

jącego na niszczeniu zasiewów, sadzonek lub trawy na cu-
dzym gruncie leśnym lub rolnym, można orzec nawiązkę do
wysokości 500 złotych;

12) art. 162 § 3 k.w. – w razie popełnienia wykroczenia określo-

nego w § 1 można orzec nawiązkę, a w razie popełnienia
wykroczenia określonego w § 2 orzeka się nawiązkę – do
wysokości równej kosztom rekultywacji gleby, oczyszczenia
wody, wydobycia, wykopania, usunięcia z lasu, a także znisz-
czenia lub neutralizacji odpadów.

II. Poza Kodeksem wykroczeń (tj. w tzw. pozakodeksowych prze-

pisach o wykroczeniach) brak jest sankcji przewidujących zakaz
prowadzenia pojazdów. Występują natomiast przepisy przewi-

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

dujące orzeczenie środka karnego w postaci przepadku przed-
miotów lub nawiązki. Zakładając możliwość popełnienia dane-
go typu wykroczenia (pozakodeksowego) przez żołnierza w wa-
runkach powodujących, co do zasady, kognicję sądu wojskowego
– wskazane zostaną przykładowe typy wykroczeń, jako prawdo-
podobne w praktyce, które spowodują obowiązek zawiadomie-
nia prokuratora wojskowego

A. Z powodu zagrożenia przepadkiem przedmiotów

1) art. 43

ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wy-

chowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

W razie popełnienia wykroczenia określonego w ust. 1 moż-
na orzec przepadek napojów alkoholowych, chociażby nie były
własnością sprawcy;

2) art. 51 ust. 4 ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amuni-

cji

W razie popełnienia wykroczeń, o których mowa w ust. 1 i 2,
można orzec przepadek broni i amunicji, chociażby przed-
mioty te nie stanowiły własności sprawcy;

3) art. 69 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziała-

niu narkomanii

W razie ukarania za wykroczenie określone w art. 65 lub 66
orzeka się przepadek przedmiotów wykroczenia, a także przed-
miotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z wykro-
czenia, nawet jeżeli nie były one własnością sprawcy;

4) art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz

danych

Przytoczone przykłady nie obejmują takich wykroczeń pozaustawowych, co do

których prawdopodobieństwo ich popełnienia przez żołnierza, w warunkach powo-
dujących kognicję sądu wojskowego, jest praktycznie żadne; np. art. 14 ust. 2 usta-
wy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach (Dz.U. Nr 42, poz. 473 ze zm.), które to
wykroczenie polega na wprowadzaniu kosmetyków do obrotu bez spełnienia, prze-
widzianych w ustawie, warunków dopuszczenia ich do obrotu, co jest zagrożone
przepadkiem owych kosmetyków.

Poniżej zamieszczone typy wykroczeń nie zostały ponumerowane, albowiem po-

zakodeksowe prawo wykroczeń charakteryzuje się znaczną dynamiką zmian, co po-
woduje, iż żaden wykaz przykładów nie dawałby pewności, że stanowiłby katalog
zamknięty.

Tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.

Dz.U. Nr 53, poz. 549 ze zm.

Dz.U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.

Dz.U. Nr 128, poz. 1402 ze zm.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

W razie ukarania za wykroczenie określone w ust. 1 sąd może
orzec przepadek bezprawnie wykonanych egzemplarzy bazy
danych.

5) art. 129 pkt 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie

przyrody

W razie ukarania za wykroczenie określone w art. 127 albo
w art. 131 sąd może orzec przepadek przedmiotów służą-
cych do popełnienia wykroczenia oraz przedmiotów, roślin,
zwierząt lub grzybów pochodzących z wykroczenia, chociaż-
by nie stanowiły własności sprawcy;

6) art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie

zwierząt

W razie ukarania za wykroczenie, o którym mowa w ust. 1,
można orzec przepadek narzędzi lub przedmiotów służących
do popełnienia wykroczenia oraz przedmiotów z niego po-
chodzących, jak również można orzec przepadek zwierzęcia.

7) art. 45 ust. 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadcze-

niach na zwierzętach

W razie ukarania za wykroczenie, o którym mowa w ust. 1,
można orzec przepadek zwierząt doświadczalnych.

8) art. 27 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybac-

twie śródlądowym

W razie ukarania za wykroczenia wymienione w ust. 1 moż-
na orzec przepadek narzędzi i innych przedmiotów, które
służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia,
a także przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośred-
nio z wykroczenia.

W odniesieniu do każdego z ww. wykroczeń odnośna ustawa

przewiduje orzeczenie środka karnego w postaci przepadku przed-
miotów: będących narzędziami lub przedmiotami służącymi do po-
pełnienia wykroczenia lub przedmiotami z niego pochodzącymi albo
stanowiących tzw. „przedmiot wykroczenia”

Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.

Tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 ze zm.

Dz.U. Nr 33, poz. 289 ze zm.

Tekst jedn. Dz.U. z 1999 Nr 66, poz. 750 ze zm.

Tak np. w art. 69 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkoma-

nii.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Powyżej zacytowane pozakodeksowe przepisy o wykroczeniach nie

zamykają spektrum takich rodzajów wykroczeń, za które grozi prze-
padek przedmiotów. Przedstawiona została jednak metoda, jaką
w praktyce należało będzie stosować dla ustalenia, czy dany typ wy-
kroczenia pozakodeksowego, podlegającego kognicji sądu wojskowe-
go, jest zagrożony przepadkiem przedmiotów, co z kolei spowoduje
obowiązek zawiadomienia prokuratora wojskowego, gdyż nie będzie
to wykroczenie ścigane na żądanie dowódcy jednostki wojskowej.

B. Z powodu zagrożenia nawiązką:
W prawie pozakodeksowym występują wykroczenia, za które

grozi nawiązka na rzecz pokrzywdzonych:

1) art. 27 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybac-

twie śródlądowym:
W razie ukarania za wykroczenia wymienione w ust. 1 można
orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego uprawnionego do
rybactwa w wysokości do pięciokrotnej wartości przywłasz-
czonych ryb.

Jest tak, albowiem na podstawie art. 48 k.w. przepisy części ogól-

nej Kodeksu wykroczeń stosuje się do wykroczeń przewidzianych
w innych ustawach, jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów od-
miennych. Z drugiej strony oznacza to również, że przepisy poza-
kodeksowe mogą przewidywać zagrożenie nawiązką orzekaną nie
tylko na rzecz pokrzywdzonego (art. 32 k.w.), ale również na rzecz
innych beneficjentów, a przykładami tego rodzaju są:

2) art. 129 pkt 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie

przyrody:
W razie ukarania za wykroczenie określone w art. 127 albo
w art. 131 sąd może orzec nawiązkę do wysokości 10.000 zło-
tych na rzecz organizacji społecznej działającej w zakresie
ochrony przyrody lub wojewódzkiego funduszu ochrony śro-
dowiska i gospodarki wodnej, właściwego ze względu na miej-
sce popełnienia wykroczenia;

3) art. 37 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt:

W razie popełnienia wykroczenia, o którym mowa w ust. 1,
można orzec nawiązkę w wysokości do 1.000 zł na cel związa-
ny z ochroną zwierząt.

Ustanowienie wykroczeń ściganych na żądanie dowódcy jednost-

ki wojskowej stworzyło nową jakość w systemie prawa wykroczeń

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

także w tym aspekcie, że od 1 stycznia 2010 r. współistnieją one z –
występującymi od dawna – wykroczeniami ściganymi na żądanie
pokrzywdzonego lub innego uprawnionego podmiotu.

W ramach Kodeksu wykroczeń ścigania na żądanie pokrzywdzo-

nego dotyczą artykuły: 123 § 2, 124 § 3, 126 § 2, 127 § 2, 150 § 2,
151 § 4 oraz 157 § 2. Ponadto, także w Kodeksie wykroczeń, wystę-
pują przepisy stanowiące o ściganiu na żądanie szczególnego rodza-
ju osoby pokrzywdzonej, tzn. na żądanie osoby najbliższej dla sprawcy
wykroczenia; dotyczą tego artykuły: 119 § 3, 148 § 2, 153 § 2, 154
§ 3 oraz 156 § 2.

Wśród pozakodeksowych przepisów o wykroczeniach także

występują czyny ścigane na żądanie pokrzywdzonego:

♦

art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług
drogą elektroniczną

100

Ściganie wykroczenia, polegającego na przesyłaniu za pomocą
środków komunikacji elektronicznej niezamówionych informa-
cji handlowych, następuje na żądanie

101

pokrzywdzonego.

Ponadto w pozakodeksowym prawie wykroczeń występują także
czyny podlegające ściganiu na żądanie pokrzywdzonego lub inne-
go uprawnionego podmiotu; są to wykroczenia określone w:

♦

art. 17 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdzia-
łaniu nieuczciwym praktykom rynkowym

102

Ściganie wykroczenia, polegającego na stosowaniu agresywnej
praktyki rynkowej, następuje na żądanie pokrzywdzonego. Poza
tym z żądaniem ścigania tego samego wykroczenia mogą wystą-
pić także: Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Ubezpieczo-
nych, krajowa lub regionalna organizacja, której celem statuto-
wym jest ochrona interesów konsumentów oraz powiatowy lub
miejski rzecznik konsumentów;

100

Dz.U. Nr 144, poz. 1204 ze zm.

101

Verba legis przepis stanowi o ściganiu na «wniosek» pokrzywdzonego. Wobec

treści art. 5 § 1 pkt 9 k.p.w., który dotyczy ujemnej przesłanki procesowej w postaci
braku «żądania ścigania» pochodzącego od osoby uprawnionej – stwierdza się ewi-
dentny błąd w tekście art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną,
jako że w prawie wykroczeń nie ma miejsca na czyny ścigane «na wniosek» pocho-
dzący od osoby uprawnionej. Nazwa «wniosek» o ukaranie jest zarezerwowana dla
pisemnej skargi zasadniczej (wniosku o ukaranie), z którą uprawniony oskarżyciel
występuje do sądu.

102

Dz.U. Nr 171, poz. 1206.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

♦

art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji

103

Ściganie wykroczeń przewidzianych w art. 25 i 26 ustawy nastę-
puje na żądanie pokrzywdzonego. Poza tym z żądaniem ściga-
nia wykroczenia przewidzianego w art. 25 może wystąpić także
krajowa lub regionalna organizacja, której celem statutowym jest
ochrona interesów przedsiębiorców.
W każdej sprawie, która dotyczy wykroczenia, nie wszczyna się

postępowania na podstawie przepisów Kodeksu postępowania
w sprawie o wykroczenia, a wszczęte umarza, m.in. wówczas gdy
brak jest żądania ścigania pochodzącego od osoby uprawnionej
(art. 5 § 1 pkt 9 k.p.w.). Jak wynika z powyższych przykładów ist-
nieje niewielka liczba pozakodeksowych typów wykroczeń, w któ-
rych ową „osobą uprawnioną” jest podmiot szczególny, inny aniżeli
pokrzywdzony (np. Rzecznik Praw Obywatelskich). Uprawnienie tych
podmiotów nie następuje z mocy klauzuli generalnej, lecz na pod-
stawie poszczególnych przepisów materialnego, pozakodeksowe-
go prawa wykroczeń, co oznacza, że żądanie ścigania pochodzące
od tego rodzaju „innego podmiotu” jest równorzędne żądaniu po-
chodzącemu bezpośrednio od pokrzywdzonego. Dlatego owe pod-
mioty szczególne posiadają niezależne od pokrzywdzonego, w peł-
ni autonomiczne uprawnienie do wystąpienia z żądaniem ścigania
specyficznych, aczkolwiek nielicznych, typów wykroczeń pozako-
deksowych, wskazanych w poszczególnych przepisach pozakodek-
sowych

104.

Nie ma więc powodów do starań o uzyskanie żądania ścigania

od pokrzywdzonego w ww. sprawach, gdy z żądaniem ścigania
wystąpi do prokuratora wojskowego uprawniony podmiot szcze-
gólny, a nie uczyniła tego osoba bezpośrednio pokrzywdzona. Wy-
stąpienie np. przez Rzecznika Praw Obywatelskich z żądaniem ści-
gania wykroczenia z art. art. 15 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu
nieuczciwym praktykom rynkowym, w razie popełnienia tego czy-
nu przez żołnierza w warunkach powodujących kognicję sądu woj-

103

Tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503.

104

Co do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – podobnie T. Grzegorczyk:

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – komentarz, Dom Wydawniczy
ABC 2002, s. 79, natomiast odnośnie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym prak-
tykom rynkowym – analogicznie M. Sieradzka: Komentarz, Oficyna 2008; LEX – ko-
mentarz do art. 17 wym. ustawy.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

skowego, powoduje, że uzyskano wymagane żądanie od osoby
uprawnionej (art. 6 § 1 zdanie pierwsze in fine k.p.w.), a zatem nie
występuje przeszkoda procesowa, której dotyczy art. 5 § 1 pkt 8
k.p.w. Nie jest przy tym celem niniejszego opracowania udzielanie
odpowiedzi na pytanie jakie jest realne prawdopodobieństwo za-
istnienia takiej sytuacji, jednak do hipotetycznej możliwości nale-
żało się ustosunkować.

Istotne znaczenie dla praktyki, zwłaszcza dotyczącej postępo-

wania dyscyplinarnego, będą miały zagadnienia kolejne.

Wyjaśnić trzeba szczególną korelację, gdy ten sam czyn jest

zarazem wykroczeniem ściganym na żądanie dowódcy jednostki
wojskowej, jak również na żądanie pokrzywdzonego, albowiem
wystąpienia takiej wyjątkowej sytuacji w praktyce nie można wy-
kluczyć. Tytułem przykładu: na terenie obiektu wojskowego żoł-
nierz odbywający przeszkolenie wojskowe uszkodził cudzą rzecz,
należącą do cywilnego pracownika wojska, przy czym szkoda nie
przekroczyła 250 złotych (art. 124 § 1 k.w.; na podstawie § 3 ściga-
nie następuje na żądanie pokrzywdzonego). Opisany czyn spełnia
warunek określony w art. 10 § 1 pkt 1 lit. b k.p.w. (jest wykrocze-
niem popełnionym przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej
w obrębie obiektu wojskowego), przez co podlega orzecznictwu
sądów wojskowych i nie jest zagrożony ani zakazem prowadzenia
pojazdów, ani przepadkiem przedmiotów, ani nawiązką

105

i dlate-

go podlega ściganiu na żądanie dowódcy jednostki wojskowej.

Powstaje problem, gdy wykroczenie ścigane na żądanie dowód-

cy jednostki wojskowej, jest zarazem ścigane na żądanie pokrzyw-
dzonego. Ujawniają się w takich wypadkach konsekwencje obowią-
zywania art. 6 § 1 zdanie pierwsze k.p.w., na podstawie którego
obowiązek posiadania żądania obciąża oskarżyciela występującego
z wnioskiem o ukaranie

106

. Na prokuratorze wojskowym zawsze

spoczywa bezwzględny obowiązek uzyskania od pokrzywdzonego
oświadczenia w przedmiocie żądania ścigania sprawcy wykrocze-

105

W konkretnej sytuacji za czyn ten może grozić także orzeczenie obowiązku na-

prawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu, to jednak nie wyklucza rozpozna-
nia sprawy w trybie dyscyplinarnym z uwagi na możliwość zastosowania odpowied-
niego środka dyscyplinarnego na podstawie art. 33 ust. 1 pkt 3 u.d.w.; zob. też
przypis 25.

106

T. Grzegorczyk, op. cit., s. 79.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

nia, gdy czynności wyjaśniające dotyczą wykroczenia ściganego na
żądanie pokrzywdzonego

107

Ustanowienie wykroczeń ściganych na żądanie dowódcy jednost-

ki wojskowej nie zostało połączone z nowelizacją art. 6 § 1 k.p.w.
Powoduje to prawne uprzywilejowanie żądania ścigania pochodzą-
cego od pokrzywdzonego względem analogicznego żądania złożo-
nego przez dowódcę jednostki wojskowej. Ta ogólna teza o uprzy-
wilejowaniu jest uzasadniona, albowiem tryb ścigania niektórych
wykroczeń wynika z uznania przez ustawodawcę priorytetu woli
osoby pokrzywdzonej do inicjowania procedury sądowej, zmierza-
jącej do ukarania za tego typu wykroczenia, które godzą przede
wszystkim w dobro indywidualne pokrzywdzonego

108

Poza tym w sprawach podlegających orzecznictwu sądów woj-

skowych nie stosuje się przepisu art. 27 § 1 k.p.w. (art. 88 k.p.w.),
a więc gdy tego rodzaju sprawa dotyczy wykroczenia ściganego na
żądanie pokrzywdzonego – to pokrzywdzony nie może samodziel-
nie wnieść wniosku o ukaranie do sądu wojskowego jako oskarży-
ciel posiłkowy. Ten przejaw dyskryminacji rekompensuje uprzywi-
lejowanie pokrzywdzonego w innym zakresie, gdyż dotyczącym
ukarania w trybie dyscyplinarnym sprawcy takiego typu wykrocze-
nia, które podlega ściganiu na żądanie pokrzywdzonego (zostanie
to szczegółowo objaśnione w dalszym fragmencie).

Trzeba też mieć na uwadze, że uprawnienie dowódcy jednostki

wojskowej do żądania ścigania sprawcy wykroczenia wynika z klau-
zuli generalnej, obejmującej bardzo liczne typy różnorakich wykro-
czeń, które są rodzajowo odmienne od siebie nawzajem. Uprawnie-
nie dowódcy nie wynika wszak z dyspozycji poszczególnych przepisów
materialnego prawa wykroczeń, jak w przypadku omówionych wcze-
śniej kodeksowych, a także pozakodeksowych wykroczeń ściganych
na żądanie pokrzywdzonego lub innych uprawnionych podmiotów,
zastępujących pokrzywdzonego w kwestii żądania ścigania.

Powyższe argumenty uzasadniają twierdzenie, że żądanie ściga-

nia pochodzące od dowódcy jednostki wojskowej nie jest równo-

107

Odnośnie wykroczeń ściganych na żądanie pokrzywdzonego – niedołączenie do

wniosku o ukaranie wymaganego żądania stanowi podstawę do odmowy wszczęcia
postępowania sądowego; J. Lewiński: Komentarz do Kodeksu postępowania w spra-
wach o wykroczenia, LexisNexis 2003, s. 27.

108

Zob. T. Grzegorczyk, op. cit., s. 78.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

rzędne żądaniu ścigania pochodzącemu bezpośrednio od pokrzyw-
dzonego. Sprawia to określone konsekwencje, gdy do czynienia
mamy z takim typem wykroczenia, które podlega orzecznictwu są-
dów wojskowych, a przy tym jest ścigane na żądanie pokrzywdzo-
nego oraz zarazem także na żądanie dowódcy jednostki wojsko-
wej. W sprawach dotyczących tych szczególnych typów wykroczeń:
1. Wszczęcie postępowania sądowego może nastąpić wyłącznie

w wypadku wystąpienia przez pokrzywdzonego z żądaniem ści-
gania sprawcy w trybie przepisów Kodeksu postępowania w spra-
wach o wykroczenia, gdyż żądanie pochodzące od pokrzywdzo-
nego jest bezwzględnie wymagane (arg. ex art. 6 § 1 k.p.w.). Dla-
tego:

2. Wszczęcie postępowania sądowego oczywiście może nastąpić,

gdy do wniosku prokuratora o sądowe ukaranie sprawcy dołą-
czone będzie zarówno żądanie ścigania pochodzące od pokrzyw-
dzonego, jak również żądanie ścigania pochodzące od dowódcy
jednostki wojskowej (chociaż nie tylko wtedy; vide pkt. 8).
Wystąpienie z żądaniem ścigania do prokuratora wojskowego,

nawet przez obydwa podmioty uprawnione (tzn. pokrzywdzonego
i dowódcę), nigdy nie jest wiążące dla prokuratora w tym sensie, że
nie zobowiązuje tego oskarżyciela do wystąpienia z wnioskiem o uka-
ranie do sądu wojskowego. Po przeprowadzeniu czynności wyjaśnia-
jących i dokonaniu oceny dowodów prokurator wojskowy zawsze
zachowuje swobodę decyzyjną co do:

a) odstąpienia od skierowania sprawy do sądu, np. z braku do-

statecznych dowodów winy, albo

b) wniesienia wniosku o ukaranie do sądu, bądź też
c) uznania dyscyplinarnego ukarania sprawcy za wystarczającą

reakcje na wykroczenie i skierowania sprawy ze stosownym
wnioskiem do dowódcy jednostki wojskowej (chyba, że pod-
czas czynności wyjaśniających pokrzywdzony cofnie żądanie
ścigania, a przy tym oświadczy, że nie domaga się także dys-
cyplinarnego ukarania sprawcy; zob. pkt 7).

3. Wystąpienie tylko przez dowódcę jednostki wojskowej do pro-

kuratora wojskowego z żądaniem ścigania sprawcy wykroczenia
obliguje oskarżyciela do uzyskania od pokrzywdzonego oświad-
czenia w przedmiocie żądania ścigania tego samego sprawcy wy-
kroczenia za ten sam czyn. Brak żądania ścigania ze strony po-

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

krzywdzonego wyklucza skuteczne skierowanie wniosku o uka-
ranie do sądu przez prokuratora, gdyż nastąpi odmowa wszczę-
cia postępowania sądowego (pkt 1). Dowódca jednostki wojsko-
wej nie posiada bowiem samodzielnego uprawnienia do skutecz-
nego wystąpienia z żądaniem ścigania sprawcy wykroczenia
wbrew woli takiego pokrzywdzonego, który jest uprawniony do
żądania ścigania.

4. Dopóki sprawa jest w gestii dowódcy jednostki wojskowej i do-

wódca uzyska informację (z jakiegokolwiek powodu

109

), że po-

krzywdzony nie żąda ścigania sprawcy w trybie przepisów Kodek-
su postępowania w sprawach o wykroczenia (czyli przed sądem
wojskowym) – to niecelowe jest występowanie przez tegoż do-
wódcę z żądaniem ścigania wykroczenia do prokuratora wojsko-
wego, gdyż oskarżyciel nie będzie mógł skutecznie skierować
wniosku o ukaranie do sądu wojskowego (pkt 1 i 3)

110

. Dlatego

w sytuacji opisanej w niniejszym pkt. 4:

5. Dowódca jednostki wojskowej powinien spowodować wyjaśnie-

nie, czy ów pokrzywdzony, który nie żąda ścigania sprawcy przed
sądem wojskowym, domaga się jego ukarania w trybie dyscypli-
narnym. Dokonywanie takich czynności nie w ramach toczącego
się postępowania dyscyplinarnego, ale przed jego wszczęciem,
jest uzasadnione i prawnie dopuszczalne. Nie dotyczy bowiem
zasadniczego przedmiotu postępowania dyscyplinarnego, jakim
jest kwestia odpowiedzialności dyscyplinarnej sprawcy, ale for-
malnej przesłanki dopuszczalności tegoż postępowania, jaką jest
ustalenie, czy zachodzi inna okoliczność powodująca bezprzed-
miotowość postępowania dyscyplinarnego (art. 47 ust. 1 pkt 5
lit. d u.d.w.; pkt 7)

111

109

Uprawniony do żądania ścigania pokrzywdzony może być np. także żołnierzem

albo pracownikiem cywilnym tej samej jednostki wojskowej, co sprawca wykroczenia.

110

Twierdzenie to jest uzasadnione ratio legis ustanowienia wykroczeń ściganych na

żądanie dowódcy jednostki wojskowej, gdyż nowa ustawa ma m.in. uczynić za dość
skłonności przełożonych wojskowych do niezwłocznego reagowania dyscyplinarne-
go na czyny o znamionach wykroczeń, bez powiadamiania prokuratora wojskowe-
go; zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o dyscyplinie wojskowej, druk
Sejmu VI kadencji nr 1666, s. 22.

111

Systemowo tezę o dopuszczalności takich czynności wspiera art. 5 § 4 k.p.w., na

podstawie którego do chwili otrzymania wymaganego przez ustawę żądania ściga-
nia organ prowadzący czynności wyjaśniające może dokonywać czynności niecier-
piących zwłoki, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy żądanie będzie
złożone.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

6. Jeżeli wskutek stosownych działań (pkt 5) nastąpi ustalenie, że

pokrzywdzony, który nie żąda ścigania sprawcy przed sądem
wojskowym, domaga się jego ukarania w trybie dyscyplinarnym
– to dowódca jednostki wojskowej postępuje zgodnie z dyspo-
zycją art. 86a § 2 k.p.w. i wszczyna wobec sprawcy tego czynu
postępowanie dyscyplinarne albo wydaje polecenie wszczęcia
postępowania dyscyplinarnego bądź występuje z wnioskiem w tej
sprawie do innego przełożonego dyscyplinarnego.

7. Jeżeli wskutek tych samych działań (pkt 5) zostanie ustalone, że

ów pokrzywdzony nie domaga się również ukarania w trybie
dyscyplinarnym

112

– to następuje stwierdzenie innej okoliczno-

ści powodującej bezprzedmiotowość postępowania dyscyplinar-
nego (art. 47 ust. 1 pkt 5 lit. d u.d.w.). Postawiona w tym miejscu
teza wymaga uzasadnienia.
Możliwość stwierdzenia bezprzedmiotowości postępowania dys-

cyplinarnego wynika z uprzywilejowania i priorytetu woli osoby
pokrzywdzonej do unicestwiania procedury, która w tym wypadku
– wbrew woli pokrzywdzonego uprawnionego do żądania ścigania
– miałaby zmierzać do dyscyplinarnego ukarania sprawcy za czyn,
który ugodził przede wszystkim w jego dobro indywidualne

113

. Sko-

ro w ramach powszechnie obowiązującego systemu prawa pokrzyw-
dzony może skutecznie cofnąć żądanie ścigania aż do momentu
rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie (art. 6 § 3
k.p.w.) – to tym bardziej należy przyznać mu uprawnienie do sku-
tecznego unicestwienia procedury dyscyplinarnego ukarania spraw-
cy, które to ukaranie miałoby nastąpić wbrew jego woli, jako po-
krzywdzonego wykroczeniem godzącym przede wszystkim w jego
dobro indywidualne. Bliżej niesprecyzowane w przepisach obowią-
zujących ustaw «względy dyscypliny wojskowej», których wyrazicie-
lem byłby w tym wypadku dowódca jednostki wojskowej, powinny
ustąpić przed wolą uprawnionego pokrzywdzonego.
8. W wypadku, gdy prokurator wojskowy dysponuje żądaniem po-

chodzącym od pokrzywdzonego, ale nie żąda ścigania dowódca
jednostki, skierowanie przez oskarżyciela wniosku o ukaranie
do sądu wojskowego jest dopuszczalne, gdyż uzyskano wyma-

112

Łatwo to sobie wyobrazić zwłaszcza, gdy pokrzywdzony będzie osobą najbliższą

dla sprawcy wykroczenia.

113

Teza ta harmonizuje z ogólnym poglądem Tomasza Grzegorczyka, op. cit., s. 78.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

gane żądanie od osoby uprawnionej (art. 6 § 1 zdanie pierwsze
in fine k.p.w.), a zatem nie występuje przeszkoda procesowa,
której dotyczy art. 5 § 1 pkt 8 k.p.w.
Możliwość przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego jest

w takim przypadku wyłączona, gdyż od chwili wystąpienia przez
pokrzywdzonego z żądaniem ścigania do prokuratora wojskowego
prowadzone są czynności proceduralne co do tego samego czynu
tego samego żołnierza. Czynności prokuratorskie nie są «postępo-
waniem dyscyplinarnym», a więc w rachubę nie wchodzi art. 47 ust.
1 pkt 5 lit. b u.d.w. tylko litera d, albowiem zachodzi inna okolicz-
ność powodująca bezprzedmiotowość postępowania dyscyplinar-
nego.

Jeżeli pokrzywdzony żąda sądowego ukarania sprawcy, to przy-

łączenie się przez dowódcę jednostki wojskowej do takiego żąda-
nie jest możliwe, ale nie jest wymagane. Decyzja w tym przedmio-
cie należy do wyłącznej gestii dowódcy.

Kwestia intertemporalna. W związku z ustanowieniem zupeł-

nie nowej jakości w systemie prawa w postaci wykroczeń ściganych
na żądanie dowódcy jednostki wojskowej – powstaje pytanie o dal-
szy tok postępowań wszczętych przez prezesów wojskowych są-
dów garnizonowych przed dniem 1 stycznia 2010 r., gdy sprawa
dotyczy właśnie tego typu wykroczenia. Po tej dacie wcześniej wsz-
częte postępowanie podlega umorzeniu na podstawie art. 5 § 1 pkt
9 k.p.w. z powodu braku żądania ścigania pochodzącego od osoby
uprawnionej. Z dyspozycji art. 7 przepisów wprowadzających Ko-
deks postępowania w sprawach o wykroczenia

114

wynika bowiem

prymat przepisów „tego kodeksu”, a więc przepisów nowych bądź
znowelizowanych, w każdym razie obowiązujących w dacie zaist-
nienia danej kwestii procesowej, która uległa nowacji. Po 1 stycz-
nia 2010 r. przepisem „tego kodeksu” staje się art. 86a § 1 k.p.w.

Obowiązkiem oskarżyciela publicznego jest przedstawienie są-

dowi orzekającemu żądania ścigania pochodzącego od dowódcy
jednostki wojskowej w takiej sprawie, której po dniu 1 stycznia 2010
r. dotyczy przepis art. 86a § 1 k.p.w. Jedynym od tego wyjątkiem
jest taki stan rzeczy, w którym dane wykroczenie zarazem podlega

114

Dz.U. z 2001 r. Nr 106, poz. 1149 ze zm.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

ściganiu także na żądanie pokrzywdzonego i sąd będzie dyspono-
wał takim żądaniem

115

. W takiej sprawie dowódca może niejako

„przyłączyć się” do żądania pokrzywdzonego. Gdy dowódca tego
nie uczyni – to nie wystąpi przeszkoda procesowa (art. 5 § 1 pkt 9
k.p.w.), jeżeli prokurator wojskowy występujący z wnioskiem o uka-
ranie dopełnił obowiązku uzyskania wymaganego żądania ścigania
od pokrzywdzonego (art. 6 § 1 k.p.w.).

Art. 86a § 4 k.p.w. ustanawia autonomię postępowania dyscypli-

narnego odnośnie do wykroczeń, popełnionych przez żołnierzy,
a przy tym podlegających – co do zasady – orzecznictwu sądów woj-
skowych, wówczas gdy dane wykroczenie zostało popełnione w jed-
nej spośród sytuacji wymienionych w tym przepisie, tzn.:

– w czasie pełnienia służby wojskowej po ogłoszeniu mobilizacji,
– w stanach nadzwyczajnych,
– w czasie wojny,
– podczas wykonywania zadań służbowych w strefie działań

wojennych,

– w przypadku użycia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

poza granicami państwa,

– udziału w akcjach humanitarnych, poszukiwawczych lub ra-

towniczych,

– jak również w warunkach o których mowa w art. 10 § 1 pkt 1

lit. c k.p.w.

116

Zgodnie z art. 86a § 4 k.p.w. w stosunku do żołnierza, który

w powyżej opisanych okolicznościach popełnił wykroczenie, stosu-
je się wyłącznie § 2. Oznacza to, że dowódca jednostki wojskowej
wszczyna wobec sprawcy czynu postępowanie dyscyplinarne albo
wydaje polecenie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego bądź
występuje z wnioskiem w tej sprawie do innego przełożonego dys-
cyplinarnego. W tych szczególnych okolicznościach, które wymie-

115

Wyjątek ów wynika z wyjaśnionego już prymatu żądania ścigania pochodzącego

bezpośrednio od pokrzywdzonego w odniesieniu do żądania pochodzącego od do-
wódcy (powyżej w pkt. 1–3).

116

Chodzi o wykroczenia popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbroj-

nych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej poza granicami państwa (Dz.U. Nr 162, poz. 1117 oraz z 2004 r. Nr 210,
poz. 2135).

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

nia omawiany przepis, na tym właśnie polega autonomia postępo-
wania dyscyplinarnego, odbywającego się bez powiadamiania pro-
kuratora wojskowego o popełnieniu przez żołnierza wykroczenia.

Mając na względzie historyczną ewolucję polskiego prawa woj-

skowego należy stwierdzić, że unormowanie wynikające z art. 86a
§ 4 k.p.w. nie jest nowością w systemie prawa. Całkowita autono-
mia, polegająca na wyłącznie dyscyplinarnej odpowiedzialności żoł-
nierzy za wykroczenia, trwała od 26 października 1945 r., tj. od
wejścia w życie dekretu z dnia 26 czerwca 1945 r. – wojskowe prze-
pisy dyscyplinarne

117

, do 1 września 1998 r., kiedy to weszły w życie

przepisy (aktualnie już uchylonego) rozdziału 75 Kodeksu postępo-
wania karnego

118

117

Dz.U. Nr 37, poz. 219.

118

Szerzej na ten temat W. Marcinkowski: Ewolucja pojęcia przewinienia dyscypli-

narnego w polskim prawie wojskowym, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2001/3–4,
s. 65–75.

prawo karne.p65

2009-11-16, 10:48

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
cw 16 odpowiedzi do pytan id 1 Nieznany
2010 08 11 16 29 37
7133 TSCM 52 2 parte (11 16)
2001 11 16
2,6,11,16 Stochniał
2003 11 16
ODPOWIEDZIALNOŚĆ+KARNA, Prawo, [ Prawo karne ]
Rozdział 9 Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną
Odpowiedzialnosc karna za przestepstwa komputerowe
11 16
Prawo medyczne Błąd, odpowiedzialność karna za czyny nie związane
11 16
Odpowiedzialność karna kadry kierowniczej
PRAWO Odpowiedzialnosc karna pielegni
2 16 Odpowiedzi
Odpowiedzialność karna lekarza 2

więcej podobnych podstron